Charles Kupchan, nga Këshilli për Marrëdhënie me Jashtë në SHBA, thotë se deklarata e fundit e presidentit amerikan, Donald Trump, për Kosovën dhe Serbinë, duhet parë në kontekstin e një lideri që po përpiqet ta rikthejë vëmendjen e opinionit publik mbi rolin e tij si “negociator i shkëlqyer”.

Sipas tij, premtimet e Trumpit për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë dhe konfliktit në Lindjen e Mesme, nuk janë pasqyruar në realitet, pasi luftërat vazhdojnë me intensitet dhe aktorët kryesorë nuk tregojnë shenja gatishmërie për kompromis.

“Thënë kjo, meqë nuk po arrin shumë rezultate në Lindjen e Mesme dhe në diplomacinë me Ukrainën dhe Rusinë, ai mund ta kthejë vëmendjen nga Kosova dhe Serbia dhe të përpiqet të arrijë ndonjë fitore”, thotë Kupchan në intervistën dhënë Radio Evropa e Lirë.

Kupchan, ish-drejtor i çështjeve evropiane në Këshillin e Sigurisë Kombëtare të SHBA-së, thotë po ashtu se kryeministri në detyrë i Kosovës, Albin Kurti, “mund ta ketë tepruar me përdorimin e kartës nacionaliste”.

Ai i sugjeron një qasje më pragmatike, që, siç thotë, do ta ndihmonte Kosovën t’i avanconte interesat e saj.

Radio Evropa e Lirë: Presidenti Trump tha së voni se ai ka ndaluar një luftë mes Kosovës dhe Serbisë gjatë mandatit të parë presidencial dhe ka premtuar se “do ta rregullojë këtë sërish”. Sipas jush, sa e saktë është kjo deklaratë dhe çfarë ndikimi kishin përpjekjet diplomatike të SHBA-së në vitin 2020 në terren?

Charles Kupchan: Mendoj se postimin e Trumpit duhet parë në kontekstin e një presidenti që ndien se pretendimet e tij se është negociator i shkëlqyer, po vihen në dyshim.

Ai ka thënë se do t’i japë fund luftës në Ukrainë për 24 orë dhe se do ta ndalë luftën në Lindjen e Mesme, ndërkohë që lufta në Ukrainë vazhdon me intensitet, [presidenti rus, Vladimir] Putin nuk jep asnjë shenjë se është i gatshëm të negociojë me mirëbesim, ndërsa Izraeli jo vetëm që vazhdon luftën kundër Hamasit në Gazë, por ka hapur edhe një front të ri me Iranin.

Ndaj, mendoj se Trump po përpiqej të rikujtonte opinionin publik për arritjet e tij të mëparshme. Por, edhe në këtë rast, ku përmendi Kosovën dhe Serbinë, ai, kryesisht, i ngatërroi faktet, sepse Kosova dhe Serbia nuk ishin në luftë – ato nuk ishin në luftë që nga viti 1999.

A pati sukses administrata Trump, me [të dërguarin për dialogun Kosovë-Serbi, Richard] Grenell, në avancimin e një marrëveshjeje për bashkëpunim ekonomik mes Kosovës dhe Serbisë? Po. A arritën ata të ndërmjetësojnë një marrëveshje që Kosova të krijojë marrëdhënie diplomatike me Izraelin? Po.

Këto nuk janë të parëndësishme. Por, ideja se Trump – në njëfarë mënyre – ka shmangur ose i ka dhënë fund luftës, është thjesht e pasaktë.

Kosova dhe Serbia – “më të menaxhueshme”

Radio Evropa e Lirë: Marrë parasysh atë që sapo thatë edhe ju – se Trump, deri më tani, nuk ka arritur ndonjë sukses në zgjidhjen e konfliktit Rusi-Ukrainë dhe tani përballet edhe me tensione midis Izraelit dhe Iranit – a shihni ndonjë mundësi që ai të kthehet te procesi Kosovë-Serbi, si një fushë më e menaxhueshme e politikës së jashtme?

Charles Kupchan: Po, mendoj se kjo nuk përjashtohet fare. Trump, tani, ka shumë punë. Ka luftën e madhe në Ukrainë, luftën e madhe në Lindjen e Mesme, ka 17 apo 18 palë negociata të ndryshme për tarifa dhe tregti që vazhdojnë, dhe situata e tij politike brenda vendit është e ndërlikuar, veçanërisht për çështjet e imigracionit dhe dëbimeve.

Kemi parë, po ashtu, dhunë në rrugët e Los Anxhelosit dhe sulme ndaj ligjvënësve në Minesotë. Ndaj, nuk mendoj se Trump apo ekipi i tij kanë shumë kapacitete tani për çështje të tjera.

Thënë kjo, meqë nuk po arrin shumë rezultate në Lindjen e Mesme dhe në diplomacinë me Ukrainën dhe Rusinë, ai mund ta kthejë vëmendjen nga Kosova dhe Serbia dhe të përpiqet të arrijë ndonjë fitore.

A është momenti i duhur për këtë? Me gjasë jo. Sepse situata politike është e paqëndrueshme si në Beograd, ashtu edhe në Prishtinë.

Tani për tani, askush nuk është në pozicion për të bërë kompromise të vështira, por mendoj se në kohën e duhur, Trump mund të rikthehet për të negociuar një marrëveshje dhe për t’i nxitur Serbinë dhe Kosovën që të ecin përpara me marrëveshjen që ndërmjetësoi Bashkimi Evropian.

Radio Evropa e Lirë: Si do të dukej riangazhimi i tij në mosmarrëveshjen mes Kosovës dhe Serbisë?

Charles Kupchan: Riangazhimi [do të pasqyrohej] me emërimin e Richard Grenellit apo ndonjë përfaqësuesi tjetër special, i cili ose e cila do t’i shpërvilte mëngët dhe do të shkonte në rajon, do të takohej me udhëheqësit atje dhe do të përpiqej t’i shtynte të dyja vendet në drejtim të zbatimit të Marrëveshjes [drejt normalizimit të marrëdhënieve].

Viteve të fundit, zbatimi ka ngecur thuajse plotësisht. Për këtë arsye, mendoj se do të nevojitet një angazhim i ri nga SHBA-ja dhe presion i ri nga SHBA-ja, në bashkëpunim me BE-në, për të rifilluar dialogun.

“Kurti mund ta ketë tepruar me kartën nacionaliste”

Radio Evropa e Lirë: Kryeministri në detyrë i Kosovës, Albin Kurti, i është përgjigjur deklaratës së Trumpit duke thënë se normalizimi i marrëdhënieve është i mundur, por vetëm nëse SHBA-ja dhe të tjerët e rrisin presionin mbi Serbinë për t’i zbatuar marrëveshjet e arritura në vitin 2023. A mendoni se Uashingtoni duhet të ndryshojë qasjen e tij dhe të ushtrojë presion më të drejtpërdrejtë mbi Beogradin?

Charles Kupchan: Mendoj se SHBA-ja dhe BE-ja duhet të bëjnë shumë presion ndaj të dyja palëve. Një nga zhvillimet më pak pozitive për Kosovën gjatë viteve të fundit, sipas mendimit tim, është se kryeministri Kurti mund ta ketë tepruar me përdorimin e kartës nacionaliste. Ai ka ndërmarrë disa hapa [për shtrirjen e autoritetit] në veri, ka hezituar të ndërmarrë hapa për krijimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, ka bërë edhe veprime të tjera që, në disa aspekte, kanë bërë që Prishtina të duket si problemi, e jo Beogradi.

Prandaj, kemi parë sanksione nga Bashkimi Evropian dhe kritika të forta nga Uashingtoni gjatë administratës Biden.

Mendoj se dialogu është në ngërç dhe do të nevojitet presion i konsiderueshëm mbi të dyja palët për ta shtyrë përpara.

Radio Evropa e Lirë: Kurti më parë ka paraqitur tri kërkesa për normalizimin e marrëdhënieve: dorëzimin e Millan Radoiçiqit nga Serbia, nënshkrimin formal të Marrëveshjes Bazë me Aneksin e Zbatimit, dhe tërheqjen e letrës së dhjetorit 2023 që refuzonte integritetin territorial të Kosovës. Sa realiste dhe efektive i konsideroni këto kërkesa?

Charles Kupchan: Mendoj se dialogu duhet të ecë përpara në faza, hap pas hapi. BE-ja veproi drejt kur ndërmjetësoi marrëveshjen pa kërkuar menjëherë që Serbia ta njohë Kosovën si shtet të pavarur.

Mendoj se e dimë që, në fund, kjo çështje do të përfundojë me njohjen e Kosovës si shtet i pavarur nga Serbia, por, paraprakisht, secila palë duhet t’i bëjë hapat e nevojshëm, për të treguar vullnet të mirë dhe për të ecur përpara drejt normalizimit të marrëdhënieve mes tyre.

Qeveria e Serbisë e di se, në fund, nuk do të hyjë në Bashkimin Evropian pa e njohur Kosovën. Prandaj, çështja tani është se si të krijohet një terren i ri politik, që u jep udhëheqësve në Prishtinë dhe në Beograd guximin dhe mbështetjen e nevojshme për të marrë vendime të vështira – edhe nëse ato nuk janë të pëlqyera në opinionin publik.

Radio Evropa e Lirë: Kurti, po ashtu, ka thënë se SHBA-ja mbetet “partnere e pazëvendësueshme” e Kosovës në mbrojtje, diplomaci dhe zhvillim. Mendoni se Kosova mund të vazhdojë të mbështetet në përkrahjen e fuqishme amerikane, në një kohë kur po ndodhin ripozicionime globale dhe politika e jashtme e Trumpit është më transaksionale?

Charles Kupchan: Në Shtetet e Bashkuara ekziston një mirëbesim i madh ndaj Kosovës, që nga ndërhyrja e NATO-s në vitin 1999 dhe përpjekjet që janë bërë prej atëherë për ta ndihmuar Kosovën të zhvillohet si një demokraci e suksesshme.

A mendoj se gjatë presidencës së Trumpit do të shohim më pak fokus tek Evropa dhe më shumë tek Indo-Paqësori? Po, ka shumë gjasa. Mendoj se Trump e ka bërë të qartë se dëshiron që Evropa të shpenzojë më shumë për mbrojtjen dhe të marrë më shumë përgjegjësi për zgjidhjen e sfidave në fqinjësinë e saj.

A pres që Trump të tërhiqet krejtësisht nga Evropa? A mendoj se pas katër vjetësh nuk do të ketë më trupa amerikane në Evropë? Jo, nuk e besoj. Mendoj se ajo që do të shohim, do të jetë një riekuilibrim i pranisë, por jo tërheqje.

Dhe, në këtë drejtim, mendoj se Kosova duhet të presë politika të mira dhe një angazhim pozitiv nga Uashingtoni. Ndaj, është në interes të Kosovës dhe të kryeministrit Kurti që të ndjekë politika më mbështetëse për procesin e dialogut.

“Marrëveshja e Ohrit është e mirë – duhen kompromise”

Radio Evropa e Lirë: Duke pasur parasysh përvojën tuaj të gjatë në çështjet evropiane, si do të dukej një plan real për normalizimin e qëndrueshëm të marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë?

Charles Kupchan: Mendoj se Marrëveshja e Ohrit, e ndërmjetësuar nga BE-ja, është e mirë. Tani, sipas mendimit tim, më shumë bëhet fjalë për zbatimin, sesa për drejtimin që do të marrë procesi më tej.

Në përgjithësi, kur shikoni konflikte të zgjatura si ky, ku të dyja palët janë të ngulitura në pozicionet e tyre, rruga përpara është me hapa të vegjël e gradualë, që tregojnë vullnet të mirë.

Secila palë duhet të bëjë kompromise dhe lëshime që i japin sinjal palës tjetër se dëshiron të bashkëpunojë dhe të avancojë drejt kthimit të armiqve në miq.

Prandaj, mendoj se hapi i ardhshëm duhet të përfshijë një plan pune të detajuar me hapa konkretë. Çfarë do të bëjë Kosova? Çfarë do të bëjë Serbia? Kur do ta bëjnë? Cilët janë hapat që do të ndërmerren për ta çuar Prishtinën dhe Beogradin drejt një marrëveshjeje më të mirë, e cila në fund do të mundësojë normalizimin e marrëdhënieve dhe njohjen e Kosovës si shtet i pavarur…

Radio Evropa e Lirë: Çfarë mund të bëjë SHBA-ja për t’i rikthyer palët në tryezën e bisedimeve?

Charles Kupchan: Nën një, SHBA-ja duhet të shfaqet. Duhet të angazhohet. Duhet që diplomatët e saj në rajon të jenë aktivë dhe të punojnë në këtë çështje.

Nën dy, mendoj se duhet një kombinim i duhur i ‘karotave dhe shkopinjve’. Shkopinj për t’u thënë: nëse vonoheni me veprime, nëse bëni gjëra provokuese, atëherë do ta paguani çmimin. Karota për t’u thënë se drita në fund të tunelit ndriçon fuqishëm, dhe ajo dritë tregon se nëse merrni vendime të vështira dhe bëni kompromiset e nevojshme, do të përfundoni plotësisht të integruar në institucionet evropiane dhe atlantike.

Radio Evropa e Lirë: Dhe një pyetje, edhe pse për çështje të brendshme… Kosova nuk i ka formuar ende institucionet e saj që pas zgjedhjeve të shkurtit. Çfarë këshille do t’u jepnit politikanëve kosovarë?

Charles Kupchan: Nga sa kuptoj unë, pengesa kryesore tani ka të bëjë me kryetarin e Kuvendit, me një person të caktuar. Edhe pse Kuvendi është mbledhur disa dhjetëra herë, ai nuk ka arritur të marrë vendim. Dhe, e dini, përbërësi i posaçëm i demokracisë është kompromisi, është dialogu – është ai që e bën demokracinë të funksionojë.

Ndaj, do të inkurajoja Kurtin dhe aleatët e tij politikë, si dhe opozitën, që të pranojnë se nuk mund të vazhdojnë pa qeveri, sepse situata është serioze. Të ulen së bashku dhe të gjejnë një kompromis për të formuar qeverinë dhe për të rifilluar punën në Prishtinë.