E kam (kemi) cekur shpesherë se filozofia, politologjia ose shkenca dhe kultura janë mendimi dhe obligimi superior i shtresave ose elitave të njohura kulturëbërëse dhe kulturëbartëse që ndahen ose klasifikohen në shkenctar dhe krijues si dhe në ndjekës ose vezhgues të zhvillimëve dhe procesëve të ndryshme shkencore, intelektuale, kulturore, politike, filozofike etj. Ndërkaq, politikanët ose liderët e ndryshëm institucional dhe funksional, mund të jenë (mosjenè) ndjekës, vëzhgues ose pjesë përbërëse e shtresave (elitave) të larta shkencore, intelektuale, kulturore ose politike të një shteti ose kombi. Madje, edhe garantues ose sigurues ligjor, institucional, konstitucional dhe funksional të zhvillimëve ose procesëve të ndryshme kognitive, evolutive, empirike, retrospektive, përspektive, introspektive etj.
Së kendejmi, liderët ose politikanët e ndryshëm së bashku me figurat ushtarake, policore dhe të tjera, mund të jenë edhe martir ose “heronj” që vdesin ose sakrifikohen për bindjet, idealet, konceptët, profesionin, karierën, popullin (kombin) dhe shtetin e tyre, por edhe anëtar të shtresave, qarqëve ose elitave të larta shkencore, intelektuale ose kulturore të një kombit apo të një shteti.
U mor vesh se kur zhduken shkenctarët, krijuesit, artistët, kulturologë, intelektualet ose inxhinierët e edukatës, kulturës, arsimimit, emancipimit ose mendimit të njohur shkencor, intelektual, kulturor, politik ose filozofik, zhdukën edhe ndjekësit dhe pasuesit e tyre. Kombi vdes. Ndërkaq, nëse zhduket, vdes, largohet, suprimohet ose eliminohet një lider ose politikan i lartë, nuk është fundi i botës. Me rëndësi janë marëdhëniet, raportet, interferimet dhe koperimet e njohura në mes njerëzvve të pasur ose industrialistëve me elitat e njohura shkencore, intelektuale, kulturore, politike, diplomatike etj.
Filozofia Politike:
Siç dihet, filozofia politike është degë ose një disiplinë e posaçme e filozofisë së përgjithshme e cila në forma dhe menyra të ndryshme abstrakte, skematike, strukturale, organike, evolutive, empirike, rekonstruktive, diakronike, paradigmatike dhe të tjera i ka për qëllim studimet dhe analizat e thella (të gjithëmbarshme) të ideve, konceptëve, teorive, formulimëve dhe argumentëve të njohura shkencore ose metodologjike me anë të të cilave ngritet, krijohet dhe formohet ose formulohet mendimi dhe nocioni i njohur shkencor ose politik mbi popullin (kombin) shtetin dhe shoqërinë e gjithëmbarëshme njerëzore ose qytetare. Ndërkaq, debatët, idetë, konceptët, tezat, antitezat, sintezat, formulat dhe teoritë e njohura rreth fjalës, nocionit, substratit, antinomit ose antonimit të njohur ‘politik’, ‘politikë’ ose ‘politike’: Me gjasë sikur paraqesin njëren prej sfidave dhe preokupimëve (provokimëve) me të rëndësishme ose kryesore në kuadrin e përgjithshëm të filozofisë politike dhe asaj analitike.
Ndonëse, në kontekstin ose dimenzionin e gjërë të fjalës, me nocionin e mesipërm ‘politike’ ose ‘ politikë’, në radhë të parë e nënkuptojnë praktikën dhe teorinë e përgjithshme shkencore dhe metodologjike me anë të të cilave ngritën, formohen dhe konstituuhen sistemi (pushteti) politik së bashku me rendin kushtetetues ose juridik si dhe institucionet e njohura shtetërore, qeveritare ose politike në të gjitha vendët ose shoqëritë e ndryshme njerëzore ose qytetare gjithandej globit. Ndaj, mu për këtë shkak, të shumëta (shumëfishta) dhe tepër të larmishme janë edhe idetë, konceptët, pikëpamjet dhe teoritë e njohura shtetërore dhe politike.
Se këndejmi, filozofia politike dhe ajo analitike si praktikë e përgjithshme dhe teori, filllojnë të bëhen të rëndësishme, funksionale, aksionale dhe tepër valide mu në atë moment kur qeniet ose krijesat e njohura njerëzore ose qytetare, respektivisht, shoqëria e gjere njerëzore ose qytetare, fillojnë t´i përceptojnë, akceptojnë, konceptojnë dhe anticipojnë vetvetën dhe organizimin e tyre global, universal ose kolektivë si diçka të rëndësishme, të levizshme, evolutive, revolucionare, empirike, rekonstruktive, funksionale, aksionale, impulsive, energjike, dinamike etj. Mbase si një diçka që ka (kanë) shpirtë, sens, intuitë, kuptim, logjikë, potencial, moral, motive, ideale, vizione, forcë ( fuqi) dhe enërgji të mjaftueshme kretative dhe pozitive për t´i levizuar dhe çuar gjërat përpara në kuptimin e njohur evolutivë, empirikë ose koherent të shtetëve dhe shoqërive të sotme moderne ose bashkohore. Dhe, jo si dikur kur njerëzit ose shoqëria e gjërë njerëzore ose qytetare, vazhdonin t´i ndjenin, përceptonin, konceptonin dhe definonin vetvetën ose organizminin e tyre individual dhe kolektivë në kontekste ose relacione të ndryshme mesjetare, klasike dhe të tjera. Përkatësisht, si pjesë, gjymtyrë, organe ose stacione të natyrshme, të palevizshme ose statistike të një “rendi” ose sistemi të pandryshuar natyrorë ose ordinarë.
Për me tepër ndërkaq, në kushtët ose rrethanat e sotme moderne ose bashkohore të trendëve, zhvillimëve, standardëve dhe procesëve të njohura hektike, furioze, turbulente, eklektike dhe tepër sfiduese ose dinamike në të gjitha shtetët ose shoqëritë e ndryshme njerëzore ose qytetare gjithandej globit: Përveç të të ashtuquajtures forcës ose fuqisë së njohur dhe të garantuar ligjore, ekzekutive, organizative, institucionale, konstitucionale, fizike, organike ,gjeografike, historike, politike, sociale, ekonomike, administrative, juridike etj. Shteti, qeveria, parlamenti ose institucionet e njohura të shtetit dhe shoqërisë, gjithnjë sipas filozofisë së lartëpërmendur politike dhe analitike, në radhë të parë janë në funksion të identifikimit, detektimit (deshifrimit), shquarjes, enkodimit, periodizimit, ravijezimit, konturimit, eksplorimit, performimit, konvencionalizimit, artikulimit, afirmimit dhe në fund-realizimit praktik dhe teorik të nevojave, kërkesave, aspiratave, interesave, idealeve dhe vizionëve të gjithëmbarshme individuale ose kolektive të njeriut, popullit (kombit),shtetit dhe shoqërisë. Të gjitha këto së bashku në funksion të organizimit, zhvillimit dhe përparimit të gjithëmbarshëm (global ose universal) të shtetëve ose shoqerive të ndryshme përkatëse ose respektive. Duke e vërë theksin këtu në teorinë dhe praktikën e përgjithshme shkencore ose filozofike mbi organizimin dhe funksionimin e preferuar avangard dhe pozitivist të shtetit dhe shoqërisë së sotme njerëzore ose qytetare. Respektivisht, mekanizmave ose institucionëve të njohura shteterore, qeveritare, parlamentare, politike etj. Ndonëse, pa i harruar këtu edhe të të ashtuquajturat mekanizmat ose institucionet e ndryshme socioekonomike, sociodemografike, sociodemokratike, sociofetare, sociokulturore, sociopolitike dhe të tjera së bashku me njeriun, familjen, shoqatat ose organizatat e ndryshme humanitare ose joqeveritare, partitë ose subjektët e ndryshme parlamentare ose politike, gazetat (mediet) ose institucionet e njohura kulturore dhe informative dhe të tjera.
Në këtë frymë të gjithëmbarshme moderne ose bashkohore: Filozofia e sotme politike dhe analitike mbi shtetin dhe shoqërinë e gjithëmbarshme njerëzore ose qytetare, me tepër do mund të quhej (definohej), konceptohej dhe përceptohej si syzim, bashkëdyzim, komparacion, periodizim, enkodim, amplifikim dhe unifikim (konvencionalizim) ekskursivë dhe diskursivë i marëdhëniëve, raportëve, relacionëve ose konstelacioneve të sotme në frymën e njohur të arritjëve, zhvillimëve dhe përparimëve të gjithëmbarshme shkencore, arsimore, lulturore, industriale, teknologjike, tregtare, ekonomike etj. Respektivisht, si studim dhe një vështrim i përgjithshëm kritik dhe analitik i çështjeve, aspektëve, nevojave dhe kërkësave esenciale ose substanciale të njeriut, shtetit dhe shoqërisë së gjithëmbarshme njerëzore ose qytetare. Përse ( pse) kjo ? Sepse, për dallim të të ashtuquajturës filozofisë postmoderne ose neobashkohore, të mbiquajtur dhe proklamuar përndryshe edhe si “feminizëm shkencor”, si ” fat i përgjithshëm” ( global ose kolektivë) , si manifest i ri shkencor, humanist dhe pozitivist, si inkarmin të përgjithshëm satisfaktivë dhe ataraksionist të njeriut si ‘cityoen’ ose ‘burgeros’ modern ose bashkëkohorë, si simbol dhe reaksion të logjikshëm dhe të ndërgjegjëshem ose racional-ndaj arritjëve, zhvillimëve dhe përparimëve të gjithembarshme të arsimit, shkencës dhe teknikës e kështu me radhë: Filozofinë e sotme moderne ose bashkohore mbi njeriun, popullin (kombin), shtetin dhe shoqerinë e gjithëmbarëshme njerëzore ose qytetare, në radhë të parë e përcjellin dhe karakterizojnë natyra dhe karakteri i njohur furioz, fluid, hektik, eklektik dhe tepër i ashpër ose dinamik i zhvillimëve, procesëve, trendëve, standardëve, raportëve, marëdhëniëve, referimëve, interferimëve ose konstelacioneve të sotme botërore ose ndërkombëtare. Duke e përfshirë dhe nënkuptuar këtu edhe të të ashtuquajturin “tregun global” të vlerave, resursëve dhe kapitalit të njohur nacional dhe internacional etj.
Ndryshe nga kjo, bazat ose themelët e njohura të filozofisë së përgjithshme moderne ose bashkohore mbi njeriun, popullin (kombin), shtetin dhe shoqërin(t)ë e sotme njerëzore ose qytetare, në të shumtën e rastëve ndodhën të ndërlidhura ose të ndërvarura me parimet, premisat ose principet e njohura etike, shkencore dhe humaniste, gjegjësisht, me “ideologjinë e re” shkencore, kulturore, industriale, teknologjike, konjukturale, manufakturale, ekonomike etj., të paraqitura ose prezantuara në menyrë lucide dhe tepër suplementare ose akribike në kuader të veprës se njohur filozofike me titull ” Principia Etichae” të filozofit të shquar anglez (britanik ), D. Muhr etj. Pa i harruar këtu edhe veprat e njohura shkencore ose filozofike të njohura të Bertrand Raselit etj. Në instancë të fundit, filozofia e njohur politike ose analitike, jo rrallë ka njohur edhe ndajshtesa, parashtesa , ngjyra, simbole, mesazhe, piketa, etiketa ose epitete të ndryshme si ” Filozofia Linguistike”, “Filozofia Diskursive”, “Filozofia e Oksfordit”, “Filozofia e Kembrixhit”(Filozofia Britanike), “Filozofia Amerikane”, “Filozofia Gjermane”, ” Filozofia Franceze”, Filozofia Italiane etj.
Ndaj, çdo njohuri, ideal, vizion ose dituri e lartë mbi shtetin dhe shoqërinë, sipas filozofisë politike, lindin ose fillojnë nga dialogu dhe dyshimi. Për të përfunduar në bindje dhe besim të plotë individual dhe kolektivë. Duke i nënkuptuar këtu dialogun dhe dyshimin e paraqitur ose prezantuar atëbotë në menyrë lapidare dhe emblematike nga filozofët e lashtë grek. Për të vazhduar me konsenzusin dhe kompromisin e preferuar shtetëror, nacional dhe politik në mes strukturave, superstrukturave (elitave), prominecave ose par-exelencave të ndryshme politike, ekonomike, industriale, teknologjike, intelektuale, kulturore, shkencore ose akademike dhe kështu me radhë. Ndonëse, pa i harruar këtu edhe proviniencat ose remishencat e ndryshme konjukturale, nomenklaturale, manufaktuare etj.
Në anën tjetër ndërkaq, në prizmin e mesipërm shkencor ose filozofik të marëdhëniëve ose raportëve të sotme botërore ose ndërkombëtare, jo rrallë vlenë edhe maksima ose formula e njohur e Artur Schoppenhauerit dhe Tomas Kuhnit sipas të së së cilës ” ata që janë miq ose aleat me të gjithë, nuk janë miq as aleat të askujt.”. Për të mos thënë këtu, armiq me të gjithë!? Sidoqoftë, gjithnjë sipas filozofisë filotike, asnjëherë nuk është e tepërt ose inflatore, nëse flasim, mendojmë ose gjykojmë dy-tre herë për çështje dhe aspekte të larta shtetërore, nacionale, politike, historike, strategjike, gjeopolitike dhe të tjera. Kjo në radhë të parë pë faktin se të flasim, debatojmë, dialogojmë dhe mendojmë, kemi të drejtë gjithëmonë ose vazhdimisht, ndërsa të vendosim ose të nënshkruajmë, vetëm njëherë! Duke menduar në të të ashtuquajturin ” demarkacionin kufitar” të Kosovës me Malin e Zi, ” asociacionin e pavarur të komunave serbe ” në Veriun e Kosovës ose Mitrovicës, revidimin ose korigjimin e kufinjve etj.
Do shtuar në vazhdim se marëdhëniet ose raportet e sotme botërore ose ndërkombtare, jo rrallë u ngjajnë marëdhënieve ose raporteve të njohura në mes dashurisë dhe urrejtjes. Për të mos thënë këtu atyre marëdhënieve ose raportëve të brishta martesore ose bashkëshortore ku pas çdo dite ose nate, çdo mengjes duhet ngritur ose krijuar marëdhënie ose raporte të reja për natën ose ditën tjetër martesore ose bashkëshortore. Ndaj, të njohësh dhe respektosh vetvetën tënde së bashku me të kaluarën ose historinë e përgjithshme të familjes, kombit dhe atdheut të tënd si dhe t´i nderosh dhe respektosh miqtë ose aleatët e njohur natyror dhe historik, ky është çelësi ose kjo është formula kryesore e filozofisë politike.
Morali, karkateri dhe virtyti i larte njerëzor, respektivisht, të pasurit e një force dhe bazament të fortë personal, moral, intelektual dhe profesional, si dhe të përdorurit e maturisë dhe mençurisë në të dyja rastet, në mendime dhe veprime ose reagime, është çelësi ose formula kryesore e cila e hap portën e lumturisë së gjithëmbarshme individuale dhe kolektive. E hap portën e njohur globale ose universale, për t´i lënë të hyjnë vetëm nevojat tona bazike ose ekzistencialiste. Duke i lënë jashtë ose të përjashtuara të gjitha ato që nuk na duhen. Pa i harruar këtu edhe mirëshëndetin, mirëqenien dhe lumturinë e gjithëmbarshme objektive dhe subjektive të individit dhe kolektivitetit së bashku me familjen, karirën, profesionin, standardin ose kualitetin e njohur jetësor, intelegjencën e brendshme shpirtërore ose emocionale, stabilitetin e preferuar psikofizik, psikosocial dhe kështu me radhë në kuadrin e faktorëve të tjerë determinant ose paradigmatik.
Aty i kemi edhe ideologjinë ose kauzalitetin e lartë shtetror, nacional, politik, ushtarak (luftarak), historik, gjeografik dhe kështu me radhë së bashku me besimin, intuitën, refleksionet (reflerktimet) ,parandjenjat, përjetimet dhe interpretimet e njohura gneseologjike, ontologjike, epistemologjike, metafizike, transcendentale, teomaterialiste, antropologjike dhe të tjera të fenomenëve ose “dukurive të larta” natyrore ose mbinatyrore që kanë të bëjnë me kultizmin dhe okultizmin, gjegjësisht, me kultin e njohur të individit ose personalitetit dhe që kërkojnë studime, analiza, anamneza, ekzamiinime dhe elaborime të thella fetare, psikologjike, antropologjike, sociologjike, filozofike etj.
Detyra e një intelektuali ose kritiku dialektik të kulturës shtetrore, nacionale, instotucionale, konstituciinale ose politike, nuk është celebrimi i ndarjes së mendjes nga materia, të pushtetit nga administrimi, të kulturës institucionale, konstitucionale ose politike nga qytetërimi, dhe as të mohojë këto ndarje sikur të mos ishin ose ekzistonin fare. Detyra e tij konsiston për më tepër në insistimin mbi radikalitetin e dyshimtë të një kulture të lartësuar dhe glorifikuar shtetrore, nacionale ose politike nè përbërjen e se cilës premtimi i saj për lumturi, drejtèsi dhe barazi, mund të realizohet vetëm e vetëm me përgjithësimin e një kulture nè kuptimin e gjërë tè fjalës.
Ndërkohë, varësia e saj nga rrethanat materiale të shoqërisë ekzistuese dhe të atyre të së kaluarës, ndikon në frustracionin ose negacionin e këtij realizimi. Me fjalë të tjera, energjitë kritike të pranishme në konceptin elitar (edhe egalitar) të kulturës shtetrore, nacionale, politike, diplomatike etj., do duhej të vendoseshin ose profilizohëshin kundër funksionit të palës kundërshtare antropologjike ose antropolitike. Ndërkohë që impulset progresiste të së dytës, do duhej t’i kundërviheshin implikimeve konservatore të së parës.
Në këtë prizëm, filozofët, sociologët, psikologët dhe politologët e shumtë, shkaqet, faktorët, indikatorët dhe predikatorët determinant ose paradigmatik të krizave ose fatkeqësive të ndryshme individuale dhe kolektive, i kanë gjetur dhe zbuluar të koncepti i arsyes instrumentale, iracionale dhe subjektive. ! Mbase, si armiq ose kujdèrshtar tè luminizmit i cili do duhej të përshtaste ose adaptonte njeriun me racionalitetin e natyrës (arsyeja objektive). Domethënë do duhej të ishte një proces çmitizues. Por, ai prodhoi të kundërtën e tij: një mitizim të ri , më të qëndrueshëm dhe më të rrezikshëm se sa ai i pari, atë të arsyes instrumentale ose arsyes subjektive. Këtu qëndron edhe dialektika e brendshme historike e çdo lloj racionalizmi kritik. Në kapitullin që flet për “Industrinë kulturore dhe politike” në raport me përthithjen e kulturës, reduktimin dhe monodimensionalitetin saj e cila shihet si rrjedhim ose ‘aneks’ i një administrimi negativ nga ana e autoritetit dhe totalitetit social dhe politik, në funksion të logjikës së fitimit, me mundësinë për t’iu përgjigjur nevojave të shoqërisë së re industriale dhe teknologjike. Duke i përshtatur ose adaptuar në këtë kuader edhe format ose metodat e ndryshme të borgjezisë në momentet e “shkëlqimit” dhe luksit të saj më të madh. Ndërkohë që një politikë ose filozofi e tillë politike, bëri që shtetin, popullin (kombin) ose shoqërinë moderne ose bashkohore, t’ i vënte ose vendoste përballë një galimatiasi ose mish-mashi tè fragmentarizuar dhe determinuar pa asnjë lidhje politike, organike, sindikaliste, koherente ose empirike me njeri-tjetrin, ku populli (kombi) shtetit dhe pushteti ose autoritetët e shtetit, nuk mund të përceptohen dhe anticipohen si një tërësi unike, koherente dhe harmonike.
Ndaj, edhe rasti i politikës së njohur shqiptare ose kosovare, doli tè ishte një shembull ose “model” i keq, se si fetishizmi, nihilizmi, mazohizmi, hedonizmi, dogmatizmi dhe sektashizmi, cojnë në një degradim ose regresion të pëgjithshem ku populli ose qytetarët janë të programuar ose detyruar të pranojnë një politikë pa sens, pa takt, pa kuptim si dhe pa një zhvillim koherent, aparent dhe transparent. E cila në rastin konkret paraqet një “kohësi hapësinore dhe gjeopolitike” e cila i ngjason gjithëmonë tè njejtès ose identikes (vetvetès) dhe e cila kontribuon në mënyrë të “përsosur” në përforcimin e “status quo-së politike” si një fat tè paevitueshëm individual dhe kolektiv. Zëvendësimi aparent dhe transparent i një modeli me një model tjetër në politikën moderne ose bashoohorr, është në të vërtetë recidiv, “revizion” ose një riprodhim i po atyre marrëdhënieve themelore ose elementare që ruajnë sistemin ose regjimin e kaluar në tërësinë e tij.
Ndaj, duhet besuar dhe shpresuar që qeveria ose pushteti i ri kosovar nën Albun Kurtin, t’i sherbejnë shoqërisë moderne ose bashkohore në esencën (substancën) dhe tërësinë e tyre. Sidomos në kuptimin e institucionalizimit dhe rifaktorizmin ose ridefinimit të mendimit politik, shkencorë ose kritiko-metodologjik për t’u kthyer nè institucion ose instancë të lartë morale, intelektuale dhe profesionale. Dhe, jo në një mekanizem ose “institucion”që e redukton, prejudikon, determinon dhe e bën të mundur privatizmin, fosilizimin, instrumentalizimin, relativizimin dhe përthithjen ose shitjen e tyre si konsum politik ose vlerë shkëmbimi nëpërmes komerciializimit dhe privatizimit të vet vet shkemcës, kulturës dhe kritikës.
Bota nuk ka nevojë për të vërteta absolute, për vetëm për pyetje, përgjigjie dhe të vërteta relative.
Komentet