Sulmi në shkallë të plotë i Izraelit ndaj infrastrukturës bërthamore të Iranit të premten duhet të shtohet në listën e luftërave vendimtare dhe që ndryshuan lojën në Lindjen e Mesme që nga Lufta e Dytë Botërore, dhe që njihen thjesht me datat e tyre, 1956, 1967, 1973, 1982, 2023, dhe tani 2025.

Është ende shumë herët, dhe rezultatet e mundshme janë aq të shumta, për të thënë se si do të ndryshojë loja e shteteve në Lindjen e Mesme nga konflikti mes Izraelit dhe Iranit në vitin 2025. Gjithçka që mund të them për momentin është se si skenari më optimist (që ky zhvillim vendos në lëvizje një varg efekti domino, që përfundon me rrëzimin e regjimit iranian dhe zëvendësimin e tij me një regjim më të ndershëm, laik dhe konsensual), ashtu edhe skenari më i keq (që e vë gjithë rajonin në flakë dhe përfshin edhe Shtetet e Bashkuara) janë të dyja mbi tryezë.

Midis këtyre dy ekstremeve ekziston ende një mundësi e ndërmjetme, një zgjidhje e negociuar, por jo për shumë kohë. Presidenti Trump e ka shfrytëzuar në mënyrë të zgjuar sulmin izraelit për t’u drejtuar iranianëve me një mesazh: “Unë jam ende i gatshëm të negocioj një përfundim paqësor për programin tuaj bërthamor dhe do të ishte mirë të nxitoni, sepse miku im Bibi është I Ç-M-E-N-D-U-R. Po pres telefonatën tuaj.”

Duke qenë se mundësitë janë kaq të ndryshme dhe të pasigurta, gjëja më e dobishme që mund të ofroj për ata që po e ndjekin këtë nga shtëpia janë disa nga faktorët kyç që do të ndjek për të kuptuar se cili nga këta skenarë, ose ndonjë tjetër i paparashikueshëm, do të bëhet më i mundshmi.

Së pari: Ajo që e bën këtë konflikt Iran-Izrael kaq të thellë është zotimi i Izraelit për të vazhduar luftën këtë herë deri sa të eliminojë aftësinë e Iranit për të prodhuar armë bërthamore, në çfarëdo mënyre.

Irani e ftoi këtë përballje, duke përshpejtuar me shpejtësi pasurimin e uraniumit afër nivelit të armëve. Madje kishte filluar t’i fshihte këto përpjekje në një mënyrë aq agresive, saqë edhe Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike deklaroi të enjten se Irani nuk po i përmbushte detyrimet e tij për mospërhapjen bërthamore, hera e parë që agjencia e ka thënë këtë në 20 vjetët e fundit. Izraeli ka qenë disa herë gati ta sulmojë programin bërthamor iranian në 15 vitet e fundit, por çdo herë është ndalur në çastet e fundit, ose për shkak të presionit amerikan, ose për shkak të dyshimeve brenda vetë ushtrisë izraelite, prandaj nuk mund të ekzagjerohet rëndësia e asaj që po ndodh sot.

Së dyti: Pyetja e madhe teknike që kam është nëse bombardimi izraelit i objekteve iraniane për pasurimin e uraniumit, si Natanzi (që ndodhet thellë nëntokë), shkaktoi mjaftueshëm tronditje goditëse për të dëmtuar centrifugat që përdoren për pasurimin e uraniumit, dhe për të kapërcyer sistemet e tyre amortizuese, në mënyrë që t’i bëjë të papërdorshme të paktën për njëfarë kohe. Minimalisht, duhet supozuar që sulmi izraelit ka bombarduar hyrjet e objekteve nëntokësore për të ngadalësuar punën atje. Zëdhënësi i ushtrisë izraelite tha se Izraeli ka shkaktuar dëme të konsiderueshme në Natanz, qendra më e madhe e pasurimit të Iranit, por nuk është ende e qartë se si (dhe nëse) është prekur objekti tjetër në Fordow.

Nëse Izraeli arrin të dëmtojë projektin bërthamor iranian aq sa të detyrojë një ndalesë të përkohshme të operacioneve të pasurimit, kjo padyshim do të përbënte një fitore të rëndësishme ushtarake për Izraelin, duke e justifikuar operacionin.

Së treti: Ajo që më intereson po aq shumë është ndikimi që ky konflikt mund të ketë në rajon, veçanërisht në ndikimin e gjatë dhe të dëmshëm të Iranit në Irak, Liban, Siri dhe Jemen, ku Teherani ka ushqyer dhe armatosur milici lokale për të kontrolluar në mënyrë të tërthortë ato vende dhe për të siguruar që ato të mos afrohen kurrë me qeveri pro-perëndimore dhe konsensuale.

Heqja e “dorës së vdekur” të Iranit nga qafa e këtyre regjimeve, që nisi me vendimin e kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu për të goditur drejtuesit e milicisë së Hezbollahut, tashmë ka dhënë frytet e para në Liban dhe Siri, ku liderë të rinj, pluralistë, kanë ardhur në pushtet. Fatkeqësisht, ata janë ende në gjendje të brishtë, por ekziston një shpresë, edhe në Irak, që më parë nuk ekzistonte. Shkëputja e tyre nga ndikimi i Iranit është pritur gjerësisht me pozitivitet nga popullsia e këtyre vendeve.

Së katërti: Një nga gjërat që më ka habitur gjithmonë te Netanyahu është zgjuarsia e tij strategjike si aktor në nivel rajonal, dhe paaftësia e tij strategjike si lojtar lokal përballë palestinezëve. Kjo sepse, si lojtar rajonal, mendja e tij është kryesisht e liruar nga kufizimet ideologjike dhe politike. Por si lojtar lokal, për shembull në Gaza, vendimmarrja e tij ndikohet jo vetëm prej tyre, por edhe dominohet prej nevojave për mbijetesë politike personale, angazhimit ideologjik për të mos lejuar krijimin e një shteti palestinez në asnjë rrethanë, dhe varësisë nga e djathta ekstreme në Izrael për të qëndruar në pushtet. Për pasojë, ai e ka futur ushtrinë izraelite në rërat thithëse të Gazës, një katastrofë morale, ekonomike dhe strategjike, pa asnjë plan për të dalë që andej.

Së pesti: Nëse po e pyesni veten si mund të ndikojë ky konflikt në kursimet tuaja të pensionit, gjëja për të ndjekur me më shumë vëmendje është nëse Irani do të përpiqet të destabilizojë administratën Trump duke ndërmarrë veprime që e çojnë qëllimisht çmimin e naftës në stratosferë, dhe krijojnë inflacion në Perëndim. Për shembull, Irani mund të fundosë disa cisterna nafte ose gazi në Ngushticën e Hormuzit, ose ta mbushë atë me mina detare, duke bllokuar eksportet e naftës dhe gazit. Vetëm mundësia e kësaj po i çon tashmë çmimet e naftës lart.

Së gjashti: Si ka mundësi që inteligjenca izraelite për Iranin është aq e saktë sa arriti të identifikojë me saktësi vendndodhjet dhe të eliminojë dy udhëheqësit më të lartë ushtarakë iranianë, për të mos përmendur edhe disa zyrtarë të tjerë të lartë? Natyrisht, Mossadi dhe njësia kibernetike e inteligjencës ushtarake izraelite, Njësia 8200, janë shumë të afta në atë që bëjnë. Por, nëse doni të dini sekretin e tyre të vërtetë, shikoni serialin “Tehran” në Apple TV+. Ai paraqet në mënyrë fiktive punën e një agjenteje të Mossadit në Teheran. Ajo që mësoni nga ky serial, dhe që është gjithashtu e vërtetë në jetën reale, është se sa shumë zyrtarë iranianë janë të gatshëm të punojnë për Izraelin për shkak të urrejtjes që kanë ndaj regjimit të tyre.

Ky realitet e bën relativisht të lehtë për Izraelin të rekrutojë agjentë në nivelet më të larta të qeverisë dhe ushtrisë iraniane.

Ky realitet nuk sjell vetëm përfitime të drejtpërdrejta si objektivat e sakta të goditura në sulmin e së premtes, por edhe një përparësi dytësore për Izraelin: Sa herë që liderët ushtarakë dhe politikë të Iranit mblidhen për të planifikuar operacione kundër Izraelit, secili prej tyre duhet të pyesë veten nëse personi që ka pranë është një agjent izraelit. Kjo ngadalëson seriozisht planifikimin dhe inovacionin.

Shtojini kësaj edhe faktin që udhëheqësi suprem i Iranit sapo pa dy gjeneralët e tij më të lartë të ekzekutuar, shefin e shtabit të forcave të armatosura dhe komandantin e Gardës Revolucionare. Ai padyshim e kupton që Izraeli mund ta eliminojë edhe atë. Prandaj duhet supozuar se ai është strehuar thellë në një bunker diku, gjë që ngadalëson gjithashtu marrjen e vendimeve.

Së shtati: Nëse Izraeli dështon në këtë përpjekje, dhe me “dështim” nënkuptoj që regjimi iranian plagoset por sërish arrin të rindërtojë aftësinë për të ndërtuar një armë bërthamore dhe të kontrollojë kryeqytete arabe, kjo mund të çojë në një luftë konsumimi mes dy ushtrive më të fuqishme në rajon. Kjo do ta bënte rajonin më të paqëndrueshëm se kurrë më parë, duke përkeqësuar krizën e naftës dhe ndoshta duke e shtyrë Iranin të hakmerret dhe të sulmojë regjime arabe pro-amerikane apo forca amerikane në rajon. Në këtë rast, administrata Trump nuk do të kishte zgjedhje tjetër përveçse të ndërhynte, ndoshta me synimin jo vetëm për ta përfunduar luftën, por edhe për ta përmbysur regjimin iranian. Pastaj askush nuk e di çfarë mund të ndodhë.

Së fundi: Ndryshe nga Gaza, Izraeli është përpjekur me çdo mënyrë të shmangë vrasjen e një numri të madh qytetarësh iranianë, sepse në fund të fundit, Izraeli dëshiron që ata ta shfryjnë zemërimin e tyre kundër regjimit që ka shpërdoruar kaq shumë burime për ndërtimin e një arme bërthamore, dhe jo kundër Izraelit.

Duke folur në anglisht në një video pak pas sulmit, Netanyahu iu drejtua drejtpërdrejt popullit iranian: “Ne nuk ju urrejmë. Ju nuk jeni armiqtë tanë. Ne kemi një armik të përbashkët: një regjim tiranik që ju shtyp. Prej gati 50 vjetësh, ky regjim ju ka vjedhur mundësinë për një jetë të mirë.”

Iranianët nuk do të frymëzohen nga Netanyahu, por nuk ka dyshim që ky ishte një regjim tashmë i papëlqyer dhe askush nuk mund të parashikojë se çfarë mund të ndodhë tani që është poshtëruar ushtarakisht nga Izraeli. Vetëm tre vjet më parë, regjimi klerikal i Iranit arrestoi mbi 20,000 njerëz dhe vrau mbi 500 të tjerë, përfshirë disa të ekzekutuar, në përpjekje për të shtypur një kryengritje popullore që shpërtheu pasi “policia e moralit” ndaloi një vajzë 22-vjeçare, Mahsa Amini, sepse nuk e kishte mbuluar plotësisht flokët sipas ligjit për shaminë e detyrueshme. Ajo vdiq në paraburgim.

Duke parë përpara, dy nga mësimet më të rëndësishme që mund të nxirren nga historia janë: Regjime si ai i Iranit duken të fuqishme, derisa nuk janë më, kështu që mund të bien shumë shpejt. Dhe në Lindjen e Mesme, e kundërta e autokracisë nuk është domosdoshmërisht demokracia. Mund të jetë edhe një kaos i zgjatur. Prandaj, sado që do të doja ta shihja këtë qeveri të përmbyset, duhet të kemi kujdes nga shtyllat që po rrëzohen./NYT – Syri.net