Rregullorja e re e BE-së për azilin, e cila forcon procedurat kufitare dhe hap derën për qendrat e kthimit në vendet e treta, rrezikon të legjitimojë modelin e qendrave në Shqipëri të promovuar nga qeveria Meloni.

ITALI- Raporti i fundit i ‘Fondacionit Migrantes’ mbi të drejtën e azilit nxjerr në pah një çështje tashmë vendimtare në politikën evropiane: eksternalizimin e kontrollit të migracionit. Në vitet e fundit, Unioni ka zhvendosur në mënyrë progresive disa nga procedurat e tij kufitare jashtë kufijve të tij, duke deleguar fazat më të ndjeshme të pritjes, ndalimit dhe riatdhesimit të migrantëve në vendet e treta. Brenda këtij procesi, projekti italian për qendrat e azilit në Shqipëri, i ndjekur nga qeveria Meloni dhe deri më tani i bllokuar nga apelet dhe sfidat ligjore, bëhet studimi më efektiv i rastit për të kuptuar se ku po shkon Evropa dhe rreziqet me të cilat përballet.

Çfarë përfshin plani i qeverisë Meloni për emigrantët Itali-Shqipëri?

Marrëveshja e nënshkruar nga Roma dhe Tirana parashikon menaxhimin në tokën shqiptare të një pjese të procedurave kufitare për migrantët e kapur në Mesdhe dhe të transferuar direkt përtej Adriatikut. Dy objektet e ndërtuara në Shqipëri, aktualisht gati por ende joaktive, kanë për qëllim të “pritin” njerëz nga vende të konsideruara “të sigurta”; ata do të mbahen atje për kontrolle, identifikim dhe përpunim të përshpejtuar të kërkesave për azil.

Qëllimi i deklaruar i qeverisë italiane është i dyfishtë: të përshpejtojë procedurat për ata që nuk kanë të drejtë për mbrojtje dhe të rrisë numrin e riatdhesimeve. Megjithatë, deri më sot, projekti nuk ka filluar kurrë vërtet. Gjykatat italiane dhe evropiane kanë ngritur dyshime në lidhje me përputhshmërinë e marrëveshjes me ligjin e BE-së: është e paqartë nëse të drejtat themelore të azilkërkuesve do të garantoheshin në të vërtetë, në çfarë mase Italia do të mbetej përgjegjëse për vendimet e marra në qendra dhe cilat mjete juridike do të ishin në dispozicion për ata që kundërshtojnë një refuzim ose ndalim të paligjshëm.

Korniza e re evropiane: reforma e azilit rihap rrugën

Marrëveshja e fundit politike e arritur nga Ministrat e Brendshëm të BE-së mund të rihapë derën për aktivizimin e qendrave. Reforma e miratuar në Bruksel prezanton disa risi që ndikojnë drejtpërdrejt në modelin shqiptar:

1. Për herë të parë, është krijuar një listë e përbashkët e vendeve të konsideruara të sigurta (të cilat shpesh nuk janë, si Tunizia, Egjipti ose Bangladeshi), e cila lejon zbatimin e procedurave të përshpejtuara për qytetarët që vijnë nga shtete të konsideruara pa konflikte ose persekutim të përhapur (përfshirë Bangladeshin, Egjiptin dhe Tunizinë);

2. Procedurat kufitare po forcohen, duke u bërë më të shpejta, më të gjera dhe më të orientuara drejt refuzimeve të menjëhershme të aplikimeve;

3. Mundësia e krijimit të qendrave të kthimit jashtë Evropës, domethënë qendrave në vendet e treta ku mund të mbahen ata që janë të destinuar për riatdhesim, është hapur zyrtarisht;

4. I gjithë sistemi i paraburgimit forcohet më pas, me afate kohore më të rrepta dhe standarde minimale të reja.

Sipas Ministrit të Brendshëm Matteo Piantedosi, këto masa i bëjnë objektet shqiptare “plotësisht funksionale”. Me fjalë të tjera, legjislacioni i ri evropian do të legjitimonte përfundimisht atë që deri më tani nuk kishte mbështetje të fortë ligjore.

Një model i errët dhe ligjërisht i brishtë

Vlerësimi i Migrantes është shumë më i rëndë. Raporti argumenton se procedurat e outsourcing-ut nuk janë vetëm joefektive nga ana operative, por edhe të rrezikshme nga ana demokratike. Raporti identifikon katër probleme kryesore.

1. Mungesa e mbikëqyrjes publike.

Qendrat e vendosura jashtë BE-së janë të vështira për t’u aksesuar nga gazetarët, OJQ-të dhe vëzhguesit e pavarur. Kjo do të thotë që ajo që ndodh brenda tyre mbetet kryesisht e padukshme, përtej mbikëqyrjes demokratike dhe shqyrtimit gjyqësor.

2. Një zonë gri e përgjegjësisë ligjore.

Kur një procedurë kryhet në një vend të tretë, është e paqartë nëse mbizotëron ligji evropian, ligji i vendit pritës apo ligji i përcaktuar nga protokollet dypalëshe. Në rastet e shkeljeve, ndalimit arbitrar, procedurave të padrejta ose mungesës së aksesit në avokat, identifikimi i juridiksionit kompetent bëhet pothuajse i pamundur.

3. Dobësimi strukturor i garancive.

Zhvendosja e procedurave larg territorit evropian në mënyrë efektive do të thotë distancimi i njerëzve nga mekanizmat mbrojtës të ofruara nga vetë BE-ja. Azilkërkuesit rrezikojnë të trajtohen si raste administrative që duhen zgjidhur shpejt, në vend që të trajtohen si individë me të drejta.

4. Një logjikë që është më shumë politike sesa efektive.

Migrantes vëren më tej se efektiviteti i riatdhesimeve është larg të qenit i provuar. Ajo që duket se funksionon, përkundrazi, është efekti politik: demonstrimi i vendosmërisë, përcjellja e një ndjenje kontrolli dhe qetësimi i opinionit publik vendas, edhe nëse rezultatet konkrete janë të kufizuara.

Për këtë arsye, raporti e përcakton modelin shqiptar si një “laborator” të vërtetë: një eksperiment i kryer mbi njerëz jashtëzakonisht të prekshëm, i cili mund të bëhet modeli strukturor për politikat e ardhshme evropiane.

Një pikë politike: Evropa rrezikon të normalizojë përjashtimin

Analiza e Migrantes shkon përtej këtij rasti specifik. Pika thelbësore ka të bëjë me aftësinë e Bashkimit Evropian për t’i qëndruar besnik parimeve të tij themeluese, ndërkohë që zhvillon një pjesë të politikave të tij përtej kufijve të tij. Mbeten tre pyetje të hapura: a është realiste të garantohen standardet evropiane të mbrojtjes në vendet jo-anëtare të BE-së? Kush monitoron në të vërtetë atë që ndodh në qendrat ekstraterritoriale? A mund të konsiderohet ende koherente me veten një Evropë që zhvendos aspektet më të ndjeshme të ligjit të azilit diku tjetër? Sipas Migrantes, përgjigjja e këtyre pyetjeve do të përcaktojë të ardhmen e ligjit evropian të azilit dhe, në përgjithësi, besueshmërinë politike të BE-së.

Një udhëkryq për BE-në

Përfundimi i dosjes është i qartë: outsourcing nuk është vetëm një zgjedhje teknike. Është një hap politik që ripërcakton marrëdhënien midis të drejtave themelore dhe menaxhimit të kufijve. Modeli shqiptar, së bashku me marrëveshjet me Libinë, Tunizinë dhe vende të tjera të treta, bëhet një “shtrat prove” për stabilitetin demokratik të Bashkimit Evropian.

Çështja, në fakt, nuk është vetëm nëse këto qendra do të funksionojnë apo jo, por nëse Evropa është e gatshme të pranojë që një pjesë e sistemit të saj të azilit të transferohet jashtë territorit të saj. Dhe çfarë ndikimi do të ketë kjo në transparencë, ligjshmëri dhe vetë besueshmërinë e parimeve që Bashkimi pretendon se mbështet./Dosja.al