Parlamenti i Republikës Sërpska veçse ka ndërmarrë disa iniciativa që mund të çojnë drejt ndarjes nga Bosnja.
Andy Heil
Mirko Zeçeviq Tadiq ishte pjesëtar i Këshillit për Mbrojtje kroate gjatë luftës së Bosnjës. Ai kishte arritur moshën madhore në kohën kur shpërthyen luftimet më 1992 dhe më pas humbi këmbën e tij të djathtë gjatë konfliktit ndërmjet shumicës boshnjake, serbëve dhe kroatëve, që jetonin në ish-republikën Jugosllave.
Pothuajse tri dekada më vonë, 47-vjeçari, banor i Bërçkos, në veri të Bosnje e Hercegovinës, është pjesë e grupit për mbështetjen e veteranëve, që quhet Pravipozar.
“Ne humbën shumë në luftë: miq dhe të afërm. Asnjëri nga ne nuk fitoi diçka, pavarësisht se ku është”, tha Tadiq për shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë.
Grupi për mbështetjen e veteranëve Pravipozar.
Përveç se ndihmon ish-ushtarët nga të gjitha entitetet, ai dhe anëtarët e tjerë të këtij grupi takohen edhe me gjeneratat e reja për t’iu treguar eksperiencat e tyre lidhur me tmerret e luftës në Ballkan.
“Ne duam të tërheqim vëmendjen në faktin se ne që ishim në atë luftë në vitet 1990 dhe që përjetuam sfidat më të mëdha, të theksojmë nevojën për të folur dhe për të ecur drejt një jete më të mirë. Ne nuk kemi nevojë të flasim për një luftë të re ose për një konflikt të ri”, tha Tadiq.
Mesazhi i këtyre veteranëve të luftës kishte një peshë të re më 2021 teksa u rrit frika për një shpërbërje të rrëmujshme të Bosnjës, e cila ende qeveriset sipas marrëveshjes së paqes të vitit 1995, e njohur si Marrëveshja e Dejtonit, që ndan vendin në një federatë boshnjake dhe kroate dhe një entitet me shumicë serbe, e njohur si Republika Sërpska.
Këto shqetësime janë nxitur nga krizat kushtetuese dhe kërcënimet për shkëputjen e serbëve të Bosnjës, së bashku edhe me bojkotimin e planifikuar të zgjedhjeve kombëtare që mbahen më 2022. Ankesat e bëra për dekada të tëra kanë hidhëruar kroatët e Bonjës, të cilët janë të pakënaqur me përfaqësimin e tyre në institucionet federale dhe kombëtare.
Disa boshnjakë, dhe disa vëzhgues të jashtëm, kanë shprehur shqetësimin e tyre se nëse viti 2022 mund të jetë viti kur mund të gjitha këto pakënaqësi mund të çojnë në konflikt të armatosur.
“Viti i 2022, dhe ndoshta edhe një periudhë pak më e gjatë, do të jetë vendimtar”, tha Marko Prelec, konsulent dhe analist për Ballkanin, që punon edhe për Grupin e Krizave. Ai e cilëson atë si “ndoshta krizën më serioze, të paktën në 20 vjetët e fundit, pra që nga vitet e hershme të Dejtonit”.
Ai nuk është i vetmi që ka këtë mendim.
‘Kërcënimi ekzistencial’ i Bosnjës
Përfaqësuesi i ri i Lartë ndërkombëtar në Bosnje, Christian Schmidt, ka paralajmëruar Kombet e Bashkuara se situata paraqet “kërcënimin më të madh ekzistencial në periudhën e pasluftës” në Bosnje.
Shumica e analistëve pajtohen. Por, ata thonë se përderisa nuk mund të përjashtohet plotësisht mundësia se mund të ketë dhunë në shkallë të gjerë, një mundësi e tillë ka pak gjasa të ndodhë, për një sërë arsyesh.
“Unë mendoj se është kërcënim ekzistencial për Bosnjën, por jo në kuptimin që do të ketë kthim në luftën e stilit të viteve ‘90”, tha Toby Vogel, analist për Ballkanin Perëndimor dhe bashkëpunëtor në Këshillin e Politikave të Demokratizimit.
“Mendoj se kjo ka pak gjasa të ndodhë, ndoshta është edhe e pamundur – edhe pse nuk do të doja domosdoshmërish të thosha se kështu do të ndodhë”, shtoi ai.
Rreth 105,000 persona vdiqën në luftën e Bosnjës që u zhvillua në vitet 1992-95. Shumica e viktimave, apo dy e treta e tyre ishin boshnjakë, ndërkaq 23,000 ishin serbë dhe 9,000 kroatë, kanë thënë hulumtuesit e krimeve të luftës në Hagë. Ky konflikt ishte veçanërisht brutal për shkak të “spastrimit etnik” që shoqëroi luftimet.
Analistët thanë se që atëherë popullsia e Bosnjës është plakur në mënyrë të konsiderueshme, pjesërisht falë një eksodi të të rinjve që kërkojnë punë dhe perspektivë më të mirë jashtë vendit, dhe popullsia e këtij shteti ka më pak trajnime ushtarake dhe ndoshta edhe më pak armë. Territori i Bosnjës tani gjithashtu është më shumë homogjen etnikisht.
Por, ata janë të brengosur për fatin e shtetit, për tre milionë banorët e Bosnjës dhe për rajonin.
“Kërcënimi ekzistencial për Bonjën unë nuk e shoh aq shumë si një luftë ndërmjet forcave të armatosura të organizuara, por më shumë në përshpejtimin e shpërbërjes graduale të shtetit të përbashkët, të institucioneve shtetërore të Bosnje e Hercegovinës”, tha Vogel.
Ai shtoi se “është intensifikuar shkatërrimi i themeleve të shtetit”.
“Ajo çfarë mund të ndodhë është një nivel më i ulët i dhunës që çon në ‘konflikt të ngrirë’ dhe në thelb, në një shtet të dështuar. Dhe ne nuk na duhet edhe një Transdniester ose një edhe një Oseti Jugore në Ballkan”, tha Prelec duke iu referuar konflikteve të pazgjidhura në rajonet e shkëputura në Moldavi, respektivisht në Gjeorgji.
Kampe të “mira” dhe të “këqija”?
Ka një konsensus të përgjithshëm të të gjithë vëzhguesve në Ballkan se korniza e Dejtonit ishte e suksesshme në rikrijimin, e të paktën një shteti pjesërisht funksional dhe lejimin që njerëzit të jetojnë jetën e tyre. Por, ata mendojnë se marrëveshja ka dështuar të vendosë një themel të qëndrueshëm kushtetues. Në mungesë të një alternative më të pranueshme, kjo marrëveshje ndoshta duhet të jetë e mjaftueshme tani për tani.
“Ndoshta pika më e rëndësishme është se ju keni një situatë ku përfaqësuesit e komuniteteve të ndryshme – sido që duan ta definojnë veten e tyre – janë të ndarë pothuajse 50 me 50 në mes të atyre që duan të vazhdojnë projektin e shtetndërtimit dhe të punojnë edhe më shumë në qeverinë shtetërore me seli në Sarajevë, dhe atyre që duan ta kthejnë atë, ose deri në një pikë të një federate me më shumë liri ose të shkojnë deri në shpërbërjen e institucioneve aktuale përmes ndarjes dhe pavarësisë”, tha Prelec.
Ka një korrelacion midis përkatësisë etnike dhe përkushtimit për një kombësi boshnjake apo të institucioneve kombëtare, tha ai, por gjithashtu ka një kryqëzim “që nuk është i papërfillshëm” ndërmjet serbëve, kroatëve dhe boshnjakëve, të cilët nuk pajtohen me shumicën e tyre përkatëse.
“Kjo nënkupton se askush nuk mund të marrë iniciativën”, tha Prelec. Ai argumentoi se ka një keqkuptim lidhur me atë se “shteti është i ndarë në kampe ‘të mira’ dhe të ‘këqija’ dhe se në ‘kampin e keq’ janë nacionalistët dhe në atë ‘të mirë’ janë qytetarët progresivë, pro-shtetërorë dhe pro-evropianë”.
“Kjo me të vërtetë na pengon që të kuptojnë se të gjitha partitë, në fund të fundit, po përpiqen të arrijnë një marrëveshje të mirë për zgjedhësit e tyre”, tha Prelec.
Faktori Dodik
Në krejt këtë situatë, Përfaqësuesi i Lartë ndërkombëtar në largim, Valentin Inzko në muajin korrik të vitit 2021 vendosi që të ndalojë mohimin e gjenocidit, vendim ky që zemëroi anëtarin serb të Presidencës trepalëshe, Millorad Dodik.
Inzko përdori fuqitë e tij për të ndaluar mohimin e gjenocideve të njohura në Bosnje apo ndërkombëtarisht, siç është masakra në Srebrenicë më 1995, ku forcat serbe të Bosnjës vranë 8,000 burra dhe djem, kryesisht myslimanë. Ai po ashtu rrëzoi disa vendime për nderimin e disa kriminelëve të dënuar të luftës si dhe ndaloi gjuhën e urrejtjes.
Ekspertët thanë se pavarësisht sa qëllime të mira ka mundur të ketë pasur vendimi i Inzkos, ky vendim ishte shumë i papëlqyer në mesin e shumë serbëve dhe ndoshta u mor në kohë të gabuar, pasi Inzko po përgatitej që t’ia dorëzonte mandatin pasardhësit të tij, Schmidt.
“Kjo me të vërtetë e zemëroi Dodikun”, tha Vogel. Me kërkesën e Dodikut, ligjvënësit e Republikës Sërpska dhe presidentja e kësaj republike, në muajin tetor sfiduan autoritetin e Komisionarit të Lartë duke ndaluar zbatimin e kufizimeve të tij dhe duke ndaluar sugjerimet se Republika Sërpska është krijuar si rezultat i spastrimit etnik.
Dodik po ashtu njoftoi se Republika Sërspka shumë shpejt do të tërhiqej nga ushtria e përbashkët e shtetit, nga institucionet e drejtësisë dhe administrata tatimore dhe do të vendosë autoritetin e saj kufitar.
Me autoritetin e diskutueshëm, Parlamenti i Republikës Sërpska që atëherë ka shtyrë përpara përpjekjet për ndarje, ka bërë thirrje për draftimin e një kushtetute të re dhe i ka shpallur jokushtetuese të gjitha ligjet që i ka nxjerrë Përfaqësuesi i Lartë.
Është e paqartë sesa e thellë është mbështetja për Dodikun ose deri ku është ai i gatshëm të shtyjë kërkesat e tij. Duke i qëndruar pas kërcënimit të tij të kamotshëm se do të shpallë pavarësinë nga Bosnja, jo vetëm që do ta dëmtojë kornizën e Dejtonit, por mund të nxisë dhunë në shkallë të gjerë.
Prelec tha se “interpretimi më shpresëdhënës është se ajo që Dodiku dëshiron është një lloj marrëveshjeje relativisht lehtë e rinegociuar, që thjesht do të forconte autonominë që ata tashmë e kanë”.
Analistët sugjerojnë se nuk ka një masë kritike brenda komunitetit të serbëve të Bosnjës për të shtyrë përpara përpjekjet për ndarje, megjithëse Dodiku edhe në të kaluarën është njohur si njeri që bën deklarata për gjëra që nuk mund të realizohen.
“Dodiku është shumë i mirë në testimin e vijave të kuqe dhe për të parë sesa larg mund të shkojë dhe unë mendoj se kjo është pikërisht ajo që po shohim tani”, tha Florian Bieber, drejtor në Qendrën për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Gracit.
Ai tha se Dodiku edhe në të kaluarën ka kërcënuar se do ta shkatërrojë shtetin e Bonjës dhe tani ai “po e bën këtë më të imagjinueshme dhe në një formë po shtyn përpara agjendën e tij”.
Mlladen Lisanin, hulumtues në Institutin për Studime Politike në Beograd, paralajmëron se nëse Dodiku është i papërgatitur për të organizuar dhunë në përpjekjen e tij që të fitojë pavarësinë, deklaratat e tij dhe kundërkërcënimet që pasojnë, rrezikojnë pasoja të rënda në një shoqëri, siç është ajo e Bosnjës.
“Mendoj se edhe për (Dodikun) dhe rrethin e tij të ngushtë të këshilltarëve dhe njerëzve që punojnë për të, dhuna fizike aktualisht është vijë e kuqe, sepse në fund të fundit, ka shumë të ngjarë që do të ishte një goditje fatale për karrierën e tij politike, në terma afatgjatë – edhe nëse ai nuk i intereson jeta e njerëzve që jetojnë në Republikën Sërpska dhe në Federatën e Bosnje e Hercegovinë”, tha Lisanin.
“Rreziku është, sigurisht, se nëse nuk jeni gati të veproni në lidhje me kërcënimet tuaja për përdorimin e forcës, kjo nuk nënkupton që dikush tjetër nuk iu merr seriozisht sepse askush nuk është i obliguar që të kuptojë logjikën tuaj politike që fshihet pas retorikës suaj të ashpër”, shtoi ai.
Ngërçi rreth zgjedhjeve
Ndërkaq, një krizë tjetër tashmë ka paralizuar institucionet e tjera, veçanërisht ato në Federatën boshnjake dhe kroate dhe kërcënon që të prishë zgjedhjet që janë paraparë të mbahen në tetor, të cilat veçse janë dëmtuar për shkak të paralajmërimeve për bojkot, si nga serbët, ashtu edhe nga kroatët.
Kroatët e Bosnjës për vite me radhë janë ankuar se për dallim nga boshnjakët dhe serbët, ata nuk kanë shumicë në asnjë “entitet”, që doli si rrjedhojë e kornizës së Dejtonit.
Anëtari kroat i Presidencës trepalëshe të Bosnjës është zgjedhur në dy zgjedhjet e fundit duke u mbështetur në fuqinë e votave nga shumica boshnjake pa mbështetjen e partisë më të madhe të etnisë kroate, Bashkimit Demokratik Kroat të Dragan Çoviqit.
Boshnjakët me vendosmëri i kanë rezistuar thirrjeve për formimin e një qarku me shumicë kroate, duke e shtyrë Çoviqin dhe partinë e tij që të ndërpresë bashkëpunimin me homologët e tij boshnjakë në shumë forume.
“Qartësisht, Republika Sërpska dhe Dodiku janë në qendër të vëmendjes, jo vetëm për shkak të retorikës së tij të ashpër, por mendoj se situata me përfaqësimin kroat në Presidencën e shtetit duhet të adresohet dhe duhet të adresohet shumë shpejt”, tha Lisanin.
Shumë vendime të Gjykatës evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe të Komisionit të Venecias kanë bërë thirrje për ndryshime që do të eliminonin sistemin aktual që bazohet në etni për votuesit dhe kandidatët në Bosnje.
Sipas Lsanin, kjo është një prej atyre krizave që thjesht kanë ndodhur gjatë 26 vjetëve të fundit.
“Në periudha të ndryshme, ato (krizat) shfaqen në forma të ndryshme, por realisht asnjëherë nuk janë tejkaluar”, tha Lisanin.
Shtetet e Bashkuara kanë emëruar Matthew Palmer të dërguar të posaçëm për reformën zgjedhore në Bosnje. Emërimi i Palmerit është bërë në përpjekje për të ndihmuar në kapërcimin e ngërçit lidhur me reformën. Vogel sugjeroi se Bashkimi Evropian dhe SHBA-ja “do të bëjnë gjithçka që të sigurohen që këto zgjedhje të mbahen”.
Ai tha se është në dijeni për kërcënimet e bëra nga Dodiku dhe Çoviqi për bojkot dhe ndoshta për të prishur zgjedhjet e tetorit, por paralajmëroi kundër koncesioneve afatshkurtra, të cilat, sipas tij, “thellojnë ndarjet artificiale dhe forcojnë fuqinë e partive nacionaliste”.
“Kështu që tani mund të jetë një moment i presionit të madh, i kontestimit të madh”, tha Vogel.
Afati po afrohet për miratimin e reformës zgjedhore, në mënyrë që të mbahen zgjedhjet e tetorit. Për këtë reformë kërkohet një marrëveshje e përgjithshme, e cila do të duhet të zbatohet të paktën gjashtë muaj para mbajtjes së votimeve.
“Në Bosnje gjithmonë ka dritare të ngushta mundësish, momente kur mund të përfshihesh në reforma – dhe këtë nuk mund ta bësh në vitet zgjedhore”, tha Bieber.
Ai nuk parashikoi se mund të dalë në një periudhë të shkurtër ndonjë alternativë për kushtetutën e Dejtonit.
“Nuk shoh se mund të ndodhë një gjë të tillë në një të ardhme të afërt”, tha Bieber.
“Dhe, çfarëdo reformash të Dejtonit që do të bëhen, ato nuk do të mund ta ndryshojnë dinamikën e përgjithshme të vendit në një formë thelbësore, sepse cilado qoftë zgjidhja, në të ende do të jetë e përfshirë një Republikë Sërpska, ato sërish do të ketë aktorë politikë të ndarë në bazë etnike… dhe sistemin klientelist që ata kanë ndërtuar gjatë dekadave të fundit”, shtoi ai.
Ndërkaq, sipas Lisanin, është e papërshtatshme dhe potencialisht e rrezikshme të kesh institucione që nuk funksionojnë, veçanërisht në një periudhë afatgjate.
“Megjithatë, ajo çka është më e rrezikshme është që të trajtoni zhvillimet e përditshme si ngjarje të izoluara dhe incidente të izoluara, dhe të mos e shihni të gjithë këtë në një kontekst të procesit që ka vazhduar për mbi 20 vjet dhe shumë lehtë mund të zgjasë edhe në dhjetë apo 20 vjetët e ardhshëm”, tha Lisanin.
Ai sugjeroi se tani për tani do të mjaftonte “të dërgohej sinjal tek aktorët politikë se ata njihen si përfaqësues legjitim brenda komuniteteve të tyre”.
Sinjalet e rrezikshme
Por, zgjidhjet e shpejta për një shtet që ka probleme të rrënjosura kaq thellë, i bëjnë të tjerët më nervozë.
“Unë nuk jam dikush që besoj se stabiliteti është gjëja më e rëndësishme që mund të arrihet. Unë mendoj se një qeveri e përgjegjshme dhe demokratike, në fund të fundit, është më e rëndësishme sesa nëse një situatë e veçantë për momentin është paksa e paqëndrueshme”, tha Vogel.
Por, ai paralajmëroi se “problemi është se ne kemi hequr të gjithë parmakët mbrojtës”. Lejimi i liderëve etnikë si Dodik dhe Çoviq të “detyrojnë komunitetin ndërkombëtar të diskutojnë për çështje që vërtetë do të duhej të ishin të panegociueshme”, sipas Vogel, është gabim.
Ekspertët kanë treguar se cilat gjëra duhet të shikohen më 2022 për të kuptuar se nëse në të vërtetë Bosnja do të shpërbëhet.
Ata kanë thënë se shpallja e pavarësisë nga Republika Sërpska apo formimi zyrtar i ushtrisë së Republikës Sërpska – dy gjëra që Dodiku veçse i ka diskutuar publikisht – mund të jenë një prej momenteve të tilla që do të linin të kuptohet se Bosnja do të shpërbëhet.
Prelec tha se për të “një situatë ku dy palët thjesht po injorojnë ligjet e njëra-tjetrës, janë një sërë hapash në rrugën e shpërbërjes”.
“Përveç kësaj, shtoni edhe faktin që njerëzit që do të zgjidhen në zgjedhjet e tetorit nuk do të njihen nga gjysma e shtetit për shkak të bojkotit, dhe ky do të jetë një hap tjetër i madh”, shtoi Prelec.
Vogel tha se dhuna mund të jetë një shkaktar tjetër i pakthyeshëm.
“Nëse krijohen kushtet për luftë, kjo nuk do të jetë për fajin e popullit të Bosnje e Hercegovinës”, thanë aktivistet kundër luftës, Gorana Mlinareviq dhe Nela Porobiq në një koment të publikuar në nëntor mbi “luftën e parashikuar”. Ato fajësuan elitat etno-nacionaliste dhe komunitetin ndërkombëtar, përgjigja e të cilëve, padyshim “që krijoi më shumë tension”.
Ato thanë për Radion Evropa e Lirë se disa lexues kanë shprehur lehtësim se “më në fund një zë kundër luftës doli në hapësirën publike”.
“Njerëzit që kanë jetuar në vitet ’90 natyrisht se kurrë më nuk do të mund të thonë ‘lufta është diçka e pamundur’ sepse e kanë jetuar një luftë dhe e dinë se asgjë nuk është e pamundur, por sërish ideja është që ata nuk e duan (një luftë të re). Njerëz të tjerë duan luftën për ta”, shtuan ato.
Gjetja e ndonjë alternative të mundshme për arkitekturën e Dejtonit do të kërkonte një mendim të guximshëm dhe kreativ.
“Unë jam personi i fundit që mund të pretendoj se një gjë e tillë është e lehtë”, tha Vogel, “por, mënyra sesi nuk do të mund ta kapërceni atë është duke vazhduar së fuqizuari liderët nacionalistë”.
Ndërkaq, sipas Bieber, “interpretimi optimist i pesimizmit” është se ndryshimi do të vije nga vetë forcat shoqërore të Bosnjës dhe nga vetë forcat e saj politike që padyshim janë jopopullore, në vend se ndryshimet të imponohen nga jashtë.
“Unë mund të imagjinoj shfaqjen e alternativave politike, edhe nëse ato nuk janë ende të dukshme apo mjaft të fuqishme për të ndryshuar realisht dinamikën”, tha ai, “por, kjo nuk nënkupton që ato nuk të mund të fuqizohen në kohën e duhur”.
Duke paraqitur një mendim të ngjashëm, Prelec përshkroi lehtësinë me të cilën boshnjakët i shohin linjat, kryesisht të pacaktuara, ndërmjet etnive më të përafruara, që përbëjnë këtë shtet.
Në varësi të rrugës që zgjidhni, një udhëtim me makinë nga Sarajeva në Banjallukë mund të bëjë që të kaloni disa herë në Federatën boshnjake e kroate dhe Republikën Sërpska, dhe dallimi i vetëm është se tabela njoftuese mund të jetë ose në latinisht ose në cirilik.
“Nuk e keni idenë se ku është vija ndarëse dhe askush nuk e di”, tha Prelec.
Me të gjitha të metat, Prelec e vlerësoi marrëveshjen e Dejtonit për qëndrueshmëri, të paktën pjesërisht.
“Ekziston një lloj fondi apo rezervuari i vullnetit për bashkëjetesë që vjen nga thjesht të jetuarit në mënyrë paqësore për 26 vjet. Veçanërisht për të rinjtë, sepse ata kanë lindur në këtë botë, në këtë Bosnje të Dejtonit”, tha Prelec.
Rozova dyshohet se është vajza e Vladimir Putini dhe ish-të dashurës së tij, pastrueses, e cila më pas u bë multimilionere Svetlana Krivonogikh. E lindur në vitin 2003, Rozova u zbulua si vajza e sekrete e Putinit në vitin 2020 nga media ruse Proekt, e cila përmendi “ngjashmërinë fenomenale” të saj me babain e saj.
PARIS- Vajza sekrete e Vladimir Putinit ka kërkuar falje për luftën e babait të saj në Ukrainë, pasi u përball në Paris me një gazetar ukrainas, vëllai i të cilit u vra në një sulm ajror rus në nëntor. Luiza Rozova, një DJ 22-vjeçare, tha se i vinte shumë keq për luftën, por këmbënguli se nuk kishte fuqi ta ndalonte atë, ndërsa u filmua në rrugët e kryeqytetit francez nga gazetari Dmytro Sviatnenko.
“Tre javë më parë, babai yt vrau vëllain tim”, i tha Sviatenko Rozovës, duke iu referuar vëllait të tij, i cili thuhet se u vra muajin e kaluar.
“Thuaj diçka! A i mbështet politikat e tij?” tha Sviatenko, pasi e pyeti se si mund të jetonte në Evropë duke pasur parasysh përçmimin e Putinit për Perëndimin.
“Nuk të dhashë leje të më filmoje”, u përgjigj Rozova, duke mbuluar gojën me një maskë.
“Epo, e dini, Kievi është aktualisht pa energji elektrike dhe ka një alarm për sulm ajror tani. As ne nuk dhamë lejen tonë për këtë. Si ndiheni për politikat e babait tuaj?” tha Sviatenko, përpara se ta pyeste përsëri nëse e mbështeste Putinin.
“Çfarë lidhje ka kjo me mua?” u përgjigj Rozova, të cilës Sviatenko iu përgjigj: Epo, ai është babai yt. Të paktën, mund ta telefonosh tani dhe t’i thuash: ‘Babi, ndalo së bombarduari Kievin’.
“Epo, sigurisht”, u përgjigj Rozova, përpara se Sviatenko ta ftonte të renë e shoqërisë së lartë në Ukrainë për të parë nga afër shkatërrimin e shkaktuar nga Putini.
“Mund të vini në Kiev dhe të performoni më mirë se çdo sistem mbrojtës ajror Patriot”, tha ai, duke shtuar se kjo mund t’i japë fund rrëmujës në vendin e tij.
Sviatenko madje i ofroi Rozovës t’i blinte një biletë avioni me paratë e tij, pasi ajo e pyeti se si do të shkonte në Ukrainë.
“Fatkeqësisht, nuk mund t’ju ndihmoj. Më vjen shumë keq”, u përgjigj Rozova, përpara se të shprehte keqardhje për luftën.
“Më vjen shumë keq që kjo po ndodh. Fatkeqësisht, unë nuk jam përgjegjëse për këtë situatë”, tha Rozova, duke mbuluar fytyrën me një maskë, ndërsa dukej sikur shoqërohej nga një truproje profesioniste.
Rozova dyshohet se është vajza e Vladimir Putini dhe ish-të dashurës së tij, pastrueses, e cila më pas u bë multimilionere Svetlana Krivonogikh. E lindur në vitin 2003, Rozova u zbulua si vajza e sekrete e Putinit në vitin 2020 nga media ruse Proekt, e cila përmendi “ngjashmërinë fenomenale” të saj me babain e saj.
Media raportoi se Putin nuk është i listuar në certifikatën e lindjes së Rozovës, por çuditërisht ishte përfshirë “Vladimirovna”, që do të thotë “vajza e Vladimirit”. Rozova, një e diplomuar në shkollën e artit, njihej për profilin e saj të ulët, por kohët e fundit ka qenë më aktive në mediat sociale. Në gusht, ajo madje u duk se e dënoi Putinin në një postim në Telegram, megjithëse nuk e përmendi atë me emër.
“Është çliruese të jem në gjendje t’ia tregoj përsëri fytyrën time botës. Më kujton kush jam dhe kush ma shkatërroi jetën”, tha ajo aso kohe në telegram./Dosja.al
Emisioni investigativ Vetting, News24 Më 12 maj 2022, në Kryeministri në adresë të Sekretarit të Përgjithshëm Engjëll Agaçi do të mbërrinte një letër nga drejtori i Ndërmarrjes Rruga, Alion Hysko. Në letër evidentohej se ishin pezulluar ndërtimet në trupin e digës së rezervuarit Xhafzotaj në Durrës, të cilat lidhen me projektet e Operatorit të Sistemit të Transmetimit OST. Duke qenë se kompetencat për këto investime lidhen me lejet nga Agjencia e Zhvillimit të Territorit, në lojë hyn edhe Këshilli Kombëtar i Territorit, duke ia kaluar për kompetencë Sekretarit të Përgjithshëm në Kryeministri.
Whatsapp Image 2025 12 04 At 17.07.16
Vetë letra e dërguar paraqet problematikën se si është vepruar në shkelje të mundshme të ligjit me investimet te Operatori i Sistemit të Transmetimit nga qeveria shqiptare dhe zv.kryeministrja, njëkohësisht ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë Belinda Balluku. Kjo e fundit është pezulluar nga detyra prej Gjykatës së Posaçme Kundra Krimit dhe Korrupsionit të Organizuar për akuzat nga SPAK për shpërdorim detyre dhe paracaktim tenderash në grup.
Letra për digën e Xhafzotaj lidhet me vendimin nr. 17, datë 17.03.2021 të Agjencisë së Zhvillimit të Territorit, por paraqet problematikë të ngjashme ashtu si vendimi nr. 16, datë 17.03.2021 i AZHT-së pasi ky i fundit është kallëzuar në Prokurorinë e Tiranës.
Të dyja vendimet problematike janë pjesë e faktorëve që kanë shkaktuar avaritë me rënien e sistemit të transmetimit, pasiguritë në sektorin e energjisë, ku nga problem lokal i mungesës së energjisë elektrike për Shqipërinë u transformua në problem rajonal. Ky fakt evidentohet nga raportet e Operatorit të Sistemit të Transmetimit dhe Rrjeti panevropian i operatorëve të transmetimit të energjisë elektrike (ENTSO-E).
Konkretisht në 21 qershor 2024, në orën 12.09 sistemi elektrik i Europës Juglindore do të pësonte një ngjarje të rëndë me efekt domino, e cila përfundoi me një kolaps voltazhi dhe me humbje të mëdha ngarkese. Sipas ENTSO-E, kjo ngjarje u klasifikua si incident shkalle 3, me pasoja të ndjeshme për Malin e Zi, Bosnje-Hercegovinën, Kroacinë dhe Shqipërinë.
Whatsapp Image 2025 12 04 At 14.22.34
Zanafilla e fillimit të incidentit ishin dy stakime të linjave 400 kv për shkak të kontakteve me vegjetacionin. Në orën 12.09 u stakua linja e Malit të Zi Podgorica2-Ribarevine dhe në orën 12:21 linja e Shqipërisë Zemblak-Kardia, që lidh vendin tonë me Greqinë. Ky incident i rëndë hodhi sistemin drejt një serie shmangiesh mbrojtëse dhe shkaktoi një efekt domino te të tjera linja dhe si pasojë në përkeqësim të parametrave voltazh-frekuencë deri në kolaps rajonal sipas ENTSO-E.
Por përtej shkakut të parë që është kontakti me bimësinë, analiza e zgjeruar tregon një listë të gjatë faktorësh që ekspozuan cënueshmërinë e rajonit dhe lehtësinë më të cilën u rrëzua nga një seri ngjarjesh që ndodhën njëkohësisht. Raporti i ENTSO-E nxori në pah mungesën e kapacitetit për të siguruar mbështetje reagimi voltazhi, mungesën e detektimit të shkeljes së kushteve N-1 pas rënies së linjës së parë dhe projektime të ndryshuara për arsye pune dhe mirëmbajtjeje që ulën rezerven e sistemit.
Në këtë rast, roli i Shqipërisë dhe i Operatorit të Sistemit të Transmetimit (OST) është kompleks dhe i përbërë nga dy elementë, faktorët teknikë operacionalë që ndikuan drejtpërdrejt në dinamikën e incidentit dhe mangësitë institucionale që zbuluan raportet lokale (raporti i OST-së dhe auditimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit). Nga ana teknike, në ditën e incidentit kishte disa elemente të rëndësishme që e dobësuan sistemin shqiptar, disa lidhje kryesore ishin të stakuara për arsye pune dhe riparimesh (për shembull linja L400 Tirana2-Koman dhe disa segmente L220 për shkak të punimeve pranë autostradës Thumanë-Kashar), çka uli ndjeshëm rezervën e rrjetit për të përballuar problemin pavarësisht mangësive.
Vetë Operatori i Sistemit të Transmetimi raporton se pas stakimit të linjës Zemblak-Kardia pati ulje të theksuar tensionesh edhe në linjat Tirana2-Podgorica dhe Koplik-Tirana2 dhe brenda pak minutash ndodhi de-energjizimi i plotë për një pjesë të sistemit. Këto janë të dhëna që vijnë nga raporti i OST-së, që qëndrojnë në një linjë me raportin e ENTSO-E.
Raportet zbulojnë problemet afatgjata të institucioneve shqiptare që ndikuan në gatishmërinë e OST-së për projektin madhor të linjave dhe nënstacioneve (p.sh. projekti Tiranë-Rrashbull dhe projektet 400 kV) pasi janë vonuar, kanë kosto shtesë dhe në rastin e Rrashbull, OST-ja ka pasur mangësi në kolaudime, staf kolaudimi pa licenca dhe mungesë përfundimesh. Kjo mungesë korrelacioni midis planifikimit ditor dhe situatës operacionale, përforcoi shpejtësinë me të cilën problemi lokal shkurtim nga vegjetacioni u transformua në një ngjarje rajonale.
Sipas inxhinierit elektrik Azmer Duleviç, kur vjen puna për të marrë pagesat nga qytetari që mezi mbyll muajin, institucionet publike shkojnë edhe me polici, për të ndërprerë energjinë elektrike.
“Kur dëmtohet qytetari dhe institucionet duhet t’i japin llogari dhe ta dëmshpërblejnë, këtu pastaj fillojnë burokracitë që nuk mbarojnë kurrë dhe qytetarët, le të themi, mbeten me 0 lekë mbrapsht”, tha për “Vetting inxh. Duleviç.
Duleviç shton më tej se një ndër arsyet për problemet me transmetimin lidhet edhe me faktin se kemi 11 mijë transformatorë prej 38 vitesh pa u zëvendësuar me transformatorë të rinj.
Raporti i OST-së përshkruan se stakimi “tranzitor” i linjës Zemblak-Kardia ndodhi pas shkurtimit të distancës së përcjellësve me bimësinë në territorin shqiptar. Në të njëjtën kohë, ENTSO-E evidenton se rënia e parë (në Mal të Zi) dhe ajo e dytë (Zemblak-Kardia) ishin shkak të vegjetacionit pra kishte një element përbashkues rajonal të menaxhimit të vegjetacionit pranë linjave që nuk ishte adresuar si duhet.
Kjo tregon se edhe nëse origjina e goditjes së parë nuk ishte brenda territorit shqiptar, performanca e rrjetit shqiptar si mungesa e elementeve mbështetëse të voltazhit dhe punimet e hapura e bëri Shqipërinë më të ndjeshme ndaj valës së ngjarjeve dhe rezultoi në humbje të plotë (blackout) të pjesës së sistemit shqiptar për 20-30 minuta. bw
Le Point e përshkruan Sazanin si një vend i çuditshëm ku është e ndaluar të shëtisësh jashtë plazhit të madh, pasi për gjashtëdhjetë vjet, Sazani ka qenë një bazë sekrete ushtarake, nga e cila sot kanë mbetur vetëm disa bunkierë të rrënuar dhe mijëra mina.
FRANCË- Gazeta franceze Le Point i ka kushtuar një reportazh vendit tonë, por këtë herë duke u ndalur në Sazan, ose ndryshe “ishulli i Trump”. Le Point e përshkruan Sazanin si një vend i çuditshëm ku është e ndaluar të shëtisësh jashtë plazhit të madh, pasi për gjashtëdhjetë vjet, Sazani ka qenë një bazë sekrete ushtarake, nga e cila sot kanë mbetur vetëm disa bunkierë të rrënuar dhe mijëra mina.
Në reportazh thuhet se kur regjimi u rrëzua në fillim të viteve 1990, Sazani u bë një tokë askujt dhe mbeti ishulli i fundit i pabanuar i Adriatikut. Duke folur për Sazanin, Le Point shkruan ndër të tjera se dashuria me shikim të parë e Ivanka Trump-it dhe bashkëshortit të saj, Jared Kushner, për Sazanin, është pothuajse tashmë pjesë e librave të historisë lokale dhe kjo ndodhi katër vjet më parë.
Gazeta franceze thekson se Auron Tare, një ish-arkeolog, i emëruar disa muaj më parë drejtor i përgjithshëm i Agjencisë Kombëtare të Bregdetit të Shqipërisë, përgatiti një vizitë të posaçme disa-ditore për çiftin Trump–Kushner dhe disa investitorë të tjerë potencialë (Nasser al-Khelaifi, president i Paris SG-së, si edhe një biznesmen nga Emiratet e Bashkuara Arabe).
Le Point e quan Sazanin si e ardhmja e “Kullës Trump”, ku ishulli do bëhet me hotel luksoz, një qendër tregtare gjigante dhe apartamente të shtrenjta. Gjithashtu gazeta franceze shkruan se Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj, Jared Kushner, flasin hapur për atë çfarë mund të bëjnë me këtë ishull që Shqipëria është gati tua japë.
Në artikull thuhet po ashtu se ishulli është bërë për shumëkënd simboli i aferave të pista dhe praktikave të errëta të qeverisë dhe me arsyen për t’i dhënë truallin Jared Kushner-it, u votua një ligj special. Le Point thot më tej se ndërtesës i duhej hequr statusi si pjesë e Inventarit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore.
Është një parajsë. Një copëz e vogël guri e vendosur mbi detin Adriatik. Ishulli shqiptar i Sazanit është mbretëria e gjarpërinjve, cicërimave, zogjve dhe madje, thuhet, edhe disa arinjve që jetojnë mes livandës së egër dhe pishave treqindvjeçare. Në verë, disa skafe të vegjël “Zodiac” sjellin turistë nga Vlora, qyteti bregdetar më i afërt. Dy orë not në një plazh të gjatë, pastaj lundrim drejt shpellës së Haxhi Aliut, një pirat i cili, në shekullin XVII, fshehu aty arkat e tij me monedha ari. Një lloj katedrale detare që është bërë strehë e breshkave të detit.
Prej disa muajsh, ai është quajtur “ishulli i Trump”. Një vend i çuditshëm ku është e ndaluar të shëtisësh jashtë plazhit të madh. Për gjashtëdhjetë vjet, Sazani ka qenë një bazë sekrete ushtarake, nga e cila sot kanë mbetur vetëm disa bunkierë të rrënuar dhe mijëra mina. Enver Hoxha ishte veçanërisht paranojak. Diktatori komunist, që sundoi Shqipërinë për gati katër dekada, kishte frikë nga zbarkimi i italianëve, jugosllavëve, amerikanëve dhe madje edhe rusëve (për një kohë të gjatë kishte qenë aleat i kinezëve). Ai kishte vendosur aty ushtrinë e vet të vogël. Kur regjimi u rrëzua në fillim të viteve 1990, Sazani u bë një tokë askujt. Ishulli i fundit i pabanuar i Adriatikut.
Dashuria me shikim të parë e Ivanka Trump-it dhe bashkëshortit të saj, Jared Kushner, për Sazanin, është pothuajse tashmë pjesë e librave të historisë lokale. Kjo ndodhi katër vjet më parë. Çifti po kalonte pushimet në Greqi bashkë me fëmijët. Në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë, ku ëndërrohet ndërtimi i hoteleve luksoze (numri i turistëve është trefishuar në dhjetë vjet), u shfrytëzua menjëherë rasti. Auron Tare, një ish-arkeolog, i emëruar disa muaj më parë drejtor i përgjithshëm i Agjencisë Kombëtare të Bregdetit të Shqipërisë, përgatiti një vizitë të posaçme disa-ditore për çiftin Trump–Kushner dhe disa investitorë të tjerë potencialë (Nasser al-Khelaifi, president i Paris SG-së, si edhe një biznesmen nga Emiratet e Bashkuara Arabe). Një helikopter dhe një jaht madhështor u vunë në dispozicion të grupit të vogël.
Auron Tare i njeh të gjitha vendet më të bukura të zonës. Ai u tregon vilën e mrekullueshme që ka ndërtuar George Tenet, djali i emigrantëve shqiptarë, i cili ka qenë drejtori i CIA-s nën Bill Clinton dhe George ë. Bush. Ai organizon një drekë në restorantin më të mirë të peshkut në zonë, me mikpritës ish-bashkëlojtarin e tij të basketbollit, Edi Ramën, kryeministrin e Shqipërisë doravetë. Në pushtet që prej vitit 2013, Rama është plot humor, me një stil të ngrohtë mesdhetar, i thjeshtë, dhe njohës i mirë Donald Trump-it, të cilin e ka takuar në samitet ndërkombëtare.
Operacioni është i përkryer. Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj, Jared Kushner, flasin hapur për atë çfarë mund të bëjnë me këtë ishull që Shqipëria është gati tua japë. Ata angazhojnë arkitektë, avokatë. Vitin pasues, Jared Kushner kthehet në Shqipëri. Me partnerët e tij, ai është gati të investojë më shumë se 1 miliard dollarë, jo vetëm në Sazan, por edhe në gjirin përballë, në një sipërfaqe gjigante toke në veri të Vlorës, e cila sot është e pa ndërtuar fare. Vitin e kaluar, në dhjetor, një muaj pas rizgjedhjes së Donald Trump-it si president, Kushner nënshkruan një parakontratë për një qira 99-vjeçare.
Dashuria me shikim të parë e Ivanka Trump për Sazanin është aq glamuroze sa duhet. Por mbi të gjitha është një histori parash. Sepse Jared Kushner nuk është aspak një investitor naiv. Grupi i tij, me qendër në Miami, ka disa miliarda dollarë asete në mbarë botën dhe veçanërisht në Lindjen e Mesme (sauditët janë partnerët dhe aksionerët e tij kryesorë).
Në të vërtetë Kushner nuk e ka zbuluar rajonin pas një shëtitjeje të thjeshtë me helikopter. Një nga njerëzit e tij në Ballkan quhet Richard Grenell. Ai është një ish-ambasador amerikan në Gjermani, që Donald Trump e kishte caktuar të dërguar të posaçëm në Serbi dhe Kosovë gjatë mandatit të tij të parë. Po ai ka negociuar për llogari të Jared Kushner-it një tjetër blerje në rajon: një tërë bllok ndërtesash në qendër të Beogradit, në Serbi. Vendi i ngjan sot një grumbulli rrënojash. Ish-selia e shtabit të ushtrisë serbe, e bombarduar në vitin 1999 nga NATO.
Avionët e NATO-s, e bombarduan atë ndërtesë gjatë luftës së Kosovës. Ajo mbeti e braktisur që prej rrëzimit të Slobodan Millosheviçitt, si një simbol – i shenjtë për nostalgjikët e Jugosllavisë, por e mallkuar për brezat e rinj, të cilët ëndërrojnë që vendi i tyre të bëhet anëtar i Bashkimit Evropian.
E ardhmja e “Kullës Trump”, ky do të jetë emri i saj, do është shndërrimi në një hotel luksoz, një qendër tregtare gjigante dhe apartamente të shtrenjta. Ajo është bërë për shumëkënd simboli i aferave të pista dhe praktikave të errëta të qeverisë. Dhe me arsye: për t’i dhënë truallin Jared Kushner-it, u votua një ligj special. Ndërtesës i duhej hequr statusi si pjesë e Inventarit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore. Një funksionar i ministrisë së Kulturës preferoi më mirë të jepte dorëheqjen sesa ta miratonte projektin.
Frëngjishtfolëse e përsosur, trashëgimi i një epoke kur Franca dhe Serbia mbanin marrëdhënie të ngushta, avokatja Katarina Kostic është e tronditur: “Të të pëlqejë ose jo stili i ndërtesës ashtu siç ishte para bombardimit, është një gjë. Por projekti i kullës Trump është mohimi i historisë sonë. Kjo meritonte një debat mbi urbanizmin e qytetit tonë.”
Në zyrën e tij të vendosur jo larg presidencës serbe dhe Parlamentit, Radovan Kupres, themelues i CRTA-s, një OJQ që mbron transparencën në politikë, është gjithashtu i tërbuar. Por për arsye të tjera. “Problemi nuk është vërtet familja Trump në vetëvete. Por klasa jonë politike. Ne jemi një nga vendet më të korruptuara në botë dhe gjithçka është bërë nën dorë”. Ai shqetësohet sidomos për partnerin e Jared Kushner-it, një ndërtues nga Emiratet e Bashkuara Arabe, i cili ka marrë tashmë, para dymbëdhjetë vjetësh, kontratën për zhvillimin e shëtitores dhe zonës së brigjeve të lumit Sava, degës së Danubit që kalon nëpër Beograd. “Është estetikisht shumë e shëmtuar. Ata kanë dëbuar mijëra njerëz që jetonin aty prej dekadash dhe, mbi të gjitha, u kanë dhënë disa pjesë të tokës zyrtarëve të lartë në rrethana të çuditshme”.
Deputeti i të Gjelbërve, Robert Kozma, është edhe më kritik. Për të, “fund i sundimit presidencial të Aleksandar Vuçiç është patetik”. “Ai është një nacionalist i rremë, – vazhdon ai. – Ka filluar në ekstrem të djathtë, me urrejtjen ndaj Perëndimit që na bombardoi në vitin 1999, për të luajtur pastaj poker me pasuritë kombëtare.” Sipas deputetit, të gjithë kanë marrë pjesë nga torta, përveç serbëve. “Edhe Emmanuel Macron: për të shtyrë dosjen tonë të anëtarësimit në BE, Vuçiç ia dha ndërtimin e metrosë një kompanie franceze.
Javën e kaluar, i shtriu tapetin e kuq Xi Jinping-ut me këto fjalë: ‘Shërbejuni!’ Ai shoqërohet me rusët, nga të cilët blejmë naftën tonë. Por kulmi është Donald Trump”. Deputeti tregon me tronditje vizitën në Beograd të njërit prej djemve të presidentit amerikan, në prill 2025, si pjesë e një serie fjalimesh të paguara të quajtura “Trump Business Vision 2025”. “Dhënia e një trualli të bukur dhëndrit të Trump-it nuk ka shërbyer për asgjë!” Ai sjell si provë vendimin e fundit të Shteteve të Bashkuara për të rritur tarifat doganore në 35% si edhe sanksionet ndaj Serbisë, kompania e naftës së së cilës është pjesërisht në pronësi të kapitalit rus.
Shumëzimi i projekteve të pasurive të paluajtshme me Jared Kushner-in nuk është, sigurisht, i rastësishëm për Serbinë dhe Shqipërinë. Ai u mundëson të kenë qasje te investitorët e Lindjes së Mesme, si edhe pranë Shtëpisë së Bardhë. Ndryshe nga mandati i tij i parë, kur kishte një rol zyrtar (si këshilltar special, ai kishte negociuar Marrëveshjet e Abrahamit të nënshkruara në vitin 2020, që normalizuan marrëdhëniet mes Izraelit dhe disa vendeve arabe), Jared Kushner sot nuk ka asnjë funksion “zyrtar”.
Por, në realitet, ai është tejet i fuqishëm. Për çështjen e Ukrainës, Steve ëitkoff dhe Marco Rubio, negociatorët amerikanë, raportojnë tek ai (ai ka drejtuar drejtpërdrejt pjesën e “rindërtimit” të planit të paqes që pritet të sjellë përfitime të mëdha për kompanitë amerikane). Gjatë luftës në Gaza, ai ishte gjithashtu në vijën e parë falë rrjetit të tij në Lindjen e Mesme dhe në Izrael (babai i tij ka qenë gjithmonë një nga njerëzit e afërt të Benyamin Netanyahut). Ai ka bërë nganjëherë deklarata të pabesueshme, si kjo: “Pronat buzë detit në Gaza mund të kenë vlerë të madhe nëse njerëzit do të përqendroheshin te ndërtimi i mjeteve të jetesës në vend që të shpenzonin para për ndërtimin e tuneleve”.
Joni Vorpsi nuk interesohet shumë për çështjet e mëdha të botës. Tema e tij janë zogjtë. Ai ka bërë doktoraturën për migrimin e tyre në Mesdhe. Si një nga përgjegjësit e PPNEA-s, një ONG lokale për mbrojtjen e natyrës, ai është i shqetësuar. Ai hap një hartë të madhe gjeografike. “Është shumë e thjeshtë,” thotë ai. “Këtu keni korridoret kryesore të migrimit të zogjve në Mesdhe…”
“E ndiqni këtë? Laguna e Vlorës është një etapë madhore. Është mirë të shumohen projektet e pasurive të paluajtshme dhe të urbanizohet gjithë rajoni, por kjo është thjesht një katastrofë.»
Olsi Nika, aktivist i shoqatës EcoAlbania, është i shqetësuar për aeroportin gjigant që po ndërtohet në Vlorë. Ai pritet të tërheqë investitorë dhe turistë nga e gjithë bota. «Për një grusht dollarësh, po shkojmë kundër rrymës së historisë. Ne kishim një nga vendet më të bukura dhe ende të ruajtura të Mesdheut.
Pikërisht kjo mund të kishte qenë pasuria jonë pas njëzet vitesh» Sipas tij, ka edhe një skandal tjetër: ndërtimi i aeroportit të ri i është besuar kompanive pak transparente, përfshirë Mabetex-in zviceran, që dikur ishte dënuar për korrupsion për kontrata rinovimi në Rusi. «Politikanët na shesin ëndrra: ‘Ne do të jemi Saint-Tropez i së ardhmes’, – thonë ata. Por në realitet, ne do të mbytemi nën tonelata betoni dhe do të kthehemi në lavanderi të gjithë Evropës.»
Në katin e 9-të të Silver Toëer në Tiranë, Elira Kokona drejton agjencinë qeveritare që duhet t’u shesë investitorëve asetet më të çmuara të shtetit, me misionin t’i valorizojë ato. «Vendi është i varfër dhe kemi shumë për të rifituar kohën e humbur», thotë ajo, duke treguar koleksionin e projekteve të arkitektëve mbi raftet që zbukurojnë muret e zyrës së saj. Para pak muajsh, qeveria hapi një tender ndërkombëtar për të kthyer ish-pallatin veror të diktatorit Enver Hoxha në hotel.
Disa arkitektë favorizuan natyrën, të tjerë krijimtarinë. «Po ju, cilin projekt do të kishit zgjedhur?» – pyet ajo me sy që i shkëlqejnë. Ajo është e ngarkuar edhe me dhënien e ishullit të Sazanit për Jared Kushner-in. «Negociatat janë profesionale. Nuk jam unë ajo që jep dritën jeshile në një cep tavoline dhe mes dy gotave raki. Tani, avokatët tanë po punojnë me objektivin që secili të gjejë interesin e vet në marrëveshje. Më pas, bankierët e investimeve do të vendosin çmimin përfundimtar dhe detyrimet e palëve.»
Për më tepër, shpjegon ajo, deri tani ajo ka komunikuar vetëm me «Brian», përfaqësuesin e Kushner-it në Shqipëri. Dhëndrin e Donald Trump-it ajo e ka takuar vetëm një herë, në një restorant. «Një mik i përbashkët na prezantoi. Ishte një takim korrekt, i sjellshëm.» Nuk është ende momenti që ata të shkojnë në plazh së bashku./Dosja.al
Në prag të fushatës së vitit 2023, bashkia e Tiranës e udhëhequr nga Erion Veliaj, firmosi qindra leje për stenda afishimi ‘city lights’, duke krijuar një monopol në treg që ngriti dyshime për klientelizëm politik dhe përdorim të burimeve publike në zgjedhje.
Gjatë fushatës për zgjedhjet vendore të vitit 2023, rrugët e Tiranës u mbushën me postera elektoralë të Partisë Socialiste në pushtet, të afishuara në stenda ‘city lights’ dhe ekrane LED të instaluara në rrugët dhe kryqëzimet kryesore të kryeqytetit.
Pas rrjetit të stendave moderne fshihet kompania BNI, e cila mori nga Bashkia e Tiranës pjesën më të madhe të hapësirës reklamuese ‘outdoors’ në kryeqytet – për një afat 7-vjeçar – në prag të garës elektorale të vitit 2023 dhe, njëkohësisht, u kontraktua për reklamat politike të fushatës nga Partia Socialiste.
Edhe pse hapësira reklamuese iu transferua BNI-së nëpërmjet qindra vendimeve të veçanta të firmosura brenda pak ditësh pa asnjë procedurë tenderimi, sipas ekspertëve të prokurimeve publike, ato së bashku krijuan një të drejtë ekskluzive për një operator të vetëm.
Ky monopol ‘de facto’ i dhënë në prag të zgjedhjeve shihet si klientelizëm politik nga vëzhguesit e fushatave zgjedhore, ndërsa opozita pretendon se i kufizoi edhe garën elektorale për Bashkinë e Tiranës – ku kryebashkiaku në detyrë, Erion Veliaj, përballej me deputetin Belind Këlliçi.
“Vendet prioritare dhe me shikueshmëri e frekuentim më të lartë, sigurisht i ka pasur PS dhe Veliaj,” i tha Këlliçi BIRN.
“Domethënë, si përfundim, unë kam pasur mundësinë të marr hapësirë vetëm çfarë kanë lënë, pasi procesin e ka kontrolluar tërësisht bashkia dhe kandidati i PS-së,” shtoi ai.
Kryebashkiaku Erion Veliaj, i arrestuar për korrupsion dhe pastrim parash në shkurt 2025, nuk ishte i arritshëm për koment. Ndërkohë, kryetarja në detyrë e Bashkisë së Tiranës, Anuela Ristani, nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN në lidhje me gjetjet e konstatuara.
Beqir Nuredini, themelues i BNI-së dhe ish-kryebashkiak i Rrogozhinës, mohoi se kompania e tij zotëronte një monopol në tregun e reklamave në natyrë në Tiranë. Ai pretendoi se çdokush mund të aplikonte për leje për të vendosur stenda afishimi, por se nuk kishte treg dhe reklamat mbeteshin bosh.
“Nuk është monopol, tregu është i lirë; kushdo që do hapësirë, mund të aplikojë dhe të marrë hapësirë,” tha Nuredini. “Jo aty ku kam marrë unë leje, kuptohet, por Tirana është e madhe,” shtoi ai.
Të dhëna private?
Në nëntor 2025 BIRN i drejtoi një kërkesë për informacion Bashkisë së Tiranës, duke kërkuar kontratat me kompanitë që kishin në shfrytëzim hapësirën publike për reklamim nga viti 2018 deri në fund të 2024-ës.
Qasja në dokumente kërkoi gati 1 vit.
Saga e kërkesës për informacion nisi me përplasjen e dy zyrave brenda bashkisë. Fillimisht, Drejtoria Juridike i komunikoi Drejtorisë së Taksave dhe Tarifave, por edhe BIRN-it, se përgjigja nuk ishte kompetencë e saj. Ndërkohë, DPTTV-ja, në një letër dërguar BIRN-it dhe kolegëve të saj në zyrën juridike, këmbënguli se informacioni i kërkuar “nuk ekzistonte”.
“Drejtoria e Përgjithshme e Taksave dhe Tarifave Vendore nuk ka lidhur kontrata me subjekte tregtare për shfrytëzimin e hapësirave publike”, thuhej në shkresë. Por vetëm pak rreshta më poshtë, e njëjta drejtori pohonte të kundërtën: informacioni ekzistonte, por konsiderohej “e dhënë personale”.
BIRN u ankua pranë Komisionerit për të Drejtën e Informimit, por bashkia vijoi refuzimin, duke argumentuar se e drejta për përdorimin e hapësirës publike nuk ishte dhënë përmes “kontratave”, por përmes dokumenteve të quajtura “leje”.
Më 16 janar 2025, BIRN paraqiti një kërkesë të re, kësaj radhe duke cituar në mënyrë të detajuar Vendimin e Këshillit Bashkiak dhe formulimin ligjor të përdorur nga bashkia.
Por edhe më 24 janar, Bashkia e Tiranës iu përgjigj me të njëjtin refren: informacioni nuk mund të jepej pasi përmbante të dhëna personale. “Legjislacioni i posaçëm nuk e lejon identifikimin e tatimpaguesit specifik”, shkruhej në letër.
I bindur se emrat e kompanive dhe hapësira publike e dhënë në përdorim nuk përbënin të dhëna personale, BIRN paraqiti një tjetër ankesë te Komisioneri. Pasi KDI konstatoi shkeljen, bashkia pranoi të jepte informacionin, por vonoi dorëzimin, kërkoi një pagesë prej 5850 lekësh dhe vetëm më 13 gusht vuri në dispozicion një dosje me 1170 faqe.
Kur dokumentet mbërritën, BIRN konstatoi se emrat e kompanive dhe NIPT-et ishin fshirë. Çdo leje përmbante vetëm argumentimin standard ligjor, datën, vendndodhjen dhe sipërfaqen e reklamës.
Po atë ditë, BIRN njoftoi KDI-në se dokumentacioni, përveç kostos së panevojshme për mjedisin, nuk përmbushte kërkesën për informacion, pasi NIPT-i dhe emri i kompanisë nuk janë të dhëna personale.
Tri javë më vonë, më 3 tetor, bashkia u rikthye me një premtim për informacion të plotë dhe kërkoi edhe 10 ditë shtesë.
Më 15 tetor, pas një sage që zgjati gati një vit, BIRN mori në dorë dosjen finale – këtë herë me emrat e kompanive dhe planimetrinë e vendosjes së reklamave në rrugët e Tiranës.
Mirela Ruko, këshilltare në Këshillin Bashkiak nga Lëvizja Bashkë, tha se mungesa e transparencës ishte kthyer në normë për zyrtarët e bashkisë.
“Bashkia e Tiranës më ka refuzuar edhe mua disa herë informacionin, duke përdorur të njëjtin justifikim absurd që ka marrë edhe BIRN-i,” u shpreh ajo. “Këto janë përpjekje të hapura për të fshehur informacionin.”
Të njëjtin shqetësim ngriti edhe Ilir Alimehmeti, këshilltar i Partisë Demokratike në Këshillin Bashkiak. Ai shtoi se përdorimi i argumentit të “të dhënave personale” për të ndaluar dhënien e informacionit ishte një mënyrë për të mbuluar problemet.
“Absolutisht bëhet fjalë për fshehje të qëllimshme dhe për një dëm të mundshëm ekonomik,” tha Alimehmeti.
Koncesioni i fshehur
Dokumentet e vënë në dispozicion nga bashkia, tregojnë se gjatë viteve 2018 – 2021, tregu i citylight-eve ishte më i larmishëm dhe përfshinte kompani si “Platea sh.a.”, “Iris sh.p.k.”, “La Strada”, “City Wings” dhe “Albartex”, të cilat zotëronin, kush më shumë e kush më pak, leje për hapësira të ndryshme në qytet. Edhe në këtë rast, kompanitë rezultojnë të kenë aksionerë të përbashkët dhe i afrohen më shumë një oligopoli me pak emra dominues.
Lejet e lëshuara në këtë periudhë – gjithsej 160, të ndara sipas viteve dhe kompanive, kishin afat maksimal njëvjeçar, ndërsa në disa raste ishin edhe më të shkurtra.
Por pas vitit 2021 panorama ndryshon rrënjësisht. Pikërisht në këtë moment, BNI shfaqet si përfituesi kryesor i një serie lejesh që, sipas ekspertëve, të marra së bashku funksionojnë si një koncesion i padeklaruar mbi hapësirën vizuale të Tiranës.
Kompania është themeluar në vitin 2014 nga Beqir Nuredini dhe në fillim të vitit 2021 kontrollohej plotësisht prej tij. Megjithatë, struktura aksionere ndryshoi disa herë dhe aktualisht kompania kontrollohet 50% nga Flamur Salija dhe 50% nga Aleksandër Naçi.
Pavarësisht ndryshimeve në pronësi, Beqir Nuredini vijon të ketë ndikim dhe interesa të lidhura me kompaninë, gjë që e pohoi edhe vetë në një bisedë telefonike me BIRN.
Nuredini, i cili më herët ka zotëruar kompani në fushën e reklamimit, e themeloi BNI-në fillimisht si shoqëri tregtare. Vetëm në mars 2021, pak kohë para marrjes së lejeve të para nga bashkia, kompania përfshiu në objektin e veprimtarisë në QKB edhe reklamimin me city lights dhe ekrane LED.
Më 6 prill 2021, Këshilli Bashkiak ndryshoi rregulloren e vitit 2018, e cila kufizonte afatin e lejeve për reklamimin në rrugë deri në një vit. Vendimi i ri autorizoi DPTTV-në të jepte leje 7-vjeçare për stenda afishimi ‘city lights’ dhe deri në 10-vjeçare për ekranet LED.
Një javë më vonë, BNI siguroi e vetme mbi 423 leje për city lights, me afat deri në mars 2022. Vetëm një muaj pas, BNI mori leje për instalimin e 31 ekraneve LED në kryeqytet për një afat 10-vjeçar. Ndërsa në fund të shkurtit dhe fillim të marsit 2023, BNI mori mbi 421 leje të tjera për vendosjen e city lights për një periudhë 7-vjeçare.
“Me qindra leje të dhëna deri në 2030–2031, hapësira fizike publike bëhet praktikisht e padisponueshme për operatorë të tjerë për një dekadë”, tha Eduart Gjokutaj, drejtues i qendrës kërkimore ekonomike ALTAX, duke e cilësuar këtë hap si bllokim të tregut.
Sipas tij praktika e ndjekur kishte eliminuar konkurrencën dhe kishte rritur rrezikun e abuzimit me çmime nga një operator dominues.
“Kjo krijon një barrierë absolute hyrjeje, duke eliminuar mundësinë e konkurrencës së re ose zgjerimit të operatorëve ekzistues”, shtoi ai.
Lejet pë BNI janë firmosur nga ish-drejtori i DPTTV-së, Arlin Naska, i cili këmbënguli se procesi ka qenë i hapur.
“Të gjithë subjektet mund të aplikonin”, tha ai. “Në lidhje me pyetjen e nxitimit, nuk e mbaj realisht mend sa ka qenë kjo kohë, po dikush tjetër do të thoshte të njëjtën gjë nëse do të merrte kohë më të gjatë”, tha Naska, duke iu referuar dhënies së qindra lejeve në një periudhë disa-ditore.
Edhe themeluesi i BNI, Beqir Nuredini mohoi se kishte krijuar monopol dhe këmbënguli se kompanitë e tjera mund të aplikonin lirisht.
“Nuk janë të ndaluar të aplikojnë të tjerët,” tha ai në një bisedë telefonike.
Nuredini argumentoi se arsyeja pse kompani të tjera nuk kërkonin leje ishte mungesa e tregut. “Jo se nuk ka fitim, por nuk ka treg,” u shpreh Nuredini, duke pretenduar se puna ishte e përqendruar kryesisht në verë dhe gjatë sezonit të festave.
Megjithatë, ndryshe nga sa pohon ai, rregullorja e Bashkisë Tiranë që menaxhon përdorimin e hapësirës publike vendos kufizime të qarta fizike, duke e bërë thuajse të pamundur marrjen e lejeve në zonat ku reklamat ekzistuese janë tashmë të instaluara.
Gjokutaj sugjeroi se në një situatë të tillë duhej ndërhyrja e Autoritetit të Konkurrencës, ndërsa shpjegoi se kishte vendime të ngjashme në Bashkimin Europian.
“Autoriteti i Konkurrencës ka kompetencë të plotë të hapë hetim dhe të rekomandojë anulimin ose rihapjen me gara të lejeve ekzistuese, si dhe të propozojë ndryshime në rregulloren e bashkisë për të futur ankande periodike”, tha ai.
Sipas tij, hapja e garës do të rriste të ardhurat publike dhe do të ulte rreziqet korruptive.
Klientelizëm politik
Në zgjedhjet vendore të vitit 2023, Partia Socialiste përdori gjerësisht reklamat LED dhe city lights, jo vetëm në Tiranë, por edhe në qytete të tjera të Shqipërisë, për të shpërndarë mesazhet e saj elektorale dhe ato të kandidatëve për kryetar bashkie.
Por pasi dorëzoi raportin e saj për financat zgjedhore në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, PS deklaroi zero shpenzime për këtë formë komunikimi politik.
Ndryshe nga raporti financiar, auditi i pasqyrave financiare të Partisë Socialiste raportoi se një shumë prej 9.2 milionë lekësh – e paguar nga ky subjekt për kompaninë BNI, fillimisht e raportuar si shpenzim për reklama në rrjete sociale, përfshinte edhe shpenzime për reklama në natyrë.
Rigels Xhemollari, drejtues ekzekutiv i organizatës Qëndresa Qytetare, i tha BIRN se Partia Socialiste ‘ishte favorizuar’ gjatë fusharës zgjedhore të vitit 2023, për sa i takon ekspozimit në city lights dhe ekrane LED.
Edhe Mirela Ruko nga Lëvizja Bashkë shpreh dyshime se procesi ka qenë klientelist.
“Kjo mënyrë veprimi është pjesë e një sjelljeje të vazhdueshme të administratës së drejtuar nga Erion Veliaj – një sjellje që lidhet drejtpërdrejt me klientelizmin dhe me grupime të organizuara brenda bashkisë,” tha ajo.
Këshilltari tjetër i opozitës, Ilir Alimehmeti, tha se momenti kur u dhanë masivisht lejet nuk dukej aspak rastësor, por një përpjekje për të kontrolluar hapësirën vizuale të qytetit.
“Duke qenë se koha përkon saktësisht me fushatën elektorale vendore të vitit 2023, dyshimi i arsyeshëm është se kemi të bëjmë me një manovër elektorale për kontrollin e hapësirave vizuale,” theksoi ai.
Por Nuredini i mohoi lidhjet e shkurtra me partitë politike. Ai theksoi se hapësira u ishte vënë në dispozicion njësoj të gjitha palëve dhe se për të partitë politike ishin thjesht klientë.
“Për mua është biznes, unë në fund u marr lekët, nuk më intereson cila parti është”, përfundoi ai./ BIRN
Ka pak kohë që në skakirën politike të PD-së, kanë filluar të evidentohen, mbase në mënyrë të turbullt dhe jo fort të kristalizuara, shfaqje të turbulencave me natyra të ndryshme, që lidhen me statusin qenësisht dhe ekzistencialisht të lëkundur të autoritetit publik dhe peshës elektorale të politikave të saj. Ka pafund testime profesionale, sociologjike dhe empirike, që flasin qartë për këtë status të PD-së, që me gjithë përpjekjet dhe stratagjemat për të mbuluar realitetin, duken qartë dhe sintetizohen në testimet e herë pas hershme paraelektorale (edhe pse zgjedhjet politike janë akoma larg), me dështimet gati të determinuara, deri tani pa rrugëdalje në përballjet e saj me pozitën, pushtetin afatgjatë të socialistëve, me sfidën dhe mundësinë e deklaruara publikisht se me këtë performancë të opozitës aktuale, ata mund të qëndrojnë gjatë në pushtet.
Një realitet politik, elektoral e social, i cili u afirmua bujshëm edhe në zgjedhjet e 9 majit të vitit 2025. Të gjitha këto realitete, të shoqëruara me ndjesi emocionale dhe analiza të gjendjes politike të opozitës, e kanë vënë PD-në në dilemën e pasigurive për të sotmen dhe të ardhmen, bashkë me problemet ekzistenciale të luhatjeve të autoritetit të lidershipit të saj aktual. Në këto kushte, me sa duket opozita është ekzistencialisht përballë me dy dilema imediate.
E para ka të bëjë me disa lëvizje partikulariste e anticentriste të disa figurave të saj, të cilat pavarësisht argumenteve të sforcuara, duken si shenja të mundësisë për një “shizmë” të re brenda lidershipit dhe trupës politike të PDsë. Qëndrimet kontestuese, herë timide e herë të alambikuara me sintagma qesharake si “takime miqësore”, “seanca kafeje” e bisedime shokësh, nuk janë të mjaftueshme për të krijuar përshtypjen e jashtme dhe për të mbajtur në nivel formal unitetin e lidershipit aktual të PD-së. Nuk është e pamundur nëse rezistenca e status kuosë aktuale do vazhdojë të sfidojë nga jashtë, pa llogaritur lëvizjen e forcave brenda lidershipit të saj, atëherë kjo është një miopi e diagnostikimit të gabuar politik, që bën sikur nuk e shikon një lëvizje latante sot, por me efekte “materiale” nesër, kur grupi oponentëve të forcohet dhe të shkëputet nga “trupi” dikur i madh i PD-së.
Sepse nëse ndodh një shizmë, ajo doemos që do të sjellë ndarjen, veçimin, përçarjen dhe rrjedhimisht, shkëputjen e një pjese të trupit të saj. Megjithatë, akoma situata nuk është në pragun e ndarjes apo e “shizmës fatale”, sepse akoma nuk është konturuar ajo pjesë e lidershipit të kësaj partie, që të ketë kurajën të dalë hapur, të dëshmojë “temat e mosmarrëveshjeve” dhe t’i thotë lidershipit aktual “mjaft më”. Me gjithë teatralitetet e brendshme, shpeshherë foshnjarake dhe inatçore, ky rrezik nuk është i afërt. Por po bëhen përditë më të qarta arsyet e brendshme dhe argumentet e jashtme, që mund ta shtyjë PD-në drejt një zgjidhje “shizmatike”, nëse vazhdon kjo gjendje stanjative dhe nuk do ketë ndryshime, reflektime në statusin e ngurtë statutori dhe lidershpin tradicional, të ngushtë e të kalcifikuar nga koha e gjatë e zotërimin nominal të pushtetit në këtë parti.
Nuk ka dyshim që brenda radhëve të saj, ka shumë individë që përtej ambicies politike personale dhe synimeve të personalizuara për karrierë politike, mendojnë se situata është e tillë që ose shizma, copëtimi i trupës politike ose rinovimi sa më shpejtë i lidershipit të saj, janë rrugët, terapitë e shërimit të sëmundjeve evidente të PD-së.
Situata aktuale dhe lëvizjet e sforcuara politike e populiste, po tregojnë qartë uljen e peshës elektorale dhe pushtetit dhe autoritetit të lidershipit aktual, të cilët për fat të keq, këmbëngulin me “logjikë struci” duke mbyllur sytë përballë realiteteve të dukshme dhe “abstragimit” nga disa realitete të disfavorshme që vijnë nga jashtë. Kjo po e zbeh raportin e militantëve të vjetër dhe të rinj me këtë parti. PD-ja po përjeton dhe zgjeron shfaqjen e një lloj “eremitizmi politik” të lidershipit, që gjithnjë e më shumë është i vetmuar dhe duke ligjëruar nga selia e tyre në situata në një gjendje evidente të “eremitizmit politik”.
Të duket e pabesueshme, se si është e mundur që lideri historik i kësaj partie me histori të gjatë dhe përvojë politike intensive, të mos kuptojë apo akoma më keq të bëjë sikur nuk e kupton këtë situatë ku ndodhet partia dhe pozita personale bashkë me përgjegjësitë politike të tij lidhur me këtë situatë. Janë bërë disa testime për të parë nivelin e angazhimit dhe atraksionin politik të saj në raport me qytetarët.
Treguesit, pavarësisht alambikimeve dhe interpretimeve të sforcuara që ata i bëjnë argumentimit të realitetit pesimist të “hollimit” të “trupës” politike dhe elektorale janë evident. Lidhja e dikurshme elektorale, gjatë dhe konsistente duket se po brehet nga dilemat, skepticizmi dhe “pse”-të e shumta, që kërkojnë shpjegim për këtë situatë, të shkaqeve pse është në rënie autoriteti PD-së dhe lidershipit të saj aktual. Lidhja e verbër apo ideja gati fetare e utopike, se lidhja me militantët dhe simpatizantët do të ishte lidhje e fortë apo gati e “përjetshme”, duket se ka marrë fund. Betimet e dikurshme elektorale apriori, besnikëritë e ushqyera dhe mbajtur gjallë me “karburantin antikomunist”, nuk funksionojnë më. Me sa duket tani kanë “heshtur” dhe nuk funksionojnë më këta “motorë” të këtij lloj indoktrinimi, që pati dhe solli produktin e vet tri dekada më parë.
Por PD-ja është përballë edhe me një rrezik të dytë, përsëri të brendshëm. Gjithnjë e më shumë duket qartë kohët e fundit, edhe pse në “surdinë”, që po bëhet kritike situata e udhëheqësisë e shoqëruar me një prirje shumë të gjatë gerontakratike të lidershipit të vjetër të PD-së. Me sa duket, akoma kjo parti nuk e ka kuptuar se është tejkaluar koha e idolatrizimit të pushtetit të pakufizuar individual. Ky është një problem madhor dhe në PD është koha kur duhet folur për atë gjendje, për të cilën nuk duhet heshtur më. Një situatë që lidhet me nevojën e ndryshimit të liderit të saj historik dhe krijimin e një situate të re për një frymëmarrje të re moshore. Jo aq në kuptimin e kufijve moshorë, se sa në aspektin e sjelljes së mentalitetit të ri politik, që të jetë koherent me kohën dhe përballues i sfidave dhe problemeve të brendshme të PD-së.
Sado që disa nga besnikët e lidershipit aktual, i nënvleftësojnë apo bëjnë sikur nuk i shikojnë këto dy probleme substnciale, apo duke dashur t’i hedhin “hi syve” opinionit publik, duke i mbuluar me “pelerinën” e unitetit brenda radhëve të saj, lëvizja për të kapërcyer këto ngërçe ka filluar dhe solidariteti i dikurshëm mekanik, tani është përballë një lëvizjeje të “kriticizmit” të brendshëm dhe të jashtëm individual, politik dhe social. Është një situate kontestimi, akoma me konture të paqarta dhe synime të papërcaktuara, midis ekzistencës së padyshimtë të solidaritetit të atyre që duan të ruajnë staus quonë politike, skaierën aktuale të lidershipi dhe shfaqjeve të veprimeve të pastrukturuara qartë, eksentrike e sporadike, të shfaqura në formën e kriticizmit individual.
Grupi i parë është nën efektet “narkotizuese” dhe qëndrimeve idolatrizuese të nevojës për “figurën garantuese” njeriut, i cili në këtë parti ka krijuar idenë iluzive e militanteske, se vetëm ai është i aftë që edhe në të ardhmen të bëjë “mrekulli politike”. Të tjerët edhe pse akoma nuk janë artikuluar publikisht kundër situatës gerontokratike në PD, duket se e kanë këtë objektiv rinovues të lidershipit, të nisur nga sintagma merkeljane se “në betejat e reja të ardhshme nuk mund të futesh me “kuaj të vjetër” politikë. Sado të përpiqen për të dëshmuar unitete të sforcuara, duket se PD-ja është në situatën e rreziqeve dhe përballë “dy të vërtetave” që duhen njohur dhe vlerësuar. Njëra është linja gerontokratike, tjetra ajo e rinovimit të lidershipit aktual. Por jo me veprime arriviste e karrieriste kuturu, por duke zgjedhur në krye një “njeri politik”, të ditur, ambicioz e karizmatik dhe jo një anonim të “shquar” dhe me karizmë të kufizuar.
Në PD kjo situatë absurde duhet të marrë fund sa më shpejt. Sepse kjo gjendje paradoksale mund të bëhet acaruese, me efekte kolaterale politike. Duhet vepruar pa vonesë nëse nuk duan që degradimi, shizma dhe disfatat të bëhen gjendje permanente për këtë parti, duke e kthyer atë në një arenë konfliktualiteti midis “besnikëve radikalë” dhe të “moderuarve relativë”, që synojnë të rivendosin një politikë që të jetë më simetrike me besimin politik dhe interesat e qytetarit. Kjo do të thotë se autoriteti gerontokratik, duhet të pasohet nga njerëz, autoriteti i të cilëve duhet të jetë i sinkronizuar midis ndërthurjes së dinjitetit personal me forcën politike.
Drejtoresha e Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit, Mirlinda Karçanaj, u paraqit sot në Prokurorinë e Posaçme në kuadër të hetimeve për dyshime mbi abuzime me tenderat e zhvilluar nga institucioni që ajo drejton.
Pas më shumë se tre orësh qëndrimi në ambientet e SPAK, Karçanaj doli pa dhënë asnjë koment për mediat, duke shmangur pyetjet e gazetarëve.
Prokuroria e Posaçme Antikorrupsion ka hapur një hetim për abuzimet me 12 tendera në AKSHI, procedura për të cilat është pyetur Karçanaj.
Nga hetimet rezulton se kriteret e tenderave janë paracaktuar nga kompanitë që garonin dhe në këtë mënyrë, ata arrinin të fitonin edhe milionat.
Për momentin, klienti kryesor i AKSHI-t është biznesmeni Ermal Beqiri, pronar i kompanisë “Soft & Solution”, i cili njihet si “gllabëruesi” i parave publike përmes tenderave të Agjencisë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI). Më herët, edhe ai është marrë në pyetje nga SPAK.
Gjatë ditëve të fundit, hetuesit kanë thirrur dhe marrë në pyetjeve 25 zyrtarë të AKSHI-t, që janë kryesisht anëtarë të Komisionit të Vlerësimit të Ofertave dhe anëtarë të Komisionit të Shqyrtimit të Ankesave.
AKSHI është një institucion i vënë në qendër të akuzave dhe madje një prej ish-zyrtarëve të saj, Daniel Shima, u zhduk në mënyrë të dyshimtë për 10 orë me radhë ku mendohet të jetë mbajtur peng nga një grup kriminal në Elbasan.
Rasti që përfshin ish-Shefen e Diplomacisë së BE-së, Federica Mogherinin, në një hetim të Zyrës Evropiane të Prokurorëve, lidhur me tenderin për programin e trajnimit diplomatik (ku dyshohet për manipulim në procedurat e prokurimit), ka nxjerrë në pah një fenomen më të thellë sesa thjesht një interpretim i gabuar lajmi: mënyrën se si opinioni publik shqiptar e percepton drejtësinë ndërkombëtare përmes filtrit të një ekosistemi mediatik që shpesh prodhon tituj tronditës, por jo analiza shpjeguese.
Procedurat penale në Bashkimin Evropian funksionojnë me standarde të qarta dhe me ndarje të ngurta juridike, por sapo këto standarde përcillen në debatin publik shqiptar, ato transformohen (sipas interesave konjukturale politike) në një narrativë të thjeshtuar bardh e zi, e shkëputur nga realiteti procedural.
Rasti Mogherini bëri të dukshme se sa dëmton pikërisht kjo distancë mes asaj që ndodh realisht në proces dhe mënyrës emocionale se si interpretohet lajmi.
Vendimi për t’i lejuar asaj ndjekjen e procesit në gjendje të lirë nuk mund të ngatërrohet me rrëzimin e akuzave. Në doktrinën e drejtësisë evropiane, masa e sigurisë është thjesht një instrument procedural për të garantuar mbarëvajtjen e hetimit dhe jo një vlerësim mbi përgjegjësinë penale. Ky parim përsëritet shpesh në jurisprudencën e vendeve të BE-së.
Për shembull, në vitin 2021, ish-ministri italian Luca Palamara u hetua për ndikim të paligjshëm në sistemin e drejtësisë, por u la i lirë gjatë të gjithë procesit, pasi gjykata gjykoi se ai nuk paraqiste rrezik arratisjeje apo ndërhyrjeje në prova.
Po ashtu, në Francë, ish-kryeministri François Fillon ndoqi procesin në gjendje të lirë deri në vendimin e parë, mbi të njëjtat baza procedurale: mungesën e rrezikut dhe garancinë për paraqitje në gjykim.
Edhe në çështjen Mogherini, “lirimi” është një masë thjesht teknike, jo një deklarim pafajësie. Megjithëse literatura juridike e sqaron këtë dallim (siç e theksojnë studiues si Mirjan Damaška apo Kai Ambos në analizat e tyre mbi procedurat akuzuese dhe garantuese në Evropë), sapo lajmi hyn në qarkullim në mediat shqiptare, dallimi humbet.
Lajmet dhe rrjetet sociale e reduktojnë procesin në një skenar dramatik, duke i atribuar masës së lirimit atë që juridikisht nuk ka: një vlerësim mbi akuzën.
Kështu, publiku përballet me një keqkuptim të dyfishtë: së pari, krijohet ideja se një figurë publike “i shpëtoi” drejtësisë; së dyti, krijohet përshtypja e një vendimi përfundimtar, kur në fakt kemi vetëm një fazë të ndërmjetme të procesit penal.
Në sistemin e së drejtës evropiane, akuzat mbeten në fuqi derisa të shqyrtohen nga gjykata, ndërsa prokuroria vijon punën mbi provat, dokumentet dhe deklarimet.
Asnjë vendim i përkohshëm mbi masën e sigurisë nuk prek vlerësimin e provave. Ky është një fakt që rrallë artikulohet në debatin publik shqiptar.
Raste të tjera në BE e ilustrojnë po aq qartë këtë dinamikë. Ish-ministrja austriake Ursula Rauch u hetua për korrupsion, por gjykata e Vjenës e la të lirë gjatë procesit për të njëjtat arsye si rasti Mogherini: mungesë të rrezikut për arratisje dhe garanci se nuk do të cënonte provat.
Në Gjermani, ish-eurodeputeti Georg Mayer ndoqi po ashtu procesin hetimor pa masa shtrënguese, edhe pse dyshimet e arsyeshme dhe akuzat ndaj tij ishin të konsiderueshme.
Standardi mbetet i pandryshuar: masa e lirimit është një vlerësim teknik mbi sigurinë e procesit, jo mbi moralitetin apo përgjegjësinë penale.
Deformimi ndodh kur nga këto detaje hiqet konteksti juridik dhe zëvendësohet me një narracion emocional, gjë që krijon terren për dyshime të panevojshme ndaj institucioneve evropiane dhe e shndërron debatin mediatik në një garë sensacionalizmi, ku qytetari humb orientimin e duhur.
Për një vend që aspiron integrimin në BE, moskuptimi i parimeve procedurale të vetë Bashkimit Evropian nuk është thjesht problem informimi, por edhe problem kulturor.
Derisa gjykata të japë vendimin përfundimtar, statusi i Mogherinit mbetet ai i një personi që përballet me akuza të vlefshme dhe me një proces të hapur.
Çdo interpretim tjetër, qoftë i pafajësisë së supozuar, qoftë i fajësisë së paracaktuar, është i papërgjegjshëm dhe cenon parimin bazë të drejtësisë: peshën që i takon vetëm provave dhe gjykatës.
Rasti i saj duhet të shërbejë si një pikë reflektimi se si lajmi mund të kalojë nga sensacioni drejt një informacioni më të matur, të verifikuar dhe të përputhur me standardet e vendit ku synojmë të bëhemi pjesë.
Çfarë lidhje kanë një manjat moldav në arrati dhe një kriptovalutë me bazë në Kirgizi me përpjekjet e Rusisë për t’i shmangur sanksionet perëndimore të kohës së luftës dhe për ta ndërtuar një sistem financiar krejtësisht të ri, të ndarë nga Perëndimi?
Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, ofroi një tregues në fillim të shtatorit, kur mori pjesë në një ceremoni virtuale për përurimin e një dege të re të një kompanie shërbimesh financiare në qytetin port të Paqësorit, Vladivostok.
Ky nuk është lloji i ngjarjes ku merr pjesë zakonisht Putini. Anije luftarake të sapo lëshuara? Po. Ceremoni për ndarjen e medaljeve në Kremlin? Po. Hapje degësh? Jo edhe aq shpesh.
Por, kompania, A7 LLC, nuk është firmë e zakonshme e shërbimeve financiare.
Kjo është një shumë fenomenale parash. Është e jashtëzakonshme për një organizatë që nuk ekzistonte një vit më parë.
Eprorët kryesorë të saj përfshijnë Ilan Shor, një oligark në arrati i përfshirë në atë që është quajtur “vjedhja e shekullit”: një skandal që përfshinte më shumë se 1 miliard dollarë të vjedhur nga Moldavia, një nga vendet më të varfra në Evropë.
Bashkëdrejtuesi i tij ekzekutiv është kreu i bankës së tetë më të madhe të Rusisë, e cila është e lidhur ngushtë me kompleksin ushtarako-industriale rus – dhe për rastësi është i biri i një ish-kryeministri rus dhe ish-drejtori të shërbimeve të inteligjencës.
Në fjalime të shkurtra drejtuar Putinit përmes videove, të dy u krenuan për shumën e parave që kompania e tyre kishte përpunuar në 11 muajt që nga themelimi i A7: më shumë se 7 trilion rubla (12.4 miliardë dollarë).
Nëse është e vërtetë, kjo është një shifër shumë e madhe: sa 12 për qind e tregtisë së jashtme të të gjitha bizneseve ruse së bashku, sipas një llogaritjeje.
Dhe, pastaj është kriptovaluta që A7 e lansoi në janar.
E quajtur A7A5, kjo monedhë digjitale kishte regjistruar 41.2 miliardë dollarë të transferuara në përgjithësi deri në korrik; deri në gusht, shifra ishte rritur në 51.2 miliardë dollarë. Deri në nëntor, A7A5 – e cila është monedha e parë e qëndrueshme në botë e lidhur me rublën – kishte raportuar rreth 79 miliardë dollarë volum që nga lansimi, sipas Chainanalysis, një kompani me bazë në Nju Jork që ka kryer kërkime të thella mbi A7.
“Kjo është një shumë fenomenale parash. Është e jashtëzakonshme, për një organizatë që nuk ekzistonte një vit më parë”, tha Elise Thomas, hulumtuese australiane dhe autore e disa raporteve të Qendrës për Qëndrueshmëri të Informacionit, një OJF me bazë në Londër që fokusohet në shkeljet e të drejtave dhe krimet e luftës.
Në 3 minuta
Çdo të enjte, zhvillimet më të rëndësishme përpiqemi t’jua zbërthejmë dhe t’jua sjellim sa më thjesht, shkurt e shqip. Regjistrohuni falas këtu për ta pranuar të parët në emailin tuaj çdo numër të newsletter-it tonë.
“Kjo është e çmendur. Shkalla e saj është vërtet e rëndësishme”.
“Përfshirja personale e Putinit në hapjen e zyrës së tyre në Vladivostok më tronditi edhe mua, që ai ishte në njëfarë mënyre i gatshëm ta shfaqte fytyrën e tij në lidhje me lansimin e A7”, tha ajo në një intervistë.
E shtrirë nga Moldavia te rrokaqiejt vezullues të Federation Toëer në Moskë e deri në Kirgizi, udhëheqësit e së cilës duan që ky vend i vogël i Azisë Qendrore të bëhet meka e inovacionit në kripto, A7A5 – sipas zyrtarëve perëndimorë dhe moldavë – është thelbësor për përpjekjet e Kremlinit për ta zbutur efektin e sanksioneve perëndimore të vendosura qëkurse Moska e nisi pushtimin e plotë të Ukrainës në vitin 2022.
“Tokeni A7A5… është një mjet unik për shmangien e sanksioneve”, tha Andrew Fierman, shefi i inteligjencës së sigurisë kombëtare në Chainanalysis.
Çfarë ishte “Vjedhja e Shekullit” në Moldavi?
Në fillim të viteve 2010, një seri transaksionesh misterioze nga tri banka moldave drejt kompanive offshore i zunë në befasi rregullatorët, duke nxitur ndërhyrjen emergjente të bankës qendrore të vendit. Në total, më shumë se 1 miliard dollarë u zhdukën – rreth një e teta e PBB-së së vendit. Gjykatat moldave e shpallën Ilan Shorin në vitin 2017 si trurin pas kësaj vjedhjeje. Ai u arratis në Izrael, ku prej kohësh kishte shtetësi, dhe më pas u shpërngul në Moskë.
Dhe, nuk bëhet fjalë vetëm për shmangien e sanksioneve. Qëllimi më i gjerë i Kremlinit, thonë ekspertët, është të ndërtojë një sistem financiar paralel, jashtë rrjeteve ekzistuese ku dominojnë bankat perëndimore dhe dollari amerikan.
“Është çështje serioze për shkak të asaj se kush është Ilan Shor, dhe faktit që kjo është dizajnuar… për të funksionuar jashtë ndikimit dhe kontrollit të sistemeve tradicionale financiare të emëruara në dollarë amerikanë”, tha Carole House, e cila ka shërbyer si këshilltare për politikën e sigurisë kibernetike në Këshillin e Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë.
“Është e çuditshme të shohësh një mbështetjeje të tillë që vjen drejtpërdrejt nga qeveria, por edhe jo befasuese duke pasur parasysh synimet e tyre, pra të zbusin ndikimin e sanksioneve”, tha ajo.
Këto përpjekje nuk kanë kaluar krejtësisht pa u vënë re në Perëndim.
Është një çështje serioze për shkak të asaj se kush është Ilan Shor, dhe faktit që kjo është dizajnuar për të funksionuar jashtë sistemeve tradicionale financiare.
Më 23 tetor, Bashkimi Evropian njoftoi sanksione ndaj A7A5, A7 dhe kompanive të lidhura me to, duke e quajtur kriptovalutën “mjet të rëndësishëm për financimin e aktiviteteve që mbështesin luftën agresive të Rusisë”.
As A7 dhe as A7A5 nuk iu përgjigjën pyetjeve të REL-it për koment. Shor nuk iu përgjigj kërkesës për intervistë.
Një Mekë në Azinë Qendrore për kriptovaluta
Prej të paktën vitit 2021, Qeveria në Bishkek ka tentuar ta shndërrojë Kirgizinë në një qendër të kriptovalutave, duke kërkuar të tërheqë investitorë, kripto dhe këmbimore. Që nga viti 2025, ajo raportoi të paktën 13 këmbimore kriptovalutash të regjistruara dhe ka vënë themelin për një kriptomonedhë kombëtare të quajtur USDKG.
Dokumentet e regjistrit të korporatave, të siguruara nga REL-i nga Ministria e Drejtësisë së Kirgizisë, tregojnë se lëshuesi i A7A5 është një kompani kirgize e quajtur Old Vector, e regjistruar për herë të parë në dhjetor 2024. Dokumentet tregojnë gjithashtu se kompania që ia siguron monedhën Old Vector-it është A7-Kyrgyzstan LLC.
Midis janarit dhe korrikut, selia e regjistruar e Old Vector ishte një shtëpi e vogël dhe e rrënuar, e rrethuar nga ndërtesa më të reja e më moderne dhe shtëpi familjare.
Në korrik, kur gazetarët e REL-it e vizituan shtëpinë – e cila ndodhet prapa një rruge me zhavorr, e fshehur pas një gardhi metalik ngjyrë të kaltër e ndryshkur dhe blloqesh betoni – dy djem të vegjël që hapën derën thanë se nuk ishin në dijeni për ndonjë kompani të regjistruar në adresën e tyre. Një fqinj ngjitur tha se në atë adresë nuk ekzistonte asnjë kompani me atë emër.
Një fotografi e një reklame në internet për A7A5, monedha e parë e qëndrueshme në botë e mbështetur nga rubla.
Rreth një muaj më vonë, selia e firmës e Old Vector u zhvendos në një adresë tjetër në periferi të Bishkekut, në një ndërtesë shumëkatëshe të quajtur South Park, e përbërë kryesisht nga banesa.
Vetë A7 ka regjistruar një numër kompanish të ndërlidhura në Bishkek, sipas dokumenteve të Ministrisë së Drejtësisë të siguruara nga REL-i.
A7-Kyrgyzstan, e cila u regjistrua më 17 janar, ndodhet në katet e sipërme të një kompleksi që dikur ishte një qendër tregtare e madhe. Gazetarët e REL-it tentuan të hynin në katin ku raportohej se ndodheshin zyrat, por rojet e sigurisë nuk i lejuan.
Deri në korrik, adresa e Old Vector, emetuesit kirgiz të kriptomonedhës A7A5, ishte e regjistruar në një shtëpi të rrënuar në një lagje të qetë të Bishkekut.
Një tjetër entitet i lidhur me Shorin, i quajtur Evrazia, ka regjistruar gjithashtu marka tregtare për disa kompani me emra të ngjashëm në Bishkek. E themeluar në Moskë si një organizatë jo fitimprurëse, Evrazia është implikuar në një sërë aktivitetesh të synuara për destabilizimin e zgjedhjeve në Moldavi. Bashkimi Evropian i vendosi sanksione Evrazias në tetor 2024.
Megjithëse u lansua në janar, A7A5 nuk filloi të tregtohej publikisht deri në shkurt, kur u shfaq në një këmbimore kriptomonedhash në Moskë të quajtur Garantex.
Garantex kishte tërhequr vëmendjen e organeve perëndimore të drejtësisë prej vitesh, të cilat pretendonin se ajo shërbente si kanal për fonde të përdorura në pastrim parash, ransomware, hakime kompjuterike dhe shkelje të sanksioneve.
Këmbimorja ishte e popullarizuar sepse, ndër të tjera, ofronte një mënyrë të lehtë për të shkëmbyer kriptovaluta me monedha më të qëndrueshme më të njohura si USDT, e cila është e lidhur me dollarin, duke e bërë më të lehtë tërheqjen e tyre në valuta më pak të paqëndrueshme.
Në vitin 2022, Departamenti amerikan i Thesarit vendosi sanksione financiare ndaj Garantex. Por, vetëm pas tri vjetëve këmbimorja i mbylli shërbimet, pasi dy nga operatorët kryesorë të Garantex-it u akuzuan nga një juri e madhe federale për pastrim parash. Autoritetet amerikane sekuestruan disa faqe interneti të Garantex-it.
Agjencitë gjermane dhe finlandeze konfiskuan serverët që pritnin operacionet e këmbimores. Më shumë se 26 milionë dollarë në kriptovaluta, të cilat zyrtarët thanë se ishin përdorur për pastrim parash, u sekuestruan gjithashtu nga shërbimi sekret i SHBA-së.
Një fotografi e ekranit të faqes së internetit të Garantex që u sekuestrua nga shërbimi sekret i SHBA-së në mars
Në javët menjëherë para dhe pas sekuestrimit të marsit 2025, analistët thanë se miliarda monedha A7A5 u zhvendosën nga Garantex në një këmbimore të re të quajtur Grinex, e regjistruar për herë të parë në Kirgizi në dhjetor të vitit të kaluar. Shumica dërrmuese e transaksioneve të A7A5 tani kryhen në Grinex dhe në një këmbimore më të vogël të quajtur Meer.kg.
Lidhja midis Grinex dhe A7 nuk është e qartë. Një burrë kirgiz, i përmendur në dokumentet e Ministrisë së Drejtësisë si themelues i Grinex, refuzoi të komentojë për REL nëse kompania e tij ka lidhje me këmbimoren kripto me të njëjtin emër.
Hetuesit financiarë amerikanë, megjithatë, thonë se Grinex u krijua pikërisht për të ndihmuar tregtarët, të cilëve u janë ngrirë fondet kur Garantex u mbyll, që të rikuperonin paratë e tyre duke përdorur A7A5.
Dueli në Kishinjev
Moldavia ka qenë për vite me radhë në qendër të beteje mes Evropës dhe Rusisë.
Fitorja e Maia Sandu zgjedhjet e vitit 2020, një ekonomiste e trajnuar në Perëndim që ka punuar në Bankën Botërore, i dha përparësinë Perëndimit. Shor dëshiron t’ia kthejë përparësinë Rusisë.
Në vitin 2014, Moldavia u trondit nga një mashtrim masiv bankar që rezultoi në nxjerrjen jashtë vendit të më shumë se 1 miliard dollarëve – gati një e teta e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Autoritetet akuzuan Shorin si arkitektin pas “vjedhjes së shekullit” dhe ai u largua nga vendi në vitin 2019, duke kaluar kohën mes Izraelit dhe më pas Moskës.
Ai u dënua në mungesë me 15 vjet burgim në vitin 2023 nga një gjykatë në Kishinjev; partia e tij politike që mban emrin e tij është ndaluar.
Gjatë të paktën tri fushatave zgjedhore, zyrtarët moldavë dhe perëndimorë thonë se Shor ka tentuar vazhdimisht të blejë vota, të përhapë dezinformata dhe madje të rekrutojë dhe trajnojë të rinj moldavë për të nxitur trazira dhe provokuar policinë. Mes skemave që zyrtarët thonë se kanë zbuluar ishin transferime parash për moldavë duke përdorur karta bankare të lëshuara nga Promsvyazbank, banka shtetërore ruse me të cilën Shor ka pasur bashkëpunim.
Shor ka punuar me “individë rusë për të krijuar një aleancë politike për të kontrolluar Parlamentin e Moldavisë, i cili më pas do të mbështeste disa ligje në interes të Federatës Ruse”, tha Departamenti amerikan i Thesarit në tetor 2022, kur ai u sanksionua për herë të parë.
Në prag të zgjedhjeve presidenciale të vitit të kaluar, autoritetet moldave akuzuan Shorin për orkestrimin e një skeme që kanalizoi më shumë se 15 milionë dollarë nga bankat ruse në llogaritë e mbi 130.000 qytetarëve moldavë.
Skema përfshinte dërgimin e kartave bankare të parashtruara më parë, duke përdorur sistemin rus të pagesave “Mir”, tek njerëz që mund të udhëtonin në rajonin separatist të Transnistrisë për të tërhequr para. Zyrtarisht pjesë e Moldavisë, Transnistria operon në një zonë ligjore të pasqaruar, me lidhje të ngushta ekonomike me Moskën.
Grupi jofitimprurës i Shorit me bazë në Moskë, Evrazia, gjithashtu rekrutoi qindra të rinj moldavë për të marrë pjesë në një program, duke ofruar udhëtime falas në Rusi, darka të shtrenjta dhe mundësinë për miliona rubla në formë grantësh.
Kryeministri i Moldavisë më vonë tha se agjentët rusë shpenzuan gjithsej rreth 220 milionë dollarë për të ndikuar në zgjedhjet e vitit 2024, të cilin e fitoi Sandu me rreth 55 për qind të votave. Një referendum i njëkohshëm që pyeste moldavianët për anëtarësimin në Bashkimin Evropian u miratua, por rezultati ishte shumë më i ngushtë sesa parashikohej.
Disa ditë para zgjedhjeve parlamentare të shtatorit, autoritetet moldave thanë se kishin zbuluar një tjetër fushatë destabilizimi dhe kryen bastisje në dhjetëra lokacione në mbarë vendin, duke arrestuar më shumë se 70 persona. Disa nga të arrestuarit dyshohet se kishin udhëtuar në kampe në Bosnje dhe Serbi për trajnim për ta konfrontuar dhe provokuar policinë. Autoritetet moldave thanë se fushata përdorte “rrjetin e grupit Shor dhe burimet e jashtme”.
“Shmangia e sanksioneve dhe ndërhyrja politike [moldave], nuk mendoj se janë të lidhura drejtpërdrejt”, tha Thomas. “Mendoj se shmangia e sanksioneve është loja kryesore për momentin. Megjithatë, padyshim, Shor ka interesa personale të konsiderueshme në Moldavi dhe ndoshta i kushton shumë vëmendje në nivel personal”.
“Ajo që po bën Shor, nuk është vetëm problem i Moldavisë”, tha një zyrtar moldav, i cili foli me kusht që të mos identifikohej. “Ai i ofron Rusisë një shërbim, për të shmangur sanksionet, dhe fiton para prej tij”.
Promsvyazbank nuk iu përgjigj kërkesës për koment.
“Një infrastrukturë e qëndrueshme ndaj çdo ndikimi të jashtëm”
Prej vitit 2022, pjesa më e madhe e sistemit bankar rus është izoluar nga rrjetet financiare perëndimore, si pasojë e luftës në Ukrainë. Sektori bankar është shkëputur nga SËIFT, sistemi i mesazheve i domosdoshëm për operacionet bankare globale, ndërsa Visa dhe Mastercard e kanë shkëputur Rusinë nga sistemet e tyre të pagesave, dhe bankat perëndimore kanë ngrirë llogaritë e Qeverisë ruse.
Si rezultat, autoritetet ruse kanë tentuar të ndërtojnë një sistem financiar paralel. Vende të tjera kanë shprehur mbështetje për këtë përpjekje, duke përfshirë Kinën, Brazilin, Indinë dhe ekonomi të tjera të mëdha.
Çfarë është monedha e qëndrueshme?
A7A5 është ajo që njihet në terminologjinë e kriptovalutave si monedhë e qëndrueshme – një monedhë virtuale e lidhur, ose “e ankoruar,” me një valutë reale, si dollari amerikan ose euroja. Siç sugjeron emri, këto monedha konsiderohen më të qëndrueshme se ato të paqëndrueshme, të cilat mund të kenë luhatje shumë të mëdha të vlerës. Bitcoin dhe Ethereum – dy nga kriptovalutat më të njohura – janë të paqëndrueshme.
“Zhvillimi i tokenit A7A5 duket të jetë hapi logjik i radhës në përpjekjet e Rusisë për të zhvilluar sisteme alternative për pagesa, për të shmangur sanksionet”, tha Fierman.
Derisa Putini shikonte në ngjarjen e 4 shtatorit në Vladivostok, Shor dukej i nervozuar, duke lëvizur nga njëra anë në tjetrën ndërsa përshkruante qëllimet e “qendrës financiare” të quajtur Far Eastern International Financial and Settlement Center.
“Deri sot, në 10 muaj operacion, kemi kryer transaksione me vlerë më shumë se 7.5 trilionë rubla”, tha ai. “Sot, duke marrë parasysh se më shumë se 50 për qind e të gjitha pagesave tona bëhen drejt vendeve aziatike, kemi vendosur të hapim një qendër financiare këtu”.
Duke qëndruar pranë Shorit ishte bashkëdrejtori i tij: Pyotr Fradkov, i cili udhëheq Promsvyazbank me bazë në Moskë që nga viti 2018. Babai i tij është Mikhail Fradkov, kryeministri i Putinit nga vitet 2004-2007 dhe drejtori i Shërbimit të Inteligjencës së Jashtme për nëntë vjet pas asaj periudhe.
I njohur si PSB, Promsvyazbank u nacionalizua nga Qeveria ruse në të njëjtin vit gjatë një krize bankare dhe u riorientua për të shërbyer sektorit në rritje të industrisë ushtarake të Rusisë. Në vitin 2022, PSB u godit nga sanksionet e Thesarit, ashtu si dhe Pyotr Fradkov.
Një fotografi e ekranit nga hapja e degës së kompanisë A7 në Vladivostok, me oligarkun moldav Ilan Shor (majtas) dhe bashkëdrejtorin Pyotr Fradkov.
Promsvyazbank mban 49 për qind të aksioneve të A7. Rublat, të cilave u është ankoruar monedha A7A5, duke e bërë monedhë të qëndrueshme, janë depozita të mbajtura nga banka.
A7 është vendosur në rrokaqiejt e rinj modernë të Federation Tower në Moskë – i njëjti vend ku ishte regjistruar Garantex, së bashku me disa kompani që dyshohet të jenë të lidhura me skema famëkeqe ransomware.
A7 po bën gjithashtu përpjekje për t’u bërë kompani me filiale duke hapur degë ku klientët mund të depozitojnë, të tërheqin para, të tregtojnë kriptovaluta dhe të kryejnë pagesa ndërkufitare. Përveç Moskës dhe Vladivostokut, kompania thotë se po hap degë në qytete jashtë vendit, si Harare në Zimbabve dhe Lagos në Nigeri.
Putin mori pjesë në një ceremoni virtuale të prerjes së shiritit për degën në Vladivostok të ofruesit të pagesave A7.
Në korrik, A7 njoftoi se klientët e PSB do të mund të blinin tokena A7A5 duke përdorur kartat bankare të PSB-së.
Në të njëjtin muaj, Bashkimi Evropian shënjestroi A7 për herë të parë, duke thënë se ishte “e lidhur me përpjekjet për të ndikuar në zgjedhjet presidenciale dhe referendumin kushtetues të vitit 2024 për anëtarësimin në BE”.
Rreth të njëjtës kohë, numri i monedhave A7A5 në qarkullim u rrit mbi 240 për qind, sipas firmës analitike Elliptic, me mbi 1 miliard dollarë në transferta ditore të A7A5.
Kompanitë dhe individët kinezë raportohet të jenë përdoruesit më të mëdhenj të platformave të pagesave A7 deri më tani, sipas dokumenteve të marketingut të kompanisë të publikuara online dhe të theksuara nga Center for Information Resilience.
Autoritetet perëndimore po përpiqen ta mbajnë hapin.
Në mes të gushtit, rreth tri javë para se Shor dhe Fradkov të shfaqeshin në videokonferencën me Putin, autoritetet amerikane dhe britanike vendosën sanksione ndaj A7 dhe më shumë se gjashtë kompanive të ndërlidhura, përfshirë Grinex dhe Old Vector.
Një muaj më vonë, megjithatë, kapitalizimi total i tregut të A7A5 – në thelb vlera e të gjitha monedhave në qarkullim – u rrit gati 250 për qind, duke e bërë atë monedhën e qëndrueshme më të madh jo të ankoruar në dollarin amerikan.
“Ne tashmë kemi provuar se një monedhë digjitale kombëtare mund të jetë jo vetëm një alternativë ndaj dollarit, por edhe një motor i ndryshimit global”, tha A7A5 në një postim triumfues në Telegram.
Bashkimi Evropian iu përgjigj më 23 tetor me më shumë sanksione që synonin asetet kripto të lidhura me Rusinë dhe rundin e dytë që synonte A7.
Në një postim në Telegram, A7A5 u tall me njoftimin.
“Çfarë do të ndryshojë kjo? Asgjë!” tha kompania. “Sepse, që nga fillimi, ne ndërtuam një infrastrukturë që i bën ballë çdo ndikimi dhe kufizimi të jashtëm”.
Policia belge bastisi shërbimin e jashtëm të BE-së (EEAS) dhe Kolegjin e Evropës të martën në një hetim të fuqishëm për korrupsion – dhe arrestoi dy nga zyrtarët më të fuqishëm të BE-së.
Federica Mogherini, e cila dikur shërbeu si diplomatja më e lartë e BE-së, dhe Stefano Sannino, një drejtor i përgjithshëm në Komisionin Evropian, u morën në pyetje në lidhje me akuzat për mashtrim në krijimin e një akademie trajnimi për diplomatët.
Mogherini lindi në Romë, vajza e një skenografi filmash. Ajo u zgjodh në parlamentin italian në vitin 2008 si deputete me Partinë Demokratike të qendrës së majtë dhe u bë ministre e jashtme e Italisë në vitin 2014, një emërim që në atë kohë i zuri shumë njerëz në befasi.
Mandati i 52-vjeçares ishte jetëshkurtër, pasi ajo u bë përfaqësuese e lartë e BE-së – shefe e politikës së jashtme të bllokut – në të njëjtin vit, një pozicion që e mbajti deri në vitin 2019. Koha e saj në këtë detyrë është ndoshta më e njohur për punën e saj në marrëveshjen bërthamore të Iranit të vitit 2015.
Në fund të mandatit të saj pesëvjeçar, ajo u bë rektore e Kolegjit të Evropës me seli në Bryzh, një pozicion që e ka mbajtur që atëherë.
Por emërimi i saj u shoqërua me pretendime për favorizim, pasi profesorët dhe zyrtarët e BE-së argumentuan se ajo nuk ishte e kualifikuar për postin, nuk i plotësonte kriteret dhe kishte aplikuar pas afatit të caktuar.
Ajo ka shërbyer gjithashtu që nga gushti 2022 si drejtoreshë e Akademisë Diplomatike të BE-së, një program për diplomatë të rinj në të gjitha vendet e BE-së që drejtohet nga Kolegji i Evropës.
Është akademia që është në qendër të hetimit. Zyra e Prokurorit Publik Evropian ka thënë se ka “dyshime të forta” se rregullat rreth “konkurrencës së ndershme” u shkelën kur Shërbimi Evropian i Veprimit të Jashtëm (EEAS), shërbimi diplomatik i BE-së, dha tenderin për të ngritur akademinë.
Sannino, një diplomat karriere nga Napoli me një CV të mbushur që përfshin role të ndryshme në Romë dhe Bruksel, ka shërbyer si drejtor i përgjithshëm i Drejtorisë së Zgjerimit, përfaqësues i përhershëm i Italisë në BE, ambasador i Italisë në Spanjë dhe Andorra, dhe sekretar i përgjithshëm i EEAS.
Ai e filloi rolin e tij aktual si drejtor i përgjithshëm i DG MENA, departamentit të BE-së për Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Gjirin, në shkurt. Ai ka dhënë leksione në Kolegjin e Evropës dhe në akademinë diplomatike.
Asnjë nga personat e pyetur nuk është akuzuar. Një gjyqtar hetues ka 48 orë kohë për të vendosur për veprime të mëtejshme.
Politikania italiane është ndaluar pas një bastisjeje në Kolegjin e Europës, një institucion që ajo e ka drejtuar që prej vitit 2020, pas një karriere të profilit të lartë në Romë dhe Bruksel. Mogherini njihet gjerësisht në rrethet diplomatike dhe ka lidhje të shumta.
Ndalimi i Federica Mogherini-t, si pjesë e një hetimi për mashtrim të dyshuar nga Zyra e Prokurorisë Publike Europiane, ka shkaktuar tronditje në Bruksel dhe Romë.
Mogherini është e njohur në qarqet diplomatike, ka shumë lidhje dhe ka shërbyer në poste të larta politike, përfshirë Ministrinë e Jashtme të Italisë nën drejtimin e Matteo Renzi-t, si dhe si Përfaqësuese e Lartë e Bashkimit Europian.
Ajo aktualisht ushtron detyrën e Rektores së Kolegjit të Europës, një institucion i specializuar në studimet europiane, i konsideruar si një platformë e rëndësishme drejt punësimit në institucionet e BE-së.
Vitet e hershme: nga rinia komuniste tek ministre socialdemokrate
Mogherini, e lindur në vitin 1973 në Romë, nisi angazhimin e saj politik që në moshën e adoleshencës.
Në vitin 1988, ajo iu bashkua Federatës së Rinisë Komuniste Italiane.
Pas shpërbërjes së Partisë Komuniste Italiane, ajo iu bashkua socialdemokratëve, ose PD-së. Me Partinë Demokratike Italiane, karriera e saj avancoi shpejt: në vitin 2008 ajo u bë anëtare e parlamentit italian, me fokus në çështjet e jashtme.
Pika e vërtetë e kthesës erdhi në vitin 2014, kur ajo u emërua Ministre e Jashtme në qeverinë e Matteo Renzi-t.
Shefe diplomatike e BE-së dhe fokusi te Irani
Mandati i saj si ministre e jashtme nuk zgjati shumë; po atë vit, Renzi e propozoi për postin e Përfaqësueses së Lartë në Komisionin Juncker.
Pavarësisht kundërshtimeve nga shtetet baltike, të shqetësuara për qasjen e saj ndaj Rusisë dhe perceptimin se ajo i afrohej shumë Moskës, Mogherini u emërua Përfaqësuese e Lartë në vitin 2014, një post që koordinon politikën e jashtme mes shteteve anëtare, merr pjesë në takimet e Kolegjit të Komisionit Europian dhe kryeson Këshillin e Çështjeve të Jashtme të BE-së.
Si shefe e politikës së jashtme, ajo u bë figurë e njohur në arenën ndërkombëtare dhe profili i saj u rrit teksa përfaqësonte BE-në në negociatat për marrëveshjen bërthamore me Iranin, JCPOA.
Kolegji i Europës, një inkubator për eurokratët
Pas përfundimit të mandatit, Mogherini u emërua Rektore e Kolegjit të Europës në vitin 2020, pavarësisht kritikave për mungesë të kredencialeve akademike për këtë detyrë.
Në atë kohë, ajo u përball gjithashtu me kritika për konflikt interesi, pasi Kolegji financohet kryesisht nga Komisioni Europian, punëdhënësi i saj i mëparshëm.
Kolegji, me qendër në Bruzh, është i njohur si një trampolinë për studentët që synojnë të hyjnë në institucionet e BE-së dhe të krijojnë lidhje profesionale. Ai është, de fakto, një instrument i fuqisë së butë.
Tarifat për një vit të plotë akademik arrijnë në 30,000 euro.
Në një deklaratë me email, Kolegji i Europës i tha Euronews-it se do të “bashkëpunojë plotësisht me autoritetet, në interes të transparencës dhe respektimit të procesit hetimor.”
Federica Mogherini nuk ishte e disponueshme për koment në kohën e publikimit./ euronews.com
Takimi i kreut të PD-së, Sali Berishës me anëtarët e Kryesisë së PD në Njësinë 9 është shoqëruar me një incident mes kryetares së degës, Eda Grimci, dhe një prej anëtarëve, Halit Koleci.
Në fund të takimit, kur zëdhënësja e PD Floriana Garo pyeti nëse kishte të tjerë që donin të merrnin fjalën, Koleci ngriti dorën. Grimci ndërhyri duke thënë se nuk kishte pyetje të tjera dhe kërkoi mbylljen e takimit, por Garo dhe Berisha i dhanë fjalën.
Koleci akuzoi publikisht kryetaren e Njësisë 9 se e ka sharë, e ka kërcënuar dhe nuk ka bërë organizimet e duhura në protestat e PD-së.
“Unë jam Halit Koleci, i përndjekur politik katër breza. Unë banoj në njësinë 9, që kur ka fillu PD kam qenë anëtar, me të gjitha funksionet asnjë punë asnjë gjë se kam marrë nga PD, as nuk e ka lyp. Këto zgjedhjet e fundit që ke stadiumi, Kryetarja foli por nuk tregoi se çfarë nuk kishte bërë, por foli për ato që kishte bërë.
Ne kemi qenë te stadiumi, por nuk ka qenë thirrë asnjë, më ka thirr thënë hajde këtu, por nuk më kishte çu një mesazh a një ftesë.
Unë kisha mbledh njerëzit, i kam me foto, i kam marrë nga Durrësi nga Kamza… unë nuk e kam dëgjuar, por më ka futur një të shame… kjo është fëmija im. Unë se kam dëgjuar por ma ka thënë një shok. Ta kam thënë! Kemi qenë te rruga ‘Shpresa’, ke 8 Janari, s’kemi pas thirrje as organizim, më ka thirr një katunari im se ishte duke vdek nga gazi lotsjellës. Kam fotot. Tani vjen puna e zgjedhjeve, nuk tha sesa seksione janë shkrirë, nuk tha se ai që ka shkrirë seksionet ka kalu kryetar i grupseksioni. Nuk e tha këtë.
Në zgjedhjet e fundit më thërret dhe më thotë do të shkosh kryetar komisione, po i them, nëse nuk ka njeri shkon. Do të çojmë te burgu, i thash mos më ço te burgu se kam fol 1 mijë të zezat për Edi Ramën dhe i ka çu dokumentet dhe i kam thënë me kë jam…. në ka kërcënuar në telefon, i kam çu në zyrë dhe më ka thënë dil përjashta. Për kartën e anëtarësisë nuk ma jepte deri sa shkova te Klevisi. Nëse ne do përçahemi me njëri-tjetrin atëherë nuk kemi për të fituar”, tha ai.
Komentet