Në ditët e para të këtij viti postieri na solli nga Florida një paketë me tre libra, dhuratë nga mikja jonë Anna Kohen, Lulja e Vlorës në shqip dhe anglisht si dhe The Photographer’s Son me autore Maya C. Klinger. Librin e Anës e kisha lexuar sapo doli në versionin E Book, një libër me kujtime që hedh dritë për Shqipërinë jo vetëm gjatë periudhës së Holokaustit, por edhe përpara e gjatë diktaturës, një vlerë e shtuar e librit.
Librin e Maya Cohen me titullin në hebraisht “Fotoja që na shpëtoi jetën” e lexova me një frymë. Duket një titull paradoksal, provokativ. E si është e mundur që një foto të shpëtojë jetën e një familje?! Po gjatë Holokaustit ka ndodhur!
Qëllimi i botimit të këtij libri nga Maya Klinger Cohen jo vetëm shkrimtare, por edhe eksperte e edukimit është të përcjellë tek brezi i ri historinë, të përçojë mesazhin për atë që ka ndodhur gjatë Holokaustit, për të mbrojtur kujtesën që tragjeditë të mos përsëriten, por edhe për të treguar se në një vend të vogēl si Shqipëria me shumicë myslimane, aty hebrejtë mbroheshin përmes Kodit të Nderit, Besës, si një kod gjenetik.
Libri i Maya Klinger Cohen ka patur një sukses të jashtëzakonshëm në Izrael, fitoi çmimin Yad Vashem dhe ka hyrë në kurukulën shkollore. Libri është përkthyer edhe në shqip dhe po ashtu pritet së shpejti të dalë edhe botimi në gjuhën gjermane.
Gazetari Larry Luxner në një shkrim të tij botuar tek “The Times of Israel” shkruan se ” që kur Shqipëria doli nga hijet e një diktature mizore në fillim të viteve ’90, janë botuar dhjetra libra shkencorë, artikuj, filma dokumentarë, ekspozita fotografike mbi këtë temë dikur e paqartë”.
Është shumë e vërtetë se në Shqipërinë gjatë diktaturës komuniste tema e Holokasutit ishte tabu, e mbytur nga heshtja, jo vetëm se regjimi komunist shqiptar ishte antisionist, por edhe sepse disa emra të politikës sqiptare gjatë periudhës së Holokaustit, që u përfshinë në shpëtimin e hebrejve, diktatura i etiketoi si “tradhtarë” dhe “kuislingë” dhe si të tillë i burgosi, i vrau dhe i përndoqi. Prej këtyre personaliteteve disa u arratisën dhe jetuan në Perëndim si qytetarë të lirë, çka për hordhinë e historiografisë komuniste shërbyese e diktaturës, kjo ishte një provë më tepër për ta dënuar veprimtarinë e tyre si tradhtore. Të mos harrojmë se, gjatë diktaturës për regjimin komunist të Tiranës, SHBA dhe Perëndimi i vlerave ishte armiku i tyre i betuar.
Në Shqipëri për herë të parë temën e Holokaustit e hapi vetë diktatori i fundit Ramiz Alia gjatë vizitës në Tiranë të Kongresmenëve Tom Lantos, hebreo-amerikan dhe Joe DioGuardi amerikan me rrënjë arbëreshe në verën e vitit 1990. Ramiz Alia u dorëzoi dy Kongresmenëve një dosje plot me dokumenta, fotografi dhe fakte të cilat Lantos dhe DioGuardi i dërguan menjëherë në Yad Vashem të verifikoheshin.
***
Ndërkohë të parët ishin vetë hebrejtë e shpëtuar që kishin treguar për mikpritjen shqiptare . Njëri prej tyre ishte Gavra Mandil. Ai kishte paraqitur dokumentat në Yad Washem dhe Refik Veseli, që në vitin 1987, u shpall shqiptari i parë si “I drejti mes Kombeve”.
Janë po ashtu të paktën katër tituj librash si: Arratisja për në Shqipëri – Kujtimet e një vajze hebreje nga Hamburgu e Johanna Neumann; Flower of Vlora e Anna Kohen; Fotoja që na shpëtoi jetën e Maya C. Klinger dhe Izraelitët në Shqipëri e Jozef Jakoel që hedhin dritë në mikpritjen shqiptare gjatë Shoah. Librat e Anna Kohen dhe Jozef Jakoel tregojnë historinë e hebrejve autoktonë, pra si banorë të Shqipërisë përfshi periudhën e Holokaustit, para edhe pas tij, ndërsa librat e Johanna Neumann dhe Maya C. Klinger fokusohen gjatë Shoah. Botime të tilla janë të llojit të memuareve, libra biografike ose autobografikë. Për të pëmbushur amanetin e të mbijetuarit nga Shoah Elie Wiesel “Dëshmoni për të vdekurit dhe për të gjallët”.
Të katër librat janë thesare, sepse janë hebrejtë që i portretizojnë shqiptarët – hebrejtë që e përjetuan vetë rrezikun në vetën e parë bashkë me familjet e tyre, por që shpëtuan pikërisht falë bijve të shqipeve, ndërsa të afërm të tyre më së shumti u shfarosën nëpër dhomat e gazit dhe krematoriumet e kampeve të përqendrimit në Auschwitz, Majdanek, Treblinka etj.
Ndërsa fqinji agresor i quante “njerëz me bisht”, hebrejtë zbulonin se shqiptarët trashëgonin një Komandament që nuk e kishte as Bibla, as Kurani dhe as Teurati – Komandamentin e Besës, që i dallonte si shpëtimtarë, dhe atdheun e tyre si vendin e vetëm gjatë Holokaustit ku hebrejtë mbroheshin.
Maya Klinger është frymëzuar nga dëshmia e Gavra Mandil për Refik e Familjen Veseli. Librin e bëjnë të veçantë fotografitë shoqëruese si ilustrime dhe dëshmi dokumentare. Shkrimtarja hebreo-amerikane Maya C. Klinger fokusohet tek historia e Familjes Mandil dhe e kthen atë në libër. Historinë e tregon Gavra Mandil prej kur ishte 5 vjeçar.
“Fotoja që na shpëtoi jetën”, në dukje një libër i vogël, por me hapësirë e frymëmarrje të madhe, që, nga 119 faqet, mund të duket si një synopsis, por është një libër i madh, shkruar për fëmijë dhe moshat e reja, por në fakt është një libër për të gjitha moshat, që posa lexon rreshtin e parë nuk i shqitesh deri në rreshtin e fundit, pra e lexon me një frymë dhe, kur kur shkon tek faqja e fundit, të vjen keq që libri përfundoi, sepse si lexues ti zhytesh ne narracionin biografik dhe lumin e ngjarjeve që e tregon Gavra dhe bashkë me të kthehesh pas në kohën e tmerrit dhe përjeton gjithçka, frikën që kanë përjetuar fëmijët hebrej dhe prindërit e tyre.
Përjetimet traumatike fëmijëve u mbesin gjithë jetën, edhe përjetimet se i shpëtuan vdekjes. Ishte e vështirë për një fëmijë 5 vjeçar të kuptonte se SS gjermanë i urrenin ata dhe prindërit e tyre edhe pa i njohur, vetëm se ishin hebrej. E Gavra e kuptoi këtë çmenduri, e kuptoi në mënyrën e fëmijës, ndryshe nga Beba, motra e tij e vogël që ishte vetëm tre vjeçe pranverën e vitit 1941, kur Gjermania naziste bombardoi Beogradin dhe jeta e tyre normale si një familje mori fund.
Familja Mandili, e përbërë nga Moshe, Gabriela me dy fëmijët e tyre Gavra dhe Beba, jetonin në qytetin e bukur të Novi Sadit. Kishin apartamentin e tyre, një studio fotografike ku punonin burrë e grua. Ishin një familje e lumtur. Fotografia ishte një profesion i trashëguar brez pas brezi. Gjyshi i Gavrës kishte qenë fotograf i famshëm i Mbretit Alexandër I të Jugosllavisë.
Gavra e kujton pranverën e vitit 1941. Ata familjarisht kishin shkuar të vizitonin gjyshen dhe tezen në Beograd kur, papritur, Gjermania hitleriane nisi bombardimet dhe pushtimin. Frikën si një fëmijë 5 vjeç Gavra e pa për herë të parë në sytë e prindërve, gjyshes dhe tezes, kur e gjithë familja bashkë, ndërsa avionët bombardonin qytetin, u sul të fshihej në një strehim me plot familje të tjera. Gavra mendoi se ata duhej të ktheheshin në shtëpinë e tyre në Novi Sad, por kjo ishte tashmë e pamundur. Baba Moshen, SS gjermanë e detyruan të punonte si punëtor me yllin e verdhë të Davidit mbi rroba. Yllin e verdhë të Davidit detyroheshin ta mbanin të gjithë hebrejtë. Dhe erdhi një moment kur të gjithë hebrejve në Beograd iu caktua një datë për t’u mbledhur në një shesh të qytetit, duke u bërë i qartë fati që i priste. Atëhere Moshe dhe Gabriela, ndaj të cilëve Gavra është aq krenar, vendosën të reagojnë, vendosën të bëjnë gjithçka që t’iu shpëtojnë jetët e fëmijëve të tyre. Në një udhëtim krejt të panjohur ku nuk i priste askush veç rreziku.
Maya C. Klinger si një pedagoge e mirënjohur, kërkuese shkencore në fushën e edukimit dhe një edukatore e shkëlqyer e brezit të ri, gjatë një interviste tek Zëri i Amerikës, menjëherë pas botimit në anglisht të librit me titullin e ndryshuar “Fotoja që na shpëtoi jetën”, nënvizon: “Nëse duam që fëmijët tanë të mësojnë mbi tema që janë të ndërlikuara, të frikshme dhe jo shumë tërheqëse, siç është Lufta e Dytë Botërore dhe Holokausti, duhet t’i ekspozojmë ata ndaj këtyre temave gradualisht, në mënyrë që të mos frikësohen e të hulumtojnë mbi këtë temë më vonë gjatë jetës. Nuk mund t’i mbrojmë fëmijët tanë duke mos i informuar rreth asaj që ka ndodhur në të kalurën. Ata duhet të dinë se si ishte jeta në të vërtetë. Ata duhet të mësojnë se edhe në kohët më të errëta, njerëzit ndihmojnë njerëzit”, thotë ajo.
Maya C.Klinger ka shumë të drejtë dhe unë nuk kam si të mos shoh faqen e errët të diktaturës shqiptare e kaluar e gjitha në amnezi kolektive. Rinia shqiptare nuk di asgjë se çfarë ishte diktatura hoxhiste për popullin, nuk di asgjë për krimet e kryera, pra rinia shqiptare është pa kujtesë. Ajo nuk e di se moshatarë të tyre në kohën e diktaturës i dërgonin nëpër internime, nuk i lejonin të studionin, se jeta e tyre ishte një ferr i vërtetë. Rinia shqiptare nuk di asgjë as për terrorin e kuq komunist që është po aq kriminel dhe i dënueshëm sikur nazizmi hitlerian. Rinia shqiptare nuk e di as se gjatë Holokaustit gjyshërit e stërgjyshët e tyre i kanë ndihmuar hebrejtë, ua kanë shpëtuar jetën, falë besës, falë mikpritjes, trashëgimisë së tyre shpirtërore që u kishte mbijetuar luftrave, perandorive, por që sot në mileniumin e tretë duket sikur është zhdukur, sepse as kultivohet, as edukohet, as ruhet e mbrohet.
Gjatë diktaturës miku dhe besa u tradhtuan. Miku spiunonte mikun, spiunonte të afërmin për arsye ideologjike apo prej frikës. Diktatura komuniste në Shqipëri krijoi “njeriun e ri”, që duhej t’i ishte besnik vetëm partisë. Ky “njeri i ri” ishte krejt i ndryshëm dhe në metamorfozë të plotë me ata shqiptare për të cilët kanë dëshmuar hebrejtë e shpëtuar. “Njeriu i ri” do të shpallte armik çdo armik të partisë komuniste, përfshi edhe fëmijët e armiqve.
***
Shoah ndodhi për pasojë të humbjes së ndërgjegjes së Perëndimit dhe mori jetën e 6 milionë hebrejve, nga këta 1.5 milionë ishin fëmijë hebrej. Çdo jetë e tyre meriton një libër, një film, të gjithë ne duhet të përjetojmë çka përjetuan ata fëmijë të ndarë me dhunë nga duart e prindërve dhe pastaj dërguar nëpër dhomat e gazit!
Shkrimtarja Maya C. Klinger ka zgjedhur një histori plot sfida dhe vështirësi, por ku jeta ka triumfuar mbi vdekjen, ku humanizmi njerëzor ka triumfuar mbi indiferencën ndaj së keqes. Ky akt trimërie në ditët më të zeza të Europës dhe Perëndimit ka ndodhur në një vend të vogël në zemër të Europës falë institucionit të shenjtë të Mikut, të cilin shqiptari do ta mbronte edhe sikur të rrezikonte jetën e vet e të familjes. Ky vend është Shqipëria, të cilën shkrimtarja Maya Klinger nuk e ka vizituar ende, por që, teksa lexon librin, duket sikur ka jetuar aty.
***
Disa kohë më parë kisha lexuar librin autobiografik të shkrimtares Judith Kerr “When Hitler stole pink rabbit”, – “Kur Hitleri vodhi lepurushin prej pelushi rozë “, që tregon largimin nga Berlini të familjes Kerr në vitin 1933, pasi i jati i Judith ishte një shkrimtar që i ishte kundërvënë nazizmit dhe Hitleri e kishte futur menjëherë në shenjestër për ta zhdukur. Judith, që në libër mban emrin Ana, ishte 9 vjeç, dhe ndërsa bashkë me vëllain dhe të jëmën po përgatisin plaçkat për t’u larguar sa më parë nga Berlini, ajo kërkon të marrë me vete lodrat e saj, por është e detyruar të zgjedhë dhe në shtëpi lë, si një pjesë e shpirtit të saj prej fëmije, lepurushin rozë prej pelushi. Judith Kerr shkruan se lepurushin rozë prej pelushi e vodhi Hitleri, pasi Hitleri ua vodhi fëmijërinë gjithë fëmijëve hebrej. Ngjarjet në romanin e Kerr zhvillohen midis viteve 1933 deri më 1936, ndërsa historia e familjes Mandili zhvillohet në kulmin e Holokaustit dhe deportimeve, fillon në pranverën e vitit 1941 dhe mbaron me përfundimin e luftës, por jo lidhjet e familjes Mandili me mikpritësit.
Gabra Mandil nuk do ta harronte kurrë udhëtimin me tren nga Beogradi deri në ndalesën e parë në burgun e Prishtinës, që administrohej nga forcat italiane dhe fjalët që, gjatë rrugës me tren, do t’i thoshte babai se “italianët nuk janë si gjermanët” se “janë më të mirë”. Moshe do të zgjidhte fjalët për të mos trembur Gavrën 5 vjeçar që papritur ishte rritur e bërë burrë dhe që, netëve kur prindërit e çonin për të fjetur, ai ngrihej në majë të gishtave dhe përgjonte se çfarë do të flisnin të mëdhenjtë.
Maya C. Klinger e ka zgjedhur këtë histori të familjes Mandili, që i shpëtoi për një fije Auschwitz-it e përfundoi me një happy end, për të treguar se, nëse do të reagohej menjëherë kundër Hitlerit edhe nazizmit, do të ishte mundur të ndalej kasaphana. Familja Mandili ndryshoi emrat dhe falë dokumentave fallco i hypi trenit në stacionin e Baogradit në udhëtimin e shpëtimit, por që, në çdo çast, rrezikonte të ndryshonte drejtim.
Mos të harrojmë se stacionet e trenave të qyteteve kryesore europiane ishin kthyer në vendet e tmerrit, ku ngarkoheshin qëniet njerëzore sikur të ishin bagëti për t’u therrur. Kam parasysh binarin 21 në stacionin qendror të Milanos tani të kthyer në Muzeum të Holokaustit falë kujdesit të Senatores për jetë Liliana Segre, e cila paçka se 93 vjeçe, me një mendje të kthjellët dhe të bukur si të një vajze të re, nuk pushon së treguar lemerinë e Binarit 21. Në muret e këtij muzeumi është shkruar fjala INDIFERENCË, sepse e gjithë tragjedia me emrin Holokast ndodhi prej indiferencës. Liliana Segre është një e mbijetuar e Holokaustit. Të jatin, të gjyshin e gjyshen i përpinë furrat e Auschwitzit, ndërsa Liliana u rikthye në Milano 14 vjeçare.
Edhe Gavrës 5 vjeçar do t’i mbesë gjithë jetën në kujtesë stacioni i trenit i Beogradit, kur zemrat e të katërve dridheshin nga frika, por në momentin final, Moshes, Zoti i dha në dorë një fotografi ku Gavra dhe Beba pozonin pranë një pemë Krishtlindje, foto që e ekspozonin në dyqanin e tyre për të ftuar klientë. “Ja, i tha Moshe oficerit gjerman, shikoje këtë pemë Krishtlindje ku kanë dalë fëmijët e mi që tregon se ne jemi të krishterë dhe jo hebrej”. Duhej që të ishe i krishterë në breza që të quheshe berlinez, hamburgas, jugosllav, pa marrë parasysh se në ato qytete kishin jetuar të parët, gjyshërit, stërgjyshërit dhe me punë e nder kishin ngritur pasurinë e kishin ndërtuar jetën. Maya Klinger e përcjell me një vërtetësi drithëruese frikën, të kesh frikë të jesh hebre dhe çdo lexues bëhet udhëtar dhe hebre në atë tren të frikës ku jeta dhe vdekja ecin dorë për dore.
***
Udhëtimi me tren ndalet në Prishtinë. Të gjitha familjet e hebrejve mbyllen në një ndërtesë si burg që administrohej nga italianët. Dhe këtu do të qendronin një vit rresht deri sa italianët do t’i orientonin të niseshin drejt një vendi të panjohur me emrin Shqipëri. Një tjetër familje hebreje nga Hamburgu, ajo e Johanna Neumann u përpoq të merrte vizë drejt SHBA, menjëherë pas Natës së Kristaleve nëntorin e 1938, por pa sukses. Vizë morën nga Konsullata e Mbretërisë Shqiptare dhe arrijnë në Durrës. Mbreti Zog me rastin e lindjes së djalit më 4 prill do t’ju jepte shtetësinë shqiptare gjithë hebrejve që kishin mbërritur në Shqipëri, por kjo u bë e pamundur, se Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste.
Mikpritja shqiptare ishte produkt i humanizmit, trashëgimisë shpirtërore të Kodit së Besës, një Komandament unik shqiptar, i tolerancës fetare, por natyrisht edhe organizim i shtetit shqiptar të asaj kohe. Sepse lind pyetja, e përse nuk u treguan humanistë shqiptarët gjatë diktaturës komuniste me fëmijët dhe familjarët e armiqve të partisë, por përkundrazi.
Diktatura komuniste i rrënoi dhe shfarosi tiparet kombëtare të shqiptarëve, ndaloi me ligj besimin fetar dhe shumicën e përfaqësueseve të fesës i konsideroi tradhtarë, i burgosi, i torturoi dhe i eleminoi. Po ashtu, është një manipulum i pastër pretendimi se me shpëtimin e hebrejve janë marrë edhe Këshillat Nacional Çlirimtare, kur dihet sipas dokumentave historikë se KNÇ, e themeluar pas Kongresit të Përmetit në maj 1944, ishte e organizuar vetëm në jug të Shqipërisë, në disa fshatra të Skraparit e Vlorës ku nuk kishte hebrej, ndërsa strehimi i hebrejve në Shqipëri kishte nisur prej vitit 1938. Prandaj është shumë e rëndësishme që institucionet e verifikimit në Izrael pranë Yad Washemit janë shumë të kujdesshme në hulumtimet e fakteve gjithmonë në të mirë dhe respekt të së vërtetës.
***
Libri vazhdon me rrugëtimin e familjes Mandili nga Prishtina bashkë me familjet e tjera hebreje, mbi disa kamionë të vjetër e të pambuluar drejt Shqipërisë. Fillimisht familja Mandili vendoset në Kavajë, ku gjetën mikpritje të plotë nga familjet shqiptare. Jeta e tyre rifilloi, vetëm se ndryshuan emrat, tashmë Gavra quhej Ibrahim. Ai filloi të ndjekë shkollën, prindërit të ushtronin profesionin e tyre. Por kjo qetësi zgjati deri kur kapitulloi Italia fashiste dhe gjermanët pushtuan Shqipërinë. Familja Mandil la Kavajën për në Tiranë. Në qendër të Tiranës shohin një studio fotografike me emrin Foto Lux dhe kur hynë brenda, sipas proverbit mali me malin nuk takohen por njeriu me njeriun po, panë se i zoti i studios ishte një mik i vjetër të gjyshit i cili i ftoi të banonin në shtëpinë e tij të bukur dhe Moshes i ofroi punë në studio si fotograf. Aty u takuan edhe me një djalë 17 vjeçar me emrin Refik Veseli, që praktikohej të mësonte zanatin. Por një ditë, ndërsa ishin duke punuar në studio, ia behën gjermanët. Në kërkim të hebrejve. Moshe u fsheh nën bezen e zezë që mbulon aparatin fotografik. Ishte e pamundur të jetohej në Tiranë. Atëherë djaloshi 17 vjeçar, Refiku, pasi i kishte pyetur prindërit e tij, e fton familjen Mandil që të shkonin e jetonin pranë familjes së tij në qytezën e Krujës. Por as udhëtimi me gomar natën për në Krujë dhe as strehimi dhe qendrimi në familjen Veseli nuk do të ishte i lehtë. Do t’i shpëtonin për një qime disa herë rrezikut, si gjatë rrugës ashtu edhe kontrolleve naziste në shtëpinë e familjes Veseli, e cila natyrisht edhe ajo do ta paguante shumë shtrenjtë nëse familja Mandil do të zbulohej.
Shkrimtarja Maya Klinger i përshkruan me emocion të fortë përjetimin e familjes Mandili prej mikritjes nga familja e Refikut në kulmin e raprezaljeve naziste. Atëherë Refiku i tregon Moshes dhe Gabrielës për “Besën”. Është “Besa” u shpjegoi ai, si një Komandament, që nuk e kanë as të krishterët, as myslimanët, as hebrejtë vetë, që e kanë vetëm shqiptarët që do të thotë se çdo shqiptar e mbron mikun, me të gjitha mundësitë, edhe duke rrezikuar jetën e vet. Refiku u tregoi prindërve të Gavrës se çdo shqiptar e njeh këtë “rregull moral” dhe e respekton deri në fund.
Do të më duhet të ndërhyj edhe një herë e të nënvizoj se diktatura komuniste në Shqipëri i zhduku rregullat morale me moshë mijravjeçare të shqiptarëve dhe i shtyu shqiptarët të bëheshin armiq me njëri tjetrin. Deri sot në Shqipëri nuk ka as katharsis, as kërkesë faljeje, as kujtesë, ndërsa “Fotoja që na shpëtoi jetën” e kthen në monument jo vetëm Besën, por hap një faqe të harruar e të humbur të kujtesës së vetë shqiptarëve, atë të vlerave të identitetit të tyre kombëtar, që i bën të ndihen krenarë në faqen më tragjike të Europës, e cila, në saj të indiferencës, lejoi Holokaustin.
Në librat e shkruar nga hebrejtë rreth mikpritjes në Shqipëri gjatë Holokaustit, krahas Besës shqiptare dallohet Mirënjohja hebreje, si dy anët e peshores në një harmoni të plotë.
Libri i Maya C. Klinger “Fotoja që na shpëtoi jetën” është histori dokumentare biografike e shkruar si një vepër letrare, duke krijuar vlerë edhe si kujtesë, edhe si krijim artistik. Shkruar me mjeshtëri, me dashuri, me art, me dhimbje ndërsa Europa është sulmuar rishtas më 24 shkurt 2022 dhe po ashtu edhe Izraeli më 7 tetor 2023!
A nuk kemi nxjerrë ende mësime nga indiferenca?!
Eshte nje gjykim i plote, une jam ne ne mendje dhe shprehem se te semuret nga politizimi i tepruar ne interes te luftes per pushtet ne interes te njeres a tjetres parti dhe qe i kundervihen moralit tradicional shqiptar a interesit te forcimit te shtetit nuk duhet te gjejne hapsira te tepruara ne medja a te ikin pa argumente te ballafaquara. Respekte.
I nderuar Martin, ju flm shume.
Ju pershendes
Elida Buçpapaj
Mirënjohje per komentin tuaj zonja Buçpapaj.
Ju flm shumë i nderuar Qerimaj.
Ju përshëndes,
Elida Buçpapaj
Shumë e saktë Elida, e gjithë ajo që ke shkruar. Por më shumë desha të ve theksin tek një fjali e shkurtër afër fundit: “Prandaj Shqipëria ka nevojë për reformë zgjedhore, por kjo është temë tjetër!” Kjo vërtet është një temë tjetër, veçse është temë urgjente! Sepse PS&PD, pavarësisht nga “konfliktet” që sajojnë (dhe të gjithë e dijmë që fjala “sajojnë” është më e sakta fjalë për të cilësuar sjelljen e tyre), e pra, me gjithë këto gjasme konflikte për to, të dyja këto parti janë në marrëveshje të pa tradhtuar kurrë për të mos lejuar asnjë alternativë tjetër të dalë në skenën politike shqiptare. Siguria për t’u alternuar vetëm me njëra-tjetrën, i bën ato edhe më arrogante, edhe më të pacipa në qeverisje. Prandaj, reforma me ndryshimin e sistemit zgjedhor, pra një proporcional kombëtar me lista të hapura, është hapi më urgjent që duhen detyruar të miratojnë. Të përgëzoj për analizën tënde.
Ju flm shumë,
Po duhet reformë zgjedhore, që këta burra e gra të arrijnë të bëjnë garë, as të mos jenë të zgjedhur nga njëshi në lista emërore.
Edhe ramiz alia që ishte i plotfuqishëm humbi në zgjedhjet parlamentare të 1991.
Ju përshëndes
Elida
Shume e sakte ne analizen tuaj, pergezime dhe respekt.
Ju flm i nderuar Selam,
Përshëndetje
Elida
Gjenersl Sander Lleshin nuk e njohim mbasi nuk ka qene njeri shume publik.Ama Bujar Nishani ,nihet per ate çfar beri ne krye te Shtetit Shqpetar per 5vjet .Ashtu si u be President ashtu doli.
Tani po qendron ne hije .Gjeneralit i urojme suksese ne punen e tije ne krye te MB.
Po kemi i nderuar Islam, parë se gjatë dy mandateve të PD, gjenerali u vlerësua maksimalisht. E shkarkuan muajin e fundit, pas tetë vitesh vlerësimi. I urojmë punë të mbarë, por që do ta ketë shumë të vështirë . Sa për nishanin, s’ka bërë emër asnjëherë! Ju përshëndes, Elida
100% OK me ju! Ai Jari eshte vertete Nishan, jo thjeshte si puthadores… mua me kujton ameben qe s’ka nje forme te caktuar, perjashto mustaqet kur s’i kishte hequr… nje klloun me marrezine e madheshtise qe e vinte ne siklet ate vete pike se pari… meshiroje, o zot!
Amin!
Ju përshendes
100% OK me ju! Ai Jari eshte vertete Nishan, jo thjeshte si puthadores… mua me kujton ameben qe s’ka nje forme te caktuar, perjashto mustaqet kur s’i kishte hequr… nje klloun me marrezine e madheshtise qe e vinte ne siklet ate vete pike se pari… meshiroje, o zot!
Ju flm Fatmir,
Amin!
Ju përshëndes,
Elida
Kisha kohë që nuk kisha dëgjuar nga kjo frymorja Buçpapaj, por siç duket vitet ikin tutje, truri po ashtu
Hajro çini po unë jam këtu, sa të dojë Zoti, prej 27 vitesh që shkruaj, kam botuar libra me publicistikë, libra me poezi, jam bashkëbotuese e voal.ch,. portali më i klikuar i diasporës, të bëj thirrje që të komunikosh njerëzisht. Këtu vetëm komunikimi qytetar lejohet, komunikimin antiqytetar e kemi në parlament, atje ku shahen e pështyhen prostitutat e politikës shqiptare duke e lënë popullin në degradë. S’ka burrë nëne që mund të vlerësojë kapter nishanin! Firmosi dekretet për ambasador të të dhëndrit të lenka çukos e kusure, ndërsa nuk e firmosi dekretin për Visar Zhitin.
Lida,
Jo vetem shume e zonja si gazetare por jeni edhe shume trime dhe cka eshte me shume rendesi per kredibilitetin e publicistit jeni shume e drejte.
Urime te sinqerta.
Shume i nderuar Lexues i Voal.ch,
Shume falenderime dhe mirënjohje!
Respektet e te falat tona!
Elida
Pergezimet me te sinqerta publicistes se mirenjohur, Elida Buçpapaj, qe shquhet per ndershmerine intelektuale, e cila karakterizon njerezit me nje formim moral te shendoshe e me nje gjykim vetiak te matur, qe nuk kushtezohen nga asnje lloj interesi lendor apo varesie mjedisi shoqeror, por i mbeten besnike gjithmone bindjeve te tyre te pavarura dhe parimeve me percaktuese te vlerave madhore te qyteterimit.
Shkrimi i mesiperm eshte nder me cilesoret e zonjes Buçpapaj, sa i sakte nga argumentet po aq i perpikte nga logjika e arsyetimit, sa i guximshem ne shpalljen e te vertetave te jetes politike shqiptare, po aq qytetar ne frymen atdhetare qe e pershkon. Jam plotesisht ne nje mendje me analizen qe shtjellohet persa i perket dy personazheve te marre ne shqyrtim nga autorja, Bujar Nishanit dhe Sander Lleshit, personazhe larg njeri tjetrit, persa i perket vlerave te verteta morale e intelektuale.
Me shume te drejte gazetarja i kujton ish Kryetarit te Shtetit episodin skandaloz te jetes se tij politike, ate te mos emerimit te Visar Zhitit si ambasador ne Vatikan. Mjafton vetem ai veprim per te shumezuar me zero çdo lloj opinioni qe ai mund te shfaqe per probleme te ndryshme te politikes e te shtetit. Madje dhe ato fjale qe ai shqiptoi n’adrese te gjeneral Lleshit ne emisionin televiziv mendoj se shkojne ne te njejten hulli me veprimin per diplomatin Zhiti, gje qe verteton se paragjykimet e tij jane te pandreqeshme e teper te demshme.
Sa i perket gjeneral Lleshit kam bindjen se do te jete njeri nder pushtetaret me shembullore te gjithe eres pas komuniste dhe i uroj sukses te plote ne detyren e re e te veshtire te ministrit te Brendshem ne Shqiperine e problemeve aq te shumta, sidomos t’asaj fushe.
Urimet me te mira zonjes Elida per angazhimin e saj profesional ne kapjen dhe trajtimin e problemeve me te mprehta te jetes shqiptare e suksese gjithenje e me te medha ne rrugen e saj te vyer ne dobi te publicistikes shqiptare te pavarur e objektive.
Shume i nderuar Z. Eugjen Merlika,
Më emocionuat shumë me komentin tuaj. Kam parasysh Familjen tuaj, gjyshin tuaj, Mustafa Merlikën, njerin nga Firmetaret e Deklarates te Pavaresise, njeri i letrave, dijeve, patriot i madh, kam parasysh kalvarin e Familjes tuaj ne diktature, gjyshen tuaj, Atin tuaj, Nenen tuaj Elena, juve Eugjen qe i provuat te gjitha vuajtjet çnjerezore te kampeve komuniste, perfshi edhe Kampin famekeq te Tepelenes, kam parasysh se si regjimi barbar ju vrau femijerine, adoleshencen, rinine dhe nje pjese te rendesishme te jetes, duke iu mohuar te drejtat universale te njeriut, dhe ju ndihem shume mirenjohese që i marr vleresimet nga Ju.
Kam vuajtur shumë në diktaturë, na internuan ne nje fshat te humbur te Tiranes, na urdheruan te largoheshim brenda 3 javesh dhe nuk dihet si i shpetuam ketij urdheri, tim ate nuk e pranonin të semure ne spitale, mbetur papune, nëna ime qe punonte nate e dite duke u kujdesur per ne, kemi jetuar Spaçin e urrejtjes klasore ne mes te Tiranes, jemi poshtruar ne menyre të perbindeshme; sapo perfundova gjimnazin, kam punuar ne varrezat e Sharres, ne kombinatin Josif Pashko, regjimi i perbindshem ka bere gjithçka të na depersonalizojne, na kane konsideruar të padenje per shoqerine komuniste; jetonim nën terror e frikë, kur i dhane pune tim eti si hamall ne repartin e plehrave ne Shtypshkronjen e poligrafikut, na u duk sikur e emeruan ne nje detyre të lartë sepse mbetem ne Tirane e Familja nuk na u nda dhe nga keto pozita, sikur im atë ashtu edhe unë e kemi krahasuar vuajtjen tone me vuajtjet tuaja e te gjithe shqiptareve dhe bashkemoshatareve te mij qe e kaluan femijerine e rinine neper kampe internimi, duke i patur prinderit neper burgje, dhe në keto raporte me gjithë kalvarin tone, lotët tanë, tmerret që kemi përjetuar, vuajtje tuaja e Kalvari juaj janë të pakrahasueshme, jeta neper baraka të ndyra, internimi, mohimi i te drejtës të jetës, mohimi i te drejtes te shkollimit, mohimi i te drejtes te levizjes, mohimi i te drejtescte fjalës janë krime kunder njerezimi, të cilat diktatura i kreu ndaj familjareve te “Armiqve të partisë”!
Familjaret e viktimave, shtresa më vulnerabel ka provuar tortura në formen e traumave permes mizeries, izolimit, ekskomunikimit, presionit psikologjik, duke u konsideruar dhe u trajtuar si armiq të popullit pa kryer asnje akt qe shkelte kushtetuten e diktatures, duke konsideruar faj lidhjen e gjakut dhe trashegimise.
Ju i nderuar Z.Eugjen i keni përjetuar në lëkurë çka unë përmend me dy fjalë; e keni përjetuar në çdo sekondë të jetës egërsinënë e persekutimit; në çdo periudhe të jetës deri ne 1991. Prej 1991 merrni pjese aktive permes publicistikës dhe librave si dëshmitar i vuajtjeve, pa treguar kurrë dhe asnjehere sensin e hakmarrjes, ndersa trashegimtaret e xhelateve nuk e kane treguar minimalisht sensin e vrasjes te ndergjegjes, permes ndjeses dhe denimit te krimeve të etërve. Mjerisht , bjerres premtimesh u treguan keta 27 vjet edhe ai krah i politikes qe premtoi shtet demokratik dhe drejtesi, ndersa edhe sot e kesaj dite rezultojne 5000 viktima te regjimit qe nuk u dihen varret. Ish presidenti Bujar Nishani e trajtoi Visar Zhitin sikur regjimi kriminal në kushte të tjera, ai nuk e dekretoi si Ambasador në Vatikan, ndersa dekretoi si perfaqedues te Shqipërisë shume bij e trashegimtare te regjimit diktatorial. Prandaj u indinjova rishtas kur Nishani sulmoi per ekstremizëm Sander Lleshin, nga pozitat e nje ekstremisti dhe keqperdoruesi te pushtetit politik. Kur lexova komentin tuaj u preka shume, me shkitën lotët, do te desha ta lexonin edhe Prinderit e mij, ndofta e lexojne prej Qielli.
Ju shpreh mirenjohjen e thellë. Sot më teper se kurre duhet te jemi bashke, kush ndihet shqiptar, ky eshte emeruesi i përbashkët, si kushtrim per shpetimin e Shqiperise dhe sistemit, per shtetin e se drejtes, shtetin e vlerave, duke filluar tek themeli i shendoshe, denimi i krimeve te diktatures, si krime kunder njerezimit, qendrimi human ndaj viktimave qe edhe sot e kesaj dite kane mbetur viktima si nga historiografet e diktatures ashtu edhe nga papergjegjshmeria e elites politike.
Viktimat kërkojnë drejtësi, shtet të se drejtës. E përsëris, nuk kemi lexuar në shkrimet tuaja kurre asnje fjale, rrokje a germe qe te jete jehone hakmarrje e Kalvarit dhe ferrit te diktaturës, por si deshmitar i gjallë, deshmoni të vërtetën, dëshmoni me trimeri si perfaqesues i familjeve dhe brazave te tërë të pafajshem që u denuan pa kryer asnje faj; që u ďënuan qe ne barkun e nenave, qe u internuan kur ishin nje apo dy-tre-katër vjeçarë si ju apo kur sapo e kishin nisur adoleshencen, duke u privuar nga e drejta e enderrave. T’i privosh femijeve jeten normale dhe adoleshenteve te drejten per te enderruar te behen kengetare, inxhinuere, gazetare dmth te kryesh krim kunder njerezimit.
Prandaj ju shpreh falenderimet dhe mirenjohjen për kontributin tuaj, që merr vlere te veçante, kur klasa politike keta 27 vjet permes straregjisë diabolike të heshtjes, amnezisë e ka rehabilituar diktaturen dhe i ka kthyer ne pushtet trashegimtaret e nomenklatures ndersa vijon e mban qendrime mohimi, poshtruese, injoruese ndaj viktimave të regjimit kriminal.
Prandaj kontributi juaj merr vlere historike, ju flisni me zerin a atyre qe nuk jane me, por ju flisni efhe me zerin e shumicës e shqiptareve te ndershem, që ndajnë me ju të njëjtat qendrime per shtet ligjor e te drejte, alfa e te cilit nis duke sheruar plaget e se shkuares, ku perjashtohen skalionet profitere te politikes që e kanë lene vendin ne degraden e apokalipsit antishtet dhe antidrejtesi.
Me nderime
Elida Buçpapaj
PS
I nderuar Z.Eugjen Merlika, nese na lejoni, do te desha ta botojmë veçan tek voal.ch komentin tuaj dhe timin.
Ti nuk je ELIDA,por HANKOELIDA! Je aq e përpiktë:si sahat”Omega” për këtë nishanin(enkas po e shkruaj me të vogël) që nuk ka fare integritet.Ngeli miturak që e bëri beli:shkoi e protestoi kundër parkut të lodrave tek liqeni dhe jo vetëm aq:”do protestonte dhe në botë” për këtë ” kimate” sipas tij. Me VISARIN e tregoi që ishte një kone që lihte pas dikujt që e kurdiste në surdinë a pas kuintave. Të përhsëndes me gjithë SKËNDERIN dhe t’u bëftë dritë kudo që shkel e shkruan. Sa për gjeneralin,u duket si gogoli që do t’i hajë:që nga presidentit,tek nishani e diku më tutje.Plevita e vjetër të shkaktoin kollë të rëndë.