Në zhurmën e fushatës elektoral “Trupi dhe Shëndeti”, emisioni që ka si qëllim informimin dhe edukimin shëndetësor të shqiptarëve, i cili në datën 10 prill, mbushi plot 64 vjeç. Ndonjë i ri mund të pyes se çfarë ka të veçantë ky emision që iu dashka dedikuar një artikull, në një nga gazetat më të lexuara të vendit? “Trupi dhe Shëndeti” është shembull i përkushtimit, seriozitetit, besnikërisë, ndershmërisë dhe pasionit. Fjalë që nuk para i dëgjojmë shpesh në vendin tonë, apo jo? Në 64 vite janë ndërruar sistemet, kanë ardhur dhe kanë rënë nga pushteti parti, janë emëruar drejtorë të rinj të RTSH, janë hapur dhjetëra televizione private, interesat dhe mënyra e jetesës kanë ndryshuar, në fakt, pothuajse gjithçka, ka qenë në një proces transformimi, tranzicioni e megjithatë, emisioni mbeti po aty, në të njëjtin televizion, me të njëjtin qëllim. Një monument i gjallë ngritur në vitin 1961, i ruajtur me kujdes dhe dashuri deri më sot.

EMISIONI I REKORDEVE

“Trupi dhe Shëndeti” mban disa rekorde mbresëlënëse: është emisioni më jetëgjatë në Shqipëri dhe nga më jetëgjatët në botë. Madje, për sa u përket emisioneve me fokus mjekësinë, mban vendin e parë në të gjithë mediat botërore. Imagjinoni sa vite janë… Më shumë se gjysmë shekulli! 6 dekada! Një tjetër rekord i përket autorit dhe moderatorit të tij, dr.Flamur Topi, që më shumë se çdo koleg tjetër në botë ka mundur të drejtojë çdo javë, për 60 vite pa ndërprerje, të njëjtin emision, në të njëjtin kanal televiziv. Por më shumë se shifrat, është përmbajtja, ajo që u jep vlerë këtyre viteve.

Kur ka nisur “Trupi dhe Shëndeti”, burimet e informacionit nuk ishin kaq të shumta sa sot. Të informohesh për shëndetin përmes “Google” është një fenomen i viteve të fundit. Ndaj emisioni ka qenë një burim i pasur dijesh mjekësore për popullatën. Por edhe sot, në epokën digjitale, jo gjithçka që lexohet në ekranet e celularëve apo kompjuterave është shkencërisht e saktë, përkundrazi, shpeshherë jepen informacione të dëmshme për shëndetin. Prandaj një emision ku ftohen të flasin mjekët më të mirë të vendit dhe personalitete të mjekësisë botërore, i ndihmon njerëzit të dallojnë të vërtetat nga të dhënat e rreme

JO NJË RELIKE, POR NJË PRODUKT ENDE I VLEFSHËM

Dikush mund të mendojë se po shkruhet për një relike që i ka ardhur koha për t’u vënë në muze. Nga futja në treg e shumë televizioneve private dhe më pas e “Dr.Google”-it, mund të lindë pyetja “A e sheh ndokush këtë emision”? Në vendin tonë, pak flitet me evidence, por me përshtypje individuale, që bazohen në këndvështrime të ngushta dhe paragjykime të përhapura si: E reja është gjithmonë më e mirë se e vjetra, publiku i të rinjve është më i rëndësishëm se ai të moshuarve, gjithçka rrotullohet rreth Tiranës. Por kur bëhet fjalë për një emision shkencor, që ka të bëjë me jetën dhe shëndetin e njerëzve, përvoja dhe vazhdimësia janë një garanci besueshmërie.

Të moshuarit (750 mijë pensionistë), që përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të popullsisë, kanë interesa të ndryshme nga të rinjtë. Ata janë më të lidhur me çështjet e shëndetit dhe shpesh më të shkëputur nga interneti. Për osteoporozën, gonartrozën, hipertensionin apo infarktin e miokardit nuk ka përse të ketë interes një 15 apo 20- vjeçar, por ky fakt nuk e zbeh rëndësinë e trajtimit të temave të tilla. Gjithçka nuk matet vetëm me audiencën e Tiranës. Emisioni shihet mjaft, përveç se në qendër edhe në periferi, në rrethe, në fshatra të humbura, ku pak televizione kanë mundur të shtrijnë sinjalin e tyre. Ndaj studimi i bërë nga Fakulteti i Gazetarisë vite më parë, drejtuar nga personalitete të shquara si Artan Fuga dhe Mark Marku, nuk më erdhi si surprizë. Në studim u mat shikueshmëria e Televizionit Publik Shqiptar dhe ajo dilte goxha e lartë. Rreth 30% e shqiptarëve e ndiqnin çdo ditë dhe në mes emisioneve të këtij televizioni, më i shikuari ishte “Trupi dhe Shëndeti”. Matësit e tjerë të audiencës janë kompani private dhe janë akuzuar se e matin shikueshmërinë në bazë të interesave të televizioneve private. RTSH fare padrejtësisht është nxjerrë sikur ka një audiencë të ulët se edhe televizionet lokale, aq sa dikur, dilte që finalja e Kampionatit Evropian të Futbollit, transmetuar asokohe nga RTSH, shihej nga një numër i papërfillshëm shikuesish e që shumica, gjoja, po shikonin një film të dorës së dytë në një televizion tjetër. Kam prirjen të besoj më shumë një punë të kryer nga Fakulteti i Gazetarisë se sa një kompani private që niset nga interesa të tjera.

EMISIONI SI NJË INSTITUCION MË VETE NË FUSHËN E SHËNDETIT PUBLIK

Të japësh informacion dhe të edukosh në të njëjtën kohë një numër mjaft të madh njerëzish, është e pamundur të bëhet me personel mjekësor dhe vullnetarë në terren. “Trupi dhe Shëndeti” ka folur për çdo lloj sëmundjeje, janë dhënë mesazhe mjaft të rëndësishme për shëndetin dhe jetën, është mbajtur publiku i informuar për teoritë dhe të dhënat më të fundit shkencore. Sa shoqata joqeveritare ka në Shqipëri që synojnë përkrahjen e grupeve më vulnerabël të shoqërisë? Përmes antenave të televizionit, informacioni u është përçuar të gjithëve pa dallime rajoni, arsimi, pasurie, etnie etj. dhe është dhënë në mënyrën më të thjeshtë e më të kuptueshme për të gjithë. Ndaj “Trupi dhe Shëndeti” ka bërë një punë që shoqatave do t’u duheshin fonde me miliona. Publiku nuk ka qenë gjithmonë marrës pasiv i informacionit.

Përmes rubrikës “Ju pyesni, ne përgjigjemi”, teleshikuesve u është dhënë mundësia të hyjnë drejtpërdrejtë në komunikim me mjekët përmes telefonatave, të cilat i solli për herë të parë si risi, pikërisht ky emision, që në sistemin e kaluar, në një kohë kur çdo program kontrollohej rreptësisht, ku edhe një shprehje e “papërshtatshme” mund të të kushtonte shumë. E si risi mund të listojmë edhe të tjera si edukimi seksual, edukimi shëndetësor për fëmijët, dokumentarë shkencorë mjekësorë, rubrika “Stres-antistres”, të reja nga mjekësia, aktualitet mjekësor etj., etj..

FLAMUR TOPI

Të drejtosh një emision për dekada me radhë kërkon një pasion të pashtershëm dhe një përkushtim të jashtëzakonshëm. Ndaj do të kish qenë e pamundur që “Trupi dhe Shëndeti” të zgjaste kaq gjatë, nëse nuk do të qe puna vetëmohuese e dr.Flamur Topit, i cili si asnjë tjetër në botë, drejtoi pa ndërprerje një emision, çdo javë, për 6 dekada. Madje, emisioni nuk u ndërpre as në vitin e errët 1997, kur godina e televizionit qe braktisur edhe nga forcat e rendit, që e kishin për detyrë mbrojtjen e tij.

U BËFSH 100 VJEÇ!

Nuk do të mund të matet kurrë me saktësi, sa sëmundje janë parandaluar, sa njerëz janë shëruar, apo sa jetë janë shpëtuar falë këtij emisioni. Por jam i bindur se janë shumë. Parandalimi është thelbi i mjekësisë moderne. Siç thotë shpesh dr. Flamuri: “Të ndalosh dikë të hidhet nga shkëmbi, është më e rëndësishme se sa t’ia kurosh plagët pasi është hedhur – nëse mbijeton”. Sigurisht që jo gjithçka lidhet me informimin dhe edukimin. Ka njerëz që sado i paralajmëron për rreziqet, përsëri do të sillen pa kujdes, por çdokush bën pjesën e vet në luftën me sëmundjet dhe vdekjen. “Trupi dhe Shëndeti” e ka bërë dhe do të vazhdojë ta bëjë misionin e tij. Si në çdo përvjetor të shënuar, i uroj emisionit: Gëzuar 64- vjetorin e ditëlindjes, “Trupi dhe Shëndeti”, u bëfsh 100 vjeç!

Autor dhe moderator i emisionit “Trupi dhe Shëndeti” që nga viti 2022

Reuters

Qeveria e Shteteve të Bashkuara i bëri të ditura të dhëna e reja këtë javë për autizmin, të cilat tregojnë se shkalla e diagnostikimeve me autizëm te fëmijët amerikanë shënoi rritje rekorde në vitin 2022.

Autizmi është çrregullim neurologjik dhe zhvillimor, i karakterizuar nga ndërprerje në sinjalizimin e trurit, të cilat shkaktojnë sjellje, komunikim, ndërveprim dhe të mësuar të mënyra të pazakonshme.

Numri i fëmijëve të diagnostikuar me autizëm në SHBA është rritur ndjeshëm që nga viti 2000. Kjo ka shtuar shqetësimin publik se çfarë po e shkakton përhapjen e tij.

Si diagnostikohet autizmi?

Nuk ka mjete objektive për diagnostikimin e Çrregullimit të Spektrit të Autizmit (ASD), siç njihet autizmi me emër mjekësor, siç janë analizat gjaku apo skanimi i trurit në rëntgen. Në vend të tyre, diagnozat bëhen bazuar në vëzhgime dhe intervista.

Termi “spektër” pasqyron gamën e gjerë të manifestimeve të mundshme. Disa persona me ASD mund të kenë aftësi të mira për bisedë, ndërsa të tjerë mund të jenë jokomunikues. Disa mund të jenë shumë të ndjeshëm ndaj zërave, prekjes apo stimujve të tjerë. Të tjerë mund të kenë sjellje ose interesa të kufizuara apo të përsëritura. Disa mund të kenë nevojë për ndihmë në jetën e përditshme, ndërsa të tjerë shumë pak ose fare.

Akademia Amerikane e Pediatrisë këshillon që të gjithë fëmijët të kontrollohen për autizëm në muajt 18 dhe 24, kur shumica e tyre fillojnë të shfaqin simptoma. Megjithatë, mosha mesatare e diagnozës mbetet afër 4 vjeç në SHBA dhe 5 vjeç globalisht.

Sa i zakonshëm është autizmi?

Në vitin 2022, shkalla e diagnostikimit me autizëm te 8-vjeçarët në SHBA ishte 1 në 31, ose 3.2 për qind, nga 2.77 për qind në vitin 2020, 2.27 për qind në vitin 2018 dhe 0.66 për qind në vitin 2000, sipas Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).

Një studim në Angli në vitin 2021 gjeti se shkalla e autizmit te fëmijët atje u rrit në 1.76 për qind, nga 1.57 për qind në vitin 2009.

Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se përhapja globale te fëmijët është 1 për qind, nga 0.62 për qind në 2012, me vërejtjen se shumë vende nuk kanë burime për t’i identifikuar dhe raportuar rastet.

Çka e shkakton autizmin?

Shkaqet e autizmit nuk janë të qarta.

Shkencëtarët mendojnë se karakteristikat neurologjike mund të zhvillohen gjatë shtatzënisë, kur truri i fetusit është duke u formësuar. Studimet e lidhin autizmin me faktorë gjatë shtatzënisë, dhe disa kërkime sugjerojnë një lidhje me komplikimet gjatë lindjes dhe kohën e lindjes.

Faktorët gjenetikë përbëjnë rreth 80 për qind të rrezikut për zhvillimin e autizmit, sipas studimeve.

Një fushë kërkimi në rritje është epigjenetika – ndërveprimi midis faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë. Një teori sugjeron se ekspozimi i një gruaje ndaj ndotjes së ajrit ose substancave të dëmshme para ose gjatë shtatzënisë mund të shkaktojë një mutacion gjenetik që çon në autizëm te fëmija.

Variacionet gjenetike te disa persona me autizëm forcojnë provat për një komponent gjenetik. Disa çrregullime gjenetike të lidhura me rrezik më të lartë për autizëm përfshijnë sindromën Fragile X, kompleksin sklerozë tuberoz, sindromën Phelan-McDermid dhe sindromën Prader-Willi.

Faktorë të tjerë të mundshëm përfshijnë peshën shumë të ulët në lindje, verdhëzën te të porsalindurit, komplikimet gjatë shtatzënisë ose lindjes, probleme me florën bakteriale të zorrëve, çrregullime të sistemit imunitar, të pasurit një vëlla ose motër me autizëm, dhe faktorë prindërorë si mosha, obeziteti dhe diabeti.

Sekretari amerikan i Shëndetësisë, Robert F. Kennedy, Jr. dhe figura të tjera publike kanë promovuar një teori – në kundërshtim me provat shkencore – se vaksinat e fëmijërisë shkaktojnë autizëm.

Ideja rrjedh nga një studim i rrëzuar më parë i studiuesit britanik, Andrew Wakefield, në fund të viteve ‘90 që e lidhi rritjen rasteve me autizëm me përdorimin e madh të vaksinës së fruthit.

Asnjë studim serioz nuk ka gjetur lidhje midis autizmit dhe vaksinave apo përbërësve të tyre si timerosali apo formaldehidi. Shkalla e vaksinimit ka rënë ndërkohë që rastet me autizëm janë rritur.

Pse po rriten rastet me autizëm?

Studiuesit ia atribuojnë kryesisht rritjen e rasteve me autizëm skanimit më të madh dhe përfshirjes së një game më të gjerë sjelljesh në përkufizimin e çrregullimit. Historikisht, përkufizimi i autizmit përfshinte vetëm aftësi të kufizuara intelektuale të moderuara, deri në të rënda. Sot, mjekët njohin se format më të rënda përbëjnë vetëm rreth 25 për qind të rasteve.

Në vitin 2013, ekspertët e shëndetit mendor kombinuan tri diagnoza të ndara – çrregullimi autistik, çrregullimi i Aspergerit dhe çrregullimi zhvillimor gjithëpërfshirës – nën ombrellën e çrregullimit të spektrit të autizmit.

Një studim i tetorit 2024 mbi të dhënat e sigurimeve shëndetësore në SHBA gjeti rritjet më të mëdha të diagnozave në grupe që më parë kishin norma të ulëta zbulimi, përfshirë të rinjtë, gratë dhe fëmijët nga disa grupe racore ose etnike.

Studiuesit kanë vërejtur gjithashtu se disa faktorë rreziku janë bërë më të zakonshëm, si lindja e parakohshme apo lindja nga prindër të moshuar.

Diagnozat e formave më të rënda të çrregullimit, të njohura si autizëm i thellë, nuk janë rritur ndjeshëm sa format më të lehta të autizmit, raportoi CDC.

Kennedy ka deklaruar, pa prova shkencore, se faktorët mjedisorë janë përgjegjës për rritjen e madhe të rasteve të autizmit dhe se ai planifikon të financojë hulumtime për t’i identifikuar ato.

A ka tretman?

Nuk ka tretman apo shërbim për autizmin. Megjithatë, ekspertët pajtohen se diagnoza e hershme është thelbësore. Ndërhyrjet mbështetëse – idealisht para moshës trevjeçare – janë vendimtare për përmirësimin e aftësive kognitive, sociale dhe të komunikimit.

Këto masa mund të përfshijnë terapi për të folurit, terapi profesionale, trajnime për t’u shoqëruar, terapi për integrimin ndijor, ndihma vizuale, rutina të strukturuara, plane arsimore individuale, terapi familjare dhe ofrim të një mjedisi të qetë dhe të parashikueshëm.

Përgatiti: Ekrem Idrizi

Të gjthë flasin për to si shpëtimtarët e lumturisë po pak dinë se si të përfitojnë prej tyre. Kërkimi drejt lumturisë, është ajo që më shumë kanë nevojë njerëzit. Me rastin e ditës ndërkombëtare të lumturisë që shënon sot ditën e saj, datë 20 Mars, disa mënyrë për t’a arrirë atë duke u kujdesur pak më shumë për hormonet tona.

Filozofë të ndryshëm  mendojnë se lumturia varet kryesisht nga njohja e vetes dhe të përmbushjes personale. Sipas atyre, nuk ndikojnë faktorët dhe rrethanat jashtë nesh sesa ajo që ndodh brënda nesh. Ne kemi disa tregues të brëndshëm  siç janë hormone tona që lidhen drejtpërsëdrejti me lumturinë tonë: Çelësi qëndron nga mënyra sesi ne i stimulojmë ato! Nga pikëpamja shkencore, ekzistojnë 4 hormone kryesore që lidhen me lumturinë: Dopamina, serotonina, endorfina dhe oksitocina.

Dopamina , hormoni që lidhet me motivimin, me kënaqësinë dhe me sistemin  e rikompensimit në trurin tonë. Serotonina është hormoni i humorit dhe i mirëqenies sonë. Endorfina është hormoni që vepron si analgjezik natyral dhe që përçon një ndjesi kënaqësie, shtensionimi dhe euforie. Oksitocina nga ana tjetër që është një hormon por edhe neurotransmetues  cili njihet ndryshe si “ hormoni i dashurisë”

Ja sesi mund t’i aktivizojmë ato për t’u ndjerë më mirë në përditshmëri dhe që ti afrohemi përkufizimit tonë për lumturinë.

Të forcojmë dopaminën

Të kërkosh lumturinë është njerëzore.. Siç njihet si hormoni i kënsqësisë, ai çlirohet kur ne arrijmë të kryejmë detyra, kur arrijmë të realizojmë objektiva ose duke bërë aktivitete që ne pëlqejmë më shumë. Për të forcuar dopaminën, fiksoni çdo ditë disa objektiva të thjeshta dhe që mund të arrihen. Të arrish qëllimin, sado të vogla qofshin ato, lejojnë prodhimin e dopaminës. Aktivitetet krijuese si sporti, arti etj kanë të njëjtin ndikim gjithashtu.

Forconi Serotoninën.

Serotonina është hormoni i mirëqenies dhe ka një rol kyç në humorin e njerëzve. Për të marrë një ekuilibër ideal, ne mund të punojmë për stimulimin e prodhimit të këtij hormoni në trupin tonë. Praktikoni mirënjohjen duke mbajtur një ditar për gjërat me vlerë që përmbushni gjatë një dite. Meditoni, bëni ushtrime dhe kaloni sa të mundeni kohë në natyrë nën dritën e diellit.15-30 minuta në ditë të ekspozuar nën dritën e diellit, mjaftojnë që ju të keni marrë dozën ditore të hormonit të serotoninës.

Çlironi endorfinë

E njohur si “hormone anti-stres”, është krijuar dhe prodhohet për të na ndihmuar të çlirohemi nga stresi dhe dhimbja. Ky hormon shërben si një anti-dhimbje natyrale. Për të çliruar endorfinë, ushtrohuni sa më shumë fizikisht, qeshni, dëgjoni muzikë ose bëni një dush të gjatë me ujë të ngrohtë.

Po të shohim, ushtrimi fizik është çelësi! Të vraposh, të kërcesh, të bësh hedhje, kërcime etj, këto aktivitete çlirojnë në mënyrë natyrale endorfinë. Rrethi shoqëror dhe e qeshura kanë një rol kyç gjithashtu në efektin e humorit të mirë.

Çlironi oksitocinë

Dhe në fund, hormoni dashurisë. Të kalosh më shumë kohë me të dashurit e zëmrës dhe t’i jepni rëndësi kontaktit fizik siç janë ledhatimet, lejojnë prodhimin e oksitocinës e cila çlirohet në ndërveprime të ngrohta dhe gjatë marrëdhënieve seksuale. Edhe mirësjellja me të tjerët ka efekte të ngjashme në forcimin e oksitocinës, qoftë për atë që e jep dhe për atë që e merr. Dashuria dhe miqësia janë komponentë kyç të lumturisë sonë.

Le të fokusohemi në stimulimin e këtyre hormoneve të pasura plot me të mira duke i dhënë peshën e duhur, vetes, dëshirave kënaqësive dhe mirëqenies tonë psikologjike! sn

Biologu japonez i qelizave Yoshinori Ohsumi fitoi Çmimin Nobel në Mjekësi në vitin 2016 për kërkimin e tij se si qelizat riciklojnë dhe rinovojnë përmbajtjen e tyre, një proces i quajtur autofagji. Agjërimi aktivizon autofagjinë, e cila ndihmon në ngadalësimin e procesit të plakjes dhe ka një ndikim pozitiv në rinovimin e qelizave.

Çfarë është Autofagjia?

Gjatë urisë, qelizat shpërbëjnë proteinat dhe komponentët e tjerë të qelizave dhe i përdorin ato për energji. Gjatë autofagjisë, qelizat shkatërrojnë viruset dhe bakteret dhe shpëtojnë nga strukturat e dëmtuara. Është një proces që është kritik për shëndetin, rinovimin dhe mbijetesën e qelizave.

Ohsumi krijoi një fushë krejtësisht të re të shkencës me punën e tij duke studiuar autofagjinë në maja. Ai zbuloi se gjenet e autofagjisë përdoren nga organizma më të lartë, duke përfshirë njerëzit dhe se mutacionet në këto gjene mund të shkaktojnë sëmundje. Kafshët, bimët dhe organizmat njëqelizore mbështeten në autofagji për t’i bërë ballë zisë së bukës.

Edhe pse u zbulua për herë të parë në vitet 1960, kërkimet e Ohsumit nga fundi i viteve 1980 dhe fillimi i viteve 1990 deri në ditët e sotme kanë treguar që autofagjia ka një rol në mbrojtjen kundër inflamacionit dhe në sëmundje si demenca dhe Parkinson. Kur Ohsumi filloi të studionte autofagjinë, kishte më pak se 20 punime të botuara çdo vit mbi këtë temë; tani ka më shumë se 5000 çdo vit, pasi është subjekt i fushave të ndryshme, duke përfshirë kancerin dhe studimet e jetëgjatësisë.

Agjërimi për shëndetin

Shkencëtarët kanë zbuluar se agjërimi për 12+ deri në 24+ orë shkakton autofagji dhe mendohet të jetë një nga arsyet që agjërimi lidhet me jetëgjatësinë. Ekziston një grup i madh kërkimesh që lidhin agjërimin me përmirësimin e kontrollit të sheqerit në gjak, uljen e inflamacionit, humbjen e peshës dhe përmirësimin e funksionit të trurit.

Agjërimi në zonat blu

Gjatë gjithë historisë së njerëzimit, agjërimi ka qenë pjesë e praktikave fetare, shpirtërore dhe shëndetësore. Në rajonin e zonave blu të Ikarias, njerëzit jetëgjatë atje mbajnë rreth 150 ditë agjërim fetar në vit.

Agjërimi për periudha të gjata duhet të bëhet gjithmonë nën mbikëqyrjen e mjekut. Nëse nuk hani pas orës 19:00 deri në orën 7 të mëngjesit të nesërm, atëherë ky është teknikisht një agjërim 12-orësh dhe pse vakti ynë i parë i ditës quhet “mëngjesi”.

Dr. Valter Longo, drejtor i Institutit të Jetëgjatësisë në Universitetin e Kalifornisë Jugore, në Los Anxhelos, rekomandon që shumica e njerëzve të hanë dy vakte në ditë nëse kanë probleme me ngrënien e tepërt. Nëse dikush ha vaktin e fundit në orën 16:00 dhe ha mëngjes të nesërmen në orën 7 të mëngjesit, atëherë ky është një agjërim 15-orësh.sn

Riparohen dëme të pakthyeshme tek sytë falë qelizave staminale. Trajtimi eksperimental është kryer në një spital amerikan të specializuar dhe arritja është publikuar ne revistën shkencore “Nature Communication”.

Ekipi mjekësor ka marrë qeliza staminale nga syri i shëndetshëm i një pacienti, më pas i kanë kultivuar në laborator për 2-3 jave e më pas i kanë transplantuar në syrin e dëmtuar. Procedura klinike është aplikuar mbi 14 pacientë dhe pas 18 muajsh nga transplanti.

Teknika ka rezultuar e suksesshme në 92% të rasteve. Problem që kishin pacientët ishte tek kornea e syrit, që është shtresa transparente dhe me e jashtme. Në rast dëmtimi të kësaj zone, është e papërshtatshme të realizohet një transplant i Korneas.

Teknika me përdorimin e qelizave staminale ka rezultuar efikase, ku që në 3 mujorin e parë pas ndërhyrjes në 7 prej pacientëve, kornea është shëruar plotësisht, ndërsa në fund te trajtimit, ishte efikase dhe e sigurt për të gjithë pacientët, pa asnjë efekt anësor apo problematike tjetër.

Procedura do të kalojë teste të tjera dhe studime të mëtejshme, përpara se të kalojë në aprovimin përfundimtar nga autoritetet në SHBA.

1 në 10 persona vuajnë nga sëmundjet e veshkave në Shqipëri por kjo shifër është edhe më e madhe pasi  një pjesë e madhe nuk e dinë që kanë veshkat e dëmtuara.

Mjekja nefrologe Albana Gjyzari shpjegon se veshkat shpesh dëmtohen edhe për shkak të diagnozave të tera që mund të ketë një pacient

“10 % e popullatës është e prekur dhe kjo lidhet edhe sepse është rritet incidenca e pacientëve me hipertension dhe diabet melitus”-shprehet Albana Gjyzari, mjeke nefrologe.

Por nëse një pacient është i prekur nga hipertensioni apo diabeti do të thotë që do të preket edhe nga sëmundjet renale?

“Jo domosdoshmërisht duhet patjetër të mbaje në kontrolle veshkat në mënyre që të parandalojë”.

Ashtu sikundër edhe hipertensioni veshkat nuk e pëlqejnë kripën .Mjeket nefrokoge këshillojnë vetëm 3 gram në ditë.

Por ndërkohë shpesh rekomandohet konsumi i ujit deri në dy litra në ditë.Por a vlen kjo për të gjithë ?

“Kjo vlen kur pacienti ka veshka të shëndetshme. Ndaj çdo këshillë është individuale dhe me rekomandim nga mjeku”.

Një ekip shkencëtarësh çekë kanë zbuluar në Shqipërinë e Jugut liqenin termal nëntokësor më të madh në botë dhe e kanë quajtur Liqeni Neuron, sipas fondacionit që financoi ekspeditën, shkruan Danny Bate në një artikull të botuar në “Czech Radio”.

Brenda luginave të zonave kufitare malore midis Greqisë dhe Shqipërisë, shkencëtarët çekë kanë eksploruar prej disa vitesh kushtet komplekse të nëndheshme.

Në rajonin e Vromonerit, në anën shqiptare të kufirit, ata hasën një sistem të gjerë shpellash në vitin 2021, të cilat që atëherë i kanë hartuar në detaje.

Sistemi përmban shumë burime të nxehta që lëshojnë kolona të larta avulli dhe gjurmimi i burimit të avullit i çoi ata drejt zbulimit të një humnere mbi 100 metra të thellë, të cilën e quajtën Atmos.

Në fund të asaj humnerë, ekipi ka konfirmuar zbulimin e liqenit termal nëntokësor më të madh në botë deri më sot.

Me një gjatësi prej 138 metrash, një gjerësi prej 42 metrash dhe një perimetër 345 metrash, mund të mbajë 8,335 m3 ujë të nxehtë.

Madhësia e dhomës së liqenit është tre herë më e madhe se salla kryesore e Teatrit Kombëtar në Pragë.

Harta e sistemit të shpellës dhe zbulimi i liqenit kërkuan pajisje teknike, të cilat u mundësuan nga “Fondacioni Neuron”.

Organizata çeke e financimit shkencor i dha ekspeditës gati 1 milion koruna çeke, të dhuruara nga dashamirës privatë dhe tani liqeni nëntokësor shqiptar ka marrë emrin Neuron, në nder të fondacionit.

Richard Bouda, një fotograf dhe speleolog, përshkruan se si u bë zbulimi: “Gjatë eksplorimit fillestar, ne krijuam një hartë bazë duke përdorur pajisjet që kishim. Ne e dinim që atëherë se kishim zbuluar diçka vërtet të veçantë”.

“Falë “Fondacionit Neuron”, kemi blerë një skaner celular LIDAR, i cili na lejoi të masnim të gjithë shpellën dhe të gjithë zonën e liqenit. Ne do të bashkëpunojmë edhe me hidrologët të cilët do të masin pjesën nënujore të atij liqeni duke përdorur një sonar – një sistem për zbulimin e objekteve nënujore”, tha ai.

Ekipi çek përdori teknologjinë më të fundit, “GeoSlam” – një lloj teknologjie skanimi 3D, duke krijuar modele të sakta të shpellës.

Procesi me të cilin është bërë shpella që përmban liqenin është gjithashtu e pazakontë.

Uji mineral i liqenit është i ngopur me sulfur hidrogjeni, i cili, në kontakt me ajrin, oksidohet dhe prodhon acid sulfurik – që në mënyrë të përsëritur e kthen shkëmbin gëlqeror në gips të butë.

“Puna e ekipit çek në Shqipëri do të kontribuojë për të kuptuar më mirë këte lloj të rrallë të formimit të shpellave dhe ka shumë punë për të bërë atje”, tha Richard Bouda:

“Falë shkencëtarëve me të cilët punojmë, ne e dimë se burimet përreth ushqehen me ujë nga liqeni”, shtoi ai.

Ne besojmë se ky zbulim mund të kontribuojë gjithashtu në mbrojtjen e të gjithë zonës dhe për të kuptuar më mirë hidrologjinë e saj – pasi deri më sot askush nuk e di se si janë të lidhura saktësisht këto ujëra nëntokësore me sipërfaqen”, tha ai. Telegraf