Marrëveshja është arritur gjatë diskutimeve mes delegacioneve ruse dhe ukrainase në Stamboll, duke mundësuar kthimin e mijëra personave nëpër shtëpitë e tyre.

Por, asnjëri prej tyre nuk ka qenë nga Brigada e Azovit – njëra prej njësiteve ushtarake ukrainase me namin më të madh.

Qindra luftëtarë të Azovit janë zënë robër gjatë rrethimit të përgjakshëm të qytetit të Mariupolit nga forcat ruse më 2022.

Kjo ka qenë një prej betejave më brutale në luftë, por edhe ajo e cila u ka dhënë hapësirë forcave ukrainase për t’u përgatitur që të sfidojnë pushtimin rus.

Mbrojtja heroike e fabrikës së çelikut Azovstal gjatë rrethimit të Mariupolit, pati zemëruar rëndë zyrtarët rusë, të cilët e kanë shpallur këtë njësit organizatë terroriste dhe kanë bërë thirrje që luftëtarët e tij të përballen me tribunale dhe madje ekzekutim.

Prej atëherë, shoqëria ukrainase i ka mbështetur zëshëm ushtarët e kapur. Ndonëse disa mbrojtës të Mariupolit – përfshirë komandantë të Azovit – janë liruar prej duarve ruse, qindra të tjerë vazhdojnë të jenë të burgosur dhe jetojnë në kushte brutale.

Për vite, zyrtarët rusë kanë gërmuar për të kuptuar origjinën e Brigadës së Azovit – fillimisht të formuar si regjiment më 2014 nga një milici e krahut të djathtë, dhe kështu i kanë keqinterpretuar ose ekzagjeruar pikëpamjet nacionaliste dhe veprimet e tyre, duke tentuar të krijojnë një bazë për pretendimin e rremë se Ukraina kontrollohet apo dominohet nga neo-nazistët.

Autoritetet ukrainase kanë thënë se Rusia i ka bllokuar vazhdimisht përpjekjet për t’i rikthyer luftëtarët e Azovit.

Tani kur lufta i ka mbushur tre vjet, disa prej komandantëve ushtarakë më të njohur të brigadës – bashkë me familjarët e tyre që janë në mbajtje – nuk binden se ajo është arsyeja e vetme e mbajtjes peng.

‘Mungesë kompetence apo vendim i menduar mirë?’

Disa orë pasi Ukraina dhe Rusia e kanë përfunduar fazën e fundit të këmbimit të 1.000 personave më 25 maj, Denys Prokopenko, komandant i Brigadës së 12-të të Forcave Speciale të Azovit, e ka quajtur mungesën e luftëtarëve të Azovit si “trup për gjithë shtetin”.

“Kjo është tallje”, ka thënë Prokopenko, i cili është përballur me robërimin rus. Ai ka thënë se nuk beson se Rusia është pengesa e vetme për kthimin e luftëtarëve të Azovit.

“Nëse kjo do të ishte tërësisht e vërtetë, as unë dhe as luftëtarët tjerë të Azovit nuk do të ktheheshin nga mbajtja”, ka thënë Prokopenko përmes një postimi në X.

Disa ditë pas përvjetorit të tretë të tërheqjes së Ukrainës nga fabrika në Azovstal, postimi i Prokopenkos vetëm i ka riforcuar shqetësimet në mesin e banorëve të rëndomtë lidhur me fatin e atyre që mbahen peng ende në Rusi.

Si përgjigje, Andriy Yusov, zëvendësdrejtori i Qendrës koordinuese ukrainase për trajtim të të burgosurve të luftës, i ka thënë Shërbimit ukrainas të Radios Evropa e Lirë se ai nuk mund t’i komentojë deklaratat “emocionale”, pasi çështja e luftëtarëve të Azovit që mbahen peng është “e ndjeshme dhe e dhimbshme”.

Yusov e ka akuzuar Rusinë se me qëllim e ka komplikuar procesin e këmbimit të luftëtarëve të Azovit për të rritur presionin mbi Qeverinë ukrainase.

Rastet penale të hapura nga hetuesit rusë kundër disa të burgosurve ukrainas të luftës janë shembull për këtë, ka thënë selia koordinuese më herët.

“Të burgosurit tanë janë në duart e Putinit… forcat speciale ruse e shfrytëzojnë çështjen e të burgosurve për qëllime të luftës kundër Ukrainës”, ka thënë Yusov.

Megjithatë, Prokopenko ka thënë se problemi qëndron në strategjinë e Ukrainës, andaj ka bërë thirrje për ndryshime në atë që e ka quajtur “mekanizëm që ka pushuar së funksionuari”.

“Ne duhet të gjejmë alternativa, t’iu ofrojmë dikë më të vlefshëm sesa një ushtar të kontraktuar”, ka thënë ai.

“Ukraina është e mbushur me agjentë rusë, të gjitha shërbimet tona speciale e dinë këtë”.

Autoritetet ukrainase kanë bërë të ditur se lista për këmbimin e të burgosurve është krijuar ndaras nga Ukraina dhe Rusia, dhe më pas dy shtetet kanë vendosur se cilët të burgosur të luftës dëshirojnë t’i lirojnë.

Svyatoslav Palamar, zëvendëskomandant i Azovit, i është bashkuar Prokopenkos në dilemat rreth kësaj qasjeje. Megjithatë, Palamar ka thënë se këmbimi ka rezultuar me kthimin e shumë ushtarëve të denjë në shtëpi.

Por, në mesin e tyre janë liruar edhe disa që kanë bashkëpunuar me autoritetet ruse, ka shtuar ai.

“A është kjo mungesë gatishmërie, mungesë kompetence apo vendim i menduar mirë? A jemi duke negociuar, apo vetëm jemi duke pranuar atë që thotë armiku?”, ka pyetur Palamar në faqen e tij në Facebook.

Përgjatë një interviste dhënë Radios Evropa e Lirë, Oleksandra Yefimenko, drejtore komunikimesh për Asociacionin e Familjarëve të të Burgosurve Politikë nga Kremlini, ka thënë se nuk e beson që autoritetet ukrainase me qëllim nuk e kërkojnë lirimin e luftëtarëve të Azovit.

Megjithatë, bashkë me udhëheqësin e Asociacionit, Ihor Kotelianets, Yefimenko u ka bërë thirrje zyrtarëve që të jenë më komunikativë dhe më transparentë për këto çështje.

“Nëse nuk ekzistojnë kategori që kanë prioritet për këmbim – të plagosurit rëndë, gratë, fëmijët, ata që kanë qenë të burgosur për kohë më të gjatë – atëherë e gjithë kjo krijon mosbesim të madh”, ka shkruar Kotelianets më herët në faqen e tij në Facebook.

“I bëjmë thirrje Zyrës së presidentit të Ukrainës dhe selisë së koordinimit për trajtim të të burgosurve të luftës, që publikisht të prezantojë procesin e këmbimit”, ka shtuar ai.

Nën “ferrin” e robërimit rus

Pas nisjes së luftës së Rusisë në Ukrainë, më 2022, ushtarët ukrainas, kryesisht prej njësitit të Azovit, kanë qëndruar për muaj në fabrikën e Azovstalit në Mariupol.

Kjo mbrojtje është konsideruar kryesore në përgatitjen e ushtrisë ukrainase afër linjës së frontit.

Në maj të vitit 2022, pas pothuajse dy muajve të bombardimeve të vazhdueshme, luftëtarët e rrethuar të Azovit janë dorëzuar, me urdhër të presidentit ukrainas, Volodymyr Zelensky dhe personelit tjetër ushtarak që e ka mbrojtur Mariupolin.

Në postimin e tij, Prokopenko e ka përmendur se luftëtarët e Azovit i kanë respektuar urdhrat, andaj duhet të jenë prioritetet në procesin e këmbimit.

“Kjo është tallje ndaj atyre që u janë dhënë garanci, ata kanë pranuar të zihen robër, jo vetëm me vullnetin e tyre, por me urdhër të Komandës së Lartë”.

Rreth 2.500 ushtarë e kanë braktisur fabrikën, me vendim të Zelenskyt. Ushtria ukrainase i ka përshkruar zhvillimet si “operacion shpëtimi”.

Përgjatë tre vjetëve në vazhdim, disa prej ushtarëve që janë dorëzuar në Azovstal, janë përballur me dënime nga autoritetet ruse, nën akuzat për terrorizëm.

Të burgosur tjerë janë torturuar dhe shumë të tjerë kanë vdekur sa kanë qenë në mbajtje ruse, sipas zyrtarëve ukrainas. Aty përfshihen 54 ushtarë ukrainas që kanë vdekur si pasojë e një shpërthimi në burgun në qytezën Olenivka në rajonin e pushtuar të Donjeckut.

Ihor Titovsky, pjesëtar i Brigadës së Azovit, i cili ka qenë në mesin e atyre që e kanë mbrojtur Azovstalin dhe më vonë është mbajtur në Olenivka, e ka përshkruar robërimin nën rusët si “ferr”.

Duke kujtuar transferimet nëpër burgjet në rajonet e Rostovit dhe Volgogradit, Titovskiy e ka përshkruar edhe torturën e përjetuar atje.

“Për tri ditë ata më kanë marrë në pyetje intensivisht, dhe më kanë goditur në këmbë”, ka thënë ai për Shërbimin ukrainas të Radios Evropa e Lirë.

“Në periudhën nëntor – dhjetor 2022, nuk kam mundur të qëndroj në këmbët e mia”.

“Ata më vendosën një thes në kokë dhe me duar të lidhura më hodhën në tokë, dy zyrtarë të FSB-së u ulën mbi trupin tim dhe përdorën elektroshok derisa më merrnin në pyetje”, ka thënë Titovskiy.

“Nuk kisha ide se çfarë po ndodhte. Nuk ngjante me asgjë që kisha përjetuar më parë”, ka shtuar ai.

Titovskiy është këmbyer në shtator të vitit 2024. Megjithatë, një numër i konsiderueshëm i personelit ushtarak të Azovit vazhdon të jetë nën mbajtjen ruse.

Kostyantyn Kozhekin, një tjetër anëtar i Brigadës së Azovit, i cili ka folur për Radion Evropa e Lirë, vlerëson se rreth 850 luftëtarë të Azovit janë duke u mbajtur nga Rusia.

Anastasia Hondul, gruaja e një luftëtari të Azovit, që mbahet ende në Rusi, i ka thënë Radios Evropa e Lirë se familjarët e të burgosurve jetojnë “të dëshpëruar”.

Ajo ka thënë se ndonëse u është premtuar që zërat e tyre po dëgjohen, shumë prej luftëtarëve nuk janë liruar ende.

Pas këmbimit të fundit, ministri ukrainas i Mbrojtjes, Rustem Umerov, ka thënë se Ukraina ka arritur të lirojë 33 mbrojtës të Azovstalit prej njësiteve tjera ushtarake.

Yusov ka thënë se pavarësisht komplikimeve të vendosura nga Rusia ndër vite, Ukraina i ka kthyer në total 1.279 mbrojtës të Azovstalit – përfshirë 455 prej Brigadës së Azovit.

Radio Evropa e Lirë

Përgatiti: Krenare Cubolli