Goditja e rrjetit kriminal të 3 shqiptarëve që pastronin paratë e drogës në Zvicër, nuk është rasti i parë që ndodh në vendin tonë, teksa hetimet treguan të gjithë skemën që përdornin autorët.

Por çfarë është sistemi Hawala që kriminelët e zgjedhin për të pastruar para lehtësisht e pa rënë në sy?

Një vështrim i përgjithshëm mbi sistemin Hawala:

Hawala ose hewala ( arabisht, që do të thotë transferim ose ndonjëherë besim ), me origjinë nga India si havala, është një sistem popullor dhe informal i transferimit të vlerës, i bazuar në performancën dhe nderin e një rrjeti të madh ndërmjetësish parash (të njohur si hawaladarë). Ata veprojnë jashtë, ose paralelisht me, kanalet tradicionale bankare, financiare dhe sistemet e remitancave. Sistemi kërkon një minimum prej dy haëaladarësh, që kujdesen për “transaksionin” pa lëvizjen e parave të gatshme ose trasnferim telegrafik. Ndërsa hawaladarët janë të përhapur në të gjithë botën, ata janë kryesisht të vendosur në Lindjen e Mes, Afrikën e Veriut, Bririn e Afrikës dhe nënkontinentin Indian. Hawala ndjek traditat islame, por përdorimi i tij nuk është i kufizuar vetëm tek myslimanët.

Origjina

Sistemi haëala e ka origjinën në Indi. Në vitin 2003, Haëala si koncept ligjor u dokumentua, duke gjetur prova që Haëala daton që nga viti 1327, në një botim nga Matthias Schramm dhe Markus Taube, me titullin “Evolucioni dhe themeli institucional i sistemit financiar hawala”.

Është spekuluar se vetë “Hawala” ndikoi në zhvillimin e agjencisë në të drejtën zakonore dhe të drejtat civil, siç është avali në të drejtën franceze, avail në të drejtën portugeze dhe avallo në të drejtën italiane. Fjalët aval dhe avallo kanë një ngjashmëri me haëala, dhe konteksti i tregtisë intensive midis qyteteve italiane dhe botës myslimane sugjeron një lidhje të mundshme.

Transferimi i borxhit “nuk lejohej sipas të drejtës romake, por u praktikua gjerësisht në Evropën mesjetare, veçanërisht në transaksionet tregtare”, duke huazuar potencialisht nga haëala. Agjencia ishte gjithashtu “një institucion i panjohur për të drejtën romake”, pasi asnjë “individ nuk mund të lidhte një kontratë detyruese në emër të një tjetri si agjent i tij”. Nga ana tjetër, ligji islamik dhe e drejta zakonore e mëvonshme “nuk kishin vështirësi në pranimin e agjencisë si një nga institucionet e saj në fushën e kontratave dhe të detyrimeve në përgjithësi”. Pretendimet rreth origjinës islame të haëala-s janë kundërshtuar më vonë nga Cinar.

Rregullorja

Pas sulemeve të 11 shtatorit 2001, organizatat ndërkombëtare përgjegjëse për luftën kundë rterrorizmit dhe zbatimin e ligjeve kundër pastrimit të parave i kanë drejtuar përpjekjet e tyre në identifikimin e problemeve brenda Hawala-s, si dhe sistemeve të tjera të reminitancave. Konferenca e Parë Ndërkombëtare mbi Haëala-n në maj 2002,  publikoi Kornizat Rregullatore për Hawala-n dhe Sistemet e Tjera të Remitancave . Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) kontribuoi me një kapitull, në të cilin u morën në konsideratë sistemet informale të transferimit të vlerës. Sipas FMN-së, vendet me shërbime të kufizuara financiare përjetojnë pasoja makroekonomike, sepse banorët mbështeten shumë në sistemet informale të transferimit të fondeve. Sistemet informale të transferimit të vlerës ndajnë karakteristika të përbashkëta, duke përfshirë anonimatin dhe mungesën e rregullimit ose shqyrtimit zyrtar. Prandaj, sistemet informale të transferimit të vlerës mund të jenë të ndjeshme ndaj përdorimit nga organizatat kriminale për pastrim parash dhe financim të terrorizmit.

Procedura

Në variantin më themelor të sistemit hawala, paratë transferohen nëpërmjet një rrjeti ndërmjetësish haëala, ose hawaladarësh , pa lëvizur para në të vërtetë. Sipas autorit  Sam Vaknin, ekzistojnë operatorë të mëdhenj hawaladarësh me rrjete ndërmjetësish në qytete në shumë vende, por shumica e hawaladarëve janë biznese të vogla që punojnë në hawala si një operacion anësor ose punë të përkohshme.

Në përgjithësi, procesi i hawalës funksionon si më poshtë:

Dërgimi i parave: Dërguesi i jep një shumë parash një agjenti haëala të njohur si ndërmjetësi dërgues. Këto para janë të destinuara për marrësin në një qytet tjetër, shpesh në një vend të huaj.

Dhënia e udhëzimeve: Së bashku me paratë, dërguesi i jep ndërmjetësit dërgues një kod ose fjalëkalim. Ky token shërben si çelës për marrësin për të marrë paratë.

Komunikimi i tokenit: Dërguesi informon marrësin për tokenin, qoftë drejtpërdrejt ose nëpërmjet një kanali tjetër si një telefonatë ose, kohët e fundit, mesazhe elektronike.

Fillimi i transferimit: Ndërmjetësi dërgues kontakton një agjent tjetër hawala, ndërmjetësin marrës, i cili ndodhet në zonën e marrësit. Ata e informojnë ndërmjetësin marrës për paratë që do të transferohen dhe i japin atij tokenin e nevojshëm për të tërhequr fondet.

Marrja e parave: Marrësi i drejtohet ndërmjetësit marrës, i cili ia shpërndan shumën e transferuar, zakonisht pasi i zbritet një komision i vogël.

Mekanizmi i besimit: Hawala mbështetet në një sistem besimi midis ndërmjetësve. Ndërmjetësi dërgues i detyrohet ndërmjetësit marrës shumën e shpërndarë marrësit. Ky besim krijohet me kalimin e kohës dhe nëpërmjet marrëdhënieve të vendosura brenda rrjetit haëala. Për shkak të mungesës së dokumentacionit formal, transaksionet hawala varen shumë nga reputacioni dhe besueshmëria e ndërmjetësve të përfshirë.

Ruajtja e integritetit: Rrjeti hawala siguron integritet dhe besim duke verifikuar me kujdes ndërmjetësit e rinj dhe duke ruajtur respektimin e rreptë të protokolleve dhe kodeve të sjelljes së përcaktuara. Reputacioni brenda rrjetit është parësor dhe çdo shkelje e besimit mund të rezultojë në pasoja të rënda, duke përfshirë përjashtimin nga rrjeti.

Karakteristika unike e sistemit është se nuk shkëmbehen isntrumente premtuese midis ndërmjetësve hawala: transaksioni zhvillohet tërësisht në sistemin e nderit. Meqenëse sistemi nuk varet nga zbatueshmëria ligjore e kërkesave, ai mund të funksionojë edhe në mungesë të një mjedisi ligjor dhe juridik. Besimi dhe përdorimi i gjerë i lidhjeve janë komponentët që e dallojnë atë nga sistemet e tjera të remitancave. Rrjetet Hawaladar shpesh bazohen në anëtarësimin në të njëjtën familje, fshat, klan ose grup etnik, dhe mashtrimi ndëshkohet me përjashtim efektiv dhe humbje të nderit, të cilat çojnë në vështirësi të rënda ekonomike.

Për transaksionet individuale krijohen të dhëna joformale dhe mbahet një numërim i vazhdueshëm i shumës që një ndërmjetës i detyrohet një tjetri. Zgjidhjet e borxheve midis ndërmjetësve haëala mund të marrin forma të ndryshme (p.sh., mallra, shërbime, prona, transferime të punonjësve, etj.) dhe nuk kanë nevojë të marrin formën e transaksioneve të drejtpërdrejta në para të gatshme.

Përveç komisioneve, ndërmjetësit haëala shpesh i fitojnë fitimet e tyre duke anashkaluar kurset zyrtare të këmbimit. Në përgjithësi, fondet hyjnë në sistem në monedhën e vendit burimor dhe dalin nga sistemi në monedhën e vendit marrës. Meqenëse pagesat shpesh ndodhin pa asnjë transaksion valutor, ato mund të bëhen me kurse të tjera nga ato zyrtare të këmbimit.

Hawala është tërheqëse për klientët sepse ofron një transferim të shpejtë dhe të përshtatshëm të fondeve, zakonisht me një komision shumë më të ulët se ai që ngarkohet nga bankat. Përparësitë e saj janë më të theksuara, kur vendi pritës zbaton rregullore të pafitimprurëse të kursit të këmbimit ose kur sistemi bankar në vendin pritës është më pak kompleks (p.sh., për shkak të ndryshimeve në mjedisin ligjor në vende të tilla si Afganistani, Jemeni dhe Somalia). Për më tepër, në disa pjesë të botës, është opsioni i vetëm për transferime legjitime të fondeve. Është përdorur edhe nga organizatat e ndihmës, në zonat në të cilat është institucioni që funksionon më mirë.