Pothuajse çdo fundviti ata iknin nga kryeqyteti për ta pritur Vitin e Ri në Korçë, pranë prindërve të Evës. Megjithëse kjo ishte bërë traditë tashmë, para nisjes fillonin debatet, veçanërisht nga e bija, Sara, e cila e kishte bezdi rrugën e gjatë që të mërziste pa masë në dimër, kur trenat ecnin ngadalë si gamile për shkak të shkarjeve të dheut, shirave dhe borës. Por ai vit kishte qenë tepër i thatë dhe ata siç dukej, po merrnin zakonet e tiranase, po mësoheshin me borën prej pambuku nëpër vitrinat e dyqaneve, e cila dukej me të vërtetë qesharake dhe artificiale, në një kohë kur dielli shkëlqente gjithandej dhe s’dukej asgjëkund as era, as bora.
Sara ëndërronte për trena ekspresë që e bënin udhën Tiranë-Korçë për dy ose për tri orë.
Soni tallej me të bijën, duke thënë se do të ishte më mirë të kishin një teleferik që ta lidhte malin e Dajtit me Moravën, në mënyrë që sa herë që të ziheshin, e ëma të gjendej te fustani i i gjyshes.
“Oh, – përgjigjej Sara, – sa bukur është ta marrësh jetën si ti babi, gjithnjë me të qeshur, sikur luan pafundësisht një rol komik! Ku e gjete këtë karagjoz moj mami?”
“Babai yt nuk luan aspak role komike, – i përgjigjej Eva seriozisht, – ka disa njerëz që e fshehin ashpërsinë me humor dhe veçanërisht burrat, kur nuk dëshirojnë të duken sentimentalë e aq më tepër, të tërhiqen prej hunde nga gratë e tyre të dashura.”
“Mami, ti je e madhe sa bota!”- ia kthente Sara.
Udhëtimet, fillonin me boshatisjen e shtëpisë nga rrangullinat, me përgatitjen e bakllavasë apo të gjelit të detit. Zakonisht mermin me vete një gjel të therur, por atë vit, Soni nguli këmbë t’u shpinte korçarëve një gjel të gjallë, që të bindeshin ata njerëz zemërmirë, se deri në ç’pikë shkonin sakrificat e dhëndrit që të mos e quanin pak tuhaf, se nuk i respektonte rregullat e mirësjelljes. Kjo dukej si një autokritikë e sinqertë për të gjitha vonesat në drekërat familjare, për shkak të trëndafilishtës së Kopshtit Botanik, që ia kishte përpirë kohën dhe pasionin, aq sa babai i Evës e veçanërisht e ëma, i thoshin pak me shaka, se trëndafilat janë magjistarë, që s’e lëshojnë kollaj njeriun pa e gllabëruar në mbretërinë e tyre.
Me të vërtetë, ai pati qenë viti më i suksesshëm i trëndafilave. Soni sa nuk fluturonte nga gëzimi kur edhe trëndafilat e Kopshtit Botanik do të niseshin në një ekspozitë ndërkombëtare. Kjo qe edhe një arsye më shumë për t’i gëzuar pushimet e dimrit, si ditë festash, ndaj dhe Soni po merrte edhe një valixhe me libra të rënda plumb. Sara grindej me të: “O ba, mos të të gënjejë mendja, se do ta mbaj unë atë valixhen tënde të famshme!”
“Jo, zhogu i babit, nuk ke për t’i mbajtur ti, do t’i mbaj vetë si kryqi i dënimit tim”, tallej Soni si përherë.
Sidoqoftë, ata ishin të gëzuar për ato pushime të gjata në dimër dhe Eva qe aq e ngazëllyer atë mëngjes, që po nisej në qytetin e saj të shtrenjtë, ku njihte çdo rrugë e sofat, që nga Kulla e Hirit deri te parku “Rinia”, të rrahur pëllëmbë për pëllëmbë, që në vegjëli.
Kur je larg, të merr malli për gurët e për drurët, për njerëzit e për çdo gjë tjetër që ta ka bërë jetën të gëzuar dikur. Atëherë, Eva dhe Fredi (vëllai i madh) vraponin nëpër rrugët më shkurtra për në gjimnaz, pasi nëna i kish ngritur me të shara nga gjumi, se qenë gjumashët e familjes. I shante edhe vëllai i vogël, Beni. “Plak pa gjumë, si lugati”, – i thoshin atij Eva e Fredi.
Në Korçë, ajo qe përherë motra e vogël e shtëpisë me plitharë, e oborrit me trëndafila të egër, e kopshtit dhe e pusit që ngrinte akull në dimër. E nëna e lyer me miell që gatuante bukën në magje e ajo që qante kur Fredi ia hante copën e saj. Kur bora mbulonte çatitë, ata shpejtonin të mbronin mollët e kopshtit që të mos t’i zinte ngrica. Mëma thoshte se do të bënte dimër i madh, qëkurse ftonjtë nuk mblidheshin dot, aq shumë patën bërë. Të gjithë u gëzoheshin ftonjve të varura në tavan, me atë shijen i mirë dhe me atë erën karakteristike që kundërmonte në të gjithë shtëpinë.
Tani ata, të tre, motra e madhe, Eva e Fredi jetonin prej vitesh në Tiranë, dhe i thoshin se e kishin zili, po zili të mirë ama, që ajo ishte aq e shkathët e që Soni nuk ia prishte kurrë qejfin, edhe sikur udha të qe dy ditë e gjatë.
Ndërsa ata vinin rrotull me valixhen e prisnin taksinë, që do t’i shpinte tek treni dhe Soni u rrëfente gjelin kokoroç: “Jeni në terezi ju? Mos doni t’ju zbresin nga autobusi në mes të dimrit?”- ngulmonte Fredi.
“E shoh që po plasni nga marazi”, – i përgjigjej Eva, – por mos harroni se do t’ua përcjell të gjitha porositë që keni për të gjithë atje në Korçën tonë, Parisin e vogël të Shqipërisë, siç e quan edhe babai ynë i shtrenjtë! Pastaj e di që ju jeni të rëndësishëm e me plot punëra e jo si ne, ca copka argronomë lulkash!”
“Lulkash e trëndafilash” – ia priste Sara. Edhe mëmëgjyshes nuk i mbushej mendja se trëndafilat mund të shiten. E quante fantazi! Si kështu? Plantacione me trëndafila? Jetoni me hallet e prodhimit, ju apo talleni me lulka?! Pa shih, pa shih! Kjo është një udhë pa krye, më besoni!”
“Udhë të gjata e udhë të shkurtra të jetës së njeriut! – i mbante ison babagjyshi, – po ti moj grua, qëkur je lidhur kaq shumë me prodhimin?”
“Qëkur po i shoh fëmijët e mi nga ekrani i televizionit, e atë të voglën do të doja ta kisha këtu, pranë vetes!”
“Kjo është më se e vërtetë.”
“Pak djem kish qyteti ynë?” – ngulmonte ajo.
Plot djem kishte ai Parisi i vogël, po Eva u dashurua me Sonin. Kur i lajmëroi prindërit se po nisej për Korçë, zëri i mëmës iu duk i tejlargët, një zë i ndërprerë, si nga fundi i botës. “Alo, alo, alo, u mbaruan sekondat!” – përsëriste centralistja.
Ndoshta edhe Fredi edhe motra e madhe mund të vinin te shtëpia e prindërve, po të thuash të drejtën ishin shtuar tepër dhe atje nuk mund të mblidheshin të gjithë, veçanërisht në dimër, në ato tri dhoma dhe sobalkën, që qe bërë e ngushtë edhe për vëllain e vogël, një korçar nikoqir e duarartë, që e mbante shtëpinë si kuti e i gëzonte të gjithë kur ktheheshin dhe shihnin se si pati hyrë televizori, makina larëse, dushi me gaz e gati-gati, u bëhej të besonin se do të kishin edhe sistemin e ngrohjes, që e pati përftuar një pjesë e mirë e qytetit e që qe një çlodhje e vërtetë për gjithë fatlumturit e lagjeve të poshtme.
Vëllai i vogël kujdesej për pjergullën dhe e ziente vetë rakinë, që ua dërgonte edhe atyre në Tiranë së bashku me dromkat e mamasë, që ta ngrinin shëndetin me një çikëzë erë shtëpie.
Taksia erdhi më në fund! U përcollën dhe arritën te treni, duke gulçuar. Gjetën vend dhe u shkrehën për të marrë frymë. Në kompartimentin ngjitur me ta, një grup të rinjsh flisnin me zë të lartë për rrëshqitjen me ski dhe ngacmonin një shoqen e tyre, që rrokullisej si deng leshi me gjithë ski. Rrëfenin për pishat e rënduara nga bora, për rrezet e diellit që na e paskëshin nxirë më tepër sesa në plazh një bukuroshe. Flisnin për Bigllën dhe për qetësinë e borës, që i mungonte kryeqytetit.
“Atje është bota vetë!”- thoshte një zë altoje.
Dikush filloi këngën: “O moj korçare sa e bukur je!”
“I shkreti ti! – ia priti një zë i gëzuar femre, – të pëlqyekan korçarkat, ë?”
Eva i buzëqeshi Sarës, që ishte në moshën kur gocat kanë dëshirë të duken medoemos të rritura, ashtu si edhe ajo dikur. E ndiqte motrën e madhe ta merrte “një xhiro” në bulevardin “Republika”. Motra i thoshte se do ta merrte kur të rritej, se tani ishte e vockël dhe ajo vuante megjithë mend. Tani Sara është pothuajse në atë moshë, aty përballë saj, e po buzëqesh me bisedat me zë të lartë të skiatorëve kryeqytetas.
Eva i kuptonte fare mirë ato ndjesi vajzërore, që janë pothuajse të njëjta për çdo brez. Çastin kur i vjen radha, të shkojë në bulevard, pasi ka ndenjur një orë para pasqyrës me dëshirën që të gjithë ta adhurojnë e ajo ta mbajë kokën në tavan, sikur të paskësh çliruar të gjithë botën. E shumë vite më vonë do të vërë buzën në gaz për të gjitha ato vuajtje qesharake e krejtësisht të kota.
Sara mbështeti kokën mbi supin e Evës dhe filloi të kotej. Ata kishin qenë përherë një familje gazmore. Tani do të ngopeshin me qyfyre. Kur mblidheshin për Vitin e Ri, rrëfenin historira nga jeta e tyre dhe nuk e ndiznin fare programin e humorit bajat në televizor.
I veçantë ishte babai i Evës, i cili e kishte zakon të tallej me veten. Ai tregonte për shumë aventura, edhe për rodhanin. Shokët e tij pensionistë bënin be, se e kishin parë në rrodhan me nipin, djalin e vëllait të vogël. “Jo, bre ç’u kall flamën! – thoshte ai e qeshte me djallëzi, – e ku mund të hipi unë në rrodhanin e çiliminjve, po ç’të bëjnë pleqtë e gjorë, tani s’u kanë mbetur veçse radhët e qumështit e barsoletat. E që thoni ju, rrëfejnë edhe një histori për radhën e qumështit andej nga kryeqyteti. Një italian që i kishte parë pleqtë, të nxitonin nëpër natë e pyesnin njëri -tjetrin: “A more? A more?”- kur kthye në vendin e tij, e rrëfente si çudi këtë punën e amore-s. Rrëfente se pleqtë shqiptarë kërkonin amore (dashuri) nëpër natë. Nuk e dinte zavalli, se ata e kishin hallin për qumështin e nipçeve!
“Aman o Like, po s’na e rrëfeve edhe njëherë atë historinë e dhisë!” – e ngacmonin shoqëria.
Të mëdhenj e të vegjël e kishin dëgjuar e stërdëgjuar atë histori, kur babai desh të shkurtonte ca dru për të ndihmuar gruan. Ishte dimër e drutë ia patën sjellë në hashefin përdhes, ku mbanin edhe dhinë. Duke çarë drutë, një kërcu i ra dhisë në kokë e ajo u platit e trullosur. Likja e ngrinte në këmbë, po ajo rrëzohej e ai i lutej e i stërlutej të mblidhte veten e të mos ia linte kalamanët pa qumësht. Kjo histori zgjati një copë herë, aq sa mëma që po e priste për drekë zbriti poshtë e mbeti fare e çuditur, kur dëgjoi përgjërimet e të shoqit: “Aman, mos u rrëzo më të kam rixha!”
Eva ishte çupa e babait. Mezi e pranonte që ai i pati kaluar të shtatëdhjetat. E brengoste plakja e tij, gjurmët, që linte koha. Gjurmë të tejdukshme, thyenin profilin e ovalen e fytyrës së tij. Flokët që deri vonë kishin qenë krejt të zinj, u thinjën menjëherë. Dukej sikur bora binte vazhdimisht e pa pushim mbi to. E për çudi ç’humbiste nga jashtë, e fitonte në atë dritëzim të butë gjithë fisnikëri e dhimbsuri, gjithë mall e kujdes, aq sa ata e kishin të vështirë ndarjen me të.
“Oh, – tha Eva me vete, – njeriu s’ dëshiron ta pranojë aspak se vjen ai çast, që ta hidhëron shpirtin. Ajo borë, që s’pushon së rëni mbi flokët e babait tënd të dashur, ashtu imcak, hokatar, simpatik, aq i ndjeshëm, që tani po duket si një fotografi negative e ty të sëmbon zemra e do të doje që jeta ta ndalte pakëz atë revan. Të mos ikte ashtu me vrap, aq sa mos dalloje dimrin nga pranvera, aq sa të bashkohej dimri me pranverën, aq sa të dukeshin të gjitha ditët njëlloj, gati të barabarta, të pandryshuara në ingranazhin e jetës së përditshme: trëndafilishte, gatim, hekurosje, provime, shkolla e Sarës me të gjitha problemet e negativizmit të adoleshentes e shumë pak kohë për një koncert, për një premierë teatri. Veçse në qoftë se atë javë disa hekurosje do të doje t’i kaloje përciptas e disa punë do të doje që t’i bëje me bishtin e dhelprës (kjo ishte shprehja e mamasë së Evës, që nuk të falte kurrë, po të të gjente ndonjë sirtar komoje rrëmujë), ajo do të të qortonte mbarë e prapë: “grua dembele, e paqenë, se burri e shtëpia duan kurriz e jo tralala zura një galë” etj., etj. Për këto çështje s’mund të merreshe vesh kurrë me atë grua trupmadhe, flokëverdhë, që gjithë jetën e saj s’pati fjetur më tepër se tri-katër orë në natë. Edhe punën e mundimshme të shtetit e pati bërë me ndërgjegje të lartë, edhe shtëpinë, burrin e fëmijën i kishte shembull pastërtie dhe edukate.
Fredi dhe motra e madhe, i dhanë Evës njëqind porosira: “Na mermi në telefon, na uroni të paktën me gotën verës përpara, neve të humburve të shtëpisë, na tregoni të gjitha qyfyret, mos na harroni asnjërën! Na ka marrë malli aq shumë, sa gati po ia harrojmë fytyrën mustaqes.” Kështu e përkëdhelnin më të rriturit Liken.
Kur Eva, qe shumë e re, një shoku i saj i thoshte të atit të saj: Naim bej Frashëri. Shumë vite më vonë po ai shok i kish treguar sekretin e dëshirës së tij për ta kapërcyer qoftë edhe për një çast kufirin e shokut, por nuk ia kishte mbajtur nga Naim Frashëri. Ia kishte frikën atij, se i dukej shumë hijerëndë. Likja hijerëndë! Me të vërtet njeriu s’ duket kurrë ai që është, nga paraqitja e jashtme.
Soni, Eva e Sara, rikujtuan edhe plot bëma të tjera të gjysh Likes dhe udha nuk u duk aq e gjatë e gjatë pa fund, sa e menduan në fillim, e shoqëruar veçanërisht nga humori e këngët e sportistëve skiatorë, që e bënin çdo vit atë rrugë, me purpurinë e serenatave korçare:
“Dua mëngjeset e majit
Kur këndon bilbili i bukur
Kur fryn erëza e malit
Dhe qarku është i skuqur…”
Sara vazhdoi një copë herë me ëndërrimet për trenat elektrikë “si e gjithë bota”.
– Oh Sara, Sara, të isha edhe njëherë sa ti! – tha Eva.
E ja më në fund po dilte i zbardhur krejt, qyteti i saj, qyteti i lindjes. Rruga nga Maliqi deri në Korçë, me plepat e rënduara nga bora, me dritat që rrëshqisnin, me erën e butë, e futën Evën në atë botën e paharruar të fëmijërisë, kur rrëshqiste me sajë në ulicën para portës, kur shkonte nëpër natë duke kënduar deri te gryka e pusit për ujë, se kishte frikë dhe e mbante nga dora vëllai i vogël, trimi i familjes kur merrnin dru jashtë, në oborrin e mbushur me borë. Këmbët u fundoseshin deri në gju, “shllap e shllup”, mezi tërhiqeshin zvarrë deri në shtëpinë, që tundej nga rrëmuja, meqenëse ish e mbushur deng me kalamaj.
“U pu, pu, pu ç’kulupi e marrë”- ankohej nëna e dashur, e shtrenjtë, e butë, si pambuku, me atë nishanin në mjekër, që ia tërhiqnim, të gjithë me radhë.
Kulupia, ishin të gjithë ata trazovaçë gazmorë, motra, vëllezër e kushërinj të një moshe, që s’linin dy gurë bashkë, ndërsa jashtë ajo borë e lehtë, e qetë, zbardhte gjithçka e ata këndonin këngën e dashur të Likes:
“Dëbora zbardhi maletë dhe fushën tatëpjetë…”
U dukën oxhaqet e fabrikave, balli i ndërtesës së Turizmit të Ri përballë teatrit “Çajupi”, krenarisë së Korçës.
Te kthesa e agjencisë u shfaq koka bionde me flokë kaçurrelë e vëllait të vogël, i gjatë, si shtyllë telefoni dhe i qeshur si përherë. Dhe malli! O ç’mall i bukur e mbushte shpirtin e Evës sa herë kthehej për të festuar Vitin e Ri në shtëpinë e qytetin e saj, qytetin ku ka shëtitur me rrahje zemre, për herë të parë në bulevardin “Republika”, ku një djalosh i ka pëshpëritur me zemër të dredhur, të parat fjalë dashurie, ku motra e madhe e ardhur nga kryeqyteti me shërbim i binte bulevardit kryq e tërthor me një beretë të kuqe (Eva e quante sfidë pavarësie), ndërsa një tufë çiliminj e ndiqnin pas deri sa një ditë ia rrëmbyen e i thërrisnin: “Hajde ta marrësh beretën, shapkëkuqe!”
Eva desh u fut në fund të dheut dhe vrapoi sa i hanin këmbët që t’ua merrte për duarsh. E kur e arriti të motrën, i thirri me sa kishte në kokë, që të mos guxonte të vinte edhe njëherë tjetër në Korçë, me shapkë të kuqe. Ajo s’ mund të ndiqte gjithë çapkënët e qytetit nga gjimnazi, deri te kinema “Morava”, për qejfin e saj!
“O Zot! – tha Eva me vete, – kudo që të ishte, kudo që të shkonte, do ta kishte brenda shpirtit atë qytet e atë kaleidoskop kujtimesh të shndritshme, që ishin e gjithë pasuria e jetës së saj.
I zbriti shkallët e autobusit me ngut. Koka bionde e vëllait të vogël, çante turmën e ajo vraponte me zemër të dredhur prej mallit, aq sa pengohej, si e verbër në çdo hap. Soni tërhiqte osh valixhen e tij të famshme me libra, ndërsa Sara thërriste: “Avash, avash moj mama, se po na rrëzohesh!”
Komentet