I hidhur është mërgimi, por më i hidhur është humbja e shokëvet në mërgim. Gjatë më tepër se njëzet e pesë  vjetve, qysh prej kohës që puthëm me lot në sy pëllëmbën e fundit të truallit të Atdheut dhe muarrëm rrugët e mërgimit, kemi humbur shumë shokë të mirë dhe të vlefshëm. Tani humbën edhe Nexhatin e dashur. Vdekja e tij pikëlloi shumë veta, sidomos miqtë dhe shokët – ata që e njihnin mirë dhe kishin pjesëtuar me të gëzimet dhe hidhërimet, përpjekjet dhe mundimet, lotët dhe shpresat, brënda dhe jashtë Shqipërisë.

Nexhati vdiq zëmër-zhuritur nga malli për familje e Atdhe. Viktimë e një fati të pamerituar – si shumë shqipëtarë të tjerë – qau vjet me radhe me lot zëmre, por nuk e tregoi kurrë hidhërimin e shpirtit. E përballoi pikëllimin e zëmrës me stoiçizëm, si përballoi edhe dhëmbjet e smundjes, që i shkurtoi jetën para kohe.

Nexhati ishte një njeri i vlefshëm. Kishte kulturë të gjerë dhe njihte me rrënjë disa gjuhë të Perëndimit. Kishte studjuar shumë vepra, sidomos të klasikëvet, në prozë dhe në vjershë. Kishte studjuar edhe veprat e disa mistikëvet të mëdhenj të Lindjes. Hallaxhi dhe Xheladin Rumi ishin mistikët më të preferuar të tij.

Në botën e poezisë, sikundër në atë të mistikës, kërkonte të gjente prehje shpirtërore, sepse poezia – siç thotë poeti i dëgjuar amerikan, Waldo Ralph Emerson-i – është si jehona e një bote të largët që ëndërron vazhdimisht shpirti i njeriut; ngjall tek ai një ndjenjë gëzimi të thellë; e bën të harrojë dhimbjet dhe mundimet e jetës; e ngushëllon, e rrëmben, e ngrë lart.

            Nexhati ishte patriot dhe idealist në të njëjtën kohë. Kishte një koncept të gjerë rreth lirisë dhe demokracisë, si edhe rreth tolerancës. Ëndërronte një Shqipëri të lirë e të lumtur. Një botë më të mirë dhe në paqe. Ishte modest në sjellje dhe në veprime. Frymëzohej nga ndjenja të thella humane dhe prekej lehtë nga mjerimi dhe fatkeqësia e çdo njeriu, të njohur e të panjohur. Zemërohej shpejt, por falte dhe harronte gjithashtu shpejt. Nuk i dëshironte të keqen askujt.

Nexhati jetonte në dy botë: në botën e jashtëme, në të cilën e njihnin që të gjithë. Dhe në botën e brëndëshme në të cilën e njihnin fare pak veta. Në këtë botën e tij të dytë, ai jetonte larg vogëlsive të jetës dhe frymëzohej me një ndjenjë të thellë dhe me një besim të patundur në Fuqinë Hyjnore.

Njeriu për t’a kuptuar mirë Nexhatin, duhet të lexojë me kujdes librin e tij “NJE ZEMER NE MERGIM”, të cilin e botoi në New York më 1967. Në këtë libër, të shkruar në prozë dhe në vjershë, vihen në dritë cilësitë e rralla të Nexhatit. Atje shihet Nexhati i vërtetë si patriot dhe idealist; si predikuës i së drejtës, isë mirës dhe i së bukurës. Në këtë vepër flet zemra e vërtetë e Nexhatit, e cila pasqyron me besnikëri botën e brëndëshme të tij.

Librin “NJE ZEMER NE MERGIM” mund t’a quajmë si testamentin e një shoku të dashur e të vlefshëm në mërgim, libër i cili ndofta një ditë mund të zërë një vend me rëndësi në radhët e veprave të zgjedhura të letërsisë shqiptare dhe mund të bëhet një burim frymëzimi për filizat e rij të një Shqipërie të rilindur.

Përveç librit “NJE ZEMER NE MERGIM”, Nexhati botoi, më parë, po në New York, edhe një vepër tjetër të vlefshme me titullin “FAN NOLI SI POET –PERKTHYES”. Nexhati ishte akoma i ri dhe mund t’i shërbente Atdheut për shumë kohë të tjera në fushë të ndryshme, sidomos në fushën e kulturës e të letërsisë. Ai mund t’a pasuronte edhe mëtej Bibliotekën e Libravet Shqipe në mërgim me vepra të tjera të zgjedhura, të shkruara me gjuhën e tij të bukur dhe me stilin e tij të pashoq. Mjerisht, vdekja e rrëmbeu nga gjiri ynë para kohës. Ne do t’a ndjejmë përherë mungesën e tij.

NJE LETER

Po botojmë këtu më poshtë një letër të zonjës Violeta Qirjaku, që na e dërgoi posa mori vesh lajmin e hidhur të vdekjes së Prof. Nexhat Peshkëpisë. Violeta është profesoreshë në Shkollën Normale në Subiako. Pranë Remës. Është e bija e të ndjerit Prof. Vasil Qirjaku, Donika, së cilës, me rastin e martesës, Prof. Nexhati i dërgoi si dhuratë poezinë e botuar në librin e tij, është e motra e Violetes.

________________________________________________________________________

                                                                                                             Subiaco 24 –2 – 1970

 Caro Papalilo

            Forse è superfluo dirle quanto sia sia addolorata per la morte del Prof. Peshkëpia, e credo che non sia rimasto un albanese che non l’abbia pianto, e nessuno di quanti l’abbiano conosciuto: era il vero tipo dell’intellettuale, un po astratto, ma sempre generoso, sensibilissimo, ed aveva la bontà di un santo. Sono felice d’averlo conosciuto, per me è un esempio che non si cancellerà  mai.

            Lo consideravo una persona di famiglia e penso che sia stato il più amato di tutti gli albanesi.

            Mentre piango la sua morte, sono felice nel medesimo tempo, che la nostra cara Patria abbia tra i suoi figli degli uomini cosi insigni come il Prof. Peshkëpia.

            Difficilmente s’incontrano nella vitta delle personalità, i qui valori universali varino al di la dei confini nazionali. Prof. Peshkëpia non appartiene soltanto agli intellettuali e patriotti albanesi, ma alla piccola schiera di quei “grandi uomini” che non vivono per sé, ma per gli altri, e proprio per questo, per questà sono ricompensati dal ricordo perenne di tutta l’umanità.

            Sono sicura che il Prof. Nexhat sarà stato pianto in Albania, e non solo dai parenti e amici, ma da tutti, anche dai suoi acerrimi nemici, che in segreto, entro le quattro mura della casa, nella propia coscienza, di fronte a cui non si puo mentire, avranno eretto a lui il piú bel monumento spirituale.

            Lo ricordo sempre buono e generoso, pronto e preciso in ogni argomento dello scibilo umano. Qualche volta ho tentato di  metterlo in difficoltà con qualche domanda di carattere biblico-filosofico. Ma mi sono sempre sbagliata, perché la sua risposta andava al di lá della precisione storico-esegetica e sconfinare nell’interpretazione critico-filosofica.

U dëgjofshim për të mirë

Con affetto

Violeta Qirjaku

60 VJETORI PROFESORIT TIM

Po riprodhojmë një artikull të Z. Dr. Hamdi Orucit, botuar në gazetën “Shqiptari i lirë” më 1966, me rastin e 60 vjetorit të Prof. Nexhat Peshkëpisë.

Ketë vit Profesori i im i Lyceut të Tiranës dhe Mësuesi i mërgimit mbushi 60 vjet. për shumë vjet, i dashur Profesor.

E mbaj mend Profesorin kur unë isha në bankat e klasave t’ulta të Lyceut në Tiranë, dhe i mbaj mend ushtrimet e matematikës dhe bërtimat e tija. E mbaj mend entuziazmin dhe qeshjen e tij kur shifte fletoren time të pastër dhe më përgëzonte haptazi përpara gjithë klasës e më jepte notën ma të mirë. E mbaj mend zemërimin e tij kur unë e shokët e mij i thojshim se nuk kishim ba ushtrimet e ditës për arsye se nuk e kishim kuptue landën. Zemërimin e thellë që ndjente e shfaqte atëherë kur ndiste cigaren në mes të klasës dhe fillonte të shpjegonte përsëri landën dhe, në mbarim, kur na i pohojshim se e kishim kuptue, fillonte të qeshte dhe, i kënaqun na lente të lirë pak përpara se të binte zilja.

E mbaj mend kur Shtatë Prilli i Zi e shtyni të merrte pjesë drejtuese në Qëndresën e hapët të Shqiptarëvet të lirë kundra fashizmit të pa ftuem. Atëherë ai u ba ma i egër por ma afër djelmvet e studentëvet të tij.

E mabj mend maturën time, provimin me gojë të matematikës, provimi ma i randë. Pyetjet e tija të forta më ngatërruen, dhe kur ai e kuptoi u ngrit në kambë e me nji buzëqeshje mirësije filloi të më drejtojë dhe unë, tashma i sigurtë në zbërthimin e problemit, nuk e shifsha ma në sy, por me gjysëm syni e ndiqsha dhe e shifsha që ishte ulë në tryezë dhe pinte prap cingare, i kënaqun, i qetë pranë të tmershmit Përfaqësues të Ministrisë s’Arsimit, Prof. Anton Deda.

*   *   *

. . . Dhe beteja e nacjonalizmit humbi. E ai mori rrugën e mërgimit bashkë me ne.

Në mërgim vazhdoi me qenë profesori i të gjithëvet, të na këshillojë, të na udhëzojë e të na drejtojë në studimet tona.

Puna e tij në mërgim ka qenë fjithmonë Kultura. Libri nuk iu nda e nuk i ndahet nga dora. Edhe na, tashma burra, nuk u rittëm në sytë e tij. Na quen akoma nxanës të tij, dhe të tillë mbetemi, dhe ka kurajë të na bërtasë e të na qërtojë. E ndien sa asht ati i jonë. Por na e dijmë se bërtimat e tija janë thirrma dashunie dhe zemërimi i tij mban aq sa qëndron vesa nën rrezet e diellit të mëngjezit.

Zemra e tij mbetet e fortë dhe e qëndrueshme, edhe pse asht e thyeshme. Syni i tij asht i qatrë e i ngulshëm e i sinqertë, por na e dijmë se syni i tij përmban lotë të thamë me zor. Shpirti i pastër i tij duket i qetë e i pa tronditshëm, por na e dijmë se ka shpirt melankolik e të këputun. Kuraja  e etij asht ajo e atyre ditëve kur na ishim në bankat e Lyceut të Tiranës e na udhëhiqte në rrugën e luftës për liri. Besimi i profesorit tim, emën që ai ka për pseudonimin dhe që ka perdorë dhe vazhdon të perdorë në shkrimet e tija, asht gjithmonë i ngulun e i pa thyeshëm, por na e dijmë se ai shpesh herë tronditet.

Mësuesi e profesoriasht burrë e babë. E veç zemra e tij e din përvëlimin e dëshirës e të madhit për familjen, për të gjithë studentët e tij të mbetun në Atdhe. Ai asht edhe vëlla martyri shqiptar. Në çdo akt të tij, në çdo vepër të tij që ka ba dhe vazhdon të bajë, ka për pasqyrë Shqipninë.

Estetika e tij dhe njohunia e tij e gjithëanëshme e bajnë të dallohet.

Edhe pse i plagosun shpesh në shpirt nga komunistët dhe, nga ndonjëherë, nga miqët me të cilët ndau të mirën e të keqen, shkriu gëzimin e lirisë, idenë ndërtuese e krijuese, prap se prap ai qëndron dhe vazhdon të luftojë për të drejtën, për kulturën, për gjuhën shqipe dhe për lirinë e plotë t’Atdheut, të mendimit e të shprehjes.

E zemra i bahet mal kur na sheh ne, nxanësit e tij, se kemi përparue mendorikisht e ekonomikisht, dhe sheh në né vehten e vet, zemrën e tij, – ah ajo zemër e tij e gjanë sa deti e zalli! – përparimin e tij. Ai na bahet vëlla e mik. E familjet tona janë familje të vogla të tija.

 Zemërgjanësija e tij asht prekëse. Por mbi të gjitha sinqeriteti dhe modestija e tij përbajnë nji kënaqësi të madhe për ata që kuvendojnë me të. Nuk asht kryenaltë dhe këtë e tregon tue ndejtë e tue bisedue me çdo njeri, mjafton të jetë Shqiptar : malsor, fusharak, qutetar, i çdo klase shoqnore e kulturore qoftë.

Me këtë due të shfaq urimin tim e të nxanësvet të tjerë të tij, për gjashtëdhjetë vjeçorin e tij: Për shumë vjet, edhe njiqind vjet të tjerë o i dhashuni profesor, mësues i ynë, i dashuni Profesor Nexhat.

Siç duket nga ky artikull, Nexhati ishte lindur me 1906 dhe jo me 1908, siç rezulton në dokumentat e tij zyrtare.

ZEMRA NE MERGIM

Një zëmër në mërgim                                                            Por zëmra që na donte

Na mblidhte reth tij,                                                              U- nda nesh për gjithmonë,

Me breng’e me gëzim,                                                           Shpirti që na ngrohte

Si vëllezër, si bij.                                                                   S’është më në mes tonë.

Te zëmra në mërgim,                                                             Tani, si vetë ai tha,

Mallit djegur për Atdhe,                                                       Për të kuvëndojmë,

Ne gjenim ngushëllim….                                                       Zëmrën që shkretë na la

Se dhëmbje ndjente për ne.                                                   Me zëmrat e kërkojmë.

Shtator 1970                                                              Agim Karagjozi

THE ASSEMBLY OF CAPTIVE EUROPEAN NATIONS

________________________________________________

Prof. Nexhat Peshkëpia, member of the Free Albania Committee and an authority on Albania’s cultural heritage, died on February 8 in Dearborn, Mich., at the age of 62.

Mr. Peshkepia was born on March 15, 1908 in Vlora, Albania.

After studying in Italy and Belgium, he returned to his homeland to accept professorship of mathematics and physics at the Technical School in Tirana.

With the Italian invasion of Albania in 1939, many Albanians joined the resistance. Mr. Peshkëpia was one of the organizers of Balli Kombëtar (Albanian National Front), which fought both the Italians and their German allies. As the quest for the liberation of his homeland began to bring tangible results, Prof. Peshkepia joined in the stuggle against a Yugoslav-dominated Communist movement. He eventually became editor of the anti-Communist and anti-Fascist underground press.

When the Communist seized power in Albania, Mr. Peshkepia fled to Italy in 1944. He helped found the Albanian National Committee in 1949 and served as its press officer. He later came to New York and, in 196, became press officer of the Albanian exile movement – reorganized under the name of Free Albanian Committee. He was also editor of the Committee’s organ, Shqiptari i lire.

A profilic writer, Prof. Peshkepia was the author of numerous studies on Albanian life and culture. He also served as Alternate Representative of Albanian on the General Committee of the Assembly of Captive European Nation (ACEN).

Prof. Peshkepia is survived by his wife, a son and a daughter, all residing in Albania, and by his cousin, who lives in Dearborn.

Funeral services were held on Wednesday, February 11, in Dearborn.

Nexhat Peshkepia was a valuable member of the group of East and Central European exiles dedicated to the cause of freedom and self-determination. His warmth helped ease many a moment of gloom in times of adversity. His departure leaves all of us the poorer, since genuine champions of liberty cannot be readily replaced.