Era u fashit por, çuditërisht dega e kumbullës së vjetër vazhdonte të trokiste ritmikisht në dritare. Atë e bir vështronin hutueshëm degën që trokëllinte në xham. Djalit sy kaltër i bëhej të besonte se, qenë gishtat e nënës Vera në atë degë kumbulle, afroheshin preknin xhamin dhe tërhiqeshin me dhembje. Ndoshta zemra e saj, ndehur në erë i qe njësuar degës, e shtynte me ngul në dritare, si tu thoshte: ‘ Ndjemëni, o bijtë e nënës, pranë jush jam orë dhe minutë.’
Mirili i gëzohej trokëllimës në xham mbasi thyente heshtjen e rëndë dhe gërryese. I bëhej pas çdo trokitje xhami, ambienti përshkënditej, vishej me mjegull të purpurte. Por goditjet s’kishin të pushuar, dega e kumbullës në dritare shndërrohej në hije të përdredhur dhe, sa vinte bëhej e lodhshme, acaruese, sunduese. Bam, i vinte trokëllima në veshë, trupi i gërmuqej, i varej kokën poshtë e më poshtë. Gjuha iu tha dhe iu lidh dhe, një moment mendoi t’i thoshte të birit të sharronin kumbullën edhe pse ishte prodhimtare me kumbulla gjatore të plota dhe gjithë lëng. Në ditë të ngrohta me diell, nën freskinë e kumbullës Vera ulej, punonte me grep dhe këndonte këngën e ‘Vajzës së valëve’. Nën kumbull puthi për herë të parë buzët e plota të Verës dhe ajo u drodh në gji si fëmijë. Ndjeu në hundë erën e mrekullueshme të trupit të saj. O Zot ç’ kohë e artë! Por vajza e brishtë, gjoks vogël, trup imët, mbeti me barrë, syrin e kaltër i dhuroi të birit dhe, shumë shpejt u bë grua. Në rrjedhën e viteve, përpara topolakes grua i ngjante vetja fëmijë.
Sakaq ndjeu pendesë që mendoi prerjen e kumbullës. Së paku të sharronin degën që e bezdiste orë e minutë. Përnjëmend pandehu sikur dega u tërhoq e lënduar nga dritarja. Hija u tret dhe përnjëherësh dhoma u ftoh, u shurdhua. Iu bë sikur qe ngujuar në një ambient të huaj. Kafshoi buzën dhe rënkoi i penduar.
I biri, la librin mbi kanape dhe vështroi hutueshëm të atin. S’mbante mend që kur i mbeti në duar pa shfletuar. I ati vazhdonte të qëndronte në qoshe të divanit sy ngulur te dritarja. Sigurisht ikja e parakohshme e nënës Verë ishte goditje e rëndë për të dy. Atë e tronditi, të atin e drobiti.
Mirilin e bezdisi shikimi i hutuar i të birit me refleks kaltëror, por tashmë kapërceu pragun e adoleshencës, kishte filluar të burrërohej dhe, s’duhej të hutohej.
‘Më mirë thuaja vetes’, iu bë sikur dëgjoi një zë pranë veshit. ‘Vetes! Hëm! Si mund t’ ia them vetes kur jam pesëdhjetë vjeç burrë?! Kush qe ai zë që më fryu në vesh?!’ Vështroi me mëri nga dritarja.
Brofi me inat në këmbë dhe, ndehu duart mbi syzet prej gize të stufës së madhe. Në stufë zjarri ishte i shuar qyshkur. Në dhomë endej një ciknë e lehtë. Asnjëri nga të dy s’kujtohej të fuste dru, të ngrohte dhomën.
Kur i biri ishte në shkollë, Mirilin e gërryente vetmia, muret dhe orenditë e shtëpisë sikur e shtypnin. Kishte nevojë për zëra e zhurma, por s’ia lejonte vetes për shkak të zisë të hapte radion ose televizorin. Ngrihej hapte dritaret e shtëpisë, kat më kat të dëgjonte zhurmën e erës. Ngulte sytë degës së kumbullës që tundej, kërciste me ankim, gjethet që binin në tokë, por e kjo pamje e acaronte. Atëherë niste hungërinte, vërtitej në dhomë, si i ndërkryer pa kurrfarë qëllimi. Era fërshëllente, hynte vrulltas, së bashku me gjethet dhe pluhurin e rrugës. Mirili përgjonte fërshëllimën e erës, përplasjen e kanatave të dritareve, thatësia e pluhurit të dhomës i mbante frymën. Nxitimthi rrëmbente pardesynë bojë qumështi, e vishte në ecje e sipër. Shkallët i zbriste me zhurmë, duke u mëshuar me nervozizëm thembrave në dërrasat e vjetra. Dy rrugicat e para i përshkonte me hap të shpejtë, qafë mbledhur, buzë shtrënguar dhe shikim përhumbur. Në rrugicën e tretë ngadalësonte hapin, qetësonte veten, rregullonte jakën e pardesysë, çmpinte trupin dhe hidhte hapin si të tjerët. Por i bëhej sikur era e shtynte me inat.
I biri fërkoi duart, ndjente të ftohtë. Mori dy copa pishë të ndezte zjarrin. Pisha dhe drutë e lagura mbushën dhomën me tym.
– Lëre dreqin, na mbyti, – murmuriti Mirili dhe fërkoi sytë: – Bëjmë dhe pa zjarr.
Vironi u tërhoq prej stufës në heshtje. Nënë Vera e mbante dhomën e ngrohtë, të pastër, plot dritë. Iu duk sikur trupi i mbante erë tym, ndërsa duart rrëshirë pishe. I bëhej të qante, gjithçka ndryshoi pas vdekjes së nënës Vera.
Në dritare u dëgjuan trokëllimat e shiut të vrullshëm.
Vera kishte qenë strumbullari i familjes, truri i mençur, dora e kujdesshme, por iku, u bë erë. Mirili kishte qenë gjithnjë, ku rrafsha, mos u vrafsha. Asnjëherë s’çau kryet për problemet e rëndomta të familjes. Të rëndësishme për të ishin kënga dhe gjilpëra. Kohë mbas kohe merakosej e trishtohej për grykën kur i ftohej dhe zëri kur i hollohej. Çdo mëngjes Vera i jepte të pinte vezë të freskët të pazierë dhe një kupë me qumësht të ngrohtë. Nuk e vriste mendjen për hallet, problemet e shumta të familjes, pazarin, nevojat e tjera si fjala vjen, rregullimin e të ardhurave, vështirësitë e gjetjes së vezës së freskët në pazarin e pakët të fshatarëve, qumështin, radhët e gjata ngaqë arkat me shishe me qumësht ishin të pakta e plot gjepura si këto.
Mirili shkujdesej fill në momentin kur lëshonte rrogën në duar topolake të gruas, dhe, fshinte duart si të thoshte;
‘Grua, ja, të gjitha paratë që mora ti dhashë’.
Pastaj luante kokën i çliruar, duke buzëqeshur tërhiqte me delikatesë një njëqind lekëshe dhe shtonte:
‘Ja, po e marr këtë të pi ndonjë gotë birrë me miqtë e grupit’.
Mirili s’kishte të tjera pretendime. Grupi ku këndonte herë mbas herë ndërmerrte udhëtime në qytete, ndërmarrje dhe fshatra, japin koncerte. Këngët i pëlqeheshin, këndoheshin dhe ai mbushej me kënaqësi.
Vera pranoi pa mëdyshje sakrificat familjare për hir të këngës, zërit të bukur të burrit. Punë e madhe, le të ishte i shkujdesur, moskokëçarës si çilimi. Situatat e vështira ekonomike, i kalonte heshtazi pa bërë zhurmë dhe rrëmujë, pa i rënë në sy burrit të saj të brishtë si çilimi që, trishtohej për hiç mos gjë dhe, fillonte kollitej duke mbajtur fytin me dorë. Gruaja lodhej, stërmundohej, harronte veten dhe lumturohej kur dëgjonte suksesin e merituar të Mirilit. Përlotej, i merrte kokën e bukur dhe ia shtrëngonte në gji.
Shëndeti i gruas, shtyllës kryesore të familjes, po binte dhe askush s’e vinte re. Vera edhe pse e kapitur e ligështuar, vazhdonte të gjendej në krye të punëve dhe problemeve të familjes. Kur mbetej vetëm, vinte dorën në mes, shtrëngonte barkun dhe ulej me vështirësi në stol. Ç’ ndodhte që s’mbushej me frymë?
Një mbas dite u gjend me dhembje të forta dhe s’kishte fuqi të ngrihej. Merrte frymë me vështirësi. I dukej sikur labirinti i fytit qe ngushtuar, fryma i pengohej. Sa herë kërkonte të pastronte fytin i buçiste e vjella dhe lukthi i fërshëllente. Hodhi kuvertën krahëve, ndjente të ftohtë. Fërkonte barkun që i priste dhe, mërmëriste me vete: Nga u gjendën këto këputje dhe dhembje të bezdisshme. Mbështeti kokën në jastëk dhe mbylli sytë. Ndoshta një dremkë e shkurtër do ta qetësonte.
Mirili hyri me nxitim në dhomë dhe, gjeti të shoqen shtrirë, sy mbyllur:
-O grua, çka bërë vaki, në mes të ditës fle! – në zërin e tij dallohej habia e turbullt.
Vera hapi sytë ngadalë:
– Jo, s’ fle, – mërmëriti me apati.
Mirili fërkoi ballin. Hëm, erdhi me vrap në shtëpi ti shfaqte gruas shqetësim e madh, hatanë e madhe:
– Grua, jam në hall të madh, më djeg fyti.
– Fyti?!
– Ëhë! Dreq o punë nga mora të ftohurin. Ja e dëgjoje, o, o, h, aah, oooaaahhh! Ngjan zëri im si gajde e shfryrë? Ku e gjeti dhe sot.
-Hë , ku e gjeti sot,- mërmëriti Vera.
-Uf! Ah moj grua, grua, ç’më gjeti mua të ziun, në orën gjashtë kam koncert. Në shfaqje janë ftuar drejtuesit kryesorë të partisë dhe pushtetit në rreth, si ti a bëj?
Në vend të përgjigjes, dëgjoi rënkimin të thellë. Mirili mbajti këmbët, vështroi të shoqen me dyshim dhe trishtim njëherësh. Besoi, i bënë veshët, sepse qe krejtësisht e pamundur të sëmurej, të zinte shtratin gruaja.
-Hë!?
Vera rënkoi përsëri. Mirili vështroi përreth i topitur. S’ dinte ç’të bënte. Krahët i ndjente të mpira U vërtit rreth shtratit të së shoqes,.
– Grua, – i foli zë ulët dhe e preku lehtë në sup: – Të lutem thuaj je mirë?
Gruaja pa nga i shoqi, i cili qëndronte në këmbë, si i kapur në faj dhe, bënte shuk kapelën e shfaqjes. Ajo duke u përdredhur nga dhembjet bërbëliti:
– Do të them; jam mirë?!- Gruan në çast e mbërtheu nervozizmi, të bërtiste: ‘Ç’më ri shush, lëviz, bëj diçka. Po dridhem dhe shkundem nga dhembjet!’
Burri i saj shikim përgjëruar, kokë anuar, priste gjysmë fjale, ndëshkimin më të madh, vetëm mos humbiste koncertin. Verës menjëherë iu fashit marazi. Vetë e kish mësuar burrin e saj me lule e pekule. Të merrte gjërat pa kokëçarje, pa ngjarje të lodhshme, tronditëse.
– Lajmëro ambulancën, – i tha zë shuar.
– Hë, të lajmëroj ambulancën! Për ku? – mërmëriti Mirili.
– Të më çojë në spital.
Mirili u mbështet te koka e shtratit dhe kundroi fytyrën e zbehtë të gruas pastaj e pyeti: -Grua, vërtet do të shkosh në spital?
Gruaja palosi jastëkun më dysh, donte të mbështetej në bërryl, s’mundi.
– Po, – ia ktheu zë lodhur: – Më ngjan se kam të keqe në bark. Më pret, më ther sikur kam një mace grifshë.
Mirili s’foli. Sa e tmerrshme qenka kur sëmuret gruaja. Në dhomë hyri i biri, Vironi porsa kthye nga shkolla, i cili sa mori vesh gjendjen e nënës, doli me nxitim në rrugë, të gjente taksi ose ndonjë makinë të rastit. Mirili qëndronte i humbur, ulur në cep të shtratit të gruas. Dëgjonte pa fjalë rënkimet e ulëta të Gruas. Djali po vonohej, në qytetin e tyre juglindor taksitë ishin të pakta, numëroheshin me gishta dhe zakonisht qëndronin në qendër, përballë kinoteatrit.
Vera rënkonte, kërkoi ujë, Mirili u ngrit si me sustë dhe shpejtoi drejt çezmës. I dridheshin duart, gota me ujë i shpëtoi, u thye:
– Hutaq i dreqit, – shau veten dhe mbushi një gotë tjetër.
Gruaja piu disa gllënjka të vogla dhe lëvizi qafën me vështirësi. Mirili vështroi orën, më pas të shoqen. I dukej e pamundur të sëmurej gruaja. Të zinte shtratin, të mos ngrihej të pinte një gotë ujë!
Vironi erdhi mbas gjysmë ore. Çuan Verën në spital. Ndërkohë dhembjet iu shtuan. Mjeku i rojës e vizitoi dhe e futi menjëherë në serum. Vera mbante sytë e mbyllur dhe shtrëngonte dhembët.
– Miril, – foli mes rënkimeve: – Miril.
– Hë! – Ia bëri i shoqi dhe u ndeh drejt gruas.
– Shko jep koncert, – i pëshpëriti.
Burri ngriti vetullat përpjetë. Vështroi i habitur fytyrën e zbehtë të gruas. U përkul në gjunjë, i mori dorën e puthi.
– Grua me gjithë mend thua, të jap koncert? – e pyeti.
– Shko Miril, shko, – mërmëriti.
– Të premtoj grua, do vij sa më shpejt të jetë e mundur, ndërkohë shërohu. Mirë, do këndoj për ty: ‘Këngën e mullirit’, – Mirili u bë me flatra, sytë i shkëlqenin. Puthi të shoqen në ballë dhe me hapa të shpejta eci drejt daljes.
Gruaja nuk hapi sytë, mori frymë me vështirësi dhe mbajti vesh hapat e të shoqit që zhurmonin në korridor. Një sumbull loti rrodhi nga cepi i syrit të majtë. Zhurmërimi i hapave të burrit po treteshin dhe korridorin e përfshiu heshtja. Donte ta ndjente baritjen e ngutur, të paduruar, por koka nisi ti buçiste. Jastëku i dukej tmerrësisht i nxehtë, i bëri shenjë ta birit ta kthente nga ana tjetër. Edhe nga të ecurit ia njehte brengat dhe gëzimet burrit. Jastëku u nxeh shpejt. I tha djalit të gjente jastëk tjetër. Më mirë pa jastëk, do vinte kokën direkt në çarçaf…
Mjeku kirurg s’po vinte dhe gruaja nuk mund të duronte dhembjet. Një infermiere trupvogël, me gishta të hollë, kontrollonte serumin dhe temperaturën. U shqetësua, shpatullat e dobëta i dridheshin, lajmëroi mjekun e rojës, i cili erdhi e vizitoi. U larguan të dy. Verës i duket sikur derdhej në trup një llavë e nxehtë, rënkonte thellë, zë ulët. Nuk donte të trembte të birin që qëndronte i nemitur te koka. I bëhet sikur vdekja i vinte rrotull, me ngulm, ta gllabëronte. Gruaja donte të flakte tutje dhembjet së bashku me mendimin e vdekjes, mbasi është shtylla kryesore shtëpisë, ka përgjegjësi për të gjitha dhe merakosej edhe për gjënë më elementare për njerëzit e dashur të saj. Trupi i mbushej me djersë të nxehta e, herë me rrëke të ftohta, mbërthyer me vargonj të përflakur. Sa gjatë do vazhdojnë dhembjet dhe kur do vijë ky mjek?
Nëpër mjegull dëgjoi zërin e Mirilit që i fliste për suksesin e shfaqjes, këngën e mullirit dhe, përgëzimet që mori nga shokët e partisë dhe të pushtetit në rreth. Më pas si nëpër mjegull dëgjoi një zë të huaj të rëndë.
– Vera, është kirurgu,- Mirili i foli në vesh.
Iu drodhën qepallat, s’ishte në gjendje të bënte lëvizjen më të vogël, jo të fliste. Trupi i përvëlonte. Mjeku e vizitoi shpejt dhe urdhëroi të çonin të sëmurën në sallën e operacionit. Babë e bir shoqëruan Verën deri te dera e sallës së operacionit. E sëmura rënkonte dhe dridhej. Karroca u fut brenda, dera u mbyll me shpejtësi dhe gruaja s’ u kthye më…
-.-
Vironi fshiu flokët e qullura dhe vështroi të atin, i cili kishte lëshuar trupin në dysheme pa hequr kostumin e lagur dhe ngjante krejt i humbur. Ata u kthyen të qullur prej shiut të vrullshëm nga varri i Nënës. I ndanë të Nëntat. Kishin mbetur dy burra të vetmuar në një shtëpi të ftohtë.
Para disa vitesh dëgjoi një thashethemnajë të lodhshme për një anëtare të grupit të këngës. Sipas pëshpëritjeve, femra e grupit i binte violinës dhe Mirilin e panë dy tre herë të dilte hap nxituar nga shtëpia e saj. Nënë Vera u mërzit, i mbajti mëri të shoqit. Mirili lutej, betohej, ta falte, mos u besonte fjalëve dashakeqe të botës:
– Njerëzit e njohur bëhen gjithnjë objekti e fjalëve dhe keqdashjes. Bëjmë prova vokali me udhëzimin e drejtuesit të grupit. Miqësitë e sinqerta s’duhet të interpretohen me marrëzi. Shkoni pyesni Ligorin në doni.
Vera e dëgjonte dhe e vështronte me dyshim, por s’mund të kapte femrën e botës ta pyeste për burrin. Aq më tepër s’mund ti binte pas, ta përgjonte. Përgjatë shfaqjes nëna e pa ngulazi violinisten, e cila qëndronte si zakonisht në radhën e parë, në krahun e majtë të skenës. Vinte truphollë, flokëverdhë, në kokë mbante një bereçkë ngjyrë vjollce dhe, kur ecte, sikur shkelte mbi susta. Dikush i pëshpëriti; violinistes flokët iu zbardhën në moshë shumë të re dhe, i lyen me bojë të verdhë. Ja, vëreje me kujdes, flokët kanë filluar ti rrallohen nga përdorimi pa kriter i bojërave të skaduar.
Vera s’kishte dhënë asnjë shenjë kënaqësie. Shprehja e fytyrës i qëndroi e pa ndryshuar. Ajo ishte Grua, Nënë.
-Jetova njëzet vjet me atë grua dhe s’e njoha sa duhet,- mërmëriti Mirili.
I biri s’i ktheu përgjigje.
Dega e kumbullës vazhdonte të trokiste me potere në dritare dhe xhamat ishin veshur nga rrëketë, si lot të mëdhenj prej shiut të vrullshëm. Shiu qullte trupin e pajetë të nënës, futur në dhe, por shikimi i dhembshur i saj qëndronte pezull në qiell, i ndiqte pas ngado që shkonin. Mbase një copë re pupëlore, ngrihet lart kur ka mot të ftohtë, shira të vrullshëm dhe zbret poshtë, pranë tokës në mot të mirë e qiell të kthjellët. Ndoshta shpirti i Nënës, Gruas është ajër, avull, erë e lehtë.
KRISTAQ TURTULLI
Komentet