“Bërë shumë për mëmëdhenë,
Sikur shumë si Ty të qenë,
Të qenë shumë si Tyja,
Do qe bërë Shqipëria
Faqedritë e syshkëndija,
Ta kish zili gjitonia…”
-Populli

Ka autor që gabimisht pretendojnë se, pas dorëheqjes nga posti i kryeministrit më 22 janar 1914, Ismail Qemal Vlora nuk u rikthye më në Shqipëri. Ndërkohë, kjo intervistë, e publikuar në librin e ri në anglisht “The Founder – Ismail Qemal Vlora on Leadership”, është një tjetër dëshmi e faktit që ai u rikthye sërish në Vlorë dhe Durrës, ku takoi edhe Princ Vidin. Intervista është realizuar për gazetën italiane “IL PIÇOLO DELLA SERA”, Trieste, më 19 qershor 1914. Ismail Qemali flet nga Brindisi, pak para rikthimit të tij në Shqipëri. Pas dorëheqjes nga drejtimi i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, ai u largua për pak muaj jashtë Shqipërisë, për t’u rikthyer sërish në qershor 1914, për t’u përballur sërish me situatën jashtëzakonshme ku gjendej vendi. Në këtë intervistë, Ismail Qemali flet për gjendjen e vështirë në të cilën gjendej Shqipëria dhe në mënyrë figurative dhe kuptimplotë shprehet se: “Kush ndjell erën, nuk mund të pres veçse furtunën”. Ai thotë se, “unë që e kam përballuar rrezikun me shpirtin e qetë dhe jam urryer nga Turqia, si edhe për të mirën e atdheut, nuk pranova kryesimin e qeverisë, u akuzova si bashkëpunëtor i xhonturqve në Shqipëri. Akuzë më qesharake dhe më të pabazë nuk mund të gjesh”. Ismail Qemali vijon më tej intervistën duke analizuar shkaqet e anarkisë në të cilën gjendej vendi, pas veprimeve të KNK-së, Princ Vidit, Esat Toptanit dhe zhvillimit të lëvizjes dumbabiste: “Shqipëria e kishte një qeveri. Nuk e deshën, por preferuan t’ia linin në dorë atyre që duan ta zhvatin dhe të kënaqin ambiciet e tyre të shfrenuara. Koha është mësuesi më i mirë dhe i tregon njerëzit. Rikthehem në Vlorën time me shpirtin e qetë, sepse kam punuar përherë për të mirën e vendit tim. Shpifjet që më kanë prekur, nuk e kanë dëmtuar dot nderin tim, të cilin do ta ruaj të paprekur deri në vdekje”.

NJË KARAKTER I PATHYESHËM

Ismail Qemali ishte i njohur për integritetin e tij të lartë dhe qëndrimin e tij të palëkundur ndaj parimeve të tij. Ai nuk u lëkund kurrë nga presioni apo tundimet, duke qëndruar besnik ndaj vizionit të tij për një Shqipëri të lirë dhe të pavarur. Kjo u dëshmua në shumë raste, duke filluar nga refuzimi i tij për të marrë pjesë në vizitën propagandistike të Sulltanit në Kosovë në vitin 1911, e deri te refuzimi i tij për t’i ofruar territorin shqiptar si bazë logjistike aleatëve gjatë Luftës së Parë Botërore. Për Ismail Qemal Vlorën, lidershipi nuk ishte një mjet për të arritur përfitime personale, por mënyra më sublime për t’i shërbyer kombit. Në saj të karakterit të tij të fortë, integriteti i Ismail Qemalit mbeti kurdoherë i pacenueshëm. Ismail Qemali me gjithë fuqinë e shpirtit të tij fisnik nuk rreshti asnjë ditë së punuari për Shqipërinë. Ai ishte shpëtimtari i Shqipërisë. Ai ishte lloji i liderit, që atë që thoshte e kishte gjithmonë të bashkërenduara me atë që bënte.

BASHKËPUNIMI ME LIDERË TË TJERË

Ismail Qemali ishte i aftë të bashkëpunonte me liderë të tjerë të shquar, si Isa Boletini, Luigj Gurakuqi, Aqif Biçakçiu, Preng Bib Doda, Bajram Curri, Nikolla Lako, Mid’hat Frashëri, Hasan Prishtina etj., për të arritur qëllimet e përbashkëta. Ai e vlerësonte kontributin e secilit dhe ishte i hapur ndaj ideve të reja. Kjo u dëshmua edhe në bashkëpunimin e tij me Isa Boletinin, i cili e vlerësonte Ismail Qemalin, si një faktor kyç në shpëtimin e Shqipërisë. Në kujtimet e tij, Tafil Boletinit, nipi i Isa Boletinit dhe bashkëpunëtor i tij i ngushtë, shkruan: “Ismail Qemali axhën Isa e ka dashtë shumë dhe ia kishte besimin, por edhe ky i ka qendrue besnik deri në fund duke e vlerësuar si faktorin kryesor që e shpëtoi Shqipninë në momentin ma kritik. Kurse të tjerëve, që ma vonë byrykateshin për pozita, në atë kohë nuk iu ra ndërmend nji gja e tillë si ngritja e flamurit… Ismail Qemali, me falënderime e lavdëroi axhën Isa për ndihmën që ka pasë në lamën politike prej luftave të tij të pakëputuna dhe i propozoi postin e ministrit të Luftës. Po axha Isa tha: ‘Jo, nuk asht ai vend për mua, pse edhe ktu e mrapa kam shumë detyra’ dhe ia rekomandoi Mehmet pashë Dërallën…”. Tafil Boletini vijon më tej:”Ismail Qemali ishte jo vetëm diplomat, po edhe trim. Si pa gja të keqe thoshte, ‘kushdo që të na sulmojë na në kala të Kaninës do të vdesim’”. Isa Boletini, Bajram Curri etj., ishin emisarët e fshehtë të Qeverisë së Vlorës, sepse në ato momente nuk ishte e volitshme angazhimi zyrtar i shtetit të ri shqiptar në organizimin e kryengritjes. Prandaj në fshehtësi ata së bashku me muhaxhirët kosovarë që ishin mbledhur në Vlorë, ishin duke organizuar lëvizjen çlirimtare në krahinat shqiptare të pushtuara nga serbët e malazezët. Një tjetër moment domethënës, i cili shpalos udhëheqjen dhe karakterin burrëror të këtyre shqiptarëve të mëdhenj, është mënyra sesi Ismail Qemali dhe Isa Boletini e pritën vizitën propagandistike të Sulltanit në Kosovë në vitin 1911. Kjo vizite synonte paqtimin e shqiptarëve pas reprezaljeve të dhunshme që turqit kishin kryer ndaj shqiptarëve kryengritës. Xhonturqit menduan të ndryshonin taktikë me shqiptarët dhe të shfrytëzonin rastin e realizimit të vizitës së sulltanit plak Mehmet Reshatit V në Shqipëri. Në delegacionin që do të shoqëronte sulltanin, ata menduan të përfshinin Ismail Qemalin dhe disa deputetë të tjerë shqiptarë. Por, Ismail Qemali e refuzoi kategorikisht pjesëmarrjen në një delegacion të tillë dhe e denoncoi këtë udhëtim në opinionin publik si qesharak dhe të padobishëm. Tafil Boletini shkruan se, “në verën e 1911, Sulltani do mbërrinte në Kosovë në tyrben e Sulltan Muratit. Ceremonia ishte edhe një propagandë e madhe për të gjithë ata që ende besonin në Perandorinë Osmane. Isa Boletini ishte ndër të parët në listën e atyre që do prisnin ‘Hazretin’, porse ai refuzoi”. Si pasojë e qëndrimit të palëkundur të këtyre dy burrave, vizita e Sulltanit në qershor të vitit 1911, u shoqërua me ftohtësi dhe nuk i përmbushi synimet demagogjike të xhonturqve. Porta e Lartë ndiqte taktikën e shkopit dhe karotës, duke tentuar hera-herës që t’i joshte me poste dhe privilegje shqiptarët e shquar.

Megjithatë, zonat malore të Shqipërisë nuk iu nënshtruan kurrë ligjit islamik (sharia) dhe vijuan të zbatonin kodin e tyre zakonor. Tafili Boletini kujton se, “Hasan Prishtina në qershorin e vitit 1909, mbërrin në Mitrovicë, si i dërguar i posaçëm i Hysen Hilmi Pashës, Kryeministër i kohës. Hasan Prishtina, në emër të Stambollit, i premtoi Isës shpërblime dhe paqe nëse ky do të hiqte dorë nga kryengritjet e tij të herëpashershme. Baca refuzoi”. Ismail Qemali dhe Isa Boletini do ta vazhdonin betejën e tyre për Shqipërinë deri ditën që mbyllën sytë… Ismail Qemali gjatë qëndroi në Paris dhe Nicë, Francë, ku u vendos pas largimit nga Italia në prill të 1915. Më 1916, ai refuzoi një kërkesë të qeverisë franceze për të përdorur territorin e Jugut të Shqipërisë, si mbështetje logjistike për një aksioni të madh të aleatëve në Luftën e Parë Botërore. Në vijim, Ismail Qemali u detyrua të largohej nga Franca, së bashku me familjen e tij.

Në maj 1918, ai u nis nga Parisi për në Barcelonë. Ndërkohë, qeveria italiane nuk e lejonte të kthehej në Itali ose të shkonte në Zvicër, sepse i ruheshin influencës së tij në komunitetin shqiptar aty. Prandaj, ai shkoi në Spanjë, për të komunikuar më me lehtësi nëpërmjet ambasadës amerikane në Madrid, me shqiptarët e Amerikës, që e kishin caktuar ndërkohë si përfaqësues të tyre në Konferencën e Paqes që pritej të mblidhej në Paris. Më 20 dhjetor 1918, ai vjen nga Barcelona në Xhenova, me ftesë të qeverisë italiane, për mbrojtjen e çështjes shqiptare në Konferencën e Parisit. Por në vend që të pritej në Romë, e izolojnë në hotel “Brufani” në Peruxhia. Rrugëtimi i tij përfundon aty. Ismail Qemal Vlora do të mbyllte sytë me brengën e madhe për fatin e Shqipërisë…

TRASHËGIMIA E LIDERSHIPIT

Ismail Qemali ishte kurdoherë i gatshëm për të mbajtur qëndrimin e duhur kundrejt së mirës dhe së keqes. Ai ishte i përgatitur për të sakrifikuar interesin vetjak dhe për të vuajtur pasojat, që vinin nga mbajtja e qëndrimit të drejtë dhe të palëkundur. Ai i mbronte kurdoherë të dobëtit dhe të braktisurit që përballeshin me padrejtësi. Ai bënte atë që thoshte. Dhe nuk kishte asnjë forcë në tokë që mund ta trembte. Ismail Qemal Vlora është profeti ynë kombëtar. Siç Moisiu u dërgua nga Zoti për t’i dhënë popullit të tij lirinë, ashtu edhe Ismail Qemal Vlora u dërgua nga Zoti për t’u dhënë shqiptarëve lirinë e shumëpritur prej shekujsh. Ndryshe nga shumë lider të tjerë përgjatë historisë, që kanë sakrifikuar jetët e njerëzve të tyre për të realizuar synimet e tyre, Ismail Qemal Vlora u shpëtoi jetët e njerëzve të tij, pa harruar kurrë synimet e përbashkëta. Ismail Qemali ishte i frymëzuar nga mirësia, jo nga ambicia. Ai ishte gjeniu i paqes, i cili fliste për lirinë duke kërkuar barazinë. Shumë liderë kanë parë arritjet e tyre që t’u shkrihen para syve, si një kështjellë e ndërtuar në rërë, duke lënë pas një vijë gjakderdhjeje. Ndërsa Ismail Qemal Vlora arriti që ta realizonte veprën e tij, duke lënë pas një vijë drite të shkëlqyeshme. Epitetet dhe adhurimi i popullit ndaj tij merr hera-herës përmasa hyjnore, sepse ka kategorizime të ndryshme për udhëheqësinë. Ka njerëz që mbahen mend si udhëheqës të mëdhenj, si burrështetas. Por, ka edhe të tjerë që shkojnë përtej këtyre kategorizimeve dhe populli iu hedh mbi krye petkun e profetit. Kjo për shkak të trashëgimisë së tyre sublime. Ismail Qemal Vlora është profeti ynë kombëtar, i cili i dha kuptim trashëgimisë së Skënderbeut. Pa veprën e Ismail Qemal Vlorës, do të humbte edhe trashëgimia skënderbejane. Këtë përcaktim e ka shprehur madhërishëm në vargjet e tij, liriku ynë i madh, Ali Asllani:

“Ish Profit dhe mbet Profit;
Dhe qëndron ashtu si ishë;
Do mbaj emrin si e kishë;
Emr’i tija i vërtetë;
Esht Nëntor njëzet’ e tetë”