Të moshuarit nga komuniteti rom. Kjo kategori e pëson më së shumti nga mungesa e përkthyesve të gjuhës rome në institucionet komunale në Prizren, sipas aktivistit Fatmir Menekshe.

Për shkak të statusit të gjuhës në përdorim zyrtar, çdo qytetari rom në Prizren dhe Graçanicë do të duhej t’i ofroheshin shërbime në gjuhën amtare.

Megjithatë, Menekshe, nga Komuna e Prizrenit, thotë se kjo “mbetet vetëm një e drejtë e përfituar, por jo e zbatuar”.

“E dimë që pleqtë [e komunitetit rom] me zor e zotërojnë gjuhën shqipe ose gjuhët e tjera [zyrtare]. Edhe shkaku i terminologjisë, ata, së pari, ndihen inferiorë, e pastaj nuk e kuptojnë as informatën”, thotë Menekshe për Radion Evropa e Lirë.

Menekshe thotë se për arsye të terminologjisë së përdorur në institucione e dokumente zyrtare, “njerëzit dëshirojnë sqarime në gjuhën e tyre amtare” kur kërkojnë shërbime në komunë, qendra për punë sociale, qendra të mjekësisë familjare…

“Nuk ka pasur shërbime të tilla nga komuna, por vetëm nëse dikush ka ndërmjetësuar në mënyrë vullnetare, nëse ndonjë aktivist është munduar t’u ofrojë ndihmë personave në fjalë”, thotë Menekshe.

Gjuha rome ka marrë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në Prizren në nëntor të vitit 2022, ndërsa në Graçanicë e ka pasur këtë status që nga shkurti i vitit 2016.

Por, Menekshe thotë se qytetarët romë vazhdojnë ta kenë të pamundur të marrin shumë nga shërbimet në gjuhën e tyre amtare.

Megjithatë, nga Komuna e Graçanicës kanë thënë se ky problem nuk ekziston në komunën e tyre, për shkak të punësimit të dy përkthyesve të gjuhës rome të punësuar – njëri prej tyre përmes një projekti të Organizatës Ndërkombëtare për Mirgim (IOM).

“Gjithashtu ju informojmë se në pozitën e këshilltarit të kryetarit të komunës për komunitetet pakicë është emëruar një pjesëtar i komunitetit rom, i cili është aty gjatë gjithë kohës për të ndihmuar çdo pjesëtar të komunitetit rom lidhur me shërbimet komunale”, thonë nga Komuna e Graçanicës për REL-in.

Ndërkohë, nga Komuna e Prizrenit thanë se procedurat e punësimit të një përkthyesi, janë ato që po marrin kohë deri në zbatimin e vendimit të marrë më shumë se dy vjet më parë.

Nënkryetari i kësaj komune, Kujtim Gashi, tha se procedurat nuk varen nga komuna, për shkak të buxhetimit nga niveli qendror, por shtoi se “përpjekjet tona janë maksimale që ta përfundojmë këtë proces në afate sa më të shpejta”.

“Ne e kemi përcaktuar një zyrtar përkohësisht si përkthyes, në bashkëpunim me organizatat ndërkombëtare”, tha Gashi, duke shtuar se komuna shpreson të punësojë me kontratë të rregullt një përkthyes rom së shpejti, por nuk dha ndonjë afat kohor.

Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve e Kosovës tha për REL-in se nuk ka pasur kërkesë nga Komuna e Prizrenit apo e Graçanicës për punësim të ndonjë përkthyesi të gjuhës rome.

Sipas Gashit, probleme të ngjashme me përkthyes ka edhe për gjuhët zyrtare në Prizren, që janë shqipja, serbishtja, turqishtja dhe boshnjakishtja.

Në Kosovë, gjuha shqipe dhe gjuha serbe janë gjuhët zyrtare, sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës.

Ligji për përdorimin e gjuhëve ishte miratuar nga Kuvendi i Kosovës në korrik të vitit 2006. Ai përcaktonte që në komunat ku një komunitet, gjuha e të cilit nuk është gjuhë zyrtare, përbën së paku pesë për qind të popullsisë së përgjithshme të komunës, atëherë gjuha amtare e atij komuniteti do ta ketë statusin e gjuhës zyrtare në atë komunë.

Ndërsa, nëse ai komunitet përbën më shumë se tre për qind të popullsisë së përgjithshme, atëherë gjuha e atij komuniteti ka statusin e gjuhës në përdorim zyrtar.

Ky status u jep mundësinë të gjithë pjesëtarëve të këtij komuniteti t’i paraqesin të gjitha kërkesat dhe dokumentet, si dhe të pranojnë përgjigje në gjuhën e tyre nga institucionet apo zyrtarët komunalë.

Të gjitha dokumentet dhe shërbimet duhet të përkthehen në çdo rast në gjuhët zyrtare. Kjo ndryshon te gjuhët në përdorim zyrtar, ku përkthimi bëhet vetëm nëse “një gjë e tillë kërkohet”.

Por, për statusin e gjuhës në përdorim zyrtar ka edhe një përjashtim.

“Përveç kësaj, një bashkësi, gjuha e së cilës me traditë është folur në një komunë, do të ketë statusin e gjuhës në përdorim zyrtar në atë komunë”, thuhet në nenin e dytë të Ligjit për përdorimin e gjuhëve.

Këtë nen e kanë shfrytëzuar aktivistët e komunitetit rom në Prizren.

“Në Prizren, komuniteti rom nuk e përbën tre për qind të popullsisë. Por, ne jemi bazuar në kriterin se a është folur një gjuhë tradicionalisht në atë komunë. Ne kemi sjellë argumente të mjaftueshme dhe e kemi fituar këtë të drejtë”, thotë Menekshe.

Ndërkohë, nënkryetari i Prizrenit, Gashi, thotë se Komuna ka vendosur ta marrë këtë vendim edhe pasi që “komuniteti rom, si komunitet, numrin më të madh të pjesëtarëve e ka në qytetin e Prizrenit në raport me qytetet e tjera”.

Ligji për përdorimin e gjuhëve zyrtare parasheh edhe sigurimin e mjeteve “për të mundësuar përkthimin nga dhe në gjuhën e anëtarit, nëse kërkohet një shërbim i tillë”. Por, kjo nuk është realizuar në Prizren dhe në Graçanicë.

Gashi thotë se një tjetër problem që hasin në Prizren, është mungesa e interesimit për pozitën e përkthyesit.

Por, Menekshe, i cili i ka përkthyer vullnetarisht vendimet e dokumentet e publikuara nga Komuna e Prizrenit në gjuhën rome, thotë se interesimi nuk mungon. E, madje as kuadrot.

“Neve na duhen shpallje për vende të punës. Kemi përkthyes të shumtë. Kemi sa të duash kuadro që mund ta mbulojnë këtë punë”, thotë Menekshe.