VOAL

VOAL

PIKTORI I MADH KODRA DHE DJALOSHI YNË ATJON – Në ditën e lindjes, në 100 vjetor – Nga Eda & Visar Zhiti

April 22, 2018

Komentet

Dokumentar mbi fotografin e Holokaustit, Roman Vishniac

VOA

Dokumentari i ri “Vishniac” tregon historinë e fotografit hebre të shekullit të 20-të, Roman Vishniac, i cili lindi në Rusi, shpëtoi nga Holokausti dhe punoi si fotograf në Amerikë. Siç njofton korrespondentja e Zërit të Amerikës, Anna Nelson, fotografitë e tij të mirënjohura më vonë ndihmuan në informimin e regjisorëve të filmit “Lista Schindler”, i cili rrëfen një histori të shpëtimit të hebrenjve nga Holokausti.

“Më kujtohet se si shumë nga fotot e tij u përpunuan në dhomën e errët. Më kujtohet edhe sa pranë më mbante babai im. Unë e pyesja për njerëzit në foto dhe ai më thoshte: “Këta janë njerëzit tanë”.

Historia e fotografit hebre Roman Vishniac rrëfehet nga vajza e tij Mara Kohn Vishniac. Disa nga mijëra fotografitë që ai realizoi, shfaqen për herë të parë në këtë dokumentar të quajtur thjesht “Vishniac”.

Roman Vishniac lindi në një familje hebreje në Rusinë cariste në vitin 1897. Nga viti 1935 deri në 1938 ai udhëtoi nëpër Evropën Lindore dhe Qendrore duke fotografuar komunitetet hebreje, pa e ditur që së shpejti ato do të zhdukeshin.

Fotografitë e zotit Vishniac u bënë dokumentacioni i fundit i jetës së përditshme në komunitetet hebraike përpara Holokaustit.

Regjisorja Laura Bialis foli me vajzën e fotografit Vishniac, Mara dhe regjistroi historitë e saj përpara se ajo të vdiste në vitin 2018.

“Ai shkoi në të gjitha vendet ku po ndodhin gjëra të ndryshme. Ai ishte në Moskë gjatë revolucionit, më pas iku nga Moska dhe shkoi në Berlin në vitet 1920. Ai ishte në Republikën e Vajmarit gjatë kohës kur nazistët morën pushtetin në Gjermani. Pak më vonë ndodhi “Kristallnacht”, dhe ai ishte në Berlin gjatë kësaj ngjarje. Pastaj ai shkoi në Francë, ku fotografoi njerëzit në ‘Kindertransport’”, thotë ajo.

Dokumentari shpjegon se si fotografi Vishniac përjetoi fillimin e Holokaustit në Evropë dhe arriti të shmangte dërgimin në një kamp përqëndrimi.

Në dhjetor të vitit 1940, ai dhe familja e tij udhëtuan nga Lisbona për në Shtetet e Bashkuara, ku ai dha një kontribut të rëndësishëm në fushën e fotografisë.

Kinematografi polak Janusz Kaminski shumë skena të filmit “Lista Schindler” të regjisorit Steven Spielberg, i filmoi duke u bazuar në fotografitë e zotit Vishniac, sepse ato pasqyronin jetën e përditshme hebreje që ishte e vështirë ta gjeje diku tjetër.

Producentja e dokumentarit dhe motra e regjisorit Steven Spielberg, Nancy Spielberg, thotë se mesazhi është i qartë: nëse njerëzimi nuk mëson nga historia e tij, ne mund të përballemi me një përsëritje të saj.

“Mendoj se fotografitë e zotit Vishniac janë një mesazh për të gjithë. Ne jemi një shoqëri, që duhet të shohim një ngjarje, jo të lexojmë mbi atë. Ne kemi nevojë për prova, të gjithë duan prova! Pra, kjo është provë e përhapjes së pakontrolluar të veprimeve çnjerëzore. Ndoshta kjo do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë njëri-tjetrin, ndoshta do të ndihmojë në krijimin e njëfarë tolerance, ndoshta do të rikthejë civilizimin në botën e qytetëruar”, thotë ajo.

Dokumentarët si ky mund të ndryshojnë mendje dhe të ndihmojnë njerëzit në kujtimin e ngjarjeve të tmerrshme historike, të cilat me kalimin e viteve po bëhen gjithnjë e më të largëta. “Vishniac” do të shfaqet në kinema të caktuara në mbarë Shtetet e Bashkuara gjatë gjithë këtij viti.

Nuk mbaj mend sa kisha pa shkuar tek Turbina- Nga Rudina Lohja Kurti

Nuk mbaj mend sa kisha pa shkuar tek Turbina për të parë dramë, komedi a diçka të tillë…Nuk më linte dhimbja për teatrin e vjetër…si e kafshuan dhe e shqyen fadromat dhe si nuk e lanë të paktën muze!?
Ne njerëzit e rëndomtë dhe pa mend,kur kërkojmë të heqim të vjetrat nga shtëpia apo nga një institucion i hedhim për në Sharrë,por bota me mend i pastron dhe krijon këndin figurativ të kujtesës.Ne,d.m.th.ata që udhëheqin herë pas here këtë vend, fadromën e kanë mjet pasurimi dhe shkatrrimi.E duan fort si një femër të bukur edhe pse hedh vetëm krahë shkatrrimi.
Këtu tek ne gjithë vilave ia hoqën eshtrat,
kur shteti duhej t’i ruante më shumë se sytë.
Por,tani le të shkëputem nga nervat.
Të shkojmë tek Turbina ,ku gati për dy orë harrova se ku isha .Që në hyrje djathtas meje lëshonte dritë të mekur dhe skenografia e Mjeshtrit të Vërtetë Bashkim Zahaj .
Një vilë nga ata që iu zhdukën Tiranës,iu shkulën historisë së një vendi,por jo skenografisë së t’pafundmit Zahaj .Aty ishin ruajtur me kujdesin e përkorë të artistit gjithë stilet arkitekturore që mban skena.
Dy herë në jetën time pata dëshirë të qëndroja përfundimisht për të jetuar.
Atëherë ,kur isha 7 vjeç në Radio Shkodra dhe tani 72 vjeç tek Turbina,tek vila ku jetonte një nga të moshuarit Ahmet Basha, i përkryer si kurrë ndonjëherë në rolin e tij ,dhe si pronar, dhe si gjykatës në pension.Ai ,në atë vilë të bukur e të lakmueshme mblidhte shokët e të njejtit ideal….atij të ndëshkimit ndaj të pafajshmëve dhe të fajshmëve.
Një trup gjykues ku si për inerci Viktor Zhusti tashmë një dramaturg i vërtetë ndërtoi veprën e tij mrekullisht.
….Një biznesmen shqiptar që i ishtë larguar atdheut e që i rikthehet atij për të bujtur,për t’u fshehur e për t’u var në litar tek vilat e gjykatësve,por këtë radhë tek vila, e skenografit më të mirë ,Zahaj.
Mbrëmë mora kënaqësi vepre dhe lojës në perfeksion që merrte zhvillim nga sekonda në sekondë.
Më besoni… gjithçka më krijoj emocion dhe pse herë të tjera vetë disa aktorë më kishin hequr dëshirën pë t’i ndjekur,sepse nuk kishin kuptuar rolet,dramën, vetë autorin,psikën e tij dhe vendin ku ishte vendosur ngjarja.Këtë herë krejt ndryshe.

Fotografi ukrainas Evgeniy Maloletka rrëfen punën e tij në Mariupolin e rrethuar

VOA/Ilirian Agolli

Filmi “20 ditë në Mariupol” i gazetarit Mstyslav Chernov, i cili ka fituar çmimin Oscar si dokumentari më i mirë, u shfaq në Tiranë mbrëmjen e kaluar.

Ai tregon pasojat e sulmit rus mbi Mariupolin e rrethuar; fëmijë të vrarë, bombardimin e maternitetit dhe i banesave, si dhe varret masive.

Pamjet u regjistruan nga të vetmit gazetarë ndërkombëtarë të mbetur në qytet: një ekip ukrainas i agjencisë AP, pjesë e të cilit ishte edhe fotografi Evgeniy Maloletka.

Filmi “20 ditë në Mariupol”, i prodhuar nga AP dhe PBS Frontline, tregon se si gazetari ukrainas Mstyslav Chernov dhe kolegët e tij rrezikuan jetët e tyre për të dokumentuar rrethimin e Mariupolit nga forcat ruse dhe mizoritë e tyre ndaj qytetarëve të pambrojtur.

Gazetarët ishin të rrezikuar nga bombardimet e avionëve dhe tankeve, si dhe nga ushtria ruse, që po i kërkonte ata, bazuar në një listë ku ishin edhe emrat e tyre, të inatosur pse dikush po raportonte nga brenda zonës, duke mbushur botën me pamjet e bombardimeve dhe vrasjeve të civilëve, ndërsa qyteti besohej se ishte zbrazur nga njerëzit e mediave.

Në shfaqjen e parë të filmit në Tiranë, në Qendrën për Hapje dhe Dialog, organizuar nga Fondacionet e Shoqërisë së Hapur të Ballkanit Perëndimor, ishte edhe fotografi Evgeniy Maloletka, njëri prej anëtarëve të atij ekipi.


Ai tregoi për Zërin e Amerikës disa nga vështirësitë e atyre 20 ditëve në Mariupolin e rrethuar.

“Tanket ruse dolën në qytet. Ishte hera e parë që u shfaq shenja Z mbi to, si një shenjë lufte. Ata hapën zjarr mbi pallatet e banuara, dhe një goditje, pastaj e dyta. Këtu shihet shpërthimi në katin e gjashtë të pallatit. Goditja e dytë vrau dy njerëz në ndërtesë dhe ne e provuam këtë bashkë me fqinjët dhe njerëz të tjerë, që nxorën trupat nga apartamentet”, thotë Evgeniy për Zërin e Amerikës.

Falë punës së këtij grupi gazetarësh të luftës, historia e Mariupolit është futur dhe vazhdon të përmendet në shumë ekspozita, në libra dhe në filma.

Evgeniy ka lindur në Berdiansk afër Mariupolit, prej nga familjarët e tij janë larguar tashmë si refugjatë, gjë që ia lehtësoi disi punën.

Ai thotë se nuk ishte e lehtë të gjendeshe atje nën bomba, por përvoja nga pasqyrimi i luftërave të mëparshme e ndihmoi si të vepronte në terren.

“Ne pasqyrojmë luftërat qysh nga viti 2014. Deri atëherë ne nuk ishim korrespondentë lufte, por fotografë shtypi dhe gazetarë. Por kur Rusia pushtoi Krimenë dhe pastaj pushtoi Donbasin, të gjithë ne u përfshimë si automatikisht në pasqyrimin e procesit të luftës. Kështu u bëmë gazetarë lufte, fotografë lufte në terren. Në këto luftëra kemi humbur edhe shumë kolegë. Por për ne është detyra më e rëndësishme që të tregojmë të vërtetën, me fakte, të shmangim propagandën dhe lajmet e rreme”, thotë Evgeniy për Zërin e Amerikës.

Ky grup gazetarësh përjetuan bashkë me qytetarët bombardimet nëpër shtëpi, bodrume dhe spitale, ndërsa filmonin vazhdimisht të plagosurit, të vrarët, maternitetin që bombardohej dhe mjekët që ndihmonin në çdo drejtim, ndërsa në qytet u ndërprenë qëllimisht uji, ushqimi, interneti, për të mos lejuar raportimet e gazetarëve dhe komunikimin mes njerëzve.

Filmi është nderuar këtë vit me çmimin e Akademisë OSCAR si dokumentari më i mirë, ndërsa ka fituar edhe çmime të tjera në të paktën 7 festivale ndërkombëtare.

“Të gjithë këto çmime ndihmojnë për t’u treguar njerëzve se duhet të bëjnë drejtësi për njerëzit që u vranë, dhe se zërat e njerëzve që kanë mbijetuar duhen dëgjuar në gjithë botën. Sa më shumë njerëz duhet të shohin dhe të kuptojnë se çfarë ndodhi në Mariupol në atë kohë”, thotë Evgeniy.

Ukraina po i reziston Rusisë, duke bërë luftën e saj të mbijetesës. Lufta është e vështirë edhe kur shikohet në lajme nga njerëzit, thotë fotografi i luftës, por pakrahasimisht tejet e vështirë është atje në Ukrainë kur njerëzit humbin shokët, familjarët, dhe kur duhet të qëndrosh çdo ditë përballë sulmit rus.

(Video) Sopranoja me famë botërore Inva Mula: Faleminderit Gjergj Sulioti: Bashkohuni në përjetësi për Serenatën më të bukur Korçare

Me embelsine e Serenates Korçare te kenduar me dashuri nga dy artiste te medhej qe ndoshta nuk ishin te nje brezi por i lidhnin shume gjera te perbashketa mbi te gjitha zemrat bujare dhe miqesi e paster.

Gjergji i kerkoi babit te shkruante mbi Serenaten Korçare dhe ta kendonin te dy .

Sot qe po e degjoj kete kenge , syte me lot për ndarjen e kolegut por dhe lot mallengjimi te nje kohe qe nuk kthehet kurre, koha e artisteve fisnike qe tingujt e tyre na benin te enderronim per nje jete me te mire .

Faleminderit Gjergj Sulioti .

Tashme ne perjetesi bashkohuni per Serenaten me te bukur Korçare .

Jorgo Papingji një emër i nderuar dhe i pazëvendësuar në krijimtarine letrare të festivaleve- Nga OSMAN MULA

Jorgo Papingji nje emer i nderuar dhe i pa zevendesuar ne krijimtarine letrare te festivaleve te tradites se kenges se muzikes se lehte dhe asaj popullore ku me vargjet dhe gjetjet e tij poetike radhitet ne plejaden e krijuesve me te mire kombetare .Kontributi i madh esht ndjere dhe tek festivalet kombetare per fatosa dhe.pionier duke e zgjeruar gamen e krijimtarise me historikun e zhvillimit te krijimtarise letrare muzikore .I lakmuar nga shum kompozitor ,bashkepunues.pothuajse me kompozitoret me te mire dhe duke i inkurajuar dhe shum te rinj ashtu sic ndodhi me mua ne hapat e para .Ka fituar mjaft trofe ,cmime rajonale dhe kombetare i vleresuar me cmim te larte nganPresidenti i republikes me titullin Mjeshter i madh. Se bashku me poetet Zhuliana Jorganxhi ,Agim Doci ,Arben Duka ,Gjok Beci renditen ne panteonin e poeteve elitare te festivaleve. Kam bashkepunuar me Jorgon ne festivalet e kenges dhe te pranveres si Kudo je ti ,Bashke me vitet ,Sonet pranveror ,E doni dashurine ,Gjith jeten dashuri kerkojme ,lek o lek o qerrata ,te cilet jane vleresuar ngampubliku i gjere dhe jane vleresuar me cmime.Nje intelektual me shum dimensione ,organizator i shum veprimtarive per femije pasi ai ka qene shum i apasionuar pasbtyre dhe drejtor i shepise se pionierit duke organizuar festivale te lagjeve te Tiranes ,dhe i perfshire dhe ne te gjitha aktivitetet e te rriturve. Libretist ,skenarist i shum programeve televizive ,pedagog ,drejtor shkolle ,njeri shum i lexuar dhe me shum gjuhe te huaja .Njihte shum mire letersine klasike ,poezine sidomos te.poeteve me te mire boterore .Atdhetar ,patriot dhe vizionar per talentet e reja .Mund te flasesh shum per te pasi ai u be shum i dashur dhe per kengetaret dhe kompozitoret popullor pasi shum kenge te tija sot jane hite te ekraneve tona .Nje nga aio esht dhe Njeriu plaket kur do vete .l mir arsimuar ne degen e fizikes por duke dhene nje kontribut historik per kengen Shqipetare .Keto poet i vijne rralle vendit pasi esht shum e veshtire te gjesh poet aq frymezues ne kenge qe do i rezistojne dekadave .Respekte per ket kollos te poezise se muzikuar .

Bujar Kapexhiu: Ja si kurdiset Basha nga Rama

Mjeshtri Bujar Kapexhiu rikthehet me një punim, që tregon se si Lulzim Basha kurdiset nga Edi Rama.

Karikatura e Kapexhiut vjen pikërisht pasi Lulzim Basha u shfaq sot aktiv në Kuvend pas shumë kohësh.

Edhe kësaj here, Basha tregoi se vepron me komandë nga lart, kundër interesave të opozitës.

Ndërkohë, një ditë më parë, Basha iu bashkua klubit të pensionistëve politikë.  sn

Image

 

Banksy konfirmon autorësinë e muralit të ri në Londër

Turmat në veri në Londrës janë mbledhur të hënën në mëngjes për të parë një mural në formë druri në trupin e një ndërtese – krijimi më i ri i artistit të rrugëve Banksyt.

Arti i krijuar në ndërtesën e banimit në rrugën Hornsey, e ka marrë vëmendjen e fqinjëve dhe kalimtarëve.

Banorët u kanë thënë agjencive të lajmeve se janë “krenarë dhe të lumtur” që është përzgjedhur rruga e tyre.

Wanja Sellers, banore e lagjes, e cila jeton disa rrugë afër muralit, ka thënë se “ne jemi shumë të lumtur që Bansky e ka zgjedhur rrugën tonë për artin e tij”.

“Ngjyrat e ndezura të gjelbërta përfaqësojnë Islingtonin, i cili është i lezetshëm, dhe natyrisht, Ditën e Shën Patrikut, e cila është e mirë dhe festive”.

“Përzgjedhja e ngjyrave të lagjes sonë e bën të duket si mesazh personal për banorët. Jemi shumë krenarë”.

Ngjyra e gjelbër e ndezur është përhapur në ndërtesë, në formë druri, duke krijuar përshtypjen e një gjetheje.

Në të shihet edhe një person që mban një zorrrë presioni në dorë.

Bansky zakonisht e konfirmon punën e tij përmes llogarisë në Instagram dhe faqes që ka.

Ndër punët e tij të fundit është konfirmuar në dhjetor të vitit të kaluar, kur i ka pikturuar disa dronë ushtarakë në Pekham, në jug të Londrës.

Puna e tij është vandalizuar më vonë prej dy burrave, të cilët janë arrestuar nën ndryshim për dëm kriminal.REL

Koncerti instrumentalo-simfonik i orkestres së TKOB i kushtohej vetëm veprës së kompozitorit Dimitri Shostakovich- Nga Ilirjana Dema

Koncerti instrumentalo-simfonik i orkestres së TKOB i kushtohej vetëm veprës së kompozitorit Dimitri Shostakovich.

Nga gjashtë koncertet e tij për instumenta, na u ofruau të dëgjonim koncertin nr 1 në la minor për violinë e orkestër op 77 nga violinisti Leonard Simaku, dhe koncertin nr 1 në do minor për piano trombë dhe orkester harqesh nga pianisti Kosti Deti, trombisti Xhino Daja ,dirigjent Simon Krecic.

Një mbrëmje me të vërtetë e niveleve elitare, ku publiku mori kënaqësi të tre fishtë nga veprat dhe interpretimet.

Koncerti për violinë, luhet për herë të dytë në skenat tona, pasi premiera është realizuar në vitin 2015 nga violinisti i mirënjohue Arben Kadesha shoqëruar nga orkestra simfonike e RTSH, nën drejtimin e dirigjentit Michalis Economou. Vlerësohet në literaturën violinistike si një nga më të vështirët, më virtuozi, më i shquari e më shpesh i luajturi.

Krijuar në vitin 1947 kompozitori ia dedikoi violinistit David Oistrakh.

Origjinaliteti manifestohet si nga formati i strukturuar, po aq edhe nga idetë e kryesisht nga gjuhes muzikore, krejtesisht novatore. Koncerti përbëhet nga katër kohë, që vihen në shërbim e lidhen ngushtë me trajtimin e temë së hebrenjve; vuajtjeve masive, gjatë e pas luftës së dytë botërore në Bashkimin Sovjetik, shprehur me gjëndje emocionale të ndera e nënvizime gati tragjike të “ betejave gri”.

Ky qëndrim i idealit humanist e grotesk të kompozitorit, maskohet me inteligjencë përmes kontrasteve të forta muzikore në vepër, me tone më jetësore pér t’iu shmangur persekutimeve politike të cilat e kanë ndjekur hap pas hapi nga regjimi komunist e sistemi i diktaturës staliniste.

Gjuha muzikore si tërësi e mjeteve shprehëse kombinon varietete teknikash e sisteme të ndryshme. E ndikuar edhe kjo nga folklori hebre ka një linjë melodike të thyer kromatike e harmoni dizonante në përshtatje me gjëndjen e nderë emocionale, por dhe groteske e me fuqi vizionare.

Violinisti Leonard Simaku, larguar në moshë relativisht të vogël nga Shqipëria ka studjuar e është diplomuar në Rumani. Aktualisht jeton dhe punon në Itali. Mendoj se interpreton për herë të parë në Shqipëri, në mos qofsha e gabuar.

Publiku e njohu si instrumantist të talentuar, shumë të përgatitur, me një profesionalizëm të përkorë, kulturë, thellësi mendimi dhe virtuozitet. Në sajë të këture karakteristikave interpretimi i tij pasqyroje jo vetem me vërtetësi idetë e veprës, por duke bërë një lojë sa racionale e po aq të frymëzuar e tërhoqi si manjet vëmendjen e publikut, i cili e duartrokiti gjatë. Komplimenta edhe për orkestrën dhe dirigjentin, që padyshim luajtën rolin e tyre në suksesin e arritur, duke i krijuar solistit komoditetin e duhur artistik.

Vepra e dytë, koncerti për piano, trombë dhe orkester harqesh u interpretua nga Kosti Deti, pianisti i mirënjohur në mjediset artistike brenda dhe jashtë vendit dhe trombistit të talentuar Xhino Daja,i emëruar në orkestrën e TKOB.

Është i pari nga dy koncertet për piano, më i vlerësuari, më brilanti e gjithashtu më i shquari. Kompozuar në vitin 1933 dallon menjeherë për origjinalitet në trajtimin e ideve artistike, ndonëse gjuha muzikore mban lidhje me traditën. Ajo përafron me idetë estetike të post-romantizmit.

Fryma lirike që përshkon gjithë koncertin gërshetohet me figura artistike dinamike gracioze, me karakter teknicist skercoz por edhe ketu ndihen melodi me nje ndjesi të hollë trishtimi me karakter psikologjik e filozofik.

Kisha vendosur të mos shprehesha më për interpretimet e Kosti Detit, ardhur nga Viena, pasi e kam bërë pothuajse deri në shterim në të gjitha performancat e tij.

Po, a është e mundur të heshtësh pasi e dëgjon? Sigurisht që jo. Talenti i tij bën pjesë në ato kualitete të veçantë artistësh ku loja, nuk mjaftohet vetëm me përfshirjen e duarve, trurit dhe shpirtit. Jo jo në të marrin pjesë të gjitha pjesët e trupit, ashtu krejt natyrshëm gati sikur luajnë rolin e tyre në aspektin figurativ e konkret në një përputhje të admirueshme me muzikën. Kaq e madhe është përfshirja e tij ndaj muzikës, kaq i thellë është përjetimi emocional , ndjeshmëria ndaj detajit në funksion të së tërës, sa që çdo qelizë e trupit gjallon e merr frymë, duke u bërë pjesë e tingujve. Si të gjithë muzikantët e këtij kalibri pianisti është shquar vite e vite më parë për fantazinë dhe imagjinatën e jashtëzoknshme, por me pjekurinë, përvojën e kulturën e përftuar nga studimet në Itali dhe vitet e fundit në Vjenë ka rafinuar tingullin në të gjitha dinamikat e tij, i ka dhënë atij shumësi ngjyrash timbrike, e në të gjitha rastet ai është muzikal, duke e ruajtur atë si mjetin kryesor të shprehjes artistike. Për të mos përmendur pastaj aftësinë virtuoze, që në organizimin racional e shpirtëror të veprës bëhet shpërthyese e merr forcën e nje tajfuni.

Komplimente të pakursyera edhe për trompistin, që dalloi për korektësinë, profesionalizmin, tingullin e bukur dhe aftësinë komunikuese mes dy solistëve dhe orkestrës, që në këtë vepër u paraqit në nivelin e saj më të mirë, si partnere e denjë e dy solistëve dhe me fleksibilitet artistik në unifikimin dhe përshtatjen me interpretuesit.

Duartrokitjet entusiaste dhe të zgjatura të publikut e ulën përsëri në piano pianistin, për të luajtur jashtë programit një pjesë bravurë. Pas interpretimit të së cilës publiku brohoriti në mënyrë frenetike – për minuta – bravooo….

Duke i uruar muzikantët njëkohëshëm i falenderojmë për këtë koncert të bukur me plot emocion të një niveli elitar.
10. 03. 2024

Artistët të ndjeshëm ndaj Inteligjencës Artificiale (IA)- Nga Senad Guraziu

(Senad Guraziu – Ars Poetica, Mars 2024 – art klasik, dhe art digjital, koment)

Ngjitur: majtas, origjinali, pikturë e vjetër, disashekullore, pikturë e periudhës artistike të “Barokut”, vepër e artistit holandez të “Gouden Eeuw” (Epoka e Artë Holandeze), Johannes Vermeer (1632-1675) – “Vajzë me vathin prej perle”, ~1665 – dhe djathtas art digjital, me ndihmën e IA dhe të Photoshop, nga Julian van Dieken – “Vajzë me vathët ndriçues”, 2023.

***
Me aq sa kam vërejtur vetë (personalisht, s’është se jam patjetër ndonjë ekspert por si një “vëzhgues” neutral, arti për mua është dashuri, si një “outsider” i artistikave : ) bie fjala siç mund të vërehet në Art Station (ku kryesisht gravitojnë artistë të digjitalizmit), por dhe anembanë qarqeve artistike dhe platformave të ndryshme, jo vetëm artistët e tradicionalizmit por dhe vetë artistët digjitalë janë tepër të ndjeshëm ndaj ardhjes së Inteligjencës Artificiale (IA).

Ata e theksojnë se IA është duke i çoroditur proceset e “natyrshme” të tradizionalizmit artistik, se IA është duke e nxitur një ndryshim paradigmatik, duke shtruar “pikëpyetje” të vështira rreth veprimtarisë së artistëve tradicional, rreth të drejtës autoriale-artistike, rreth vlerave komerciale, rreth autenticitetit ideatik, rreth konditave të tregtisë me veprat e artit, dhe rreth shumçkaje tjetër.

Si shembull, punimi i artistit holandez Julian van Dieken (që jeton e punon në Berlin), “Vajzë me vathët ndriçues” do ishte “piktura” e parë si art digjital të ekspozohej në një muzeum, vepër e krijuar me ndihmën e Inteligjencës Artificiale (IA) dhe me ndihmën e Photoshop (si vegël). Kjo pati ndodhur vitin e kaluar, në Mars 2023. Sipas artistit van Dieken ky ekspozim pati qenë madje diç si “veprim historik, në fushën e artit”… meqë dmth. për herë të parë një muzeum tradicional e njeh një imazh si punim artistik me ndihmën e IA.

Sidoqoftë, muzeu Mauritshuis (në Hagë të Holandës) qe përballur me kritika për ekspozimin apo për shfaqjen e imazhit të punuar me ndihmën e Inteligjencës Artificiale (IA), e që ishte punim i frymëzuar nga “vajza e famshme me vathin-perlë” e Johannes Vermeer. Punimi i Julian van Dieken ishte njëri nga 5 imazhet e zgjedhur (nga gjithsej 3.480 punimeve të paraqitura për konkursin “My Girl with a Pearl”, ku adhuruesit e pikturës së famshme të Vermeer qenë ftuar t’i dërgonin versionet e tyre).

Thuhet se qenë nxitur polemika rreth veprimit të muzeumit Mauritshuis, dhe debati rreth “vlefshmërisë” së imazheve të krijuara me mjetet e Inteligjencës Artificiale do ishte i pashmangshëm.

Colorful portraits of Rita Ora, Ava Max, Bebe Rexha & Dua Lipa

Sky Division, M 2024 [ Colorful portraits of Rita Ora, Ava Max, Bebe Rexha & Dua Lipa (Albanian Celebrities – 2 vers) ]s.guri

Pop-muzika, nën-zhanret dhe vështirësia me emrat- Nga S. Guraziu

(s. guraziu – ap, m 24 – fundjavë, pak humor…)

(…shqipja vetë, si shqipe, si gjuhë e vjetër, pothuaj si para-gjuhë e të gjitha gjuhëve, s’ka probleme me emrat, përveç me emrat e muzikës…)

…merrem me muzikat që nga kur di për veten, isha kalama kur ia pata filluar me “dëgjimin”, por s’kam ditur se pop-muzika si zhanër i paska kaq shumë nën-zhanre, e dija 1 a 2 sosh (nuk e dija në fakt as këtë, por e merrja me mend, apo le t’jenë dhe 3 nën-zhanre) – mësova sot se “pop-i” si kategori mëvete na i paska + nën-zhanret (indie pop), (synth pop), (power pop), (new wave pop), (dream pop), (noise pop), (experimental pop), (electro pop), (adult contemporary pop), (jangle pop), (j-pop)… dmth. e kemi fjalën vetëm për pop-muzikën, për “muzikën e popullarizuar” nga ku dhe vjen emri i zhanrit pop-muzikë…

…ku di, sikur t’ishin sëpaku emra shqip, kam frikë shqipja s’do ketë emra për këta “emra”, anise anglishtja tingëllon dhe shqip, sidomos termat shkencor të anglishtes thuase janë “huazuar” nga shqipja – nga njëra anë u gëzova që mësova diç të re, nga tjera anë dhe sikur njëfarë “shije e hidhur”, ndoshta sepse vërtet e tepërt, e tepruar sa s’ka më, me 1001 emra, me 1001 gjoja “stile muzikore”, me 1001 nën-zhanre, s’e kuptoj madje as si ia dalin (ndërkombëtarisht) të merren vesh për emrat, padyshim dhe vetëm për emërtimet do jetë sfidë…

…them kështu duke u nisur nga fakti që njerëzia shpesh ngelin të zënë ngusht për punë emrash, s’dinë si t’i zgjedhin as emrat për foshnjet kur lindin pa le diç tjetër, shqiptarët madje akoma dhe sot e kësaj dite kanë probleme për emra origjinalë, detyrohen t’i zgjedhin emrat e Arabisë a të Turqisë, thuase njësoj siç ia bënin dikur pashallarët shqiptarë të Egjiptit, sepse s’dinë si shpiken emrat shqip, tekefundit nuk dinë aty për për aty, hutohen, ngelin, nuk dinë atëherë kur kanë nevojë, në momentin kyç kur u duhet, pasi t’ketë kaluar treni dhe bëhet vonë…

…ka shqiptarë që madje e lënë, s’lodhen tutje me kërkim emrash, djalin e lindur e pagëzojnë thjesht “shqiptar” (si shembull, dmth), të sigurtë 100% s’jemi tani por si spekulim ndoshta kështu i pati ndodhur dhe vetë xha Demaçit (ndjesë pastë), se mos vetëm atij… dhe shumkujt tjetër, ata që nuk e vrasin fort mendjen dhe mund t’mos e dinë, o mund të kenë pandehur diç tjetër, sidoqoftë, kjo “ngecje për emrin” fatlumnisht kthehet kah e mira e shqiptarizmit, është dhe njëfarë patriotizmi, sepse më mirë ashtu, thjesht “shqiptar” sesa ta pagëzosh djalin me emra turko-arabisht – pra e qartë, e “mira” e shembullit tonë dhe qëndron…

…kur i pyesin pastaj, prindrit justifikohen se pati qenë “zgjedhje” qëllimisht, jo se nuk dinin… por e kishin nga patriotizmi, sipas tyre duke e patur emrin “shqiptar” vuloset që në nismë, pa shkapuritur tutje asnjë detaj, që nga emri nënkuptohet se bëhet fjalë për një patriot “shqiptar”, ashtu-kështu më patriotik sesa vetë patriotizmi s’ka si, më vonë dhe mund t’jenë kujtuar për ndonjë emër “ideal”, mund ta kenë gjetur një emër të bukur shqip, as turqisht as arabisht, mirëpo zakonisht pasi t’jenë regjistruar në librin e amzës, thjesht bëhet vonë…

…shqipja vetë, si shqipe, si gjuhë e vjetër, pothuaj si para-gjuhë e të gjitha gjuhëve, s’ka probleme me emrat, përveç me emrat e muzikës, pagëzoji fëmijët dhe inuit-jupikisht (dmth. me gjuhët eskimeze) no problemos, shqipja i bën të tingëllojnë “shqip”, apo ku ta dimë…. ndoshta e njëjta vlen dhe më gjerësisht-kontinentalisht, ndoshta dhe 500 milionë evropianët (+ 300 milionë amerikanët, + me miliarda kinezë e indianë, + 1 miliard afrikanë me të tjerë aziatë) sapo e dëgjojnë emrin “shqiptar” automatikisht e dinë se fjala është për atë “shqiptarin” për të cilin s’patën gjetur emër, nga inati s’donin ta pagëzonin as turqisht as arabisht…

…kjo dhe është ajo ana e mirë, ajo “merita” patriotike që e përmendëm më lart – pra duket e lehtë me emrat por s’është dhe aq e lehtë, sidoqoftë, ja tani desh harrova ç’desha të them; ah po… e t’u gëzova që i mësova nënzhanret e pop-muzikës, anise do ngelet nxënie kot, meqë s’di si shfrytëzohet kjo që sapo e mësova (pra dhe 1 x kujdes sa i përket ngatërrimit, e patëm fjalën vetëm për pop-muzikën, jo dhe për 1001 tjera degë të muzikës si muzikë : )

Dantja frymëzues dhe “Pranvera e Përjetshme” e Rodin- Nga Senad Guraziu

 

(…është supozuar që penat e poetëve t’jenë diç si shpatat e musketirëve, jo vetëm të mprehta dhe përvëluese por dhe të qëndrushme, të rezistueshme, sikur s’do pinte ujë që vetë shpatat e musketirëve me ta parë një pikë “gjak” të dobësohen, të lakohen, të alivanosen, të kalamenden : )

***
“Pranvera e Përjetshme” – vepër e cila ndonjëherë titullohet “Zefiri dhe Terra (Toka)”, ose dhe “Kupidoni e Psika”) ishte një ndër skulpturat më famoze të skulptorit Rodin. Por dhe nga më të suksesshmet sa i përket aspektit komercial, qenë punuar plot versione e kopje. E gdhendur nga një bllok i vetëm mermeri, skulptura vërtitet rreth temës pasionante të “puthjes… të qafimit”, dhe renditet ndër interpretimet më të arritura të artistit.

Tema rreth “puthitjes” së të dashuruarve e preokuponte mjaft shpesh skulptorin Rodin. Njohësit e rrethanave të Rodin, dhe të artit skulptural, thonë se alegoria mund t’jetë frymëzuar nga historia e Paolos dhe Françeskas, dmth. e “mëkatarëve” simpatikë të Dantes (Komedia Hyjnore), të cilët nga pena e tij qenë dënuar ta kalonin përjetësinë të kurthuar në një vorbull pasioni.

Kishin “faj”, kishin bërë mëkate (prandaj në ferr) mirëpo ja që për Danten ishin mëkatarë simpatikë, dhe s’do e kishin ndonjë dënim tepër të “madh”. Varet si shihet, varet nga përspektiva interpretuese, por thjesht do vërtiteshin përgjithmonë në vorbullën e pasionit seksualistik. E cila gjë, siç dihet jo patjetër na qenka (ose medoemos do jetë) dashuri – dhe pra ky detaj do duhej t’na ishte “dënimi” (për mëkatarët Paolo dhe Françeska).

Në fakt, Dantes i qe “lejuar” metafora e madhe e udhëtimit nëpër ferr thjesht për faktin se e donte Beatriçen e vet tepër shumë. Dashuria e tij për të ishte më e kulluara, më e pastra, as vetë Kishoti i Servantesit pastaj s’e pati dashur më fisnikërisht Dulçinenë e vet. Beatriçja s’shte gjallë, e dashura e Dantes tani ishte në parajsë dhe kështusoj, edhe andej (në jetëpërtejmën) në njëfarë mënyre do ishte shpëtimtarja e tij. Për Danten ajo ishte diç si simbol i vetë dashurisë hyjnore.

Nga “përspektiva danteske”, meqë dashuria e Dantes për Beatriçen pati qenë virtuozitet i kulluar, dashuri shpirtërisht e vulosur me të gjitha bekimet hyjnore, e njëjta dashuri më parë do ta ndihmonte rreth gjetjes së dashurisë hyjnore, sesa të tretej në askundësinë e amshimit. Dashuria e kulluar për Beatriçen s’do kishte kuptim të shkonte huq, në fakt nga aspekti psikologjik pastërtia e asaj dashurie Dantes i shërbente si dashuri “intermedietrale”, si urë ndërlidhëse e shpirtërores-hyjnores. Dhe kështu, “pelegrinazhi” artistik i Dantes në ferr, do ta ndihmonte që vërtet ta gjente dashurinë hyjnore dhe shpëtimin shpirtëror.

Anise (do i lëmë të tjerat) temë më simpatike për t’i vargëzuar sot 2-3 fjalë na duket ajo e “gjykimit”. Kur është fjala për “gjykimet” e Dantes, saherë t’na kujtohen gjykimet e tij, nuk përjashtohet as mundësia e buzëqeshjes. Nëse për asgjë tjetër, atëherë për faktin që s’pati lënë kend pa e takuar në ferr. Madje dhe veten e pati takuar, një “version të vetes” si Dante – pra ishte fort i sinqertë. Sa e sa papët, sa priftërinjtë, sa e sa mëkatarët, por dhe filozofë e personalitetesh të njohura i pati takuar andej.

Gjykimi i Dantes për vetveten, për shpirtin e vet, është skajshmërisht simpatik, pothuaj sikur i ngjanë atij “Papirusit të Hunefrit”. Ndoshta s’e keni vrarë mendjen por dhe vetëm për këtë “similaritet” të përafërsishëm sikur na imponohet buzëqeshja, s’kemi si i shmangemi. Hunefri ishte një shkronjës zyrtar (kronist, kopjues profesionist i dorëshkrimeve, manuskripteve) dhe administrator i faraonit Seti I (Dinastia XIX e Egjiptit të lashtë, ~ 1300 pes). Papirusi i Hunefrit ishte njëri nga versionet e shumta të ashtuquajtur “Libra të të Vdekurve” (tekste funerare).

Teksti i Hunefrit e përfaqëson njërin nga shembujt klasik të këtyre teksteve, qe shkruar nga vetë ai. Në papirusin e tij Hunefri si autor e ka kaluar TESTIN e matjes së zemrës në Peshoren e Mat. Sa e çuditshme, po aq dhe detaj simpatik, sepse nëse i “vdekur” dhe duke iu matur zemra, s’do duhej t’ishte shkruar nga ai vetë.

“Peshimi i zemrës” ishte ceremonia e hyjnorëve në Sallën e Dy të Vërtetave (Salla e perëndeshës Mat) çdo person i vdekur duhej t’i nënshtrohej. Duke i peshuar zemrat, zotat do ta gjykonin denjësinë e secilit shpirt. Pastërtia shpirtërore do t’ishte faktori përcaktues nëse personi i vdekur ishte i virtytshëm, nëse do t’i lejohej hyrja në Aru (diç si parajsë e sunduar nga Osirisi).

Në njërën anë të peshores rrinte penda e strucit, simbol i perëndeshës Mat (pendët janë të lehta, kuptohet). Në tjetrën anë vendosej zemra e të ndjerit. Nëse zemra rezultonte më e lehtë (apo dhe baraz) me Pendën e Mat, i vdekuri mund të kalonte në të përtejmën. Nëse eventualisht peshorja të thoshte s’ka lehtësi (as barazpeshë) por “zemër e rëndë”, kjo nënkuptonte zemër e ligë, e rënduar nga mëkatet etj. Në të tilla raste keq pra, kuptohet, jo mirë.

Në rastin e papirusit tonë (shembullor) Hunefri i gjallë, shëndosh e rehat në të këndejmën, ende s’ka vdekur, por është duke shkruar “Librin e të Vdekurve”. Sipas atij vetë, si “përpilues” i Papirusit të vet (sipas shkronjësit të gjallë) zemra e tij pas vdekjes ishte “okay”. Dhe kështu, neve sot 3300 vjet më vonë, papirusi i tij si dëshmi e ngelur na e paraqet pikërisht këtë skenar të vërtetësisë (rreth zemrës së tij : )

Edhe në rastin e Dantes, jo se ka ndonjë “ngjashmëri” ekzakte me Hunefrin, por se ç’ka një aspekt simpatik rreth “gjykimit” dantesk. Danteja aq i sinqertë, ndryshe nga Hunefri ky madje as shpirtin e vet s’e pati “falur”, e pati plasuar në ferr. Mirëpo analogjia e të vërtetave shpesh ëmbëlsohet dhe nga vetë “dallimi” mes tyre, apo jo.

Meqë shumë prej të dënuarëve atje në ferr s’e kishin idenë se Krishti ekzistonte (pasi në kohën e tyre ende nuk ekzistonte), sipas Dantes si mëkatarë nuk ishin dhe aq të “fajshëm”. Atyre u takonte vendi në rrethin e parë (njësoj si dhe vetes – meqë as ky vetë nuk ishte ndonjë engjëll, sidoqoftë, sipas gjykimit të vet s’ishte nevoja më “thellë”, aq i keq dhe nuk ishte, kishte dhe më keq se ai vetë : )

Në Limbo do e takonte ​bie fjala Homerin, Sokratin, Ovidin, Aristotelin, e madje dhe Jul Cesarin. Paçka se, meqë ra fjala, Kleopatra (e dashura e Cesarit) sipas Dantes na qenkësh më mëkatare, krahasuar me Cesarin. Historia s’e pati fshehur, edhe Danteja e dinte se vrasjet e Cesarit ishin të “panumërta”, duart të “përgjakshme” mozomokeq, qëkur ai vetë si gjeneral-strateg u printe ushtrive të ndryshme.

E megjithatë Kleopatra ia kalonte, ishte mëkatare më e madhe. Thuase duhej t’i lante mëkatet e gjithë dinastisë ptolemaike, që nga Ptolemeu i parë e madje dhe ato të Aleksandër-Madhit. Thuase duhej t’i lante dhe mëkatet e 6 Kleoptarave para saj. Të dashurës së Cesarit, Kleoptarës së 7 vendi i takonte më “thellë” në rrethin e 2-të, psh. së bashku me Akilin e Trojës, Parisin e këso… Ec e mos buzëqesh, Cesari lart, Kleopatra poshtë (dmth. lidhur me gjykimet e tij : )

Diku thellë, fare në thellësi, atje ku sundonte vetë “djalli”, vendin ia pati gjetur madje dhe vetë profetit Muhamed, sepse sipas Dantes ky na e kishte “tradhtuar dhe përçarë” Krishterimin. Mëkatet e profetit, sado profetike ishin absolutisht të pafalshme, i takonte e zeza e më të zezës, pika më e thellë e humnerës. Nëse ferri ta kishte një “fund” (ashtu duke zbritur rrathëve të pafundësisë) pikërisht atje në fund të thellësisë i takonte vendi profetit Muhamed.

Sidoqoftë, viktimat e romancave sekrete, Paoloja dhe Françeska i dhimbseshin paksa, e dinte se dashuria e tyre në njëfarë mënyre ishte mjaft e “pafajshme”. Sepse për mëkatin e tyre qenë nxitur nga historia mëkatare por e stisur e Lancelotit dhe Ginevrës (nga përrallat e “mbretërisë arturiane” – të cilat mund t’kenë qenë thjesht përralla, kurrë të vërteta). Do ta paguanin me jetën e tyre – në të kendejmën jetësore do i vriste i vëllai i Paolos (burri i Françeskas). Dhe meqë të vdekur për mëkate, Danteja do i përdorte si “shembull” ideal letraristik (për temën… që i nevojitej).

Sipas Dantes real, sipas shkronjësit të gjallë, sipas penës së tij realistike, sipas gjykimit përnjëmend, ai Danteja i “ferrit” madje qe alivanosur kur e pati dëgjuar rrëfimin e Françeskas rreth fatkeqësisë së saj. Dantes i qe këputur shpirti nga dhimbja e keqardhja. Sipas Virgjilit, edhe pse Danteja na ishte poet, ja që megjithatë tepër i “dobët” (kështu duhet ta kuptojmë ne). Dmth. nga përspektiva jonë sot, e dimë që Virgjili pati qenë dëshmitari i vetëm i alivanosjes së tij (nëse ta kenë parë dhe shpirtrash të tjerë… psh. do ta ketë parë dhe vetë Françeska, por kjo s’na ndihmon gjë, pasi rishtas këtë detaj mund ta dinte vetëm Virgjili).

Dmth., nga përspektiva jonë sot, s’ka si shpenzohet habia sepse prore ngelet çudia për “dobësinë” poetike të Dantes! Si u alivanoskan burrat nga rrëfimet rreth dashuriçkave tinëz (dashuria e Paolos dhe Françeskas pati qenë aso tinëzisht, dashuri e “ndaluar” sepse ishte dhe tradhti – Françeska ishte e martuar, qe vrarë nga burri i vet për tradhtinë). Kuptohet, vrasja ishte dënim ekstrem, asnjë shpirt s’e meriton dënimin absurd (vetëm e vetëm sepse qenkesh dashuruar), mirëpo “alivanosja” e versionit imagjinar të Dantes, si truk i penës së Dantes real… ku ta dimë, na del mjaft e “stisur”, jo dhe aq bindëse!

Pa le që burrat do duhej t’jenë sadopak më të “fortë”, e dinte dhe Virgjili (anise ai e pati kursyer Danten, i dhimbsej, s’e pati ngucur). Tekefundit me penat e tyre poetët do duhej të përshfaqen më të fortit e artistikave të kësaj bote, më stoikët. Është supozuar që penat e poetëve t’jenë diç si shpatat e musketirëve, jo vetëm të mprehta dhe përvëluese por dhe të qëndrushme, të rezistueshme. Sikur s’do pinte ujë që vetë shpatat e musketirëve me ta parë një pikë “gjak” të dobësohen, të lakohen, të alivanosen, të kalamenden : )

[ ngjitur, skulptura “Pranvera e Përjetshme” (Eternel Printemps), 1903 – A. Rodin (1840-1917) ]


Send this to a friend