Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit organizon sot aktivitetin përkujtimor “Valiasi – Nga kamp në përkujtim”.

Gjatë këtij aktiviteti do të shfaqet dokumentari “Ana tjetër e Valiasit” dhe do të përshëndetësin përfaqësues të institucioneve dhe shoqatave të të përndjekurve politikë. Gjatë periudhës së diktaturës komuniste në Shqipëri (1945–1991), regjimi i Enver Hoxhës krijoi një rrjet të gjerë kampesh pune të detyruar, të cilat shërbenin si mjet ndëshkimi dhe shtypjeje për kundërshtarët politikë, të dyshuarit si armiq të pushtetit, apo edhe për njerëz të pafajshëm që stigmatizoheshin për bindjet apo prejardhjen e tyre familjare.

Një nga këto kampe ishte edhe kampi i Valiasit, i vendosur pranë minierës së qymyrgurit në afërsi të Tiranës. Kampi i Valiasit ishte një kamp pune ku internoheshin dhe detyroheshin të punonin burra, gra dhe të rinj nga familje të “deklasuara”, që konsideroheshin të rrezikshme për ideologjinë komuniste. Kushtet në kamp ishin jashtëzakonisht të vështira: puna ishte e rëndë, ndëshkimet ishin të rënda dhe jetesa e të internuarve ishte në kufijtë e mbijetesës.

Të burgosurit punonin në minierën e qymyrgurit, shpesh pa masat minimale të sigurisë, dhe në kushte skllavëruese. Fëmijët rriteshin brenda kampit, në mjedise të izoluara dhe të kontrolluara. Shkollimi ishte i kufizuar dhe i indoktrinuar, ndërsa ushqimi dhe kujdesi shëndetësor ishin të pamjaftueshëm. Kampi ishte i rrethuar dhe i ruajtur nga forca të armatosura, duke e mbajtur popullsinë e tij nën frikë dhe kontroll të vazhdueshëm. Pas rrëzimit të komunizmit në fillim të viteve ’90, kampi u mbyll, dhe dëshmitë e ish-të përndjekurve dolën në dritë, duke zbuluar vuajtjet e shumta që kishin përjetuar. Sot, Valiasi mbetet një simbol i vuajtjeve dhe padrejtësive që regjimi komunist shkaktoi mbi qindra familje të pafajshme.

PLAGA E HAPUR E DIKTATURËS

Në historinë e Shqipërisë gjatë shekullit të XX, periudha e diktaturës komuniste që zgjati nga viti 1945 deri në vitin 1991, ka lënë pas plagë të thella në shoqëri, të cilat ende ndihen edhe sot. Një nga aspektet më të errëta të kësaj periudhe ishte krijimi i një sistemi të gjerë burgjesh, kampe internimi dhe pune të detyruar për ata që regjimi i konsideronte si “armiq të popullit”. Një nga këto vende të tmerrit ishte kampi i internimit dhe punës së detyruar në Valias, vetëm pak kilometra larg Tiranës.

Kampi i Valiasit u ngrit pranë një kompleksi të madh industrial dhe minierës së qymyrgurit. Ai u përdor si kamp pune për të internuarit politikë dhe për ata që regjimi i konsideronte të papërshtatshëm për “shoqërinë e re socialiste”. Në fakt, shumë prej të dërguarve atje nuk kishin kryer asnjë vepër penale – shpesh mjaftonte të kishe prejardhje “të keqe”, të ishe pjesë e një familjeje të pasur para luftës, të kishe të afërm jashtë shtetit apo të shprehje mendime ndryshe nga vijat e partisë. Të internuarit detyroheshin të punonin në kushte ekstreme në minierën e qymyrgurit. Puna ishte e rëndë, e rrezikshme dhe pa masa sigurie.

Pjesa më e madhe e punonjësve nuk ishin të trajnuar, dhe për shkak të mungesës së mjeteve dhe trajtimit njerëzor, aksidentet dhe sëmundjet ishin të zakonshme. Ata punonin për të mbajtur në këmbë industrinë e regjimit, ndërsa vetë jetonin në kushte mizerabël. Jetesa në kamp ishte një përzierje e frikës së përhershme, varfërisë së skajshme dhe izolimit nga bota e jashtme. Të internuarit jetonin në baraka prej dërrase apo materiali të thjeshtë, që nuk mbronin nga i ftohti dimrit dhe vapa e skajshme e verës. Ushqimi ishte i pakët dhe i dobët në vlera ushqyese, ndërsa furnizimi me ujë dhe ilaçe ishte minimal. Fëmijët lindnin dhe rriteshin brenda kampit, në kushte që nuk do t’i dëshironte askush. Ata jetonin një jetë të izoluar, pa akses në arsim cilësor apo jetë normale. Ndonëse regjimi pretendonte se ofronte “shkollë për të gjithë”, në të vërtetë edukimi në kamp ishte një formë tjetër e kontrollit ideologjik. Prindërit jetonin me frikën se çdo fjalë e gabuar mund të sillte pasoja të rënda për familjen.

KONTROLLI DHE REPRESIONI

Kampi “Ylli i Kuq” i Valiasit ishte nën vëzhgim të rreptë nga forcat e Sigurimit të Shtetit dhe rojet e armatosura. Çdo lëvizje kontrollohej, çdo komunikim me botën e jashtme ishte i ndaluar. Të internuarit nuk kishin asnjë mundësi ankimi apo mbrojtjeje ligjore. Dënimet ishin të menjëhershme, brutale dhe shpesh të pashpjegueshme. Përveç kushteve fizike të vështira, presioni psikologjik ishte i pandërprerë. Frika ishte pjesë e përditshmërisë. Të gjithë e dinin se, edhe një fjalë e vogël, një shikim, një dyshim, mund të sillte arrestim, transferim në ndonjë burg tjetër apo ndëshkim fizik.

Pas rënies së regjimit komunist në fillim të viteve ’90, kampi u mbyll dhe shumë nga të internuarit u rikthyen në jetën civile. Por plagët fizike dhe shpirtërore të atyre viteve nuk u shëruan lehtë. Dëshmitë e ish-të përndjekurve, rrëfimet për jetën në kamp, për humbjen e dinjitetit dhe përpjekjet për mbijetesë, u kthyen në një pjesë të rëndësishme të kujtesës kolektive të shqiptarëve. Fatkeqësisht, për dekada me radhë, historia e kampeve si ai i Valiasit është lënë në harresë ose është trajtuar në mënyrë sipërfaqësore. Sot, shumë të rinj nuk e dinë ekzistencën e këtyre kampeve, dhe një pjesë e shoqërisë nuk ka reflektuar mjaftueshëm mbi atë që ndodhi gjatë diktaturës. Kampi i Valiasit, ashtu si kampet e tjera të internimit si Tepelena, Savra, Gradishta, etj., duhet të kujtohet dhe të studiohet, jo për hakmarrje, por për të mos harruar dhe për të mos përsëritur kurrë më të njëjtat padrejtësi. Kampi i Valiasit nuk ishte thjesht një vend ndalimi.

Ishte një mekanizëm i ndërtuar për të frikësuar, nënshtruar dhe shkatërruar personalitete e familje të tëra që nuk i bindeshin verbërisht diktaturës. Ishte një pjesë e errët e një sistemi që funksiononte mbi bazën e frikës, dhunës dhe shtypjes. Përmes kujtimit të këtyre vendeve dhe historive, Shqipëria mund të ndërtojë një të ardhme më të drejtë, më të ndershme dhe më njerëzore.

DËSHMITË DHE STATISTIKAT

Kampi me tela me gjemba në Valias (i njohur si kampi nr./ 3 dhe më vonë nr./ 5) u hap në vitin 1948 pranë fermës “Ylli i Kuq”. Ky vend shërbente si kamp internimi për shqiptarë nga jugu, minoritarë grekë, robër gjermanë dhe njerëz të tjerë “të padëshirueshëm” për regjimin. Sipas anës së statistikave, në janar–shtator 1951, numri mesatar i internuarve luhatej midis 741 dhe 872 vetash: burrë (161– 193), gra (284–325) dhe fëmijë (296–350). Në vitin 1950, brenda kampit kanë qenë të internuar nga 475 deri 820 vetë; prej tyre fëmijë 500– 800. Në vitin 1952, kur kampi u zhvendos në Cërrik, mesatarisht ishin rreth 400 internuar, prej të cilëve 120 burra, 190 gra, dhe 90 fëmijë.

Tregues i dhimbshëm ishin fëmijët dhe vdekjet. Në periudhën 1949–1953, janë regjistruar 238 viktima në të gjitha kampet tela me gjemba, përfshirë Valiasin. Në vitin 1949, vetëm në kampin nr./ 3 (Valias), kanë humbur jetën 12 persona: 1 burra, 3 gra dhe 8 fëmijë, një shifër që tregon nivelin e skajshëm të mjerimit dhe brutalitetit. Një vendim internimi i vitit 1949 tregon se familja “Plaku” internohej në kampin e Valiasit në Tiranë — një dëshmi e zhvendosjes sistematike të familjeve “të dyshimta” nga autoritetet komuniste.

Dokumentet zyrtare dhe pasojat shkaktojnë një reflektim të gjerë për mënyrën e regjimit: “familjet e arratisurve, të dyshuara armike, të dënuar, partizanët dezertorë” internoheshin pa procedura ligjore të qarta. Këto dëshmi sjellin një portret rrëqethës të jetës brenda kampit të Valiasit: Ky kamp ishte një ambient tmerri për fëmijë, gra dhe burra që ishin të pafajshëm. Dokumentet zyrtare tregojnë se përdorimi i kampit ishte rutinë, një mekanizëm shtetëror për ndëshkimin pa gjykim. Statistikave të vdekjeve, aq më shumë kur përfshihen fëmijët, i shtohen dramat personalë që shkaktoi regjimi komunist./Gazeta Panorama