Drejtori i News24, Aleksandër Çipa me podcastin e tij “Çështja është” ka patur të ftuar gazetarin e njohur italian, Stefano Marcelli.

Vite më parë, Marcelli me një angazhim prej më shumë se 40 vitesh në gazetari, vendosi të lërë vendin e tij, Italinë.

Papritur ai zgjodhi Shqipërinë dhe Tiranën për të jetuar.

Gazetari italian shprehet se shqiptarë e kanë pritur mire dhe se është i kënaqur me Tiranën.

Ai thotë se Shqipëria është një vend me shumë pasuri dhe si italian ushqen ndjenjë faji për Shqipërinë, pasi marrëdhëni me Italinë kanë qenë të dendura dhe se shqiptarët janë trajtuar keq e kjo është diçka që duhet pranuar.

Stefano Marcelli:

Gjëja më e mirë është ndryshimi që po ndodh në Shqipëri. Unë ndjehem mirë këtu. Një italian ndjehet shumë mirë në Shqipëri. Unë kam një mendim të mirë për shqiptarët. Erdha 30-vite më parë për një reportazh në këtë vend dhe u dashurova me një shqipare. Unë njoh miqtë e saj, familjen e saj dhe për mua Shqipria ëshë një atdhe i dytë. Më pëlqen jetesa në Tiranë. Italia dhe Shqipëria kanë pasur një marrëdhënie të dendur, por duhet pranuar se shqiptarët janë trajtuar keq, ashtu si një vëlla i varfër.

Shqipëria Lindje apo Perëndim? 

Stefano Marcelli: 

Dilema e shqiptarëve në Lindje apo Perëndim është shekullore, por e padobishme. Ju jeni pak orient dhe pak perëndim. Jeni pjesa Lindore e Europës dhe jeni pjesa më perëndimore e Lindjes së Mesme. Kjo është ajo tërheqja e madhe për këtë vend, kjo është krenaria për vendin tuaj.

Në podcastin ‘’Çështja është”  e drejtorit të News24 Aleksandër Çipa ku i ftuar ishte gazetari i njohur italian Stefano Marcelli përveç qëndrimit të tij në Shqipëri dhe rrugëtimit 30-vjeçar Marcelli ka folur në lidhje me situatën e krimit në vend.

Ai u shpreh se si një njohës i mirë i vendit tonë prej gati 30 vitesh ka parë se mafia është e lidhur ngushtë me politikën.

Duke krahasuar zhvillimet mes shqipërisë e Italisë ai u shpreh se në Itali ka parë gjithmonë dikë pra një gazetar, një polic, një punonjës administrate apo politikan që ka luftuar krimin ai pranon se po ka pasur edhe të vrarë.

Ndërkohë tregon përshtypjet e tij se në Shqipëri këtë gjë e ka parë shumë pak dhe se Shqipëria duhet patjetër të luftojë krimin e mafien dhe këtë ta sinjalizojë.

Stefano Marcelli: Që të jemi të qartë probemi quhet mafie, dhe nuk ka dyshim që Italia ka një histori pranie mafioze shumë të madhe dhe te rradikuar me rrënjë të shtrira e marrëdhënie e fuqishme me politiken por ka një diferencë mes raportit mafia Itali dhe Shqipëri.

Në Itali ka qenë gjithmonë dikush pjesë e shtetit, magjistrat, polic, gazetar e ata janë vrarë sepse kanë luftuar e hetuar mafien e krimin, ndërsa në Shqipëri nuk e shoh këtë.

Shoh që luftohet shumë pak.

Shqipëria duhet të luftojë mafien dhe ta tregojë këtë ta sinjalizojë. Unë e them se e dua Shqipërinë dhe nuk dua që të identifikohet si mafia.

Drane Jakja, është një emër i panjohur për shumicën e shqiptarëve. Ka ndërruar jetë në moshën 100-vjeçare, disa vite më parë. Kam dëgjuar për këtë grua të pazakontë nga nëna ime, vite më parë. Nëna dhe vëllai im, jetuan në të njëjtën kohë me Drane Jakajn, në kampin famëkeq të Tepelenës, në vitet e para të regjimit komunist. Kampi i Tepelenës, është vendi ku kulmon drama e madhe, e terrorit komunist.

Drane Jakja ishte një çikë bregdrinase nga dera e fisme e Jak Gjonit, në Fierzë të Pukës. Nuse e Vuksan Prek Ndout, nga Nikaj-Mërturi, djalë i derës së patriotit luftëtar, Zeqir Dema i Btoshës. Drane Jakja, ka jetuar në gjashtë regjime.

Por ai që do të linte gjurmë të tmerrshme në jetën e saj, ishte regjimi komunist i Enver Hoxhës. Një rrugëtim 100 vjeçar, i mbuluar me vuajtje, mundime dhe mbijetesë.

Është gjyshja e këngëtarit të mirënjohur të muzikës popullore, Gëzim Nika. Ia ka mbërritur të mbajë në prehrin e saj, nipa e stërnipa të brezit të pestë. Por kurrë, për jetë nuk do të shlyhej nga mendja e saj, fati tragjik i të birit 2-vjeçar.

Ajo e humbi një djalë 2 vjeç, në kampin e internimit në Tepelenë. Historia është e pazakontë, tmerrësisht e dhimbshme. Është nga ato histori që kur i dëgjon, të ndalet fryma.

Doruntina e kohëve modern, e ka quajtur Pjetër Meta, autori i disa teksteve që flasin për historinë e Nikaj-Mërturit. Drane Jakja, është simbol i qëndresës mbinjerëzore. Është gruaja që sfidoi fatin.

Pjetër Meta, e paraqet me detaje, historinë shumë dramatike të kësaj gruaje të pazakontë. Një përmbledhje e kësaj historie, vijon më poshtë.

Si e zhvarrosi djalin 2-vjeçar, për ta marrë me vete pas internimit?!

Në fund nëntor 1948, kur perdja e hekurt e Lindjes, ra si gur mes dy syve, në mes Shqipërisë Londineze e, Kosovës, Drane Jakja, u falme-shëndet përjetë me burrin e saj kaçak, Vuksanin, që ia ktheu pushkën komunizmit, prej se kur hyni në nëntor 1944 në Qafë të Kolçit, për me vra djemtë e Nikaj-Mërturin.

Drandja ia dha besën Vuksanit, se ka me i rritë djemtë e me i ba burra, në trollin e vet dhe ka me i përcjellë çikat nuse, në dyer të mira. Kësokohe, ma i vogli ndër katër fëmijët e tyne, Zefi, ishte veçse dhjetë ditësh.

Në vitin 1949, pa i ikë dimni tokës, policia e Sigurimi i Shtetit, e shpërngulën Drane Jaken me katër fëmijë, në kalvarin e shtatë internimeve: tri vendqëndrime në krahinën e Nikaj-Mërturit, në Tropojë, për gjashtë javë e, prej këndej, në këmbë me djep në shpinë e, fëmijë përdore, deri në Kukës e, mbas-andej, me makinë në Kalanë e Beratit, ku ndejtën tre muaj. Në fund, në dy kampet famë zeza, në Turan e në Tepelenë.

Në kampin çnjerëzor të Turanit, me disa tragjedi në ditë, ku edhe brenda 24 orëve humbën jetën 33 fëmijë, ia rrëmbeu vdekja edhe djalin e saj të vogël, Zefin dyvjeçar.

Drane Jakja me tepër vështirësi, ia bani një vorr të sigurt me thellësi e dërrasa, tek varrezat e ushtarëve italianë të luftës, sepse nuk donte me iu ndodh si disa të internuarve të tjerë, që ua merrnin erozioni i malit, apo ujërat e Vjosës, eshtrat e të vdekurve të tyne të pafajshëm

Po vjen koha me iu fal internimi një pjese të madhe të të pafajshmëve, pasi kampet ishin tej-mbush, me të internuar. Kjo për shkak se në Tepelenë, mbërritën 49 kamionë me të internuar vetëm nga Mirdita, pas vrasjes së Bardhok Bibës.

Kur mori lajmin se do të kthehej në vendin e saj, Drane Jakja, së bashku më çikën e madhe Zojën, u larguan nga kampi i Tepelënës, në atë të Turanit, tek varri i Zefit.

Drandja Jakja, tue gërmue me mjete rrethanore e, gishtat e saj të përgjakur, e nxori djalin e varrosur, para tre muajsh. E mbështolli djalin fytyrë paprishun, me çarçafë të bardhë, të bamun katrash dhe rikthehet në kamp.

Por tragjedia, vazhdoi…!

Shtatë javë, e ka mbajt Nënëmadhja Drane Jakja, djalin e saj në kampin e Tepelenës, tue ia ba tana përkujdesjes e mshefjes e, të higjienës, që t’ia ruajnë fytyrën djalit, e vetes. Kur e pa se kurrkush nuk po mundej me e përcjellë për në Tropojën e largët, çohet e ta merr lejen e largimit e, në një makinë rasti ngarkue me pambuk dhe niset nga Tepelena, për në Shkodër.

Aty shkon nga tregu, ku i kishte ble dikur rrobat e nusërisë e me kursimet e veta, ia ble veshje e mbathë djalit të vdekun, që e kish lanë në hotel, me fëmijët e tjerë, në pritje të ardhjes së dajës së tyne. As në ëndërr, Zefi tashti çehre-bardhë prej deke, nuk e kishte mendue veten, të veshun aq bukur.

Doruntina reale, Drane Jakja, tamam si në legjenda, pasi kapërceu shtatë lumenj të mëdhenj, nga Vjosa tek Drini, pasi kapërceu shtatë vargmale, nga Tepelena në Nikaj-Mërtur, pas shtatë ditëve rrugëtim, me makinë e në kambë, nga kampi i internimit në Fierzë e, në Btoshë, e varrosi Zefin e vogël dyvjeçar, pranë gjyshit të tij, Prekë Ndout, në trollin e Zeqir Demës, në fshatin e tij të lindjes.

Kahmos, nga dy anët e Drinit, nga Malësia e Gjakovës e Malësia e Madhe, erdhën në këtë rivarrim mortor të pa pamë e të pandiemë, me e krye me nderime traditore, këtë përcjellje e t’pame.

Burrnesha e maleve shqiptare, Drane Jakja, ia kreu amanetin e vet burrit të saj e, ndryshe nga Doruntina e lashtë e miteve iliro-shqiptare, mbeti gjallë.  Nanëmadhja Drane Jakja, ia nisi jetës, shtatë herë nga e para: tri herë gjatë internimeve në Nikaj-Mërtur, një herë në Tropojë, kryeqendrën e atëhershme të rrethit, në kalanë e Beratit, në Turan dhe në Tepelenë.

Ngulimi ma i fundit i saj, kur e filloi prapë nga e para, është Bukova në komunën e sotme të Llugajt në Lugun e Malësisë së Gjakovës, ku hapi tokë të re për truall e bukë, ngriti kullën e ndërtoi jetën e vet përmbi një gjysëm shekulli.

Kjo ishte historia e përmbledhur, e kësaj malësoreje të pazakontë. Ajo mbylli sytë pak ditë më parë dhe mori me vete gëzimet e dhimbjet e mëdha të kësaj jete. Kjo histori, bashkë me historitë e të gjitha atyre nënave që humbën fëmijët në Tepelenë, është një kushtrim i madh, për këtë shoqëri që e ka varrosur me qëllim, të shkuarën komuniste.

Brezat duhet ta njohin historinë cilado qoftë ajo. Nuk mundet kurrkush ta fshehë atë, sepse janë histori që do të rrëfehen brez pas brezi. Historia nuk zhbëhet.

Nuk janë dëmshpërblimet në të holla, (që premtuan e vazhdojnë të premtojnë qeveritë e pas viteve ’90-të), larja me historinë e të shkuarës. Në respekt të historive çnjerëzore, që një pjesë e madhe e popullsisë kaluan nën regjimin komunist, duhet të rrëfehet historia siç është. Lerini dosjet, se ato nuk hapen kurrë. Nuk kanë si të hapen, sepse e elita politike, i ka rrënjët tek ai sistem.

Ky 25-vjeçar, e dëshmoi këtë. Por duhet hapësirë që të rrëfehet historia, siç ishte. Nuk mundet që mediat shqiptare, të vazhdojnë të sjellin historitë rozë të drejtuesve komunistë e, të fshijnë si të mos kishin ekzistuar kurrë, këto histori tragjike që kaluan këto nëna, këta shqiptarë.

Është e njohur thënia se; “një histori që harrohet është e destinuar të përsëritet”. E nëse nuk përsëritet në ato forma si nën regjimin gjakatar komunist, në të tjera mënyra e kanë përsëritur historinë në këto 25 vite.

Ata që ishin të persekutuar në regjimin komunist, në një farë mënyre, vazhdojnë të jenë të tillë edhe sot. Ata që ishin të privilegjuar nën atë regjim, janë sot elita politike e vendit. E kjo elite, shkon përtej çdo imagjinate, dekoron persekutorët komunistë. Memorie.al

Atij, pas vitit 1945, nuk i dhanë as punë shtetërore, as pension. I hoqën triskën e Frontit, triskën e ushqimeve, por ia doli të mbijetonte disi, duke u marrë privatisht me përkthime. Vdiq më 1953, në spital, kur ishte i shtruar për kurim nga hipertensioni. Nëse çdo hap i jetës së tij interesante, por edhe të trazuar, mund të lihet në errësirë, ajo e cila vlen të theksohet sot, si një vlerë e vyer e mendimit shkencor ekonomik, është “promemoria”, të cilën më 22 dhjetor 1945, e dërgon “të rezervuar, vetëm për ministrat”.

Kjo promemorie, një dokument që për herë të parë është komentuar në mënyrë dinjitoze nga autorët Fatos Arapi dhe Trim Gjata, në vitin 1992, është një ese shkencore që zbulon fare mirë se çfarë lloj komunisti ishte ai dhe si e shihte të ardhmen e atdheut të vet. Fjala është për Kostandin Boshnjakun.

Kostë Boshnjaku lindi në vitin 1888, në Lunxhëri të Gjirokastrës. Studimet i kreu në Institutin Tregtar të Pireut në Greqi. Për disa vjet punoi në banka ndërkombëtare në Odesë dhe Pjetërburg të Rusisë. Kur më 1914-ën u formua qeveria e Princ Vidit, ai u emërua drejtor i Thesarit dhe Borxhit Shtetëror.

Gjatë “Revolucionit Socialist të Tetorit”, ai ndodhej në Rusi dhe ndoshta është i vetmi intelektual shqiptar, që i ka përjetuar nga afër ngjarjet tronditëse të Rusisë sovjetike.

U kthye në atdhe dhe u bë dëshmitar aktiv i epokës së turbullt e njëherësh shpresëdhënëse, të fillim-viteve ’20-të, por pas dështimit të qeverisjes noliste, të 1924-ës, u shtrëngua të emigrojë (në Austri, Zvicër, Gjermani, Francë, Bullgari, Rumani).

Gjatë kësaj kohe ka patur miqësi me intelektualët demokratë e republikanë, si; Noli, Ymer Dishnica, Nikolla Ivanaj, Halim Xhelo Tërbaçi, Sejfulla Malëshova, Asdreni, Faik Konica, etj.

Ky i fundit në vitin 1922, i pat sugjeruar Nolit në një letër, se Boshnjaku ishte personaliteti më i volitshëm, për t’u emëruar ambasador në Greqi. Ahmet Zogu më 1927, e dënoi me vdekje në mungesë, si i akuzuar për pjesëmarrje në organizimin e atentatit kundër tij, në kryeqytetin austriak. Kur policia e Vjenës e arrestoi më 1929, për lirimin e tij ndërhynë personalitete botërore, si Ajnshtajn, Anri Barbys, etj.

Ndalemi pak këtu, sepse dokumenti origjinal i 5 qershorit 1929, me anë të të cilit konsulli i Shqipërisë në Vjenë, Çatin Saraçi, lajmëron ministrin e vet të Jashtëm, Reuf Fico, mbi arrestimin e Boshnjakut, flet shumë.

Ja dy ekstrakte: “…J’u konfiskua Boshnjakut krejt korrespondenca. J’u gjetën shumë letra të Fan Nolit, nga Berlini, të Lazër Fundos nga Moska, të Kollumbit nga Stambolli… ”, ose; “Ky me dhelpninë e tij, ka pasë dijeni mbi përmbledhjen e aktit res. Nr. 170-II, qi j’u dërgue kësaj zyre…ndoshta në qark të nëpunsavet t’onë të Qandrës, nuk kuptohet edhe fjala “sekret zyrje”… asht e ditun se ay asht aq i squet, e nuk përmend kurr’ emna, në letra të tija”. E në fakt, vetë ministri Fico, ishte mik i ngushtë i Boshnjakut, siç dëshmon dhe fotoja.

Ishte epoka e ideve radikale, qoftë majtas apo djathtas. Të cilat edhe më ashpërsisht nga sa propagandoheshin, u vunë në jetë me komunizmin dhe fashizmin. Por është interesant fakti se Boshnjaku, gjatë gjithë periudhës 1924-’39, ka jetuar jashtë atdheut si emigrant politik, bënte pjesë në atë klasë intelektualësh idealist, që komunizmin e lidhnin me mirëqenien dhe jo me vrazhdësinë staliniane.

Ja një shembull: Diku para vitit 1922, kur e pyetën në Hollandë për rreth idealeve të Revolucionit të Tetorit, ai iu përgjigj atyre se: “Komunizmi është një iluzion për shoqërinë njerëzore”.

Kostë Boshnjaku kishte një kulturë të gjerë në lëmin e ekonomisë, në veçanti të asaj bankare. Zotëronte një kompetencë shkencore. Ishte poliglot: Dinte greqishten e vjetër dhe të re, turqishten, frëngjishten, rusishten, gjermanishten, anglishten, që i fliste rrjedhshëm, sepse kishte banuar në këto vende.

Kishte një penë të mprehtë prej publicisti serioz. Ishte plot dinjitet, i matur e fjalëpakë, dëgjohej dhe iu imponohej për respekt të tjerëve. Mendimi i tij politik, bazohej në direktivat e para të Kominternit, të cilat më pas u keqinterpretuan (edhe) nga regjimi komunist shqiptar, por ndërkaq çdo shenjë e tij në shtypin e kohës, bie era progres.

Nga ana tjetër, për ta kuptuar më saktë mendimin politik, ekonomik dhe shkencor të Kostandin Boshnjakut, duhet t’i referohemi kushteve historike, të gjithë aktivitetit të tij.

Boshnjaku përfshihet në ajkën e intelektualëve për tërë mozaikun e komunistëve të ardhur nga Franca, Italia, Gjermania, apo Austria, në Shqipëri, që në plan të parë vunë çështjen shqiptare.

Fjala është për atë brez “proto-komunistësh” që më pas u zhgënjye, hoqi dorë, u ndrydh në guaskën e vet apo edhe u eliminua fizikisht, pasi pa se çfarë ishte komunizmi i përkthyer në terrenin shqiptar, siç janë; Sejfulla Malëshova, Tajar Zavalani, Koço Tashko, Dhimitër Fallo, Llazar Fundo, Niko Xoxi, etj.

Në vitin 1924, ai shkruan me shumë respekt dhe vlerësim për presidentin amerikan Uillson, për atë ç’ka bëri në Konferencën e Paqes më 1920 për Shqipërinë; por edhe për Leninin, mbi qëndrimin që ai mbajti në denoncimin e ‘Traktatit të Londrës’, më 1915, për çështjen shqiptare. Dhe Boshnjaku thekson se: “Nuk na intereson zaten, sa vepra ka shkruar Lenini, por vetëm çfarë ka bërë ai për Shqipërinë”.

Sa i përket jetës së tij private, në ato pak raste kur është përmendur pas vitit 1990, Boshnjaku është anatemuar si aventurier (sepse nuk martohej?!). Në fakt, çertifikata e martesës, mban numrin 125, të datës 21 korrik 1940, të zyrës së Gjendjes Civile në komunën e Prezës.

Ai që nga viti 1925, ka bashkëjetuar me të vetmen grua, austriaken Margarete Sehmid. Pikërisht në banesën e saj në Vjenë, e arrestuan në vitin 1929.

Sipas të afërmve të tij, Kostandin Boshnjaku, nuk donte fëmijë, për mungesë baze ekonomike, por edhe për faktin se ai lëvizte nëpër botë, duke punuar për Shqipërinë. Është mjaft domethënës një shkrim i tij, në gazetën “Shqipëria e re”, në mars 1934, (faqe 4), ku kritikon parlamentin shqiptar, që kishte nxjerrë ligjin; “Për ndalimin e martesave me vajza të huaja”.

Po në këtë vit, nga Varna e Bullgarisë, dërgon një letër të hapur për të gjithë kolonitë shqiptare me pseudonimin, I.G. Coni. Në këtë material prej dy faqesh, del në sipërfaqe jo vetëm niveli, mendimi i lartë social i autorit, por mbi të gjitha vlerësimi bashkëkohor dhe aspak Bolshevik, i zgjidhjes së çështjes shqiptare.

Në rrethet intelektuale të kohës, Kostandini vlerësohet lart, dhe kjo tregohet edhe nëpërmjet korrespondencave si dhe dedikimeve të shprehura në librat e dhuruara prej tyre, të cilat janë faksimile në arkivin familjar: nga Konica, Hasan Prishtina, Sejfulla Malëshova e, deri tek Nako Spiru apo, Koço Tashko.

Bile ekziston një letër, ku Imzot Luigj Bumçi, i shpreh falenderimet në emër të princeshës Sanije (motra e Zogut, persekutori dhe dënuesi i tij me vdekje), për kurën e dobishme të mjekësisë popullore, që ai këshilloi për shërimin e saj.

Kostandin Boshnjaku u kthye në Shqipëri, në vitin 1939. Mori pjesë aktive në Luftën Antifashiste, duke u zgjedhur një nga 16 anëtarët e kryesisë së Këshillit të Përgjithshëm Antifashist dhe deputet i Kuvendit Popullor, në zgjedhjet e para të pasluftës, më 2 dhjetor 1945. Këtë fazë të jetës së tij, mund ta nisim me një nga letrat e pakta që Enver Hoxha i dërgoi, ajo e 17 prillit 1944, ku e lajmëron 55 vjeçarin, për vendimin e Këshillit mbi thirrjen e Kongresit Antifashist:

“I dashur Boshnjak, …e kuptoj fare mirë arsyen që të shtrëngon të rrish aty, pse të kam njohur në pyjet e Martaneshit, të mbuluara me borë; ti qëndrove i patundur me gjithë vuajtjet fizike….!

Mos u tremb për çështjen e sëmundjes dhe shëndetit, pse tash është vera përpara dhe jemi në kondita më të mira”. Ironia e interesimit të diktatorit të ardhshëm për shëndetin e Boshnjakut, merr tone shumë therëse, duke patur parasysh vazhdimin.

Pas lufte ai u emërua drejtor i përgjithshëm i Bankës së Shtetit Shqiptar, por menjëherë pas promemories, u hoq nga posti dhe në fillim të vitit 1947, u arrestua nën akuzën se bënte pjesë si kryetar opozitar në “Grupin e Deputetëve”, duke u cilësuar “agjent i anglo-amerikanëve”. U dënua me pushkatim, pastaj dënimi ndërroi në 101 vjet burg.

Përfitoi nga amnistia në vitin 1949, ndërsa një version tjetër, thotë se u lirua me ndërhyrjen direkte të ambasadorit sovjetik, Çuvahin. Nëse kjo do të ishte katërcipërisht e vërtetë, nuk do të mund të gjente shpjegim fakti, që Boshnjaku mbeti i survejuar, i persekutuar moralisht dhe ekonomikisht, deri në fund të jetës, bash në ato vite kur ndikimi sovjetik në Shqipëri, ishte absolut.

Në veçanti pas 1944-ës, merita e Boshnjakut qëndron në kundërshtimin ndaj marrëveshjes së bërë midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë, për njehsimin e dinarit me lekun. Një fakt të tillë, është përjetuar nga miku i tij i burgut, Nexhmedin Ballka, i cili tregon: “Kur e bënë drejtor të përgjithshëm të Bankës së Shtetit, Kostandini më vjen në shtëpi e më thotë: Erdha sepse Jugosllavia, ka kërkuar që Banka Shqiptare, të varej nga banka e saj.

Kjo do të thotë që të tëra përqindjet e fitimit, t’i marrë Jugosllavia dhe ne do të humbasim miliona dollarë. Do të bëjmë një gjë: Të vësh në dijeni Nako Spirun. Kur ia thashë këto Nakos – thotë Ballka -, ai më këshilloi që të hesht, ‘sepse e pëson edhe ti edhe unë’”. Në fakt kjo marrëveshje nuk u realizua në praktikë, por dihet që Nako Spiru dhe Boshnjaku, e pësuan më vonë.

Kostandin Boshnjaku nuk i ka thirrur asnjëherë në emër Enver Hoxhës: Gjithmonë i drejtohej; “djali i xha Halilit”, sepse ishte 20 vjet më i madh se ai, e me një kulturë, që nuk kishte asnjë enë komunikuese, me nivelin e Hoxhës. Ai vërtet mori pjesë në luftë, por nuk mund të pajtohej me udhëheqjen komuniste shqiptare.

Boshnjaku i ka tërhequr vëmendjen Enver Hoxhës: “Vështroni si po veprohet në vendet fqinj, bëni një amnisti, bëni kujdes se, ne luftën, nuk e bëjmë për hakmarrje. Mos bëni atentate…”! Këshilla sigurisht, shkoi në vesh të shurdhër.

Jeta e Kostandin Boshnjakut, reflekton tragjizëm edhe pas daljes së tij nga burgu. Së bashku me shoqen e mrekullueshme të jetës, ushqeheshin vetëm me përkthimet, që ai bënte dhe bashkëshortja i shtypte me makinë shkrimi.

Ja një pasazh zhgënjimi, që e tregon sërish Nexhmedin Ballka: “Kostandin Boshnjaku në Durrës, kishte një vëlla, ku ndenji pak kohë dhe në kushte shumë të vështira. Një ditë e takova dhe ai më çoi tek porti detar. Atje shoh Demir Godellin (ish komunist i kohërave të para) që nxirrte bukën si përkthyes…”!

Enver Hoxha u kishte gjetur fundin njerëzve më me shkollë, më me kulturë, më atdhetarë, të cilët përqafuan komunizmin e viteve të hershme, vetëm për ta parë Shqipërinë në një mirëqenie realisht demokratike.

Mjaft të lexohet promemoria e Boshnjakut, për të kuptuar se çfarë Shqipërie donte ai. Sepse thelbi i personalitetit të Kostandin Boshnjakut, është respektimi i bindjeve të vetvetes nën moton: “E vërteta mund të mos na bëjë zengjinë, por do të na bëjë të lirë”. Memorie.al

STAVRI MARKO/ Petro Marko ka lindur në Dhërmi në 1913. Fëmijëria e tij ka kaluar në fshatin e tij të lindjes, për të cilin ai thotë se; “Dhërmiu është fshati më i bukur në botë”.

I edukuar nga familje e njohur dhe patriotike himarjotase, Petroja më pas do të ndiqte studimet në Shkollën ‘Tregtare’ të Vlorës. Pasi mbaroi shkollën në vitet ’30-të, atë e caktojnë mësues të gjuhës shqipe në zonën e Dropullit. Pikërisht në ato vite, Petroja filloi të shfaqte talent në fushën e dorëshkrimeve dhe të gazetarisë. Në atë kohë, Petroja kujtonte me respekt Branko Merxhanin nga i cili u lidh në fushën e botimeve. “Ora” do të ishte gazeta e parë ku Petro Marko 25 vjeç, do të fillonte të shkruante shkrimet e para të cilat sulmonin regjimin e Zogut, për prapambetje shoqërore kulturore dhe ekonomike në të cilën ndodhej vendi. Më pas me gazetën tjetër “ABC”, Petro Marko do të shtonte talentin e tij në formimin intelektual sidomos, kundër frymës së re që sapo kishte sunduar në Europë, atë të fashizmit.

Për disa shkrime të botuara, ai u burgos disa herë nën censurën e fortë të regjimit të Zogut. Petro u shkëput herët nga Himara dhe kontaktet me familjen e tij i mbante për së largu. Atë kohë ishte vendosur në Tiranë dhe rreth viteve 1934- ’35 ai përfitoi një bursë për të ndjekur studimet në Paris, ku veçanërisht ministri i atëhershëm i Arsimit të Mbretërisë së Zogut, Hil Mosi, e ka ndihmuar duke parë penën e fortë të Petros, për të vazhduar studimet jashtë shtetit. Petro Marko do të detyrohej të ndërpriste studimet, kur filloi lufta në Spanjë. Në atë kohë ai u bashkua me patriotë dhe revolucionarë, siç thoshte ai në atë kohë që; “Të gjithë ishin komunistë të vendosur”, për të luftuar ndaj fashizmit. Pikërisht në vitin 1936, Petro Marko së bashku me shumë shqiptarë të tjerë, regjistrohet në Brigadat e forcave vullnetare të Spanjës.

Atje, veç luftëtarëve të të gjitha vendeve, ai njohu dhe të famshmin Ernest Heminguej, për të cilin ai thoshte se ishte një kolos i përmasave të mëdha. Ngjarjet e Spanjës, Petro do t’i hidhte në letër dhe do t’i botonte në kohën e diktaturës së Enver Hoxhës, por me një natyrë krejt të veçantë, atë të censurës, të ndalimit të veprave dhe vargjeve dhe të diktuara prej propagandës komuniste e asaj kohe. Pushtimi i Italisë fashiste e gjeti Petron në mërgim në Francë, i cili ishte kthyer pas luftës së Spanjës. Në Shqipëri vjen menjëherë dhe takohet me patriotë dhe komunistë, përfshi Nako Spiron, Sejfulla Malëshovën, Skënder Luarasin, Mehmet Shehun, Koci Xoxen, etj., dhe merr pjesë në rezistencën guerilje, kundër fashizmit. Në vitin 1941, kur vepronte në Tiranë, arrestohet dhe internohet në burgjet e Ustikas në Itali, nga ku lirohet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Pas çlirimit, Petro Marko do të themelonte gazetën “Bashkimi”, por në vitin 1947, ai do të arrestohej, i akuzuar si “agjent i anglo amerikanëve”.

Pasi ka qëndruar rreth dy vjet në burgjet e regjimit komunist, të Enver Hoxhës, Petroja do të fillonte jetën ndryshe nga ç’kishte dashur dhe ç’kishte luftuar për vendin e tij, nën sundimit e gjatë të dinastisë së Hoxhës, kohë për të cilën ai vetë thoshte se; “ta dinte se Shqipëria, do të kishte përfunduar nën diktaturë, do të kishte qëndruar diku në perëndim dhe prej andej, ndoshta do t’i shërbente më mirë vendit dhe kombit të tij”, se sa nën kërcënimin e kulisave të diktaturës komuniste në Shqipëri. Martuar me Safon, piktoren bukuroshe, Petro do të edukonte dhe dy fëmijët e tij, Jamarbërin dhe Arianitën, nën frymën bashkohore të artit dhe të kulturës qytetare.

Por pikërisht këtu fillojnë dhe aventurat e jetës së tij. Shkrimtari i cili, më pas do të bëhej profesionist i vërtetë, me publikimet dhe reportazhet e tij, si në shtyp dhe në botime, do të gëzonte shpejt respektin e shumë shqiptarëve dhe patriotëve, jo vetëm në vend, por dhe jashtë saj. Botimet e Petro Markos, filluan të përktheheshin në gjuhë të ndryshme të botës. Vepra të tilla si; “Hasta La Vista”, “Qyteti i fundit”, “Ara në Mal”, “Një emër në katër rrugë”, “Shpella e Piratëve”, etj., do të mbushnin libraritë shqiptare dhe europiane, madje dhe deri në Japoni dhe Amerikë. Me daljen e botimeve të Petro Markos, letërsia shqiptare hyri në frymën e letërsisë moderne, origjinaliteti i të cilës, i kaloi dhe kufijtë imagjinarë. Pikërisht ishte Dhërmiu, për të cilin ai thoshte se ishte fshati më i bukur në Botë, vendi ku Petro do të fillonte të lidhte gjithë krijimtarinë e tij artistike dhe letrare. Dhërmiu dhe Himara do të mbeteshin të paharruara në kujtesën e Petros, për të cilin ai thoshte se; “Në atë vend dhe gurët e retë flasin bashkë”, ndërsa nuk mund ta përshkruante dot me fjalë përplasjen e dallgëve dhe zhurmën e tyre me shkëmbinjtë mbrëmjeve buzë detit.

Për gjatë gjithë karrierës së tij letrare, deri sa Petro Markon e larguan nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, Dhërmiu dhe njerëzit e tij të thjeshtë, do të përbënin thelbin e personazheve të shkrimeve dhe veprave të tij, ku shpesh emra dhe karaktere të legjendave të brigjeve të Himarës, do të tërhiqnin me interes botën e fëmijëve dhe të rinisë shqiptare. Personazhet e librave me heronj, piratë dhe kapedanë, do të shndërroheshin në filma, ndërsa me botimet e romanëve modernë të letërsisë sonë, ai do të fitonte dhe tituj të lartë, si në vitin 1959, “Çmimin e Republikës”. Edhe pas persekutimit të tij moral dhe si shkrimtar profesionist, Petroja nuk hoqi dorë nga veprat dhe shkrimet. Ai shkruante thjesht në një shtëpi, të cilën nuk e ndërroi deri në vdekje, (përballë ish-Hotel “Arbëria”), në një dhomë ku vetëm dëgjohej goditja e makinës së shkrimit dhe ndihej era e thellë e duhanit, që ai pinte deri natën vonë. Në shtëpinë e tij, kanë hyrë me qindra miq e shokë, patriotë dhe bashkëfshatarë, si nga Himara dhe vende të tjera të Shqipërisë, për probleme e halle, pse jo dhe talente për të mësuar më pas artin e Petros. Ndërkaq persekutimin e tij ai do ta ndjente akoma më shumë kur Madu, (siç i flisnin shkurt, djalit të Petros), do ta futnin në burg për propagandë antikomuniste. Në ato dy vitet e rrëzimit të diktaturës, Petroja do të kishte në duar dorëshkrimet më të bukura të jetës së tij, por ai fatkeqësisht dha shpirt në 24 dhjetor të 1991.

Pak kohë më parë, ai kishte themeluar Partinë Republikane, për të cilën ai thoshte se; “duhet të bëhet vërtetë republikane, me koncepte moderne dhe jo komuniste”. Amaneti që kishte lënë në familje, ishte jo shumë i çuditshëm për njerëzit që kanë lindur në Bregun e Detit Jon. Ai dëshironte të varrosej në Dhërmi. Autori i këtyre radhëve, ka jetuar tri vitet e fundit të jetës së Petro Markos, bashkë me të, momente trishtimi dhe gëzimi, që nga fillimi i botimeve të Petros dhe deri në vdekje, që s`ju nda për asnjë çast nga pas, pikërisht në atë dhomë të vogël, ku Petroja i shtrirë në shtrat, priste dhe përcillte shumë miq dhe dashamirës së tij, sikur dëshironte të çmallej dhe vetëm të çmallej me ta.

Por ja, një natë dimri, ndërsa RadioTelevizioni Shqiptar njoftoi për shuarjen e një prej kolosëve të letërsisë shqiptare, Petro Markon, të nesërmen trupi i tij, do të udhëtonte dhe do të varrosej pranë gurëve të Dhërmiut, tek varri i të parëve të tij, dhe pse Llogorai atë ditë, mbuluar me borë dhe akull, do ta lejonte arkivolin dhe miqtë që e shoqëronin, pa asnjë pengesë. Petro Marko prehet sot në “Fshatin më të bukur në Botë”, Dhërmi, mes ullinjve dhe portokalleve, por dhe aromës së jodit të Jonit. Sot pas kaq vjetësh, Presidenti i Republikës së Shqipërisë Rexhep Meidani, i ka akorduar pas vdekjes titullin e lartë “Mjeshtëri i Madh i Punës”, Petro Markos, për meritat e tij të larta, në shërbim të kombit, atdheut, artit dhe letërsisë. Me veprën e Petro Markos, Teatri i Qytetit të Vlorës mori emrin e tij. “Memorie.al”

Sundimi i Vuçiqit e ktheu Serbinë në epokën e feudalizmit, sepse ai dhe feudalët e tij janë me origjinë kriminale . Priftërinjët janë bërë partia e vërtetë politike e Aleksander Vuqiqit, të cilët po ndërhyjnë në në jetën politike.Ata janë qmendur deri në pikën, sa ata duan ta kthejnë paqën në luftë të shfarosur ndaj popujve të tjerë në Ballkan.Edhe kjo qeveri e Vuqiqit, është e rrezikshme sikur ajo e Millosheviqit të viteve të 90-ta të shekullit të kaluar, e cila shkaktojë gjakëderdhjën më të madhe të pas Luftës së Dytë Botërore, në ish-Jugosllavi.Kisha Ortodokse Serbe përmës popëve më mjekrra të gjata dhe të veshura më të zeza, e shpirt katran, po kërkojnë që më luftë të formojnë Serbinë e Madhe, që nuk ju kishte lejuar Millosheviqit nga NATO.Këta po lëshojnë zëra qjerrës dhe mjegullnaja për të ashtuquajturën “Kosova Juresalemi serb”.Prap popët serb po bartin reliktet e Princ Lazarit, e kriminelëve të luftës në çdo qytetet në Serbi, në Mal të Zi, Bosnje, dhe në veri të Kosovës, duke i ndezuar pasionet e qmendura ultranacionaliste për luftë .Kisha është në radhët e para të organizimeve të ndryshme politike dhe fetare, për të nxitur urrejte patologjike ndaj qdo gjëje shqiptare.Ata tashmë kan krijuar fiksion në kokat e tyre mesjetare për një llojë të botës serbe.Kjo logjikë fashiste po bartët edhe në qdo aktivitet sportiv në Serbi, edhe jashtë vendit, si motivim dhe helmim për luftë të gjeneratës se re.Në këtë kontest e kemi edhe deklaratën provokuese ndaj Kosovës të gjeneralit serb, Zoran Stojkoviq, i cili është drejtor i Agjencisë së Inteligjencës Ushtarake në Serbi , së “Nuk ka vend në shërbimin tonë për ata që nuk e mbajnë Kosovën në zemër dhe që nuk jetojnë për ditën kur trengjyrëshi serb do të fluturojë në gjithë krahinën tonë jugore- Kosovën”.Provokime të tilla për pushtim të Kosovës kemi çdo ditë nga kreu i Kishës, Porfirije të cilt nuk ju lejua këtyre ditëve hyrja në Kosoëv për të vizituar Patrikanën e Pejës.Pasi që Serbia nuk u dënua për gjenocid në Bosnje dhe në Kosovë nga TPI-ja në Hagë, regjimet pasmillosheviqiane, harruan mijëra të vrarë dhe të masakruar në Bosnje, dhe vrasjët masive dhe largimet e 1 milon shqiptarëve nga Kosova nga Millosheviqi, Shesheli, Karagjiqi,Mlladiqi e kriminelet e tjerë serb, të cilat po rehabilitohen nga regjimi po ashtu i një krimineli të luftës siq është presidenti , Aleksander Vuqiq, dhe kryepopët serb. Natyrishte së e keqja e pa ndëshkuar kthehet dhe kryen edhe më shumë krime.Protagonistët politikë të luftës në Serbi ,ishin dhe po mbesin në pushtet, pse ashtu po mendon Kisha Ortodokse Serbe, me krypopët, që nga Pavle deri të Porfirije, por edhe më herët. NATO, do të duhej edhe një herë të bëjë më dije Serbinë e Vuqiqit, së nuk do të lejohet të realizohet miti mesjetar i Kishës Ortodokse Serbe, për “popullin qiellor serb’, dhe idenë të “gjithë serbët në një shtet”, që janë shëndrruar në ide psikopatike, e sociopatologjike…