Parabolë
Një udhëtar, mezi hidhte hapat në shkretëtirën e Saharasë. Ca nga lodhja dhe ca nga dielli që po e piqte si saç mbi kokë, ndaloi paksa për t’u mbushur me frymë dhe, ngaqë ishte besimtar, u ngjunjëzua dhe lëshoi një lutje drejt ZOTIT. ZOT,- u lut besimtari,- më gjej një kalë që t’I hipi,se nuk po e sos dot rrugën kaq të gjatë. Me shpresë se lutja e tij do dëgjohej, ashtu si zvarras dhe me hapat e breshkës u jepte këmbëve. Sa kaloi një dunë të vogël rëre, pa një kalorës beduin që po afrohej drejt tij. Kalorësi u afrua dhe i bërtiti:- Pela ime mëzin e ka të vogël dhe nuk më ndjek dot,ndaj hidhe atë mëzin mbi kurriz! Zotni,- tha udhëtari,- unë as këmbët e mia nuk heq dot dhe ti më urdhëron që të mbajë dhe mëzin mbi kurriz? Beduini, në vend të përgjigjes, ia veshi me kamzhik dhe fatkeqi e hodhi mëzin mbi kurriz. Nuk bëri as dy hapa dhe u pllatit me gjithë mëz mbi rërë. Kur u rrëzua, iu kthye prapë ZOTIT dhe këtë radhë i tha: – I madhi ZOT, më ke kuptuar jangllëç: doja kalë që t’i hipja dhe jo të më hipte?!!!
* * *
Në vitin 1991 unë isha drejtor shkolle në fshatin tim, në MBROSTAR-URA të FIERIT. E prita me krahëhapur demokracinë dhe qeshë kandidat për deputet me PD. Nuk fitova dhe,po PD e rrethit, më caktoi kryetar të komitetit pluralist në RAJONIN QENDËR.Pra, përfaqësoja PD dhe sekretarja, një vajzë shumë e mirë,përfaqësonte PS. Aty në zyrë si kryetar pushteti, e gjeta veten tammam si ai udhëtari i Saharasë.Dita e parë dhe me këmbë të mbarë, kur thonë, po për mua qe një ditë që m’ u duk se nuk do sosej. Hallexhinjtë që mezi prisnin që unë,demokrati, si të kisha diçka të magjishme me vete,tak- fap do t’u jepja fund gjithë atyre padrejtësive të mbarsura nga pushteti i ashtuquajtur:poullor. Gjithë ai korridor i gjatë që ndante zyrën time,me disa zyra të tjera, ishte mbushur me hallexhinj që kishin punë me pushtetin. Kur dëgjoja një për një ankesat e tyre(për fat të keq, të gjithë kishin të drejtë) dhe, kur shikoja se sa mundësi kisha për t’i zgjidhur këto ankesa, më dukej vetja sikur ia kisha rrëmbyer atë mëzin atij fatkeqit nga Saharaja dhe e kisha hedhur mbi kurrizin tim. Njerëzit kërkonin punë dhe ndërmarrjet që ishin shtetërore o shkonin drejt mbylljes apo dhe privatizoheshin. Ca më keq ishte me strehimin. Rreth 30 familje,nga parardhësi qenë planifikuar që të strehoheshin në një pallat që kish vetëm 20-hyrje dhe,si ishte praktika e poshtër e kohës,edhe dy familje mund të banonin në një hyrje. Pranuan, në atë kohë, se e tillë qe koha, por tani ka ardhur demokracia dhe,secili, do hyrje më vete. Shkurt;- Kryetar, na bëj derman! Jap e marr të shpjegohem me ta, se të drejtë kini, por mundësitë i kemi, pothuaj, zero… po ku të dëgjon njeri. Lista për punë e gjatë dhe,ndërsa kjo listë zgjatej, vendet e punës veçse shkurtoheshin. Pasaportizimi? Sapo qe vendosur që dy fshatra të mëdha u bënë lagje të qytetit dhe vërshuan kërkesat. Këto fshatra kishin sheshe të bollshme ndërtimi dhe, mund të them, që fare pa nguruar dhashë leje për 80-truaje për të ndërtuar dhe bëra rreth dyqind pasaportizime në këto dy lagjje. I theksoj këto se,sado që pasaportizimin tim e kisha në qytet, vet banoja në fshat rreth 4-km larg FIerit dhe nuk mora qoftë dhe një truall për vete. Dihej mirë seç ndodhte,në atë kohë,qoftë me fletët e punës,qoftë me pasaportizimet dhe, ca më shumë, me truajet dhe strehimin në apartamente. Për aq kohë,sa qendrova si kryetar, unë,pothuaj,i sistemova ato familjet(dy kurora në një hyrje),jo se isha demokrat dhe bëja vezë të kuqe, por ndodh që nga “prishja” të vijë hairi. U prish ferma e madhe”Çlirimi” dhe në zyrat e fermës,strehova një pjesë të atyre”dykurorave”. Po kështu veprova me ndërtesën”konvikt” pranë shkollës së mesme bujqësore që nuk kish më konviktorë. Po ku soseshin hallet e njerëzve? E shihja që çdo ditë po më rritej mjekrra. Kisha gati tre muaj që”mëzin” e udhëtarit të Saharasë po e mbaja mbi shpinë.Tani nuk ishte më mëz,por qe bërë”kalë” dhe po më thyente shpinën. Më së fundi, vendosa:-Heq dorë mga detyra si kryetar i pushtetit pluralist. E shtypa me makinë, i vura vulën dhe theksoja: dorëheqja ime është e parevokueshme. Me këtë kërkesë në dorë, u paraqita tek kryetari PD së rrethit. Dha e mori që të më kthente mendjen se, sipas tij, modeloja keq (qeshë i pari që dorëhiqesha dhe nuk qe mirë për partinë),por unë i mbeta kërkesës sime dhe u riktheva në arsim.

* * *
Aq muaj sa ndenja,duken sikur nuk janë shumë,po për mua që mbajta “atë mëzin mbi kurriz,deri a u bë kalë”,jo vetëm qenë shumë, por më dhanë një leksion par-exelencë: kurrë nuk më shkon mendja për pushtet. Sa ma kujton fjalën “pushtet” , stresohem dhe bëhem alergjik. Nga mundësia tek zgjidhja e këtyre mundësive sociale, pa patur frikë se nuk qelloj në shenjë,raporti është kështu: mundësia-përrua,kërkesat-det. Me një gjuhë popullore:- 40- kolonjarë, me një gjysmare farë! Në mendimin tim: vetëm sharlatanët nuk e lëshojnë karriken e pushtetit. E kthejnë atë karrike në një “minierë që nxjerrë xehrorë”.
E, sa për vete, për aq kohë sa qeshë, po të merrja nga secili qoftë dh e pesë lekë, sot nuk do jetoja me qera.
Fle rehat dhe çdonjërin e shoh drejt për drejt në sy.

Tiranë, 14 qershor 2021

Moikom Zeqo (Durrës, 3 qershor 1949 – 15 qershor 2020) ka qenë akademik, shkrimtar, historian shqiptar. U nda nga jeta më 15 qershor 2020 pas nje lufte disa vjecare me leucemine.

Biografia

Moikom Zeqo lindi më 3 qershor 1949 në qytetin e Durrësit. Familja e tij është me origjinë nga Libohova. Në Libohovë ai morri edhe arsimin fillor. Më 1967 nisi të ndiqte Fakultetin Histori Filologji, duke u diplomuar në Universitetin e Tiranës më 1971 në degën gjuhë-letërsi. Në vitet 1971-1974 punoi si gazetar dhe redaktor letrar i gazetës “Drita”. Më 1974-76 punoi si mësues në Rrogozhinë. Më pas, në vitet 1979-1987 qe punonjës shkencor pranë Muzeut Arkeologjik të Durrësit. Më 1987-1990 punoi si specialist në sektorin e artit antik në Akademinë e Shkencave në Tiranë. Në qershor të 1991 qe pjesë e grupit organizator të Kongresit të 10-të të Partisë së Punës. Më 31 janar-10 maj 1991 u emërua kryetar i Komitetit të Kulturës dhe po atë vit iu dha portofoli i ministrit të Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Më 1991 dhe 1992 kandidat për deputet, kur dhe u zgjodh dhe shërbeu deri më 1996 si deputet i PS-së. Më 1997-2005 ka qenë drejtor i Muzeut Kombëtar.[2]

Është Doktor i Shkencave dhe mban Urdhërin e Lartë “Mjeshtër i Madh”.[1]

Ne oret e para te 15 qershorit 2020 ndërroi jetë jeta në moshën 71 vjecare pas nje lufte disa vjecare me leucemine.

Vepra

Është autori i 62 librave me poezi, studime arkeologjike, për historinë e artit, si dhe të nje numëri skenaresh për filma kinematografike e televizivë me karakter arkeologjik dhe kulturor. Ka marrë disa herë çmime të para për librat e tij. Krijime të Moikom Zeqos janë përkthyer në gjuhët anglisht, frëngjisht, greqisht, italisht, sërbokroatisht, bullgarisht, rumanisht, polonisht, danisht, esperanto, gjermanisht si dhe në gjuhën tonë.

Është autor i tre ekspozitave vetiake në pikturë. Ka përfaqësuar Shqipërinë në Konferenca Shkencore Ndërkombëtare me dhjetra herë dhe është vlerësuar nga personalitete të larta të kulturës shqiptare dhe të huaj.

Moikom Zeqo është sot një nga personalitetet e njohura të kulturës sonë kombëtare. Veprat e tij dallohen për një stil lakonik, të ngjeshur dhe eruditë dhe mbahet si pionier i postmodernizmit në letrat shqipe.

Veprat

Qyteti Feniks, 1970;[1]
Brenda vetes, 1974;
Mujo Ulqinaku, 1976 ;
Libër i hapur, 1986;[1]
Meduza, 1994;[1]
Paradokset e demokracisë, 1994;
Rexhep Qosja dhe çështja kombëtare shqiptare, 1995;
Panteoni ilir, 1995;
Aspekte të mitologjisë ilire, 1996;
Princi i vjeshtës: përralla, tregime dhe skica, 1996;
Liriku i tokës, demoni i fjalës, 1996;
Meduza e dashuruar mban zyze dielli: sonatë metaforash, 1997;
Vjeshta e princit, 1998;
Onufri, 1998;
Nostradami në 3 qershor: antiprofecitë, 1999;
Tercinat e pasvdekjes së Dantes japonez, 1999;
Kështu foli Monaliza, 2000;[1]
Zodiak: poezi, 2000;
Syri i tretë, 2001;[1]
Mes Laokontit dhe Krishtit, Onufri II, 2000;
Historia 1: për arsimin e mesëm të profilizuar, (bashkautor), 2000;
Historia 2: për arsimin e mesëm të profilizuar: maket, (bashkautor), 2000;
Kështu foli Mona Liza: libër për të gjithë dhe askënd, 2000;
Syri i tretë: Naim Frashëri dhe bektashizmi, 2001;
Syzet e thyera të Meduzës, 2001;
Historia 3: për arsimin e mesëm të profilizuar: (profili shoqëror): maket, (bashkautor), 2001;
Bota e krijuar nga Onufri, 2001;
Apokalipse d’avril: roman, 2002;
Fjalëkryqet e Babilonisë: tregime, 2002;
Tre libra në një, vetëm për fëmijë 100 vjeç dhe pleq 10 vjeç, 2002;
Kënga e këngëve, 2002;
Shtatë ditë rizbulimi të Amerikës, 2003;
Himara pa eklips, 2003;
Grishja e Florimontit, 2004;
Globalizmi dhe shqiptarët: biseda me Makabe Zaharinë, 2004;
Hieroglif shqiptar i fluturave dragonj, 2004;
Ekuinoks: poezi të zgjedhura, 2006;
Kalorësit dardanë, 2007;
Komunikim sfidues. Bota poetike, (bashkautor), 2007;
Njeriu jeshil: tregime të zgjedhura, 2007;
Shkruesi egjiptian, 2007;
Histori arti: për shkollën e mesme të përgjithshme: viti i 4-t: profili shoqëror, (bashkautor), 2007;
Frymëzimi i mbramë, 2007;
Libri Florimontian, 2007;
Anti-haiku, 2008;
Letër Arnisës për Sabat Zevin, 2008;
Gjumashët e Efesit: kallëzime mistike, 2008;
Adami i fshehur: tregime, rrëfime onirike dhe etyde, 2009;
Anima Mundi: sagë palimpsestesh, 2010;
Shitësit e kaosit: tregime apo rrëfenja apokaliptike, 2010;
Klepsidra: parabola misteri, 2011;
Refuzimi i shkrimit: proza nga kaosi, 2011;
Migjeni, arkitekt i nëndheshëm i qiellit, 2011;
Papagajtë e Nembrotit: tregime nga ex-Cyberia, 2012;
Libri i sinopseve, 2012;
100-vjet Pavarësi: flamuri që ringjalli një komb: 1912-2012, (bashkautor), 2012;
Enigma E.Y. dhe kalorësit dardanë: tregime për pleq 10 vjeç dhe fëmijë 100 vjeç, 2012;
Vetullat hyjnore: proza nga kalendari i imazheve, 2012;
Ofelia me mjekër: proza të të jetuarit së prapthi, 2013;
Abraxas, mbreti i botës, 2013;
Kësulëkuqja fluturuese dhe pedagogu i Kopernikut: tregime për pleq 10 vjeç dhe fëmijë 100 vjeç, 2013;
Portat pa epilog: proza në muzg, 2014;
Emrat e zotit: tregime, 2014;
Si ta mësojë peshku abetaren?: vjersha, 2014;
De Rada- rishpikja e Arbërisë: sprovë kritike për një lexim të ri, 2014;
Laboratori i ëndrrës, 2018;

Dhe metaforat i kam
Shpesh dezertorë
Të kuptimeve universale,
Të vërteta!

Dhe kam kuptuar qartë
Se, nën spirancën e ndryshkur të Hënës,
Planeti quhet “Titaniku” i mbytur,
I konstruktorit fatkeq, që është Zoti, Zoti.

Unë vetëm detit ja besoj,
Të më zbardhë dialogët e fshehtë,
Të Sokratit,
Me një pulëbardhë të mijëvjeçarëve.

Shtrëngatat janë Princër,
Te një Tej-jetë,
Që shpërthen
Nga Padukshmëria!

Para disa muaj  krijuesi dhe miku nga Shkodra, Ndue Sanaj, më paralajmëronte që në qershor do takohemi sërish në Gjakovë. Me këtë krijues të mirëfilltë  ishim takuar disa herë edhe më parë. Shkodranët janë miq të mirë, të dashur e bujarë, kultivojnë sojninë me traditë. Është e njohur në Malësi tradita se miku kur të  kalon afër shtëpisë, edhe në mos pastë kohë të  ndalet, bile për një kafe, një zë ta lëshon nga larg ;”a jeni mirë ore?…” dhe vazhdon rrugën….

I tillë është shkodrani Ndue Sanaj. Nuk e kalon Gjakovën pa u ndalë për të pirë një kafe e bërë pakës llafe, pa pyetur për letrarët e Gjakovës dhe aktivitetet tona.

Kështu ishte edhe me datën 5.të këtij muaj. Me kohë më lajmëroi se në ora dhjet do ishte te hotel “Pashtriku” në Gjakovë, dhe dëshironte të pimë kafenë e këtij vikendi së bashku, ndonëse udhëtonte për në Pejë-Rugovë, në një aktivitet letrarë, ku ishte i ftuar për kumtesë. Nuk ishte vetëm, si zakonisht, ”përcillej” në shoqëri e miqësi nga Lulash Gjeloshi, Vuksan Ndecvataj, Lulash Brigja.

Pas përqafimeve me rastin e takimit, filluam me porosi të kafeve pastaj me  komoditetin e bisedës me kafe e llafe, e cila me shkodranet, Gjakovës përherë i ka shkuar mbarë gjatë gjithë historisë sonë. Janë rrënjë të thella këto llafe. Mençuria si rivalitet i këtyre dy qyteteve të motërzuara nga gjaku, përmenden edhe në libra me barsoleta të shumta.

Pas kafeve, me kënaqësinë e veçantë që ishim së bashku ,miku im ,Ndue Sanaj, më dhuroi dy libra  voluminoze ku  pamja e librit të bënte të kuptosh vlerën e saj,një përgatitje e botim shumë elegant. Libri “Dukagjini-2” me autor Ndue Sanaj, ka trajtesë të mirëfilltë shkencore historinë dukagjinase, ndërsa libri “Kiri” (historia, njerëzit ,bukuritë natyrore),një monografi ku trajtohet një variant i historisë së Kiri dhe mbiemri Bezhani nëpër shekuj. Ky libër më gëzoj pa masë, nga se historia e këtij mbiemri, është mjaft heterogjene në hapësirat e trojeve tona shqiptare. Gjithmonë më ka ngacmuar ideja të di më shumë për këtë mbiemër tepër i rëndësishëm në çdo aspekt të kuptimit të fjalës. Ka edhe variante tjera nga Shqipëria e Jugu, Mirëdita, rrethi Shkodrës, por ja, se na del edhe varianti nga Peja, (Berzhenik-u).

Falënderoj autorët për librat e dhuruar me peshë të veçantë  dhe i përgëzoj për punën e tyre me vlerë shkencore.

Sa të rëndësishme janë takimet mes krijuesve  vëllezër gjithandej trojeve tona? Ndriçimi i shume e shumë aspekteve të paditura, të pazgjidhura, bëhen vetëm duke bashkëpunuar e bashkëbiseduar  sinqerisht me njëri tjetrin. Respekt miqve nga Shkodra!

Jam ikanak i detrave,
Dhe ndërtoj në vegim altare,
Dhe tatuazhet ma hanë Kujtesën,
Si milingonat një elefant!

Po fryma e Naim Frashërit
Krijon një ekuilibër,
Kuptimësi rregullore
Të sendeve, zotave, gjallesave!

E dashur! E ke shpikur stilin,
Buzëqeshjen dhe të ecurën tënde,
Për hyrjen triumfuese në Tempull,
Me pelerinë dafine!

Pse tërë njerëzit
Janë si dete, që ecin,
Me zemrat – amfora,
Të anijeve të mbytura?

Rastësisht, tetë vjet më parë, Besi ishte njohur me Zanën. Ky nuk ishte vendim i menduar prej tij dhe as i qëllimshëm. Për Besin, kjo ishte një rastësi, një ironi e fatit, kundër të cilit ai luftoi për gjashtë vjet me radhë. Ai nuk kishte dashur të martohej me Zanën.  Madje as nuk e dinte se kush ishte ajo. Atëherë Zana ishte 20  vjeç, ndërsa ai njëzet e dy, të dy në universitetin e Tiranës.

Në fillim ajo ishte thjesht një studente në vitin e dytë. Por, pas dy takimeve, ai u çmend pas saj. Ata u shoqëruan për pesë muaj deri sa dikush shkaktoi një krisje, duke thënë se Besi ishte treguar i zgjuar, që shoqërohej me Zanën, bukuroshen e vogël. Më pas ai e kuptoi përse. Zana ishte e bija një ofiqari të lartë. Besi u xhindos, madje u zemërua me gjithë furinë dhe naivitetin e një njëzetedyvjeçari, bile edhe me Zanën, që nuk ia kishte thënë.

– Si munde ta bësh këtë? Pse nuk më ke thënë ? – i shfryu ai asaj.

– Çfarë të thosha? Kush ishte babai im? Nuk mendova se do të të interesonte.

Ajo u zemërua nga ky sulm i tij. Se e kishte kuptuar tani sa krenar ishte i pëlqyeri i saj dhe gjëndjen shoqërore të familjes së tij.

– Ti e dije se do të më interesonte. Ç’të bëj tani?…

Ai e dinte më mirë se kushdo tjetër se nuk i përkiste asaj bote dhe se kështu do të ishte gjithmonë. Por e dinte se edhe Zana nuk do të mundëte të ishte pjesë e të jetonte kurrë në një familje të përbuzur të botës së tij. Por problem i vërtetë ishte se edhe ai nuk i përkiste as botës së tij. Nuk kishte rëndësi se sa kishte punuar ai për të qënë njëri prej tyre, por edhe t’i tregonte botës së atyre se ata ishin posi ata dhe ndoshta më shumë.

Besi, që në fëmini, kishte ulur kokën dhe kishte mësuar pa u lodhur. Dhe, falë aftësive të tij, kishte mbaruar gjimnazin shkëlqyeshëm. Nga kjo, në kërkesën e tij për të vazhduar shkollën e lartë, si degë të parë kishte vendosur mjekësinë, por dëshirës së tij i kishin thënë jo dhe ia kishin aprovuar për fakultetin e Shkencave të Natyrës, dega matematikë, që gjithsesi ishte i kënaqur. Ai kishte patur disa histori dashurie të parëndësishme në gjimnaz e në lagje, por gjithçka ishte shumë e ngatërruar dhe lidhjet ndikoheshin në mënyrë të pashmangëshme që askush nuk priste të shkonte më tej se e nesërmja.

Pas mbarimit të universitetit me rezultate të larta dhe ishte kthyer në qytetin e tij të vogël, ai e kishte kuptuar se nuk i përkiste më atij vendi. Ideja për të punuar larg vendlindjes së tij, të cilën ia ushqeu edhe babai i vet, i pëlqeu dhe shprehu dëshirën vullnetarisht, për të punuar në Veri. Ashtu bëri, shkoi atje ku “kishte nevojë Atdheu”.

Sado i pasionuar që ishte pas punës e profesionit të vet, Besi nuk ndihej i plotësuar dhe kërkonte hapsira të reja kërkimi. Ato vite kishte filluar të përdorej programimi linear në ekonomi dhe ai u lidh me shumë ndërmarrje shtetërore dhe kooperativa bujqësore, për të dhënë kontributin e tij, ku fillimisht  pritej me skepticizëm, duke u ndeshur edhe me specialistë të dobët e mosbesues. Mirëpo është e pamundur që e mira të neglizohet pa kufi. Shpejt ai u bë shumë i dëshiruar nga shumë ndërmarrje e kooperativa, sa nuk gjente dot kohë për t’iu përgjigjur të gjithëve.

Me kalimin e kohës, ai e ndjeu dhe e kuptoi se nuk ishte i lindur vetëm për kaq. Ambicia e tij shkonte edhe më tej. Ishte koha kur kishte filluar një bashkëpunim intensiv me revistën më prestigjioze në vend “Shkenca dhe jeta”. Ndonëse gjatë shkollimit të mesëm e të lartë si gjuhë të huaj kishte bërë rusisht e frëngjisht, i ishte futur vet edhe anglishtes. Gjatë viteve që ishte në Veri, të dielat e ditët e festave shkonte në Shkodër, ku, me anë të një miku të tij, u lidh me një ish-prift katolik, i cili dinte anglisht. Prifti i përbuzur e kuptoi karakterin e fortë të djaloshit dhe i besoi. Ai pranoi me qejf të punonte me të për mësimin e anglishtes. Pavarësisht se prifti nuk pranoi pagesë, ndonëse punonin me orë të zgjatura, djaloshi gjente mënyra për t’ia shpërblyer disi. Në moshën 25-vjeçare djaloshi zotëronte tri gjuhë të huaja: rusisht, italisht dhe anglisht. Italishten e kishte mësuar thjesht nga televizori, pasi, për fatin e tij, gjatë verës në vendbanimin e tij televizori merrte shumë kanale italiane.

Në këto rrethana Besi iu fut një pune më të gjerë studimore, si të thuash vjedhurazi, nëpërmjet kanaleve të komunikimit informativ edhe në gjuhët e huaja që zotëronte. Më pas shpesh ishte dukur nëpër institutet studimore të kryeqytetit, por, jo vetëm që e prisnin me mosbesim, por i vinin edhe epitete, siç u ndodhte shpesh njerëzve që binin pas studimeve të thelluara. Por kjo nuk zgjati shumë, se filluan ta ftonin vetë nëpër konferenca dhe grupe pune për studime shkencore. Kështu u bënë tre vite që Besi nuk kishte lidhje fare me Zanën, megjithëse ajo i kishte dërguar një kartolinë urimi për Vitin e Ri, por atij iu duk më e lehtë të mos i shkruante. Çdo t’i thoshte? Më vjen keq që ti je kaq e pasur dhe unë kaq i varfër? Paç një jetë të lumtur me njerëzit rreth Bllokut, ndërsa unë po përmirësoj biografinë nëpër zonat e thella…

Në mbarim të vitit të tretë mësimor, kur fillonin pushimet verore, duke u kthyer për në shtëpinë e tij, vendosi të kalonte dy – tri ditë në Tiranë. Rastësisht takoi një shokun e vet, që kishte ditëlindjen. Ai e ftoi dhe Besi pranoi. Atje gjeti dhe Zanën. Ajo ishte në prag të diplomimit në mjekësi. Besi mbeti pa frymë kur e pa. Ajo ishte më e bukur se kurrë. Kishin kaluar pothuajse tre vjet që s’ishin parë. Ishte shume i hutuar për të kuptuar që dhe pas katër vjet përpjekjesh për t’i qëndruar larg e për ta harruar, dridhej i tëri vetëm duke e parë.

– Ç’bën këtu? – e pyeti i frikësuar, a thua se ajo duhej të jetonte vetëm me kujtimet e tij të shkollës. Ajo e kishte kërkuar për muaj të tërë, pasi ai mbaroi universitetin, sidomos në fillim, kur ende s’kishte marrë emërimin. Ndërsa ai për shumë kohë e kishte përfshirë në të shkuarën dhe priste që ajo të qëndronte po aty. Po ky takim e solli menjëherë në të tashmen.

– Po përfundoj universitetin, – tha ajo, duke mbajtur frymën teksa e shihte. Ai dukej më i gjatë e më elegant, sytë i kishte më blu dhe flokët më të errët nga sa e mbante mend ajo. Gjithçka rreth tij dukej më intëresante tani. Ajo nuk e kishte harruar për asnjë çast. Besi ishte i vetmi, që ishte larguar prej saj, duke menduar se nuk mund t’i falte asgjë.

– Urime! – I tha ai shkurt  dhe vazhdoi ta admironte.

– Kam dëgjuar se je emëruar në Veri, – i tha ajo me qetësi dhe ai pohoi. Duhet të ketë qënë e tmerrshme për Zanën. Nguronte të mos e trembte, duke bërë ndonjë lëvizje të gabuar. E dinte sa krenar ishte ai dhe nuk do t’i afrohej kurrë. Edhe ai e vështronte pareshtur. Pyeste veten, ç’kishte bërë ajo dhe çfarë kërkonte prej tij. Por dukej krejt e pafajshme, pavarësisht nga e kaluara në dukje kërcënuese. Për të ajo kishte qënë një kërcënim për lirinë dhe pavarësinë e tij, një lidhje e pabazuar përmes të shkuarës, që ai nuk mund ta jetonte për shumë kohë dhe të ardhmes, që dëshironte. Kishte parë shumë që nga koha kur ishin takuar për të fundit herë dhe teksa e shihte tani, kujtonte me vështirësi gjërat, prej të cilave trembej dikur. Ajo dukej e frikësuar, por e re, naive dhe jashtzakonisht tërheqëse. Folën për orë të tëra atë natë dhe ai e shoqëroi për në shtëpi.

Ndonëse e dinte se nuk duhej ta bënte, të nesërmen i telefonoi. Dukej kaq e lehtë në fillim, saqë ai mendoi se mund të ishin vetëm shokë, çka asnjëri prej tyre nuk e besonte. Por ai dinte vetëm se donte të rrinte pranë saj. Ajo ishte rrezatuese, gazmore dhe i kuptonte ndjenjat e tij të çmendura, pse ai nuk e gjente veten në asnjë vend dhe se çfarë donte të bënte në jetë. Thellë-thellë ai donte ta ndryshonte botën ose të paktën të bënte një ndryshim. Ajo ishte e vetmja që mund ta kuptonte këtë. Gjithçka te Besi tregonte se ai ishte udhëheqës, me një shtat mbresëlënës, në se e shihje në sy do të gjeje mirësi, forcë, një zemër të ngrohtë dhe një ndjenjë humori. Kishte diçka më tepër tek ai, se sa një kostumi të qepur mirë, një këmishe të hekurosur mirë, kravate të bukur apo një çante lëkure të kushtueshme.

Tirana ishte e veçantë për Besin, ishte kulmi i gjithçkaje, që kishte ëndërruar. Kishte punuar shumë për gjithçka kishte arritur e megjithatë, i dukej se një pjesë të tyre e kishte arritur me lehtësi. Kjo buronte nga energjitë e tij të pakonsumuara. Por ai e dinte më mirë se kushdo tjetër se nuk ishte kështu. Nuk kishte lehtësira në jetë. Njeriu punon për të patur ato që ka ose ndryshe nuk ka asgjë. Por papritur, po atë verë e thirrën në ministrinë e Arsimit dhe Kulturës. Nevoja  e kishte detyruar ministrin ta afronte pedagog në fakultetin e Shkencave të Natyrës. Por Tirana kishte tani diçka më shumë, atje jetonte Zana tërheqëse.

Dhe kështu Besi mbajti dy vjet lidhje me Zanën, pasi e gjeti sërish. Pas diplomimit ajo zuri punë në spitalin ushtarak. Ajo çmendej pas tij, por ai ishte i prerë se ata nuk mund të martoheshin. Bile ai i thoshte që ajo të përqëndrohej tek puna dhe të shoqërohej me djem të tjerë. Në të vërtetë ai nuk mund të ndahej prej saj as ta detyronte të bënte këtë. Ishin shumë të lidhur në një kohë që Zana nuk ishte e bindur në se ai e donte me të vërtetë apo jo, deri sa ndërhyri babai i saj. Ishte burrë i mençur. Nuk foli asgjë për historinë e tyre.  Ai e ndiente se kjo ishte mënyra e vetme që Besi të mos ishte aq i kujdesshëm. Ai, ndryshe nga formimi dhe bindjet e tij, dëshironte që e bija të martohej me Besin. Vetë ai kishte dalluar diçka tek ai djalosh, diçka që as ai vetë nuk e kishte kuptuar. Besi kishte cilësi udhëheqësish, që pak burra e kanë, një forcë të qetë dhe kurajo të rrallë. Ai e dinte se kudo që të punonte Besi do të punonte mirë…

Në muajt e ardhshëm, Besi u përqëndrua më tepër në punë, se në dashuri. Kjo në fillim e mërziti Zanën, por, kur iu ankua të atit, ai me mençuri i tha të tregohej e duruar. Dhe në fakt Besi ndihej më i çlodhur, shqetësohej më pak dhe për çdo projekt që kishte për të ardhmen. Ndërkohë edhe Zana u qetësua, sepse ai linte më shumë hapësira për zbavitje dhe argëtim. Vetë Besi u habit se sa mirë ndihej me ata dhe se sa i qetë ndihej në botën e saj. Karriera po i shkonte mirë dhe pavarësisht nga habia e tij, asnjërit nuk i interesonte se nga ishte apo si arriti aty. Në fakt dukej se të gjithë e pëlqenin dhe e pranonin. Bile Besit kishte filluar t’i dukej se ai i përkiste asaj bote, kurse Zana nuk kishte dyshuar kurrë se ai do të ishte burri i duhur për të.

Së pari Besi  i telefonoi dhe i tregoi motrës. E motra nxitoi te nëna e saj dhe të dy u emocionuan, duke shtrënguar njëra-tjetrën në qafë. Përfundimisht vetëm i ati ishte kundër asaj martese. Kjo ishte zhgënjyese për Besin. I ati ashtu siç mendonte se puna na Tiranë do të ishte mundësi e shkëlqyer për të, po ashtu ishte kundër kësaj martese. Ishte plotësisht i bindur se Besi do të pendohej për këtë hap gjithë jetën.

– Ti gjithmonë do të jesh i huaj, po të martohesh me atë, bir. Nuk është e drejtë, nuk është e ndershme, por kështu ka për të qënë. Sa herë ata do të shohin, do të kujtojnë si ke qënë në fillim e jo si je tani. Por Besi nuk e besonte këtë. Ai ishte rritur në botën e saj. Ajo tashmë ishte e tij dhe bota e tij dukej një tjetër jetë. E shkuara nuk ishte më pjesë e tij, ishte e huaj tashmë. Dukej sikur ishte rritur aksidentalisht në atë qytet të vogël periferik ose sikur kishte qënë dikush tjetër dhe nuk kishte qënë më kurrë atje…

FUNDI I PJESES SE PARE

Shi, shi, shi! Era sikur përton të ikë.
Dita sikur nxiton të shqitet
Shpejton të fiket.

Cicërojnë harabelët që nga qielli
Një zgavër plage dhëmb e ther së thelli.
Vetëtima varur ngeli.

Ne çapim, kot më kot, s’di si, mbi baltë.
Matanë gardhit pret misteri natë
Lugatja natë!

E shpojnë trupin ca pika shiu gjemba.
Në mijra fije na ka lidhur dhëmbja.
Nga retë zbret, si e menduar, mbrëmja.

Ngatërrohen çaste pas këmbëve si leqe:
O ti e dlira! Ҫ’të ndjek kjo hije – dreqe?
Ҫ’ka me ty bota e keqe?

O ti e mira! Mjaltë e çdo muzike
Pse sa ra nata, more rrugën e u nise
Ike, u arratise!

O ti e ëmbla, lule qit nga shtati.
Pse vuan kaq? Me ty kjo botë ç’pati?
Pse ç’të dha qielli, nuk të dhënka fati!