VOAL

VOAL

MBRËMJE NË BREGDET – Poezi nga François-René de Chateaubriand – Përktheu Maksim Rakipaj

September 4, 2022

Komentet

Në atmosferën e 1 Qershorit- Prindërit duan që Bubulinoja të bëhet i famshëm – Tregim nga Viron KONA

Mes fëmijëve, Vimmberb, Suedi, 2011

Bubulinoja gjashtëvjeçar, së bashku me të dy prindërit po shëtisnin nga parku i liqenit. Ishte një ditë e bukur marsi dhe sipërfaqja e liqenit shndriste nga rrezet e diellit. Tufa patash dhe rosash notonin qetësisht dhe herë – herë kridheshin në ujë për të kërkuar ushqim. Zogj të shumtë fluturonin në ajrin e pastër, duke gjallëruar me cicërimat e tyre hapësirën mbi liqen dhe pyllin që po vishej me gjelbërim. Mes shkurreve shfaqeshin të freskëta, të verdha dhe plot aromë mimozat, lulet e para të pranverës. Vogëlushi shkëputej nga duart e të dy prindërve dhe vraponte andej-këndej si një zog i vogël, që i gëzohej natyrës, diellit, ajrit të pastër, gjelbërimit dhe flladit që frynte nga kodrat përreth.
Ndërkaq të dy prindërit bisedonin për vogëlushin e tyre të dashur dhe për të ardhmen e tij.
-Muaji mars që ka lindur biri ynë, – po i thoshte babi i Bubulinos bashkëshortes, – është jo vetëm muaji i ardhjes së pranverës dhe i përtëritjes së natyrës, por edhe muaji i lindjes së shumë njerëzve të mëdhenj e të famshëm.
-Marsi mua më bën më shumë të lumtur, sepse në këtë muaj ka lindur djali ynë, – tha mami i Bubulinos, duke i hedhur një vështrim plot dashuri vogëlushit çapkën, i cili ato çaste po vraponte pas një tufe fluturash.
-Edhe ti, edhe unë e kemi marsin muaj të shënuar, – i tha babi i Bubulinos bashkëshortes, – por këto dita lexova në internet se ata që kanë lindur në këtë muaj, kanë disa karakteristika dhe cilësi të vyera
-M`i trego edhe mua, – i tha me kureshtje bashkëshortja.
-Po, ja, lexova se ata që kanë lindur në mars janë me kurajë, pa vese, të sinqertë dhe shumë të suksesshëm. Ata janë origjinalë, kanë ide interesante, si dhe aftësi krijuese për poezi dhe muzikë, por ata kanë dhe një imagjinatë të jashtëzakonshme, madje dikush shkruante se “muaji mars është muaji i ëndërrimtarëve dhe i heronjve”.
-Qenka interesant dhe fatndjellës marsi! – tha mami i Bubulinos e mikluar dhe vijoi: – Mua më duket se të gjitha cilësitë që ti burrë i dashur përmende, i shoh si në pasqyrë edhe te vogëlushi ynë. Ja shikoje, ka disa minuta që po vrapon pas fluturave dhe nuk u ndahet asnjë çast, duket sikur do që t`u bashkohet atyre në fluturim.
-Shikoje dhe vështrimin e tij ëndërrimtar drejt zogjve që fluturojnë në qiellin e kaltër apo ulen nëpër drurët e parkut, – tha babi i Bubulinos. – Duket se ai po dëgjon me vëmendje cicërimat e zogjve, mënyrën sesi ata komunikojnë me njëri-tjetrin! Shikoje sesi ai ndjek fluturimin e tyre të lirë. Kurse tani po qëndron pranë një dege mimoze me lule të verdha. Unë e di që mimozat janë lulet e para të pranverës, por shprehin edhe liri, ndjeshmëri, bukuri dhe gëzim, cilësi këto që harmonizohen me cilësitë e vyera të vogëlushit tonë. Ja, tashmë ai po i vëren ato lule si një studiues i vërtetë, si të ishte vetë “princi i botanistëve”, Karl Lineu.
-Ke të drejtë, – i tha mami i Bubulinos, – pak minuta më parë, e vura re tek po ngrinte gjithë kujdes e delikatesë nga toka një filiz bime të shkelur nga këmba e ndonjë njeriu të pakujdesshëm, kurse këto çaste vogëlushi ynë po vëzhgon me interesim shkencëtari rosat dhe patat që kridhen në thellësi të liqenit për të kapur peshq.
-Aman, aman, pa shiko me sa natyrshmëri po i afrohen dy qen të vegjël dhe një mace. Po i vijnë rrotull, si të duan t`i kërkojnë shoqëri, teksa ai tregohet kaq i butë, i dashur dhe miqësor, madje i gostit me biskota dhe i përkëdhel me kujdes e dashuri…

E dua akulloren aq të madhe,
sa ajo të mos mbarohet asnjëherë

Mami dhe babi i Bubulinos bisedonin me entuziazëm dhe dashuri për vogëlushin e tyre, duke mos i ndarë për asnjë çast vështrimin dhe duke komentuar të ngazëllyer çdo veprim të tij. Në ato çaste, vogëlushi kishte përqendruar vështrimin te një kioskë lëvizëse, që e shtynte një burrë, i cili thërriste: Akullore! Blini akullore! Kemi akullore me krem karamele, me luleshtrydhe, me krem kakao, me qershi, me ananas…Ndërkaq, shitësi me kioskën me akullore, ndaloi pranë tyre. Vogëlushi erdhi vrap te kioska dhe po shihte me lakmi akulloret.
-Bubulino, si e do akulloren? – e pyeti babi.
-Me luleshtrydhe, po të madhe, o ba!
-Akulloret njëlloj janë nga madhësia, – i tha mami duke bërë buzën në gaz.


-Unë e dua ndryshe, ajo të jetë aq të madhe, sa të ngjitem me shkallë deri lart dhe sado që unë të ha, ajo të mos mbarohet asnjëherë! – tha vogëlushi pa e hequr për asnjë çast shikimin nga kupat e mëdha e të mbushura me akullore shumëngjyrëshe.
-Po mirë, o Bubulino, – deshi të bënte pakëz humor babai, – ta zëmë se ne e porositëm atë akullore aq të madhe, por ajo nuk do të qëndrojë në këmbë, sepse fundi i kaushit është i hollë dhe pjesa tjetër vjen duke u ngritur. Ai kaush aq i lartë, do të bjerë në tokë dhe ti do të mbetesh pa e ngrënë akulloren, – i tha babi duke qeshur.
Vogëlushi heshti vetëm një çast dhe i tha:
-Kaushin e madh me akullore do ta mbash ti, o ba, që ai të mos bjerë derisa unë të mbaroj të gjithë akulloren.
Babi, mami dhe shitësi qeshën dhe shumë shpejt vogëlushi nisi të lëpinte me qejf e kënaqësi dy akullore të mëdha, një me luleshtrydhe dhe tjetrën me kremkakao, ndërkohë që shoqëronte me vështrim kioskën e akulloreve.
-Dua edhe një akullore tjetër, por me krem karamele, pastaj, o ba, një me qershi, pastaj…
-Do që të shëtisim, apo do që të qëndrojmë këtu tek akulloret? – vërejti mami. – Duket se ti, Bubulino ende nuk e di se ngrënia e shumë akulloreve të sëmur nga grykët dhe atëherë ne do të detyrohemi të shkojmë në ambulancën e lagjes të marrim mjekim.
-Mirë, sot nuk do të kërkoj akullore të tjera. Po këto që kam në duar do t`i ha, – tha vogëlushi duke vijuar të lëpijë, herë njërën akullore dhe herë tjetrën.

Prindërit duan
që Bubulinoja të bëhet i famshëm

Ndërsa shëtisnin, babi i tha Bubulinos:
-Ne po bisedojmë për ty dhe për të ardhmen tënde. Po i thosha mamit se ti je me fat që ke lindur në muajin mars, pasi shumë njerëz që kanë lindur në muajin mars, janë bërë të famshëm. Do që të dish emrat e disave prej tyre?
-Po, – tha vogëlushi.
-Në muajin mars, – u përgjigj babi i Bubulinos, – ka lindur Ameriko Vespuçi, një lundërtar i famshëm, emrin e të cilit sot e mban Amerika. Ka lindur Juri Gagarini, i cili u bë njeriu i parë që udhëtoi në hapësirën përreth tokës me një satelit artificial. Në muajin mars ka lindur fizikani dhe shkencëtari i madh Albert Ajnshtajni, ka lindur skulptori me famë botërore Mikelanxhelo, ka lindur piktori Vincent van Gog. -Në muajin mars, – vijoi mami, – kanë lindur edhe shkrimtarë dhe muzikantë të mëdhenj. Unë dhe babi, besojmë që edhe ty Bubulino të pëlqen të bëhesh si ata njerëz të famshëm, por ti mund të bëhesh edhe kozmonaut, që të fluturosh me raketë si Armstrongu, i cili është njeriu i parë që shkeli në Hënë. Apo të lundrosh me anije në dete dhe në oqeane si Kolombi dhe Magelani, të bëhesh piktor i famshëm si Leonardo da Vinçi, muzikant si Bethoveni, shkrimtar si Shekspiri, matematikan si Gausi, botanist si Lineu, bamirës si Nënë Tereza, futbollist si Maradona…
Mami dhe babi, herë njëri dhe herë tjetri, përmendnin pareshtur emra njerëzish të famshëm, kurse Bubulinoja po u jepte fund akulloreve dhe vijonte të mos e hiqte vështrimin nga kioska, që tashmë po humbiste diku në fund të rrugës.
-Si thua Bubulino, ke dëshirë të bëhesh njeri i madh dhe i famshëm si ata që ne përmendëm?

Bubulinoja ka një dëshirë tjetër

Bubulinoja gëlltiti çfarë kishte mbetur nga dy akulloret, pa mamin dhe babin në sy dhe iu përgjigj:
-Unë kam një dëshirë tjetër, ta them apo të mos ta them?
-Thuaje, o bir, thuaje dëshirën tënde! – e nxitën thuajse me një zë mami dhe babi.
-Unë e them, por e di që ju do të mërziteni kur ta dëgjoni.
-Ti thuaje njëherë dëshirën, Bubulino, thuaje, ne prandaj të pyetëm. Të dy prindërit po vrisnin mendjen të gjenin se ç ‘dëshirë fshihte në kokë vogëlushi i tyre i shtrenjtë. Duket do kishte në mendje ndonjë emër tjetër të famshëm, që prindërit ende nuk e kishin përmendur. Ata dinin plot raste që Bubulinoja kishte qenë befasues në përgjigjet e tij. Kujtuan se një ditë, një mik i familjes, duke dashur të dinte se sa i zoti ishte Bubulinoja në matematikë, e kishte pyetur: “Ta zëmë Bubulino se ti ke një kokërr mollë dhe atë ta mora unë, sa kokrra të mbetën ty?” Dhe, ndërsa miku i familjes dhe të gjithë në shtëpi prisnin me kureshtje përgjigjen e Bubulinos, ai e kishte parë mikun me sy të përshkënditur nga zemërimi dhe i kishte thënë: “Pse ma more mollën ti, ore!” Edhe në kopsht kishte ndodhur një episod i ngjashëm. Edukatorja kishte pyetur fëmijët për kuptimet që kishin emrat e shtatë ditëve të javës. Fëmijët ishin përgjigjur njëri pas tjetrit. Kur i kishte ardhur radha Bubulinos, edukatorja e kishte pyetur: “Bubulino, çfarë kuptimi kanë dita e shtunë dhe dita e diel?” Bubulinoja, ngaqë nuk e dinte përgjigjen, i kishte thënë: “Edukatore, e shtuna dhe e diela janë pushim!”
Këto kujtonin të dy prindërit, pa ia ndarë vështrimin vogëlushit, por dhe vazhdonin të prisnin me kureshtje e ankth përgjigjen e tij. Ndërkohë Bubulinoja nisi të përgjigjej:
-Unë, dua që të bëhem…
-Ambasador! – e ndërpreu babi i bindur se e gjeti përgjigjen përpara se vogëlushi ta shprehte.
-Jo, o ba, jo ambasador!
-Aktor i madh si Aleksandër Moisiu, – u hodh e tha mami dhe vijoi: -Më duket se e gjeta, Bubulino, apo jo?
-Jo, o ma, jo, nuk e gjete! – tha vogëlushi.
-E po na i thuaj atë përgjigje, o Bubulino, mos na mundo më, – i tha babi.
-Ju, mos më ndërprisni, më lini t’jua them, – u shpreh vogëlushi.
-Nuk të ndërpresim, por na e thuaj shpejt se na plase! – i tha babi.
-Shitës akulloresh! – u përgjigj shkurt Bubulinoja.
-Çfarë?! – sigurisht të dy prindërit nuk e dëgjuan mirë përgjigjen e vogëlushit. Apo jo?!
-Unë, o ma dhe ba, – përsëriti Bubulinoja, – dua që të bëhem shitës akulloresh.
Të dy prindërit kishin shtangur pa e besuar dot atë dëshirë, që po u dukej fare e pa vlerë dhe e çuditshme.
-Pse paske kaq shumë dëshirë të bëhesh shitës akulloresh? – e pyeti mami.
-E po, ky i përkëdheluri ynë do që të bëhet shitës akulloresh, sepse nuk do që të mësojë, – vërejti babi i mërzitur.
-Jo se s`dua të mësoj, o ba, por ju më pyetët dhe unë ju përgjigja se çfarë dëshiroja. Akulloret mua më pëlqejnë më shumë se çdo gjë tjetër. Në qoftë se unë bëhem shitës akulloresh, mund të ha akullore sa të dua gjithë ditën dhe gjithë natën dhe nga të gjitha llojet. Edhe juve nuk do t`ju mërzit, duke ju kërkuar vazhdimisht të më blini akullore, por edhe do të kem miq gjithë kalamajtë e lagjes, madje do të jem i rëndësishëm përpara tyre. Gjithë ditën ata do të përmendin emrin tim: “Bubulinoja shet akullore të shkëlqyera!” “Po vjen Bubulinoja me akullore!” “Eh, sikur të ishim edhe ne si Bubulinoja!” Sa herë që fëmijët do të kujtojnë akulloret, do të përmendin emrin tim. Kështu, unë do të plotësoj, jo vetëm dëshirën time, por edhe dëshirën tuaj që të bëhem i famshëm.

ATË NATË…- Tregim nga KRISTAQ TURTULLI

Me ngulm u përpoqa të harroja atë natë të çmendur, edhe kur mundohesha të flija, ndjehesha tmerësisht e ankthuar. Më behej sikur qëndroja ngulshëm në hyrjen e ngushtë të labirinthit maramendësh, turbull më krijoheshin herioglife, të cilat shndërroheshin në akrepa të zinj
Nëse nuk mundja ta shkelmoja natën e çmendur, së paku të qetësoja shpirtin e lodhur, mos e risillja në mendje. Shpesh më bëhej sikur ngjitesha këmbe doras në majën e thiktë e malit të thatë dhe, si Sifizi mbaja në shpinë gurin e madh të dashakeqësisë. Hidhja një hap para dhe shkisja rrëmujshëm dy hapa. Një mendim i lodhshem ish fiksuar në tru, duhej të flakja tutje prej majës së lartë të malit në honin e thellë të errët të asgjësë, gurin e rëndë i asaj nate të çmendur.
Një hop qeshja si budallaqe, mbasi zhytesha kot më kot në monopatin e pakumtimtë të ndjenjës së fajësisë dhe frikës, pendohesha për atë që ndodhi dje. Në këmishën e natës përdridhesha çakërqejf përpara paqyrës, i nxirja gjuhën. Por pasqyra si kundër përgjigje tregohej e ftohtë, akull, tjetëronte imazhin në lakuriqësi dhe mua në zinin të dridhurat. Kur kthllohesha e kuptoja, nuk ishe faji i pasqyrës por mania ime të zhvishesha dhe të vështrohesha me kujdes trupin tim dhe pa turp e them, pse jo dhe me mburrje kisha trup të bukur, të derdur si sklupturat klasike.
Mbase gati rastësisht më kujtohet një moment Sidorela, mikja ime  e kursit, duke lujatur syrin me djallëzi më pëshpëriti:
‘Sa budallaçka jemi, lenë vajzërinë tonë të shkojë jabana.’
Unë përshërisja diçka të mjegull:
‘Rinia, naivja, e bukuara, e zhurmshmja, çapkënia. Sa herë e kujtoj, më behet sikur mbaj në duar gjithë frikë, delikatesë, rininë, lulen e çmuar, çuditësisht një ëndërr që ikën shumë shpejt e, nuk vjen më!’
Patjetër e kisha lënë diku në ndonjë monopat të braktisur, gazmendin e harbuar me klithma, ulërima të eksituara, jetën e pakuptimtë të një vajze të ndrojtur, nën hijen e rëndë të babait dhe syrin vigjilent, gërmues të mamasë, së bashku me zhvillimet e mëtejshme në atë lokal nate plot harbim dhe qejfe. Në tavanin e lartë vërtitej globi i madh shumëngjyrësh, sy qiklopi duke përhapur maramendjen e një bote të përmbysur, magjepsur çupëlinat naive të cilat duan të flakin me ngulm, gati me nervozizëm botën e shpifur anakronike familjare dhe, notonin në liqenin magjik të çlodhjes së drogës dhe alkolit. Vallzoja dhe nuk kontrolloja lëvizjet e mia, sy çakaritur, trup lëshuar, si të largoja, flakja tujte me moskokëçarje, nga çdo pejzë e trupit tim stresin e jetës së përditëshme provinciale, ku çdo hap që hedh në rrugicat e kalldërmta të qytetit, të gërmojnë sytë e lagështa të plakava llafazane ulur postafeve.
Në lokalin e nëntokës ‘Ulërima e egërsirës,’ mes pylit të dendur me pisha, ndanë lumit të turbullt, të rrëmbyer, rakija dhe vera derdheshin rëke me shijen provokuese të një jetë limontie. Droga dhe heroina shpërndahej pa hesap, shoqëruar me skërmitjen e keqe të provokimit, djallëzisë se kapjes së peshkut. Ndërsa kujtoja se, kjo është jeta e vërtetë dhe bota. Por tre herë u gremisa në banjat e qelbura me jashteqitje, të vjella.
Patjetër do e flakja me neveri atë natë, gjithë zallahi, në kthinën e largët të memories, shtuposur me dyllë dhe letër higjenike. Mbasi vajzat e moshës sime, rënduar nga provincializmi, fjalomania, trusnia, mërzija, dhe jeta monotone harrojnë shpejt momentet sado të vështrira të jenë dhe kërkojnë të gjejnë zbavitje dhe surpiza të tjera, të mbushin jetën.
Nuk e mora vesh çfarë ndodhi gjatë orgjisë dhe marrëzisë, mbërthyer në botën time të pështjellimit, kënaqësisë absurde. Nuk e vura re globin e madh shumëngjyrësh me sy qikpopi, u shkëput nga tavani me rapëllimë dhe u turr mbi mua. Një moment qesha e quajta shaka. Nga rëndesa s’munda të qëndroja në këmbë, mu morën mendtë, dhe mu varën krahët. Çuditërisht globi syqiklopik s’ishte prej qelqi, por mishi dhe kocka. Filloi të më qullte me pështymë, më shtypte, rëndonte sa një mal dhe merrte frymë si një kafshë. U përpoqa te shtyja, ta largoja, e kafshova në vesh, por nuk kisha fuqi, duart e mia ishin të prera. Syri qiklopik derdhi brenda meje një llavë të nxehtë, më shkaktoi të dridhura, ethe të llaharshme. Nuk e di se çfatë ndodhi më tej, mbasi rashë në kllapi.
Kur u përmenda, akoma nuk kish zbardhur. Veten e pashë shtrirë në dyshemenë e qelbur, në pozicion qesharak, këmbë hapur, shkalafitur, fustan grisur, mbatjet flakur s’dihej se ku. U ngrita e cakorduar, rrëmbeva një mbulesë tavoline dhe u mbështolla me të. Pa u vënë veshin zgërdhitjeve të kamarierëve dola, eca rrëmujshën, zbathur, në monopatin e përbaltur. Doja të ikja sa më larg të ishte e mundur prej atij lokali të pistë, pyllit të mugët me gjapërinj, fshehur nën barin e dendur. Ndërsa lumi oshtinte dhe buçiste.
Në shtëpi, hyra nga dritarja. Shkova drejt e në banjë, nxorra zorrët e barkut. Të vjellat vazhduan ditë e netë. Eh moj nëne kurrë nuk do e kujtoja, atë natë çmendurie, ekstaze dhe llahtari, sikur të mos provoja disa gjëra të pazakonshme. E papritura e neveritëshme që më la ajo natë e shpifur.
U zgjatën ditët, u shkurtuan netët. Doja ta quaja marrëzi. Trill rinor. Mendjeshkrepje. Dreqi e di se çfarë. Por… për fatin tim të keq nuk qe ashtu. Në ditët, javët e ardhmshme, gjithçka rrodhi në kundërshtim me dëshirën, ëndrren time dhe gjumi më iku krejt…
Ti hapesha nënës. Do dëgjonte syçapëlyer do ndukte faqet, klithte, do bubullonte shpërthimi i saj i furishëm. Apo babit hijerëndë, me heshtjen sfilitëse?! Sa herë i flisja më dukej sikur ndodhesha në zyrën e tij të ftohtë akull, me stivat e letrave në rafte. Ndërrimi i ngjyrave të sytë e babit nga habia e tmerri do të ishin njëlloj si ngjyrat acaruese të kartëmonedhave.
 Përpjekjet e mia u bënë të mundimshme. mos bija në sy, mos kuptonte kush ndryshimin e madh, të pafalshëm. O ZOT! A mund të mbulohet dielli me shoshë!
E topitur, ecja mes turmës dhe s’dija si të fshehesha prej saj. Nuk dija kujt ti hapesha. Isha si lulëkuqe e brishtë në mes një autostrade të zhurmshme, të çmendur. Çapitesha duke e dredhur e heshtur siç ecën pafajësia. Më mashtruan, me perdhunuan kur isha e dehur. Por përdhunuan një kufomë. Mundohesha të mësohesha me vetminë. Iu luta Zotit, doja ti rrëfehesha për mëkatin e tmershem. Mëkatin?! Kë mëkat?! A jam fajtore? Por unë e gjora jam fajtore pa faj! Më ngjan, të gjithë tallen me trishtimin dhe brishtësinë time. Me turpërimin tim. Më vinte ta shkulja atë send të huaj nga turpi që hyri përdhunshëm brenda meje. Ta hidhja tutje, mos ktheja kokën prapa, të ikja, nga sytë këmbët… Po ku të mbytesha? Qyteti qëndronte i ngrehur, zgërdhihej me mbarsjen time, turperimin tim. Do ngrihej në këmbë, duke tërhequr pas shtëpitë e ngurta, do dilnin minjtë dhe kërmijtë. Më mbështillnin hijet e thashethemeve, ngulnin thonjtë e nxirë, mbështjellë me pelenat e qelbura të mjerimit, fatkeqesise sime. Atëherë të vetëvritem. Përpiqesha ta gjeja atë pusht, maskara që më bëri hatanë e tmerrshme por më kujtohen vetëm veshi i përgjakur, mjegulla e dendur dhe ngjeshja e përbindshme me send të fortë, brenda në trupin tim.
Nëna kish filluar të më gjurmonte, kërkonte të më kapte në befasi. Më dukej e pamundur dhe jashtë arsyes. Herë më kapte shpresa e kotë. Atëherë kur korseja s’po mbulonte kapriçion e tepruar të barkut, nëna më kapi furishëm për dore dhe më tërhoqi dhunshëm në dhomë. Me gjithë kundërshtimet e mia, më zhveshi si të isha fëmijë. Dridhesha nga frika dhe inati. Nëna hungëriti si një ujkonje e plagosur dhe çori faqet:
-Bushtër, me kë e zure?
Ula kryet dhe heshta. Dhoma më vërtetej si fugë.
-Fol, hape grykën qelbësirë e dreqit, na turpërove, nxive nderin e shenjtë të famijes!- Nëna më shtyu tutje si të isha ndonjë e rrugëve.
Mu lidh gjuha. Qëndroja e shtangur, në këmbë, e ngrirë si statujë, krejt lakuriq si lavire rrugësh. Turpi mu mbështoll me litarë të akullt dhe nisa të dridhesha purtekë. Më mirë të më qëllonte, me një send të fortë, të më linte top në vend. U mata ti thosha: ‘Vritmë nënë, të lutem. Nuk kam ç’e dua jetën.’ Ajo e murrëtuar më kishte ngulur sytë si një ulkonjë, gati të më shqyente. Rrëmbeva fustanin dhe mbështolla trupin e mardhur. U tërhoqa në cep të dhomës, duke shtrënguar gjithnjë e më shumë fustanin pas trupit.
Nëna ngriti dorën, më godiste.
-Qëllomë,- i thashë zë ngjirur:- Vritmë, për mua tashmë asgjë nuk ka më kuptm, bile dhe jeta!
Nëna u zbeh dhe krahu iu var si i degë e këputur. Më vështroi syshqyer dhe doli me vrap. Mbështeta fytyrën mbi pëllëmbë dhe ia plasa të qarit me dënesë.
Nuk e di do ishte mirë të abortoja krijesën e paftuar, që mbiu aksidentalisht në qenien time, ose ti jepja fund jetës. Gjithçka më dukej e zbrazët, pa kuptim. Si hon i thellë, me errësirë ulëritëse, gjithë ankth. Lotët mu thanë dhe ja ngula sytë lojës së hijeve në mur. Çfarë detyrimi kam unë ndaj jetës, që u tregua e pamëshirshme? Mos vallë ishte faji im, ngopja e parakohshme në çaste dehjeje? Nuk doja të pija. Ishte një fillim për tu ndjerë e shpenguar. Dikush më nxiste, shtynte dorën me ngulm dhe gotat derdheshin në gurmaz si ujë. Nuk paska gjë më të pështirë se dehja. Marrosesh dhe lëshohesh si buçe në krahët e ndyra të kurvërisë. Oh, jo! Të jetë mbarsja me erën e pështirë të alkoolit një profil i pështirë e kurvërisë!
Nëna, më mori pranë dhe, më puthi si e çmendur.
-Pse ti ndodhë dritës së nënës, pse?! – Rënkoi.
U preka. Qava. Qau dhe nëna. Ankohej për babanë, për rëndësinë e tij, si njeri me peshë në qytet, drejtor banke. Ç’ mund të thonë qytetasit për të. Eh moj bijë e nënës eh. Qyteti, ngjelkat e kanë gojën e lagur. Priftin e bëjne me barrë, dhe… jo kur e bija e drejtorit…
Këto fjalë i përsëriste dhe i përsëriste vazhdimisht. Gati sa nuk iu ktheva, t’i thosha: Pse, mendon vetëm për babanë? Po për mua? Ç’ mund të bëj unë? Ku të mbytem, mu shkatërrua jeta? Asnjë nga këto nuk i thashë. Prisja të rihesha nga babai, por jo. Ai u nxi si nata, u vërtit dhe u plas si i dehur në kolltuk.
-Buçë! Qërohu nga sytë e mi,- Shau, dhe mbyll në studion e tij.
-Baba!- Klitha.
-Çfarë do bësh me të?- më pyeti nëna ftohtë.
-Nuk e di. Babi nuk më do.
-Me këtë turp të dojë yt atë!- hungëriti nëna.
-Sikur të pi helm, të zhdukem nga ky qytet që të ha me thashetheme të llahtarshem si mola. Të largohen njëherë e mirë nga kjo botë e fëlliqur? -pyeta nënën me naivitet.
-Moj moj budallaçkë e gjorë!
-Nuk mund duroj llafet e botës.
-Bota të hajë mut,- shfryu nëna.
-Eh, fjalë goje. Bota ta hedh mutin në fytyrë. Të qelb.
– Hëm, le të pëlcasë bota e qelbur, me gjithë soj e sorrollop, puf tja bëjë,- shfryu nëna dhe doli nga dhoma me nxitim.
Të nesërmen më mbushi mendjen t’i jepja fund kësaj historie. Mjeku e kundërshtoi ashpër. Trupi im i dobët nuk do ta përballonte këtë provë. Iu luta. Gjithçka ishte e kotë. Thashethemnaja filloi të bënte punën e vet. Miliona grerëza vërteteshin rreth shtëpisë sonë. Mbyllja dyer e dritare. S’ më rihej askund. Babai heshte si varr. Befas fillonte të bërtiste, më vështronte egër dhe shkelmonte ç’ gjente përpara. Unë mbyllesha në dhomë, dënesja nën zë dhe kafshoja gishtat.
-Sikur të pi helm?! – Pyeta përsëri nënën me naivitet.
-E marrë!?
U shtrova në spital. Gjithçka ishte si në ethe…
KRISTAQ@TURTULLI
TË DUASH NJË GRUA, libër me tregime dhe novela, Prishtinë, Kosovë 2023

Një “sagë” tragjike- Tregim nga Përparim Hysi

Prolog

Pragviteve ’60-të,të shekullit tjetër,agronomi i mesëm Latif Meçani vazhdoi një kurs për pambukun.Aty,pranë qendrës së kursit,qe dhe një për rrobaqepse..Një mbasdite,tek luante futboll,goditi një top fort dhe topi,sikur ta kish vënë në shënjë,goditi një kursante qëkalonte atypari.Goditja qe jo vetëm e beftë,por dhe e fortë,dhe ftakeqja,tek ra për tokë,bërtiti:-Gomar!.Futbollisti,më tepër ishqetësuar se i fyer,vrapoi dhe,tek e ngriti fatkeqen nga toka,i tha:-Mëf fal,se qe fare pa dashje.”Viktima”, tek pa veten në krahët e këtij djalishpatullan,sado që po përlotej, e kuptoi që e kish kaluar”masën”dhe i tha:-Dhe ti të më falësh,se e teprova.
Kaq.Dhe,aty për aty,u ndanë,por secili për hesap të vet,sikur po thurnin një”gardh”apo ca më shumë.një ëndërr.
Ai:-Po sa emirë që qenka!Dhe unë e vrava.Sikur i këputa kokën një trëndafili që po hapet i plotë.Ajo:-Po si i thashë atij goxha djali:gomar.Pupu!SA turp! Po si do i dalë para sysh?
Të nesërmen,ai.bëri si bëri,dhe hodhi një sy andej nga kursi i rrobaqepseve.Ajo e pa a nuk e pa,nuk u mor vesh.Por,pas dy ditësh,si,fare rastësiht,ata u takuan me njëri-tjetrin dhe,veç faljes,xhëku shkuan dhe më tej.

* * *

U martua Ballabani i Muratit dhe,ndryshe nga të tjerët,nuk bëri dasëm.Unë sa kisha vajtur në fshat dhe u çudita me këtë ,Ballabanin ,që nuk bëri dasëm.Pyeta plakën Qeriba(kjo i bie kryq e tërthor fshatit dhe,sikur i di tëgjitha),dhe i them:-Moj hallë Qeribaja,si nuk bëri dasëm ky, Ballabani?Ajo,më shumë qeshi me pyetjen time,dhe më thaa:-Po ç’dasëm do të bëj,ky Ballabani? TË parëën e ka lënë prej kohësh dhe këtë e mori,pa u njderë,për të hënë,sikur të qe e ve.I ve është ai korb(se si korb është,të kallë datën), kurse ajo mos është more djalë, si kolopuçe.Për ta pirë në kupë,siç thoni ju ,shelegët.Plaka Qeriba është si burrë.As e ka për gjë të ë zihet dhe me një burrë.Gratë ,po e po,që i bën sus ajo.E falnderova hallë Qeribanë dhe ngjita shkallët e katit të dytë ku kam shtëpinë.

* * *
Fati,- thonë,- është mirë që të të ndjekë dhe jo ta ndjekësh.Kështu ndodhi dhe me mua.Pas martesës,Ballabanit i dhanë një dhomë po në kat të dytë,ballë përballë,me dhomën time.Dritaret tona shikonin njëraa-jetrën.Domethënë,po t’i besojmë plakës Qeriba,unë do isha ballë për ballë me Kolopuçen.Kur e pashë për herë të parë,mbeta gojëhapur sikur kisha ngrënë gjellë të nxehtë Qe e bukur si një ruspë,kurse Ballabani,përkrah saj,dukej si një gorillë.Apo s’qe dhe i zi,si korb kur thoshte plaka Qeriba..E shihja me neps, se atëherë qeshë riosh,rreth 18-vjeç.Epo komshi dhe komshia do sajdisur.Dhe zura nga avazet.Po ajo,sa po më hidhni sytë ju që lexoni,as që i shkonte asaj ane.Ballabani qe punëtor i madh dhe nuk kthehej në shtëpi pa bër dy ose tri norma.Në fermë (ndaj dhe ia dhanë dhomën në pallat) i thoshin ekskavator.Sa kthehej nga puna,lahej,vishej me ato rrobat e e dhëndërrisë,i vinte Kolopuçes krahun dhe frymëm në qytet.Qytetti qe tri-katër km larg,po nuk përtonte fare.Në këmbë çdo të ngrysur,me Kolopuçen prej krahu.Gratë e lagjes mënd shkulnin faqet,se vetëm Bllabani bënte kështu dhe sa pë burrat,dëgjova Dervishin që tha:-Burri i madh në moshë,ia di kimetin gruas.Se Ballabani qe nja 45-vjeç dhe Kolopucja,taze,si çupa etij.Plaka Qeriba,që i di të gjitha,tha:-E bleu si plaçkë dhe si plaçkë po e mban.I shkreti,nuk e di,se,sa më me pekule ta mbash gruan,aq më shumë pleshta vërvit.Të ka faj plaka Qeriba?.Po hajde dhe mbreji qetë me të,në ta mban.
Ballabani që në mëngjes në punnë dhe Kolopuçja në shtëpi.Dhomën po e ka ngjitur me timen dhe unë filloj nga”nxemja”.Hap radion dhe,gjasme radioja ka një këngë dashurie,ia thërres pas saj,asaj këngës korçare:Për Lenkën.Ndoshta ju kujtohet ajo kënga:”Lenkë,shprti im i dashur/ hajd të dalim,në lëndinatë.Doja të tërhiqja vëmëndjen e Kolopuçes,po,kur e pashë që nuk ma vari,shpërtheva me zënë dy oktavë,”Syçkat,doçkat,buuçkat,lërmi të t’i puth/të t’i përkëdhel si zoçkat/për tërë jetënë.Kot që u ngjirra,as që m’i hodhi sytë.U nxeha për një çasst,po sytë as që ia ndaja unë.Sa mori enët për të shkuar tek burimi,zbrita shkallët me një frymë.T’i dalë përballë,them,do më flas se nuk bën.Kështu bëra,po hiç.Uli kokën si të kish bër turp.Epo,pikë ezezë.Po më sheh seç
bukruosh jam unë,apo i ka të plasur?! Ëhë,- thashë,-le që është e bukur,po dhe besnike ndaj burrit.Po e sheh atë ajo,që ai si katana,gati të trëmb.Tmerr e kisha kur fikej drita..ja,-thosha,-ai,ariu me putrat e tij,po eshtyp atë sorkadhe,Se si sorkadhe qe.
Kisha vënë re që deri lart,sa kish ikur Balllabani,ngjitesh deri në dhomë( po lija gjë pa parë unë) dhe linte biçikletën brigadier Latif Meçani.Mos kujtoni se qëndronte.Linte biçikletën dhe kaq.Latifin e kisha shok.Qemë,pothuaj,në një moshë,dhe me të luanim futboll.

* * *
Kur një ditë,sa u ktheva nga shkolla,më doli plaka Qeriba.E,mor dhaskal,më tha,e more vesh mynxyrrën?-Ç’mynxyrrë?E vranë atë “sterranikun”,shokun tënd.-Kë vranë?-pyeta nxitimthi.-Brigadierin,atë “qejflinë”,nuk e di ai që”koka e vogël” ha të madhen.-Po kush dhe pse?-Po Ballabani ,se i pat ndrequr “urat” me atë Kolopuçen.-Po ç’kolopuçe,moj hallë Qeriba.Po për atë e vë dorën në zjarr unë-Opo lëre dorën në zjarr ti,po shyqry që qe mbi të,se dhe ti xhëku lëpiheshe,-m’i preu drutë shkurt.Kur hyra në shtëpi,më treguan se Ballabani,e kish qëëlluar brigadierin tri herë me thikë dhe,kur e kish parë që kish rënë për tokë,frymën e kish mbajtur në shtëpi,që të vriste dhe të shoqen.Më erdhi keq,për ç’i kish nodhur shokut tim,dhe dola:-Për ku vrapin?-pyeti plaka Qeriba.-Do vete të shoh brigadier Latifin.-Mos shko,- më tha.Nuk të vret njeri kot.Pse nuk të vrau ty,Ballabani.Në këto,punë të ndyra,tha plaka Qeriba,ka faj ai që vritet.
Shkova dhe frymën në Vlorë,se Fieri akoma nuk kishte kirurg në atë kohë.E gjeta.E kish operuar duararti,dr.Shyti,dhe,për pak,kishte shpëtuar nga vdekja.Një thikë nja dy mm larg zëmrës,një në stomak dhe një në krah.Latif Meçani e sfidoi vdekjen se kish një trup prej Herkuli.Harmonioz dhe,për kohën,një nga djemtë e hijshëm të qytetit.E shikoja me dhëmbje atje të fashuar sikur vinte nga një betejeë e përgjaskshme dhe,kur më pa mbi kokë,tha,përmjet dhimbjesh:-Ishte e tmerrshme që të vdisje.

* * *
Kur brigadier Latifi doli nga spitali,u bë dhe gjyqi i Ballabanit.Qe krirm i rëndë dhe kish ardhur dhe gjykatës nga Tirana.Të gjithë dëshmitarët (edhe i vlëllai I Ballabanit) ,folën në favor të brigadierit.Si të kurdisur,me një gojë,thanë:-E vrau kot.Se dyshonte dhe aq.
Erdhi dhe radha e Ballabanit.Salla,mbushur plot, sikur ngriu.Çfarë do thoshte ky,ditëzi? DHe ja ,në vija tët rasha,çfarë tha Ballabani.
GJ:-I pandehur,Ballaban Murati,pse e vrave brigadierin Latif Meçani.-Se po puthte time shoqe.-Ku e pe ti?-Tek shtëpia ime e vjetër?-Po pse nuk veprove,kur i pe,po krimin e bëre të nesërmen?-Se kisha friklë që më itke me vrap.Ndaj durova tërë natën.
GJ.:-Ti e bëre krimin dhe vrapove për në shtëpi.Përse ike nga vëndi i krimit?.-Ika se doja të vrisja dhe gruan,po atë nuke gjeta në shtëpi.
I erdhii radha dhe Kolopuçes.Pyetje:-Ç’ke për të thënë për të pandehurin?-Ai është burri im që ka hedhur baltë mbi nderin tim.Po tërhoqi fjalët që ka thënë për mua,unë prapë e fal dhe e pranoj për burrë. Gj:-Dëgjove i pandehur,ç’ke për të thënë?B:-Për një gjë më vjen keq:që nuk arrita t’u këpus kokën që të dyve.Tani jam i lidhur dhe do bëj burg,po kurdo që të dalël,vetëm po nuk dola gjallë,se kurrë-kurrë nuk i fal.Një ditë do vijë që njerëzit do ta zbulojnë të vërtetën.Nuk kërkoj faljje se jam në të drejtën time.

Epilog…
Ballaban Murati u dënuam e 25-vjet burg.I bëri ato kokërr për kokërr dhe doli aty prag viteve ’90-të,i plakur dhe i rrëngjuar.Kolopuçja u martua në një qytet tjetër,kurse brigadier Latifi sot është biznesmen.Vonë u mor vesh se Kolopuçja qe ajo”fatkeqja” që Latif Meçani e kish goditur me top.E kish vënë në nishan,or burazer,tha dikush që dinte të fshehtën.Këtë”sagë” që pati një fund ,pak tragjik.

*emrat janë trillime.

** e kam shkruar në vitin 2011

30 maj 2024

EKUACIONI ILIRIA- Poezi nga ATDHE GECI

 

Iliadë shqiptare, zë i Shqipërisë etnike

këngëtare e lirisë dhe pavarësisë sonë

ky  libër  qëndron  mbi  librat  e  tjerë,

mbi librat që i kam shkruar e kënduar.

Ara, kjo poezi do vijë e lavdishme tek

ti, do vijë e ngarkuar me tëra kohërat

pyes, çfarë vargje i duhen sot atdheut,

kryetrimit të  luftërave  dhe  të  paqes.

Ai që foli me tokën, me dheun e gurin

me detin që na falë ushqim dhe klimë

ai e di se si zgjidhet Ekuacioni Iliria,

ai e di si lulëzon qenia e kombit tonë.

Kjo poezi ka gjakun e bukës së drithit

dhe urtësinë e popullit dhe të hyjnive

liria bekimin e ka nga rilindësit tanë,

nga dora atdheut dhe vigania e gjuhës.

Ky libër me Iliadë dhe Atlantidë Ilire

ka fuqi të madhe të dijes e të guximit

fuqi të madhe të lëvizjes për bashkim.

Trimi që do ti prij procesit kombëtar

vjen nga populli dhe Ekuacioni Iliria

njeriu ynë e di kë e  ka  Nënë  dhe At,

kë e ka tokë, det, dhe  tërësi  të veten.

Iliadë shqiptare, ti që u linde nga gjak

i të rënëve, nga flakët e Trojës iliriane

nga qerret e luftës me kufoma e gjak

e shkruar në pellazgo-ilirisht dhe me

shkronja të saj, nga ty u lind dashuria

për jetë të lirë dhe dashuria për atdhe.

Iliadë shqiptare zë i shqiptarëve ilirë

pyes, kur do të mbaroj Lufta e Tojës

nga Troja e varreve ende del tym i zi

Ilir, bëje dorën grusht mbushi udhët

ngritu t´ia kthesh atdheut emrin Iliri!…

Atdhe Geci – poezi nga libri në dorëshkrim “Iliada shqiptae”.

Lutje mëngjesore- Poezi nga AGIM VINCA

(Për tim nip dhe veten time)
Tërë ditën gugat si pëllumb. Qesh e loz
Thërret mamin, babin, gjyshërit, dajat, hallën Elonë
Borën e Lean, Rinin e Lirin rend,
ani se larg, në tjetër kontinent…
Sa çel e mëshel sytë i bën bashkë Tiranën dhe Prishtinën,
Komunën e Parisit dhe Ulpianën,
Hasan Prishtinën e Selam Salarinë
Nol kapedani.
Nga të gjithë librat më së shumti e do atë me portretin e Heroit në ballë
Shtypur më Një Mijë e Nëntëqind e Gjashtëdhjetë e Tetë.
Vit historik për ne të harruarit e historisë.
Njëzet muaj i ka, njëzet e pak, ky picirruk.
Nuk i njeh ditët, muajt, vitet, shalon shekujt,
Thërret Skënderbeun të vijë në Krujë të shpëtojë Mëmëdhenë.
Në mbrëmje, para gjumit, hyn në dhomën e gjyshit
dhe saluton si trim: “Baj, Gjyshi!; Baj, Kënderbeu!”.
Rituali vazhdon për çdo natë, baj-baj, i bekuar, u rritsh!
Teksa fle si qengj në dhomën pranë, në atë ngjitur nuk ka gjumë.
Librat rrinë zgjuar në raft. Gjyshi punon me e pa laps.
Tërë ditën gugat si pëllumb e kërcen si ketër
s’lë vend e send pa trazuar e prekur.
Dy pëllëmbë shtat e s’e zë shtëpia,
Kërkon të dalë jashtë, te lodrat në park
Të luajë me qen e mace, me zogj e flutura, thnegla e bletë.
E do qengjin e vogël që bën “be-be” trishtueshëm (në ekran)
Dhe përrallat fantastike me gjyshe e ujqër, me Kësulkuqe e Piter Pan…
Kërkon librin e humbur e s’e gjen dot…
(Ku humbi, vallë, ku treti ai portret që është fytyra jonë?!)
Njëzet muaj i ka, njëzet e pak. Dy pëllëmbë shtat…
Ecën, vrapon, rrëzohet, ngrihet, qesh e qan
Thotë emrin e vet Nol dhe përplas duart si gaztor.
Çka s’bën, çka s’bën, ky vogëlush pitilush!
Me një gisht e përmbys universin
Dhe e ribën sërish në lojën e tij pa kufij.
Zgjat duart nga ballkoni sipër Dritares së tetës Rudinë
Dhe ia fal Hënën Mamit.
Babin e ka Yll!
Dhe fluturon sakaq në Prishtinë te Lili, që e do shumë
dhe e bën të qeshë edhe në gjumë…
Rrokaqiejt qëndrojnë pip në këmbë si roja
E lodrat flenë dhe presin ditën e nesërme…
Është mëngjes. Ditë feste.
Edhe pak do të zgjohet dhe do ta zgjojë tërë lagjen
Me zërin e tij… Me gugatjet e tij… rrugët, sheshet, qytetet, planetët.. .
Zgjohu, shpirti i gjyshit dhe jepi pak shpirt ditës së re,
Jepi dritë nga sytë e tu plot dritë!…
Mirëmëngjes, shpirt! Trokit, trokit!…
Zgjoje të lashtën botë, që po lëkundet si somnambul
Në rrugën drejt së ardhmes… Jepi pak gaz e shpresë! Pak zemër…
Dhe mua, Gjyshit tënd poet, me dy shtatëshe në shpinë
Më fal pakëz forcë e durim
Ta sfidoj shtrigën plakë pleqërinë
Sëmundjen dhimbjen mallin vetminë…
Ta kaloj Thirrën e lumin Drin
Edhe ndoj mot edhe ndoj stinë
Amin, o Zot, Amin!

(Prishtinë, 1 maj 2024)

(Marrë nga ExLibris)

Rrëfimi i poetit Skënder Rusi Nga Vepror Hasani

Kujtimet e Moikom Zeqos: Skënder Rusi, poet i mirëfilltë, i identifikueshëm qartë

Dritëro Agolli: Poeti Skënder Rusi, poet lirik edhe në kohë të vështira

Biseda me poetin e mirënjohur Skënder Rusi nga Korça nisi paksa çuditshëm. Ai tha se i donte edhe gjarpërinjtë, madje të gjithë llojet e zvarranikëve që kishte parë në këtë planet, e donte edhe qenin që kafshonte fshehurazi, donte ta kishte mik edhe varrmihësin e tij, i donte edhe njerëzit që në shpirtrat e tyre kishin ligësi, i donte edhe të gjithë ata që e kishin qëlluar me gurë!.. Ndihej qartë që në zërin e tij kishte sinqeritet dhe dhimbje. Ai po m’i numëronte gjithë dashuritë e tij, por unë nuk isha i sigurt nëse e kisha kuptuar drejt ose jo. Me ato që po më thoshte kishte filluar të më ngjasonte me një perëndi, madje po më kujtonte thënien: “Fali o zot, se nuk e dinë çfarë bëjnë”. Ishte ky njeri që i falte të gjithë, që nga zvarranikët e deri tek varrmihësit e tij. Me siguri që ishte i tillë.

Vetë poeti i madh Dritëro Agolli do të shkruante: “Poeti Skënder Rusi edhe në periudha të vështira, ka ditur që të jetë poet lirik i hollë, një poet që mediton, që shqetësohet për të gjitha gjërat që ai sheh dhe dëgjon; që di të vërë përballë natyrës njeriun, poetin vetë, që dhimbjen e kupton si një domosdoshmëri për njeriun. Prandaj kjo dhimbje që prêt shëruesin është një gjë e fuqishme në poezinë e tij”. Po, nuk ishte e vështirë të kuptoje që në shpirtin e tij banonte një dhimbje e madhe poeti.

Kush kryqëzohet me poetin e bëhet Krisht, o bëhet shkrumb

Dhe ndërsa ai më fliste për gjithë dashuritë e tij, befas m’u kujtua një nga poezitë e tij:

Të lutem, hiqe kremin vishnjë të buzëve,
që të të ndjej kur të të puth,
kush kryqëzohet me poetin,
o bëhet Krisht, o bëhet shkrumb.

Të lutem, hiqe najlonin rozë të natës,
që mes nesh mos ketë asgjë pa shpirt.
kush kryqëzohet me poetin
o bëhet shkrumb, o bëhet Krisht.

Të lutem, erdhi çasti të shuajmë qirinjtë.
U ndezën zemrat. Mjaft tani!
Kush kryqëzohet me poetin
o bëhet Krisht, o perëndi.

Këtë poezi, por edhe të tjera i kisha dëgjuar të recituara nga aktori i madh shqiptar, Timo Flloko dhe që nga ai çast nuk e di pse, por nuk i kisha harruar asnjëherë. Ndoshta nga që ato vargje dhuronin mirësi për të gjithë, edhe për zvarranikët e varrmihësit. Diku në vargjet e tij thuhet:

Ti nuk më do, s’ka gjë, të dua unë.
Jam mësuar të jap dashuri që s’më kthehet…

Ai qëndronte larg dhe afër gjithçkaje, ndoshta ishte i pakapshëm dhe i paprekshëm prej tyre. Në një poezi tjetër të tij thotë:

Jam bir i yjeve që s’vdesin,
planet që trajektore s’njeh,
unë qesh dhe zgjoj universin,
nga gjumi, diellin, unë e ngre.

Në Mars, me të unë pi konjak,
kafen e pi në Jupiter,
te Kashta e Kumtrit çlodhem pak,
me dorë arushat përkëdhel….

Po cila ishte vallë jeta e tij? Ku e kishte zanafillën kjo dhimbje, kjo falje e madhe dhe kjo mirësi që nuk shteronte në shpirtin e tij? Megjithatë nisi të më rrëfente jetën e tij… Pse Dritëroi kishte thënë: “Skënderi ka ditur të jetë poet lirik edhe në ditë të vështira”?

Vendlindja

Kam lindur në Vishocicë të rrethit Devoll, kështu e nisi rrëfimin e tij poeti i lirikave të mirënjohura, Skënder Rusi. Shkollën 8-vjeçare e përfundova në fshatin tim, me nota të shkëlqyera. Nuk e di, por leximi i librave më ka pëlqyer që në fëmijëri. Ndërsa kisha lexuar librin e parë, më pas ndjeva se nuk do të ndahesha dot prej tyre. E njëjta gjë ndodhi edhe kur isha nxënës në gjimnazin e Bilishtit. Në ato vite shkrova vjershën e parë. Kisha rënë në dashuri me poezinë. Me përfundimin e shkollës së mesme, në vitin 1969 më dërguan në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër, dega gjuhë – letërsi. Gjithnjë kisha pasur dëshirë të studioja në Tiranë, por kjo nuk ndodhi, sepse dikush me kishte gjetur “një cen” në biografi. Përgjatë gjithë viteve të komunizmit kjo “njollë” nuk do të më ndahej asnjëherë. Në të vërtetë njerëzit me biografi të keqe nuk ishin njerëz të mi të afërt, por gjithnjë do të m’i konsideronin si të ishin xhaxhallarët e mi. Kudo që të isha unë, atje do të më vinin edhe letrat që spiunonin biografinë time. Ajo çka po ndodhte kishte filluar të më lodhte. Nuk isha aq i rritur sa të dija si t’i përballoja ato. Më duhej që çdo gjë të tillë ta kapërceja me dhimbje.

Atëherë nuk e kuptoja përse ndodhte kështu, kush ishin ata që shkruanin letra dhe përse duhej të sulmonin me mijëra mënyra e mijëra intriga?

Skënder Rusi e ndërpret një çast tregimin e tij, ndërsa mua më kujtohet një nga poezitë e shkruara nga vetë ai:

Kam marrë vesh
se jeni bërë dimra kundër meje,
miqtë e mi, që ju kam dashur më tepër.
Po kjo nuk është shkak për të vrarë veten.
Kjo është normale në një botë të egër.

Nuk e ka fajin Shekspiri që krijoi Jagon,
as Gëtja për Mefistofelin nuk ka faj.
Nëse ka pasur një Salier të neveritshëm,
kjo ka ndodhur se ka pasur një Moxart.
Okej, më mirë me ca ‘miq’ më pak!

Poezi të tilla janë krijuar më vonë, por ato mbartin të kaluarën e tij, ndoshta edhe mbeturinat e asaj kohe në ditët e sotme. Ndërsa miku i tij, Moikom Zeqo ka shkruar:

“Skënder Rusi është një poet i mirëfilltë. Kjo i vetëmjafton, sepse nuk është pak të jesh i tillë: i identifikueshëm, i qartë. Sidomos sot në kaosin e poezisë formaliste pa gjendje poetike dhe pa shpirt”.

Miqtë

Tregimi i Rusit nis sërish: Pas shumë sulmesh të tilla, në vitin 1971 botova poezinë e parë te gazeta “Jeta e Re” në Shkodër dhe disa shkrime kritike në gazëtën “Drita” Po atë vit shkrova poezinë “Pranvera”. Ishte një pranverë e çuditshme, sepse ishte brenda një pranvere që nuk ekzistonte. Në vitin 1972 botova një cikël me poezi në faqen letrare te “Zëri i Rinisë”. Mbaj mend që u prit shumë mirë. Ato poezi më dhanë mundësi të njihesha me botën letrare, por edhe të njihesha me miq të rinj. Edhe pse nuk isha i bindur se sulmet ndaj meje nuk kishin përfunduar, bashkë me dy miqtë e mi, Visar Zhitin dhe Simon Vrushon që deri atëherë kishim përkthyer fshehurazi poezitë e Jevtushenkos, nisëm të shkruanim një antiroman. Dëshironim të sillnim një përmbysje të krijimtarisë së atëhershme. Edhe sot kur e kujtoj më duket se ka qënë thjeshtë një marrëzi që do të na kishte kushtuar shtrenjtë. Antiromani nuk u shkrua kurrë, sepse ishte e vështirë të realizohej nga tre autorë njëherazi. Ndoshta ishte fati ynë që ndodhi kështu. Ashtu si edhe më parë vazhdonim të përkthenim fshehurazi Jevtushenkon. E megjithatë sikur të mos mjaftonin të gjitha këto, në vitin 1973, pas dështimit me antiromanin, dërgova në shtëpinë botuese ‘Naim Frashëri’ në Tiranë librin e parë poetik, ‘Etja’. Përgjigja që mora ishte shokuese. Libri m’u kthye për gabime ideologjike. Gjithnjë kisha kujtuar se libri do të mund ta kalonte censurën, por nuk ndodhi ashtu. Për herë të parë ndjeva frikë. U bëra gati të prisja pasojat. Kisha nisur ta përfytyroja veten me duar të prangosura. Njerëzve të regjimit nuk mund t’u kalonte asgjë. I trembur prej gjithçkaje, braktisa provimet dhe u nisa drejt Tiranës. Gjendesha në një pozicion të vështirë. Në Tiranë u takova me redaktorin tim, Vehbi Skënderin. Ishte ndihma e tij që më nxori nga kjo situatë. Nuk kam për ta harruar kurrë. Nuk do të harroj kurrë as ndihmën e shefit të shtëpisë botuese ‘Naim Frashëri’, Dhimitër Fullani. Atëherë kuptova se njerëzit e mirë janë edhe miq të mirë.

“Vila ime”

Pas tregimeve për miqtë e tij, poeti Skënder Rusi më tregoi edhe për gjarpërinjtë, por edhe si kishte jetuar me ta. Pas përfundimit të studimeve të larta më caktuan të punoja si mësues në Gurakuq të Librazhdit”, më vendosën në një bodrum, i cili kishte vetëm një dritare 20 cm x 20 cm, krejtësisht i mbyllur, më ngjante me një lloj burgu. Edhe ajo hapësirë e vogël ishte e zënë me ristela dërrase. Atë ditë do ta kuptoja më mirë se sulmet ndaj meje nuk kishin mbaruar, sepse nuk po na trajtonin si njerëz. Gjithnjë do të gjendej dikush që do të kujtonte biografinë time, librin e kthyer nga shtëpia botuese, kritikat ndaj meje për gabime ideologjike, ndoshta edhe për përkthimet fshehtas të Jevtushenkos, ndoshta edhe për tentativat e shkrimit të një antiromani. Ata nuk e kishin të vështirë të të thurnin intriga dhe kurthe. Nxënësit e mi, por edhe banorët e fshatit më vështronin me keqardhje teksa më shihnin të humbisja në atë ndërtesë të thellë si galeri. Befas një ditë në bodrumin tim hyri sekretari i parë i rrethit Librazhd. Pasi vështroi gjithandej më pyeti: Mësues Rusi, si të duket dhoma? E mirë, ia ktheva, është ca e vogël, po do më nxërë. Kam vetëm një vërejtje, këto ristelkat e dritares të m’i bënit prej hekuri’. Atë çast e kuptova që kisha thënë atë që nuk duhej, por vetëtimthi mendova nëse mundesha ta ktheja në shaka. “Pse”, më pyeti ai. “Sepse di që kjo zonë ka shumë egërsira”, iu përgjigja. “Po ku e nxë ujkun kjo dritare!”, ma ktheu sekretari. Ndenji edhe pak dhe doli, ndërsa unë mbeta brenda “vilës” time. Isha i sigurt se sekretarin e kishin sjellë aty spiunët dhe sigurimsat. Sërish kishin filluar të më sulmonin … Dikush nuk harronte ‘njollën’ time në biografi…”. Ndërsa Rusi u shkëput një çast nga tregimi i tij, mua sërish m’u kujtua një poezi e tij, e titulluar “Ky jam unë”, ku thotë:

Tërë jetën më keni sulmuar,
unë prapë atje, në shtëpinë prej xhami,
nga gurët që keni hedhur mbi mua,
ka marrë plagë edhe ajri…

Tërë jetën më keni sulmuar,
keni lëshuar mbi mua vetëm dimra..
Dhe është aq e shëmtuar ardhja juaj,
siç ka për të qenë edhe ikja!.

 

Gjarprinjtë

 

Nuk do të kalonte gjatë, vazhdon tregimin e tij Skënder Rusi, kur më lajmëruan se duhej të transferohesha në një shtëpi tjetër. Më çuan në një magazinë misri 20 metra të gjatë dhe 6 metra të lartë. Nuk kishte zjarr që ta ngrohte atë ndërtesë. Ishte një ndërtesë e shëmtuar dhe e frikshme. Kishim në dispozicion vetëm nga një dyshek kashte, të cilët i vendosnim mbi disa gurë që i kishim sjellë nga varret e fshatit. Kjo është “vila” ime e dytë, mendova. Gjithçka ishte e qartë, ditët e mia nuk do të ishin më të bukura. Ishte dita e parë që do të vendoseshim atje. Bashkë me mua do të qëndronte aty dhe një mësues tjetër, Skënder Zhari. Ishte mbrëmje. Kur do të kthehesha te magazina, një nxënës më doli përpara dhe me tha, “Mësues, ki kujdes se në atë magazinë jetojnë gjarpërinjtë”. Të them të drejtën edhe e besova edhe nuk e besova, por në orët e vona të natës unë dhe Zharri dëgjuam një fëshfëritje të fortë, një fërgëllime, një zë që i ngjante vërshëllimës. Gjarpri kishte dalë nga strofkulla e vet. Edhe të nesërmen isha i tmerruar nga ajo çfarë kishte ndodhur. Disa na thanë të mos kishim frikë se gjarpri ishte gjarpër shtëpie dhe nuk helmonte, ndërsa të tjerë na thanë të ishim të kujdesshëm. Nuk kishim ku shkonim tjetër. Ndoshta ishte koha kur duhej të jetoje bashkë me gjarpërinjtë, tregon Skënder Rusi.

 

Bastisja

 

“Befas në “vilën” tonë hynë disa njerëz dërguar nga Dega e Punëve të Brendshme të rrethit Librazhd. Misioni i tyre kishte qenë të gjenin poezitë e shkruara kundër regjimit popullor. Kontrolluan kudo, nxorën kashtën e dyshekut, hoqën gurët që kishim sjellë nga varret e fshatit, por nuk gjetën asgjë. Ikën ashtu siç ikin zvarranikët. Ndoshta i kisha shpëtuar ndëshkimit edhe kësaj radhe, më thotë Rusi duke më treguar krijimet e fshehura të asaj kohe dhe përkthimin e vjershave të Jevtushenkos, të cilat i ruan që prej shumë vitesh. Më tregoi madje edhe letrën e shefit të shtëpisë botuese, “Naim Frashëri” Dhimitër Fullanit për gjithë peripecitë që kishte hequr dhe ndihmën e tij të paharueshme. Në atë kohë ai sapo kisha botuar librin e parë poetik, “I njomë ishte bari” rrëfehet Skënder Rusi Ndërkaq mua më kujtohet një thënie e poetit Dhori Qiriazi, i cili ka shkruar: “Poezitë e Skënder Rusit i ngjanë një ditari plot gëzime dhe dhimbje, plot shqetësime dhe pagjumësi… Kudo dallon ndjenja fisnike e poetit dhe një shmangie e kulturuar e banalitetit që haset shpesh te disa poetë të dështuar te ne”.

 

Sërish ata

 

Pas ardhjes së njerëzve nga Dega e Brendshme e rrethit situata ishte rënduar edhe më shumë, tregon dhimbjet e tij poeti Rusi. Nuk kisha asnjë ide se si do të shkonte më tej jeta ime. Pikërisht në këtë çast tmerri përsëri u gjend një njeri i mirë. Ishte shefi i arsmit të Librazhdit, Hasan Duma. Mbaj mend kur më thirri në Librazhd. “Skënder, më tha ai, kam vendosur të transferoj në Korçë. Ti nuk duhet të qëndrosh më këtu. Ndoshta atje do ta kesh më të lehtë”. Nuk dija si ta falënderoja. Ndoshta që nga ajo ditë do t’u shpëtoja kafshimeve fshehurazi të qenve, zvarranikëve, por edhe varrmihësve. Nisa punë në rrethin e Devollit. Ishte viti 1975. Fillimisht punova si mësues në fshatin Rakickë dhe më pas në fshatin tim Vishocisë. Për gati 5 vjet nuk pata asnjë shqetësim, por ditën që morën vesh se gazeta “Drita” më kishte dhënë çmimin e dytë për poezi, armiqtë e mi më kishin shpallur sërish luftë. Dosja ime kishte mbërritur në Korçë që para se unë të mbërrija aty. Kjo gjë më dëshpëroi edhe më shumë, ndjeva dhimbje. Pata përshtypjen se nuk do të shpëtoja dot kurrë nga kafshimet fshehurazi, sado larg që të ikja nga Librazhdi. Fjali e fundit e shprehur nga Skënder Rusi më solli ndërmend një poezi të tij të titulluar, “Qentë”, ku thotë:

Kam vënë re se ditë për ditë,
në këtë qytet po shtohen qentë.
Një “ham” këte/, një “hum” andej,
dhe sidomos ku ka poetë.

Sa janë mundur të më kafshojnë.
Sa me dredhi, sa me pusi.
Të mjerët qen si s’e kuptojnë,
të fshehtën që veç unë e di.

Si s’ma mësuan dot sekretin,
se vetëm ballë për ballë humbas,
se jam poet, ta hajë dreqi,
e nuk jam qen që ha nga pas.

Dramaturgu

Gjithnjë kisha ëndërruar të shkruaja një dramë dhe së fundi ia kisha dalë mbanë. Tetari ‘Andon Zako Çajupi’ në Korçë e vuri në skenë. Drama “Dikush hyri mes nesh” mori pjesë në konkurrimin kombëtar dhe u vlerësova me çmimin e dytë. Mbaj mend që ajo mbrëmje ishte një nga mbrëmjet më të bukura të jetës time. Të gjithë më uronin për çmimin e dramës. Kur gjendesha në kulmin e lumturisë time, më takoi një njeri i afërt me pushtetin popullor të asaj kohe dhe me tha, “Skënder, urime për çmimin e tretë”. “Jo i thashë unë, kam fituar çmimin e dytë”. “Megjithatë unë po të uroj për çmim të tretë”, më tha prapë ai dhe iku. Të nesërmen në gazetën ‘Drita’ unë mora vesh se kisha marrë vetëm një çmim inkurajues. Gjithçka ishte rrëzuar brenda natës. Njerëzit e regjimit kishin dhënë vlerësimin për mua. Unë isha ai njeriu i keq me “njollë” në biografi. Pas çdo fitoreje shpërblehesha me vetëm me dhimbje. Në këtë çast një poezi tjetër e tij më vjen ndërmend ku thotë:

Unë të dua, jo se je e bukur,
por sepse të urrejnë të gjithë.
Dua të marr mbi vete,
gjysmën e urrejtjeve të tua,
mëkatet, marrëzitë.
O Zot dua të jem sadopak i çmendur,
në këtë botë të trishtë…

Kështu do të vazhdonte jeta ime deri në vitet ’90, vazhdon rrëfimin e tij Rusi.

Pas kësaj do të ndihesha krejt ndryshe. Do të fillonin udhëtimet e mia në Rusi, Egjipt, Itali, Greqi, Bullgari, Rumani, por ajo që më la krejt të habitur ishte Rusia. Parqet dhe lulishtet e saj ishin të mbushura me buste shkrimtarësh dhe poetësh, ndërsa në Shqipëri i vrisnin.

Nëna ime

Sa herë gjendesha keq, më kujtohej nëna ime, Emineja. Ajo më shfaqej befas dhe më pyete, ‘Si je bir?’, ‘Përse lodhesh kaq shumë?’, ‘Çfarë të shtyn të rrish gjithë ditën mbi libra?’, Dhe ashtu në përfytyrimet e mia i përgjigjesha, ‘Nënë, librat më janë bërë të nevojshme si ajri, kam dashur t’i braktis, por asnjëherë nuk kam mundur’. ‘Nëse do të isha arrestuar ndonjëherë, vetëm dhimbjen e nënës nuk do ta kisha përballur dot kurrë’, thotë poeti Skënder Rusi, duke përfunduar edhe tregimin e tij. Ndërsa mua si gjithnjë, më kujtohet një poezi e tij, shkruar për nënën

‘Gjithnjë po bëhesh me e krrusur,
sikur po i afrohesh tokës.
Unë jam atje në sytë e rrudhur,
ku është fillimi i gjithë botës.

Gjithnjë po bëhesh më e vockël,
ku e ke future gjithë atë shpirt?
Si hënë e ngrënë brenda dhomës,
mbi kokë më ri edhe më ndrit.

Gjithnjë po bëhesh më e lehtë,
mos ke ndërmend që të largohesh?
Më bëj një shenjë e ngjitem vetë,
qiellit t’i them që do vonohesh…

Ky ishte rrëfimi i petit të talentuar Skënder Rusi

Marrë nga gazeta Telegraf

 

Kafka, vajza e vogël dhe kukulla E shqipëroi Elida Buçpapaj

Në moshën 40-vjeçare, Franz Kafka (1883-1924), i cili nuk u martua kurrë dhe nuk pati fëmijë, po shëtiste në një park të Berlinit kur takoi një vajzë të vogël që qante me dënesë sepse kishte humbur kukullën e saj të dashur. Të dy bashkë, vogëlushja me Kafkën e kërkuan kukullën por pa sukses.

Kafka i tha vogëlushes se do të kthehej aty të nesërmen për ta takuar.

Të nesërmen, kur nuk e kishin gjetur ende kukullën, Kafka i dha vajzës së vogël një letër “të dërguar” nga kukulla ku shkruhej “Të lutem mos qaj. Unë bëra një udhëtim për të parë botën. Do të t’i tregoj aventurat e mia.”

Kështu filloi një histori që vazhdoi deri në fund të jetës së Kafkës.

Gjatë takimeve të tyre Kafka i lexonte vogëlushes letrat e kukullës të shkruara me kujdes me plot aventura dhe histori që vajzës së vogël i pëlqenin aq shumë.

Më në fund, Kafka një ditë ia dha vajzës kukullën (ai bleu një të re) dhe i tha se ajo sapo ishte kthyer në Berlin nga udhëtimet.

“Nuk ngjaka fare si kukulla ime,” i tha vajza e vogël.

Kafka i dha vogëlushes një letër tjetër në të cilën kukulla shkruante: “Udhëtimet e mia më kanë ndryshuar”.

Atëherë vajza e vogël e përqafoi kukullën e re dhe e lumtur bashkë me të u kthye në shtëpi.

Një vit më pas Kafka vdiq.

Shumë vite më vonë, vajza tashmë e rritur do të gjente brenda kukullës një letër të nënshkruar nga Kafka ku shkruhej:

“Gjithçka që dëshironi ndofta do të humbasë, por në fund dashuria do t’ju kthehet në një mënyrë tjetër.”

Nga libri Kafka dhe kukulla udhëtare, me autor Jordi Sierra I Fabra

Ndahet nga jeta poeti i njohur Skënder Rusi

Poeti i njohur Skënder Rusi është ndarë nga jeta në moshë 72-vjeçare.

Liriku i letrave shqipe, krijuesi i 25 vëllimeve la pas krijimtarinë e tij si një pasuri të çmuar për letërsinë shqipe, më i fundit “Dalëngadalë unë po bëhem ikje”.

Skënder Rusi lindi në vitin 1952 në Korçë. Krijimet e tij u përfshinë në antologjitë e disa vende të Evropës si Gjermani, Zvicër. Aktori për disa vite ushtroi detyrën e Kryetarit të Klubit të Shkrimtarëve “Bota e Re”, ndërsa pak vite më parë u vlerësua me titullin Qytetar Nderi i Korçës./ Top Channel/ KultPlus.com

SARANDA MAGJIKE- Nga Albert HABAZAJ

 

I
Si kosherja që pret bletët
Saranda po pret poetët…

Saranda si princeshë deti ndrit
Ajo na jep dritë, ne i japim shpirt.

Saranda, zogjtë e penës dhe deti
Mirësi bukurisht e kaltër poeti,

O Princeshë me bekim Perëndie
Mbushna dhe një krikëll me birrë dëlirësie!

II
Saranda magjike, çerdhe me poezi,
Na pret ne, të thjeshtët si të jemi male,
Marrim dhe japim dritë me mirësi
Të ngrohtë, të shijshme si bukëvale.

Perlat e shpirtit, margaritarët e detit
Fryma e bekuar shqipe e Naimit,
Me mirënjohje mbushin vargjet e poetit
Për Bilal Xhaferin, për Hasan Tahsinin.

Çfarë na fale ti a ç’ magji na bëre
Princeshë krenare, që këndon me gaz,
Moj e bukura Sarandë zemërgjere
Ne u larguam e na mbeti koka pas…

Sarandë, 24-26 maj 2024

 

Ky vend që kriminelin e çon në Kuvend- Poezi nga LUTFI DERVISHI

Vend me traditë, burrni e rilindje
Ku vrasjet bëhen dhuratë për ditëlindje
.
Vend që shkëlqen me propagandë e retorik
Ku vrasësi titullohet investitor strategjik
.
Vend që nuk lë rast pa të shitur mend
Vend që kriminelin e çon në Kuvend
.
Vend që para vetes vë botën hallemadhe
Nga lufta në Ukrainë te ngrohja globale
.
Vend që zbraz vetveten dhe shton diasporën
Vend që mëson të madhin si të tund këmborën
.
Vend që shpall reforma, dhe këlthet progres
Vend që çdo skandal ta shet për sukses!

Ekzil- Poemë nga Sain John Perse- Përktheu Anton Papleka

Archibald MacLeish-it

I

Dyer të hapura kah rëra, dyer të hapura kah ekzili,

Çelësat i kanë rojtarët e farit dhe trupi qiellor që u dërmish në gurin e pragut:

O bujtari im, lërma shtëpinë tënde prej qelqi në ranishte…

Vera prej gipsi mpreh majat e hekurta të heshtave në plagët tona,

Unë zgjedh një vend të dukshëm e pa vlerë si eshtërorja e stinëve,

Dhe në tërë zallishtet e kësaj bote, fryma e Zotit që ngrihet si tym e lë shkret shtresën e saj prej amianti.

Përpëlitjet e vetëtimës janë për të ngazëllyer Princat në Tauridë.

II

Pa iu kushtuar asnjë bregu, pa iu besuar asnjë flete, fillesa e qashtër e kësaj kënge…

Të tjerë kapin nëpër faltore bririn e ngjyer të altarëve:

Lavdia ime është në ranishte, lavdia ime është në ranishte!…

Dhe këtë gjë nuk e bëj aspak për të bredhur, o Pelegrin,

Por më tepër për të lakmuar rrafshinën më të zhveshur, për të mbledhur në sirtet e ekzilit një poemë të madhe që lindi nga asgjëja, një poemë të madhe që me asgjë u ngjiz…

Fishkëlloni, o bahe, nëpër botë, këndoni, o bobla, përmbi ujëra!

Unë i hodha themelet te humnera dhe te sajna dhe te tymtaja e rërës. Do të fle në çisterna dhe në anijet zgavroshe,

Në të gjitha viset e zakonshme dhe të amshta ku ndihet shija e madhështisë.

“…Më pak frymëra e miklonin familjen e Julëve; më pak besëlidhje i ndihmonin kastat e larta të priftërisë.

Atje ku rëra shkon te kënga e tyre, atje shkojnë Princat e ekzilit,

Atje ku velat janë të tendosura lart, atje shkon partallja më e mëndafshtë sesa një ëndërr lahutari,

Atje ku u bënë luftime të mëdha, tashmë zbardh një nofull gomari,

Dhe deti rrokullis rreth e rrotull rropamën e tij prej rrashtash në zallishte,

Dhe se të gjitha gjërat e kësaj bote për të janë të kota, një mbrëmje, këtë na e rrëfyen në fund të botës Milicitë e erës në ranishtet e ekzilit.

Urti shkume, o duhma të shpirtit te kërcitjet e kripës dhe te sherbeti i gëlqeres së pashuar!

Nga ç’pësoi shpirti, trashëgoj një dije…

Era na tregon pirateritë e saj, era na tregon keqkuptimet e saj!

Ashtu si ai Kalorësi që, me litar në dorë, pret në të hyrë të shkretëtirës,

Në cirkun malor me caqe të paana, unë përgjoj brofjen e shenjave më fatbardha.

Dhe për ne mëngjesi lëviz gishtin e ogurit midis shkrimeve të shenjta.

Ekzili s’është aspak i djeshëm, ekzili s’është aspak i djeshëm! “O rrënime, o premisa”,

Thotë i Huaji midis ranishteve, “çdo gjë në botë është e re për mua!…“ Dhe të lindurit e këngës së tij është për të diçka po aq e huaj.

III

Përherë ka qenë kjo sokëllimë, përherë ka qenë ky shkëlqim,

Dhe si një betejë e madhe që zhvillohet nëpër botë, si një mori popujsh në eksod, si një themelim perandorish përmes zallamahisë pretoriane, ah, si një mbufatje e buzëve kur

lindin Libra të mëdhenj,

Kjo gjë e madhe dhe e shurdhër nëpër botë dhe që befas shtohet si një dehje nga pija.

„Përherë ka qenë kjo sokëllimë, përherë ka qenë kjo madhështi“

Kjo gjë që endet nëpër botë, kjo dalldisje e madhe nëpër botë, dhe në tërë zallishtet e kësaj bote, e shqiptuar nga e njëjta frymë, e njëjta dallgë që shqipton

Një frazë të vetme dhe të gjatë pa cezurë që nuk do të kuptohet ndonjëherë…

„Përherë ka qenë kjo sokëllimë, përherë ka qenë ky harbim“

Dhe ky shkulm që mbërrin në pikën më të lartë, përherë në kulmin e dëshirës, e njëjta pulëbardhë që rrah flatrat, e njëjta pulëbardhë që fluturon si shigjetë për të bashkuar stancat e ekzilit, dhe në tërë zallishtet e kësaj bote, e shqiptuar nga e njëjta frymë, i njëjti rënkim i pamasë

Duke ndjekur pas në ranishte shpirtin tim prej numidi…“

Të njoh mirë, o përbindësh!  Ja ku jemi prapë ballë për ballë.

Ne e vazhdojmë prapë këtë debat të gjatë aty ku e patëm lënë.

Dhe ti mund t‘i nxjerrësh argumentet e tua, ashtu siç i zgjat turinjtë e ulët mbi ujë: asnjë çast nuk do të të lë të qetë.

Në shumë zallishte ku shkela, hapat e mi i lau vala pa zbardhur drita, në shumë shtroja të mbetura shkretë shpirti im nuk i bëri dot ballë kancerit të heshtjes.

Çfarë do ende nga unë, o frymë zanafillore? Dhe ti çfarë mendon të nxjerrësh ende nga buza ime e gjallë,

O forcë që bredh te pragu im, o Lypsare në udhët tona dhe në gjurmët e Plangprishësit?

Era na flet për pleqërinë e saj, era na flet për rininë e saj…O Princ, nderoje ekzilin tënd!

Dhe papritmas gjithçka është për mua forcë dhe prani aty ku ende nxjerr tym tema e hiçit.

„…Përnatë ngrihet më lart kjo sokëllimë memece te pragu im, përnatë kjo hovje shekujsh nën zhguallin e ashpër.

Dhe në tërë zallishtet e kësaj bote lind një jamb më i sertë që duhet ta ushqej me qenien time!…

Një lartësi kaq e madhe nuk do ta cenojë bregun e thepisur të pragut tënd, o Kordhëtar që ngjesh shpatat në agshol,

O Ti që përdor shqipet të cilat fluturojnë gjithandej dhe ti, Mëkues i bijave më të ashpra që i lind pena e hekurt!

Gjithçka që duhet të lindë, acarohet në anën lindore të botës, çdo trup që lind ngazëllohet kur shkrepin rrezet e para!

Dhe ja ku dëgjohet një zhurmërimë më e gjerë nëpër botë si një kryengritje e shpirtit…

Ti nuk do të heshtësh aspak, o sokëllimë, para se t’i kem flakur në ranishte të gjitha detyrimet njerëzore! (Kush e di ende se në ç’vend kam lindur?“)

IV

E çuditshme qe ajo natë kur aq e aq frymëra e humbën rrugën në udhëkryqin e dhomave…

Dhe kush u endka para agut në kufijtë e botës me këtë thirrje që më drejtohet mua? Cila vajzë e madhe, e përzënë, iku tutje kur dëgjoi frushullimën e flatrës që vizitonte të tjera pragje, cila vajzë e madhe që nuk e deshën,

A mos vallë kjo ndodhi në kohën kur yjesitë e paqëndrueshme që e ndërrojnë ligjërimin për njerëzit e ekzilit, perëndojnë te ranishtja në kërkim të një vendi më të dëlirë?

Kudo-bredhëritës qe emri i saj prej kurtizaneje, te priftërinjtë, te shpellat e gjelbra të Sibilave, dhe mëngjesi që u gdhi te pragu ynë, diti t’i fshinte gjurmët e këmbëve të zbathura midis shkrimeve të shenjta…

Shërbëtore, ju shërbenit, dhe më kot i tendosnit pëlhurat tuaja flladitëse për bjerrjen e një fjale të kulluar.

Me të qarat e kllinzës, iku tutje agimi i përvajshëm, iku tutje nimfa shisjellëse në kërkim të fjalës së kulluar.

Dhe në brigjet e stërlashta dikush e përmendi emrin tim… Fryma e zotit lëshonte tym në mes të hirit të incestit.

Dhe kur qe shtrydhur midis ranishteve substanca e zbehtë e kësaj dite,

Fragmente të bukura historish që i merr me vete rrjedha mbi fletët e helikave në qiellin plot gabime dhe premisa endacake, zunë të rrotulloheshin për kënaqësinë e skoliastit.

Dhe cili qe aty që pastaj iku tutje, duke rrahur flatrat ? Pra, atë natë, cili qe ai që pa dëshirën time, e vuri këtë këngë te buza ime prej të huaji ?

Me anën e prapme të stilit tënd, o skrib, sheshoje në tabelën e zallishteve dyllin e mblatuar nga fjala e kotë.

Ujërat e detit të hapur mbi tabelat tona, ujërat e detit të hapur do t’i lajnë shifrat më të bukura të motmotit.

Dhe erdhi ora, o Lypsare, kur mbi faqen e mbyllur të pasqyrave të mëdha prej guri, të vendosura në guva,

Meshtari që ka mbathur sandale plisi dhe ka vënë dorashka mëndafshi, i fshin me ndihmën e mëngëve shenjat e kundraligjshme të natës.

Kështu çdo trup shkon te silici i kripës, fruta prej hiri e yejtjeve tona, trëndafili xhuxh i ranishteve tuaja dhe bashkëshortja natore, të cilën e përzunë pa dalë drita…

Ah, çdo gjë e kotë le të hidhet si gruri i saposhirë në erën e kujtesës, ah, çdo gjë e marrë le të kumbojë në fyejt e ekzilit :  butaku i dëlirë i ujërave të lira, motivi i qashtër i ëndrrave tona,

Dhe poemat për natën që u dëbuan para se të agonte, flatra fosile që u zu në grackën e lutjeve të mëdha mbrëmësore prej qelibari të verdhë…

Ah, le t’i djegin, ah, le t’i djegin atje ku sos rëra, tërë ato mbeturina puplash, thonjsh, floknajash të ngjyera e pëlhurash të ndragura,

Dhe poemat që lindën dje, ah, poemat që lindën një mbrëmje te furka e vetëtimës, janë ashtu si hiri në qumështin e grave, një gjurmë tejet e vogël…

Dhe me gjithçka që ka flatra, me gjithçka që ju nuk e përdorni, unë hartoj për vete një ligjërim që nuk shërben për ndonjë gjë,

Ja ku synoj ende të shkruaj një poemë të madhe që do të vdaret…

V

“…Si ai që zhvishet sapo sheh detin, si ai që u ngrit për ta nderuar puhinë e parë që fryn nga toka (dhe ja sesi iu zmadhua balli nën kaskë).

Me duart më të zhveshura sesa ditën që linda, dhe me buzën më të lirë, me veshin e mbështetur tek ato korale ku struket rënkimi i një kohe tjetër,

Ja ku u ktheva te bregu ku kam lindur… Nuk ka histori tjetër përveç asaj të shpirtit, nuk ka kënaqësi tjetër përveç asaj të shpirtit.

Bashkë me kokrrën e lajthisë, me anofelen, bashkë me kashtrojat e me rërat, bashkë me gjërat më të brishta, bashkë me gjërat më të kota, ja kjo gjë e thjeshtë, kjo gjë e thjeshtë, ja kjo gjë e thjeshtë e të qenit aty te kjo ditë që ikën tutje…

“Mbi skelete zogjsh xhuxhë, ikën fëmijëria e kësaj dite, e veshur me ishuj dhe më e lehtë sesa fëmijëria mbi eshtrat e saj të fyshtë prej pulëbardhe, prej gifete, puhia i magjeps ujërat vajza me veshje leskrash për ujdhesat…

“O rëra, o rrëshira! Fletëza e purpurt e fatit, para një syri që e sheh ngultas dhe tek arena ku nuk ka dhunë, ekzili dhe çelësat e tij të dëlirë, dita e përshkuar nga një kockë e gjelbër si një peshk ishujsh…1

“Këndon mesdita, o ç’trishtim!… dhe lajmin e mrekullueshëm e përhap kjo thirrje: o ç’mrekulli! Dhe nuk mjafton të qeshësh me lot për faqe…

“Po çfarë është aty, oh, çfarë është ajo që befas ndihet se mungon te çdo gjë? …”

Unë e di. Unë e pashë. Askush le të mos e pranojë ! Dhe tashmë dita trashet si qumësht.

Mërzia kërkon hijen e saj në mbretëritë e Arsace-it2 ; dhe trishtimi endacak e përhap shijen e tij prej lulequmështoreje nëpër botë, hapësira ku rrojnë rrëmbimtarët ka çtrashëgime të çuditshme…

Në dashtë urtari, le të përgjojë lindjen e skizmave ! …Qielli është një Sahel ku azalaia3 niset në kërkim të kripës së gurit.

Më se një shekull mërtiset nga krajatat e historisë.

Dhe dielli gropos sestercat e tij të bukura në ranishte, kur brofin hijet ku piqen sentencat e rrebeshit.

O forcoma nën ujët e gjelbër ! Një bar i përmendur në det le të na flasë ende për ekzilin… dhe Poeti e ndien veten të fyer

Nga këto fletë të mëdha prej shkëmbi gëlqeror që shtrihen pothuaj rrafsh me humnerën, mbi piedestale : dantellë për maskën e vdekjes…

VI

„Ai që në mes të natës endet mbi galeritë e gurta për të vlerësuar veçoritë e një komete të bukur ; ai që midis dy luftërash kujdeset për pastërtinë e thjerzave të mëdha prej kristali ;

Ai që u çua pa dalë drita për të pastruar krojet dhe kjo gjë shënon mbarimin e epidemive të mëdha ; ai që lyente me llak anijen në det të hapur bashkë me vajzat dhe me rejat e tij dhe nuk e vriste mendjen për atë hi të grumbulluar në tokë…

Ai që i qetëson me fjalë të mira të sëmurët mendorë në azilet e mëdha të lyera me gëlqere të kaltër, dhe është e diel mbi thekërishte, në orën e lëbyrjes së madhe; ai që ulet para organove vetmitare, kur futen në qytet ushtritë; ai që një ditë sheh një ëndërr me guroret-burgje të çuditshme dhe kjo ndodh pak pas mesdite, në kohën e vejnisë së madhe; ai që përhap në det, kur fryn era nga një ishull i ulët, erëmimin që në mes të thatësirës lëshon një amarante e vogël e tokës; ai që nëpër porte rri zgjuar në krahët e grave të një race tjetër, dhe  ndihet një shije vetiveri4  në duhmën e sqetullave të natës së vonë, dhe kjo ndodh pak pas mesnate kur bëhet xëc; ai që, kur fle gjumë, nxjerr një frymë që bashkohet  me frymën e detit, dhe kur tërhiqet  batica, rrotullohet në shtrojën e tij si një anije që ndryshon drejtimin e velave…

Ai që në ballë  të kepave më të lartë vizaton me bojë shenja orientuese, ai që shënon një kryq të bardhë në syprinën e gumave; ai që lan me sherbet të holluar gëlqereje fortinat prej hijeje rrëzë semaforëve, dhe ka një vend me boska dhe me llomishtra rrënojash për kënaqësinë e urtarit; ai që në stinën e shirave banon bashkë me njerëzit e pilotimit dhe të vendosjes së sinoreve te ndërtesa e rojtarit  të një faltoreje të braktisur, në cep të një gadishulli, i cili ka formën e një çapoi prej guri të hirtë në të kaltër ose të një tryeze të lartë prej ranori të kuq; ai që në harta lidh me vija lëvizjen e mbyllur të cikloneve;  ai për të cilin në netët e dimrit ndritin pistat e mëdha yjore; ose ai që ftillëzon në ëndërr ligje të tjera të shtegtimtarisë e të prejardhjes ; ai që me majën e sondës kërkon deltinën ngjyrë jargavani në thellësitë e mëdha për të sajuar fytyrën e ëndrrës së tij; ai që në porte është i gatshëm të bëjë punën e busullave  për anijet turistike…

Ai që ecën në tokë për të mbërritur te vise  të gjera, të mbuluara me bar; ai që në rrugë e sipër i jep këshilla dikujt sesi mund të përkujdeset për një pemë të moçme; ai që pas rrebeshit hipën në kullat  e hekurta për të hetuar erëmimin prej tyli të zi që vjen nga ferrishtet e djegura në pyll; ai që në vende të shterpëta kujdeset për linjat telefonike; ai që e di ku kalon kanali dhe pajandra për tokëzimin e kabllove kryesore nëndetare;  ai që, poshtë qytetit, aty ku ndodhen eshtërore dhe gjirize, dhe pikërisht aty ku është gërryer korja e tokës, mirëmban instrumentet që regjistrojnë lëkundjet sizmike…

Ai që në kohën e pushtimit të vendit është i ngarkuar të mbikëqyrë regjimin e ujërave dhe viziton basenet e mëdha të filtrimit ku nuk reshtin dasmat e bujshme të kandrrave; ai që gjatë trazirave ruan pas kangjellave prej ari të gjelbër serrat me erë të rëndë të Kopshtit Botanik; zyrat e mëdha që merren me Monedhat, me Gjatësitë gjeografike dhe me Duhanin, dhe Depon e Fareve ku ndodhen fabula e fenerë; ai që gjatë rrethimit bën rojë në hollet e mëdha ku nën xhama thërmohen koleksionet e kandrrave që quhen fazma dhe të fluturave vanesa; dhe ai që e shpie llambën te lugjet e bukura prej lapislazuliti aty ku rrezikon të thërmohet princesha prej kocke, e mbërthyer me gjilpëra të  arta, e cila zbret nëpër rrjedhën e shekujve me floknajën prej sizali5;  ai që shpëton nga ushtritë një hibrid shumë të rrallë trëndafiloreje që rritet në Himalaja; ai që në kohën e Falimentimeve të mëdha të shtetit, mban me dinarët e tij ferma luksoze për rritjen e kuajve, ferma të ndërtuara me tulla të kuqërreme, të mbuluara me gjethe, si trëndafilishte me trëndafila të kuq, mbi të cilat guguron rrebeshi, ferma që janë si fjetore të bukura  plot princa të egër, të mbushura me terrina, me erë temjani dhe me një substancë të fortë mashkullore…

Ai që në kohë krize, vë roja që mbikëqyrin avulloret e larta, të vulosura me dyll të kuq, te grykëderdhja e një lumi ngjyrë jodi dhe plehu të lëngët (dhe në limbet e sallave me vitrazhe, në sallonet e mbyllura me qepena harrese, ka një dritë ngjyrë agaveje për shekujt që vijnë dhe përherë sogjon në det; ai që bashkë me skamnorët shkon në kantieret detare të braktisura nga turma pasi është lëshuar në ujë një skaf i madh që ka dashur tre vjet punë; ai që ka si zeje të presë anijet; dhe ai që në pajorin e një veloreje të re e gjen një ditë parfumin që ia kënaq shpirtin; ai që gjatë ekuinoksit bën rojë në ledhin e dokeve, në kreshtën e lartë të digave të mëdha malore dhe në ekluzat e mëdha oqeanike; ai për të cilin befas përhapet tërë firoma e pashqitshme e silosëve të mëdhenj dhe e magazinave me mallra të ardhura nga kolonitë, aty ku erëzat mbufaten në muajt e dimërimeve  ashtu si krijmi në shtratin e tij të amësht; ai që mban fjalën e mbylljes në kongreset e mëdha të orografisë, të klimatologjisë dhe pastaj vjen koha për të vizituar Arboretumin dhe Akuariumin dhe lagjen e vajzave , argjendaritë  e gurëve të çmuar  dhe oborrin e kishës së konvulsionarëve të mëdhenj…

Ai që hap një llogari bankare për kërkime intelektuale; ai që hyn në cirkun e veprës së tij të re me një gjallëri të jashtëzakonshme që ia ka pushtuar qenien dhe për tri ditë heshtjen e tij  nuk  e sheh me sy askush, përveç nënës, askush nuk ka të drejtë të shkelë në dhomën e tij, përveç shërbëtores më të moshuar; ai që e çon kalin te burimi, por për vete nuk pi ujë; ai që në punishtet e shalave të kuajve ëndërron për një parfum më të nxehtë sesa ai i dyllit; ai që, ashtu  si Baber-i, vesh petkun e poetit midis dy aksioneve  burrërore për të shprehur adhurimin për pamjen e një tarrace të bukur; ai që duket si i hutuar gjatë kushtimit të një anijate dhe për timpanin e tij shtambat janë si veshë, të murosur për akustikën; ai që trashëgon në pronën e një familjeje të shuar fermën e mbrame për rritjen e gatave bashkë me disa vepra të bukura për artin e gjuetisë me fajkonj; ai që në qytet nuk u ndahet librave të mëdhenj: almagjestë, portulanë dhe bestiarë; ai që shqetësohet për ndërrimet fonetike, për ndryshimet e kuptimit të shenjave dhe për gërryerjet e mëdha të ligjërimit; ai që merr pjesë në debatet e mëdha për semantikën; ai që është autoritet në fushën e matematikës praktike dhe pëlqen të llogaritë me mend kohën e kalendarit të festave të lëvizshme‚ (numrin e artë, ditën e caktuar sipas kalendarit romak, epaktin dhe letrat e rëndësishme të së dielës); ai që vendos hierarkinë e meshave të mëdha të ligjërimit;  ai, të cilit i tregojnë në vende të përmendura ca gurë të mëdhenj që morën shkëlqim nga një flakë që mbajti gjatë…

Ata janë princat e ekzilit dhe atyre nuk ka ç’u duhet kënga ime…“

O i Huaj në tërë zallishtet e kësaj bote, pa të dëgjuar kush dhe pa pasur dëshmitarë, mbështete te veshi i Detit të Perëndimit një bobël pa kujtesë :

Bujtës i skamur në rrethinat e qyteteve tona, ti nuk do ta kapërcesh aspak pragun e Kompanisë së Lloyds-ve ku fjala jote nuk ka peshë dhe ari yt nuk ka vlerë.

„Unë do të banoj në emrin tim“, kështu iu përgjigje pyetësorit në port. Dhe në tabelat e këmbimtarit ti nuk pate çfarë të paraqitje, përveç turbullimit tënd,

Ashtu si ato monedha të mëdha hekuri që rrufeja i nxjerr nga dheu.

VII

« Sintaksë vetëtime, o ligjërim i kulluar i ekzilit! I largët është bregu tjetër ku mesazhi rrezëllin:

“Dy balle të përhitura grash, nga i njëjti gisht i madh i prekur; dy flatra grash prapa grilash, nga e njëjta frymë të ngritura peshë…

“Vallë a fjetët dot atë natë nën pemën e madhe prej fosfori, o zemër lutëseje nëpër botë, o nënë e të Dëbuarit kur te pasqyrat e dhomës ishte mblatuar fytyra e tij?

“Dhe ti më e ndjeshmja nën vetëtimë, o ti më e ndjeshmja për t’u ngjethur në bregun tjetër të shpirtit të tij, ti që përherë frymën tënde e pate përzier me frymën e tij.

“A do të shtrihesh prapë në shtrojën tënde të qetë me kreshpërimin e shpirtit tënd prej gruaje?

“Ekzili s’është aspak i djeshëm! Ekzili s’është aspak i djeshëm!… Neverite, o grua, nën çatinë tënde këngën e zogut të Barbarisë…

“Ti nuk do ta dëgjosh fare rrebeshin atje tutje sesi e shumëfishon vrapin e hapave tanë, pa e sulmuar sërish nëpër natë klithma jote prej gruaje shqiponjën e dyshimtë të lumturisë!”

…Hesht ti, dobësi, dhe ti, parfum bashkëshorteje nëpër natë si vetë bajame e natës.

Kudo bredhëritëse në zallishte, kudo bredhëritëse nëpër dete, hesht ti, ëmbëlsi, dhe ti, prani flatrashpalosur te lartësia e kalit tim.

Do ta nis prapë vrapin tim prej numidi përgjatë detit të patjetërsueshëm, pa asnjë lule shporizi midis buzëve, por duke ndier ende në gjuhë, si një kripë, atë tharm të botës së vjetër.

Nitrati dhe natroni janë temat e ekzilit. Mendimet tona rendin drejt veprimit mbi pista me kocka. Vetëtima më hap para syve shtratin e synimeve më të gjera. Rrebeshi më kot i zhvendos sinorët e mungesës.

Ata që shkuan të kryqëzoheshin në Inditë e Mëdha të Atlantikut, ata që nuhatin idenë e re në flladin e freskët të humnerës, ata që i bien bririt te dyert e të ardhmes,

E dinë se në ranishtet e ekzilit fishkëllejnë pasionet e thella, të mbledhura kutullaç nën kamxhikun e vetëtimës…O Plangprishës, i mbështjellë nga kripa dhe nga shkuma e qershorit, mbaje të gjallë midis nesh forcën e fshehtë të këngës sate !

Si ai që i tha emisarit dhe pikërisht ky qe mesazhi i tij : “Mbulojeni me vello fytyrën e grave tona ; lartësojeni ballin e bijve tanë ; dhe keni urdhër të lani gurët e pragjeve tuaja…Do t’ju them me zë të ulët emrin e burimeve ku nesër do ta lajmë zemërimin tonë të dëlirë .“

*

Dhe erdhi ora, o Poet, të perëndojnë emri, lindja dhe raca jote.

Long Beach Island, (New Jersey), 1941

Shënime:

1.Ky imazh të sjell ndër mend mishin e tejdukshëm të disa peshqve tropikalë me skelet zumrudi.

2.Arsace: themeluesi i një dinastie të lashtë persiane

3.Azalaia: karvani i madh, i përvitshëm i kripës në shkretëtirën afrikane

4.Vetiver: bimë indiane, rrënja e së cilës përdoret në parfumeri

5.Sizal: agave e Meksikës

(Marrë nga ExLibris)

Tronditjet shpirtërore si mesazhe poetike- Nga Anton Nikë Berisha

Në trevjetorin e kalimit në amshim të poetit Agim Mato
(Pjesë nga një studim më i gjatë për poezinë e tij të zgjedhur
të përfshirë në përmbledhjen “Shkretëtirë harrimi”)

“Poezia nuk është një mënyrë e lirimit të ndjenjave, po një shmangie nga ndjenjat; nuk është një shprehje e personalitetit vetjak, po një shmangie nga personaliteti. Natyrisht, vetëm ata që kanë personalitet dhe ndjenja dinë çka domethënë të shmangësh nga këto gjëra”.

Thomas S. Eliot

Poezia si etje dhe ngushëllim shpirtëror

Thuhet me të drejtë se secili poet e ka botën e vet të mëvetësishme poetike dhe këtë e shpreh në secilën vepër që e krijon. Pra, ai ndryshon prej secilit poet tjetër, siç ndryshon edhe vepra e tij prej çdo vepre tjetër. Në qoftë se do të pajtoheshim me këtë përcaktim, atëherë do të ishte e natyrshme të themi se dhe qasja që i bëhet poezisë së një poeti duhet të jetë ndryshe nga ajo që i bëhet poezisë së një poeti tjetër. Pa dyshim se, në një mënyrë ose në një tjetër, vetë poezia e kushtëzon qasjen dhe interpretimin. Tek e fundit, mënyra e komunikimit me një vepër letrare nuk mund ta kushtëzojë atë si fakt i dhënë, po ajo si art gjuhësor poetik e kushtëzon qasjen dhe interpretimin që i bëhet ose duhet t’i bëhet.

E përmenda këtë fakt për arsye se poezitë e zgjedhura të Agim Matos të përfshira në këtë vëllim kushtëzojnë të merresh me to në mënyrë të mëvetësishme. Arti i tyre, e bukura dhe e madhërishmja, brumosur në mënyra të ndryshme brenda strukturës gjuhësore poetike, janë vendimtare për përcaktimin e qasjes dhe të interpretimit.

Qenësia e poezisë së Agim Matos mund të shprehet mirëfilli nëpërmjet këtij mendimi të Edgar Allan Poe-s: “Është pranuar, heshtazi e haptazi, në mënyrë të drejtpërdrejtë e të tërthortë, se objekti përfundimtar i poezisë është e vërteta. Është thënë se çdo poezi duhet të ngulisë në mendje një moral e prej vetë këtij morali të gjykohet dhe vlera poetike e veprës. Kemi qenë veçanërisht ne Amerikanët që e kemi përkrahur këtë ide të lumtur e ne bostonianët, në mënyrë akoma dhe më të veçantë, që e kemi zhvilluar atë tërësisht. Kemi ngulitur në tru, se të shkruash një poezi thjesht për hir të poezisë e ta njohësh se ky ka qenë dhe qëllimi yt, do të thotë ta tregosh veten tërësisht të mangët nga forca dhe dinjiteti i vërtetë i poetit — por e vërteta e thjeshtë është se, nëse do t’ia lejonim vetes kundrimin në thellësi të shpirtrave, atëherë do të zbulonim menjëherë që nuk ekziston e as që mund të ekzistojë në këtë botë ndonjë vepër më tërësisht dinjitoze — më sublimisht fisnike se ajo poezi e vërtetë — ajo poezi per se — ajo poezi që është veç poezi dhe asgjë më shumë — ajo poezi e shkruar vetëm e vetëm për hir të poezisë[1] […] Gjithçka që është e domosdoshme në një këngë, është saktësisht gjithçka me të cilën ajo s’ka të bëjë në asnjë lloj mënyre. Është veçse mbrujtja e saj si një paradoks që valon i kapardisur, kurorëzimi i saj me lule e margaritarë. Mirëpo, për fuqizimin e së vërtetës na lipset më tepër rreptësia se sa rrjedhshmëria e gjuhës. Pra, duhet të jemi të thjeshtë, të saktë, lakonikë. Do të qe një teoricien i çmendur deri në pa përgjigje, ai që, pavarësisht nga këto dallime, do këmbëngulë ende të bashkëpërziejë vajrat e ujërat kokëfortësisht të papërziershëm të poezisë dhe së vërtetës[2]”.

Nëse i lexojmë me vëmendje të shtuar këto poezi të Agim Matos, atëherë shumëçka nga ajo që thuhet në mendimin e Poezisë përligjet në mënyrë sa të gjerë aq dhe thellësore. Poeti ynë e ka ruajtur thellë në vete të vërtetën e tij, të vërtetën e vendit të tij, të vendlindjes së tij dhe të njeriut të tij, që për rreth tridhjetë vjetësh heshtjeje është shtresuar e ngjizur, është pjekur e stërpjekur brenda shpirtit të tij dhe në një çast, kur ka qenë i lirë dhe ka pasur mundësi ta thotë lirisht, e ka shprehur atë përmes tekstit poetik, përmes mesazheve poetike. Me fjalë të tjera, këngët e fjetura (i kujtojmë vargjet e poetit tonë, Migjenit: Thellë në veten teme flejnë kangët e pakëndueme / të cilat ende vuejtja as gëzimi s’i nxori, / të cilat flejnë e presin një ditë ma të lumnueme / me shpërthye, m’u këndue pa frigë e pa zori”), zënë të marrin jetë; e vërteta poetike, përmes një sistemi figurativ të pasur, të shtruar dhe pa ndjenjësime e shprehje retorike, shndërrohet në vargje (në poezi) që kanë jetuar brenda tij. Shqetësimet, mëdyshjet, tronditjen shpirtërore, vuajtjet Mato i shpreh përmes strukturës gjuhësore poetike, përligjje e shpirtit dhe e  mendjes (Migjeni do të thoshte: “E unë jam vullkani që fle i fashitun”). Poezitë janë fjalosje vetmitare me veten, po dhe me tjetrin (kujto titullin e përmbledhjes me poezi të Martin Camajt: “Njeriu më vete e me të tjerë”). Fjala e ndaluar, e ndrydhur dhe e nëpërkëmbur për dhjetëra vjet, e përbuzur deri në zhgënjim dhe përdhosje (“në këtë harrim të pashpirt?”), i shfaqet si një asteroid verbues, që ia lehtëson plagët e pritjes dhe e liron prej peshës së fjalës poetike të heshtur, prej ankthit që ia gërreu shpirtin për pamundësinë e të shprehurit dhe komunikimit poetik. Ky komunikim ka qenë vendimtar edhe në rrethana e në kushte të rënda. Nëpërmjet tij iu ka kundërvënë rrënimit, zhbërjes. Pra, edhe pse poezia ka qenë hyjnesha e poetit (“Hyjneshën ime”), që ka bërë të mbijetojë ai dhe fjalët (pagjumësia e fjalëve), poeti ka pësuar. Ky pësim ka qenë i shumtë dhe rrënues:

U ndesha me censorë që sterilizonin shpirtrat e poetëve

në dobi të ca perëndive të rreme që kishin populluar dhunshëm planetin.

Për shumë kohë penën ma sekuestruan

si një armë të paligjshme që nuk më takonte ta mbaja.

Për shumë kohë: “Sus!… sus!”, më ndëshkonin

dhe ngela pa zërin tim, pa gjuhën time, pa librat e mi.

(Ti libër)

Poezia si zjarr shpirtëror

Përkundër këtyre pësimeve, hyjnesha e tij ngadhënjeu mbi ndalesat, mbi vuajtjet dhe mbi plagët. Këngët e heshtura lindën në një formë të re, u ribënë në të folurit poetik dhe, natyrisht, shqiptuan të vërtetën e tij, si zjarr shpirtëror, që aq sa e ngrohu, po aq e përcëlloi dhe e dogj. Gjithë këtë Mato e shpreh përmes simbolikës së krimbit që e gërryente pareshtur në mendje dhe në shpirt: është ndërgjegjja e pamundësisë së përftimit të poezisë apo më drejt e braktisjes së saj. Ai e ndien pareshtur gërr – gërrin e krimbit:

[…] Shihja të nxirrte në sipërfaqe tallazhin

e imët pas orësh pune dhe m’i ngatërronte

mendimet, temporitmin, përfytyrimet.

I lexoja me zë disa herë ato që shkruaja.

Krimbi ndalte punën dhe atëherë; më kallte frikën heshtja e tij.

Ç’ishte ky: sizmograf i ndjenjave të mia? Ndërgjegjja apo censori im?

Shkruaja sërish e sërish dëgjoja gërr gërrin e tij.

Gjithë natën, të gjitha herët

i shoqëruar me autocensurën, dyshimin, pasigurinë.

(Krimbi)

Poeti Mato e përjetoi historinë e Anteut të lashtë (sinonim i qëndresës së jashtëzakonshme), të cilit Nëna tokë (Gjea), sa herë Herkuli e hidhte për tokë, ia kthente forcën. Edhe poeti ynë vuajti dhe e pësoi, këngët (poezitë) heshtën brenda tij, u zvetënuan dhe u tkurrën, po nuk u shuan. Thënë figurativisht, “nëna” poezi kushtëzoi që të mos gjunjëzohet, po duke u mbështetur në pasurimin shpirtëror, në nevojën e komunikimit poetik me veten e me të tjerët, të mbijetojë, ta jetojë jetën.

Për poetin Mato magjia e poezisë nuk është as e rastit dhe as e çastit, po e lashtë sa vetë njeriu, sa vetë kujtesa; si e tillë ajo është e nevojshme dhe e qenësishme për gjallimin e qenies njerëzore:

Që në fëmijëri, gërvishtja në kujtesë

skena primitive

si skenat e gjuetisë

në artin prehistorik të shpellave.

(Erdhe vonë, hyjnia ime)

Poezia gjalloi pas çdo gjallese, pas çdo shenje, edhe kur një yll binte nga qielli, pas çdo dritareje që hapej, kudo; ajo jo vetëm i dha fuqi të qëndrojë, po dhe e lidhi me njerëzit, me jetën; e bëri të ngadhënjejë mbi vetminë, mbi vuajtjen, mbi pësimet.

Ditë e natë, i vetëm, ngrija

gurët e rëndë të  fjalëve,

që nga themelet, zhytur në kohëra…

(I murosur)

Për shkak të rrethanave të rënda jetësore që solli sistemi komunist në jetën letrare, në varfërimin kulturor e shpirtëror (gjithë kjo bëhej në emër të barazisë, të “përparimit të masave”, të “luftës së klasave”), kur , siç thotë poeti Mato,“[…] shkelnin mbi gjuhët tona të prera, / mbi librat tanë që i hiqnin nga libraritë, bibliotekat / dhe i kthenin sërish në brumë” (Ne të pagojët), Zana e frymëzimit të tij poetik detyrohet të heshtë; detyrohet ta ndrydhë fjalën e vet: “Ai tallazh i imët, i verdhë, si pluhur farmacie, ishte doza / që merrja rregullisht për të fashitur ethet e frymëzimeve (Krimbi); të vuajë e të qëndrojë bashkë me të (fjalën, poezinë); t’i ndërpresë fluturimet nëpër hapësira të pafund të përfytyrimit poetik, të kërkimit të bukurive të përftuara përmes tekstit, fryt i mendjes dhe i shpirtit.

Dhe kur kalvarit shpirtëror të poetit i vjen fundi, zënë fill vuajtjet e një natyre tjetër: rifillimi i përftimit të poezisë, të asaj bote që i kishte munguar (si akt konkret i krijimit, i ballafaqimit me shumësinë e kuptimeve e të ngulmimit për të shtjelluar tekstin poetik në një rrafsh sa më të lartë), si kënaqësi dhe ngushëllim shpirtëror. I dhembshëm është rifillimi, po i pashmangshëm, jetësor:

Kur zbrita sërish pas tridhjetë vjetësh në minierën

e braktisur të poezisë

e po çapitesha në galeritë e lëna përgjysmë,

duke kërkuar arin e fshehur nëpër guva,

veglat e mia të punës

të shpërndara pa kujdes në çaste zemërimi

me perënditë,

ngurova papritur dhe ashtu fluturimthi

bëra të ngjitem lart, ku prej kohësh përgatitesha për

salltanetin e madh të vdekjes.

Vallë sërish do të fillonin vuajtjet netëve të vetmuara,

derisa zjarret e shpirtit do të më kthenin në zhele

këmishët e hekurosura dhe jelekun e çmuar të dhëndërisë?

(Mea Culpa)

Vuajtjet shpirtërore që dikur i shkaktoi ndarja nga përftimi i poezive (dhe mungesa e botimit të frytit të punës së vet), shndërrohen në dhembje të natyrës tjetër: poeti vëren se (ndonjëherë) i mbarojnë fjalët, se hyjnesha e tij, i shtillet brenda; ai dëgjon hapa, që kanë gjëmimin e oqeanit, që në qenësi është klithja e këngës:

M’u mbaruan dhe fjalët

dhe tani kam këto hapa shokësh,

këtë gjëmim oqeani,

për të klithur këngën time,

zemërimin tim”.

(Këngëtari zezak)

*

Që Urë e Poezisë të mbajë

mbi lumin e llahtarisur,

ti duhet veten të murosësh,

në murin që ke stisur.

(I murosur)

Nisur nga përvoja jetësore dhe nga mbrojtja që i bëri poezia dhe në kushte të skajshme të pësimeve shpirtërore, poeti Mato i bën të ditur poetes së re që ta ruajë qenësinë e poezisë, t’i kushtojë kujdes bukurisë së poezisë, ta ruajë frymësinë, afshin e saj. Këto e bëjnë atë të mirëfilltë, të njëmendtë, i japin vlerë të mirëfilltë.

Mbaje, të lutem, nurin femëror në poezi […]

Ruaje me këmbëngulje afshin e vargjeve të tua.

Është një avull dehës…

(Një poeteje të re)

Poeti ynë këmbëngul që poezinë e tij ta cilësojë shprehja e bukur poetike, bukuria; vetëm ajo e bën atë të përjetshme, siç thoshte me të drejtë Edgar Allan Poe: “[…] poezinë unë do ta përcaktoja si një krijim ritmik të bukurisë. Arbitri i saj i vetëm është shija. Me intelektin apo me vetëdijen ajo ka veç lidhje të tërthorta. E në mos rastësisht, s’ka të bëjë fare as me detyrën e as me të vërtetën. Sidoqoftë, le të themi pak fjalë si shpjegim. E vetmja kënaqësi që është njëherësh më e kulluara, më e ethshmja, më shpirtlartonjësja, besoj se rrjedh nga kundrimi i së bukurës. Vetëm nëpërmjet kundrimit të së bukurës, arrin të na jepet mundësia e arritjes së atij lartësimi të kënaqësisë apo ngacmimit emocional të shpirtit, që ne njohim si ndjenjë poetike e që është kaq lehtësisht e dallueshme nga e vërteta, që mund të quhet kënaqja e arsyes apo pasionit, të emëruar si dalldisja e zemrës[3]”.

E bukura që përligjet thellësisht në poezitë e përfshira në këtë vëllim, nuk është e qenësishme vetëm për poetin, për pasurimin shpirtëror të tij dhe të tjetrit që do ta lexojë dhe do të ndikohet prej saj, po edhe kundër gjithçkaje që i kundërvihet poezisë si art, e rrënon natyrën dhe rëndësinë e saj artistike. Në këtë rrjedhë Mato e përdor poezinë (kumtin poetik) edhe si refuzim estetik, kundërvënie gjithë asaj që nuk i përket artit të mirëfilltë, funksionimit dhe ndikimit në marrësin, siç do të thoshte studiuesi i letërsisë, Ibrahim Rugova: “Do thënë, se edhe në kulturat e mëdha, e edhe në ato më të vogla, sot është bërë legjitime vetëdija se imponimit të jashtëm që i bëhet artit dhe letërsisë i duhet kundërvënë me refuzimin estetik. Pra duhet krijuar letërsi e mirë, e qëndrueshme me qenësi të fortë estetike, në mënyrë që të mbahet zhvillimi i saj, se ky është rezultat më i rëndësishëm në aktualitetin e një kohe dhe në rendin historik kulturor. Ky do të ishte efekti praktik i refuzimit estetik kundër çdo veprimi dhe diskursi represiv. Vetëm kështu letërsia mbetet letërsi dhe ndikon në pushtet dhe në shoqëri. Çdo formë tjetër mbetet diçka tjetër, me veprim tjetër[4]”.


[1]  Edgar Allan Poe, Poezi dhe ese. Përktheu nga origjinali Dritan Thomollari. Plejada, Tiranë 2004, f. 99.

[2]  Edgar Allan Poe, Poezi dhe ese, vep. e përm., f. 99.

[3]  Edgar Allan Poe, Poezi dhe ese, vep. e përm., f. 101 – 102.

[4]  Ibrahim Rugova, Refuzimi estetik. Faik Konica, Prishtinë 2005, f. 28 – 29.

(Marrë nga ExLibris)


Send this to a friend