Babai e solli radion të mbështjellë me çarçaf. E mbante me kujdes e tërë delikatesë si një fëmijë të vogël, për ta ruajtur nga ndonjë goditje apo gërvishje gjatë transportit. Me ta vendosur në tavolinë iu mblodhëm të gjithë përreth dhe, teksa ai zgjidhte cepat e lidhur pisk të çarfaçit, mezi prisnim të shihnim radion, që ishte përmendur aq shumë ato ditë në shtëpi. Nga pesë radio që kishin ardhur në lagje, njërën na i dhanë neve, më saktë babait, me motivacionin: “Qytetar me sjellje shembullore në familje e në punë, si dhe veprimtar i dalluar në zgjidhjen e problemeve të lagjes.” 

Pas zgjidhjes së çarçafit nga babai, përpara nesh u shfaq një pajisje e bukur në formë kutie në ngjyrë kafe. Në gjysmën e sipërme ajo  kishte një katërkëndësh, që dukej si  një rrjetë e mbushur me katrorë të vegjël të artë, kurse në gjysmën e poshtme kishte një stelë të hollë e të bardhë, që komandohej nga një rrotëz anësore. Ajo shërbente  për të kërkuar stacionet në një kuadrat qelqi të  mbushur me shkronja dhe numra në ngjyrë të verdhë, jeshile dhe të kuqe, që të tërhiqnin si magnet. Më poshtë, në mes të radios, shënohej bukur me të verdhë marka “Orion”.

Babai e vendosi me kujdes  në prizë pastaj  iu drejtua vëllait të madh:

-Hape, se të takon ty, meqë mëson mirë në shkollë dhe, me siguri, do të kesh këmbë të mbarë!

Vëllai kapi rrotëzën që shërbente për ta hapur radion dhe e rrotulloi me ngadalë. Në fillim u dëgjuan disa fishkëllima dhe zëra në gjuhë të huaja.

-Do të ketë ca zhurma, derisa të gjejmë stacionin, – tha babai. Vëllai vazhdoi edhe pak me rrotullimin e rrotëzës. Befas e gjithë dhoma u mbush me tingujt e një kënge në gjuhë të huaj.

-Si këngë italiane duket, – tha vëllai.

-Ndërroje shpejt stacionin, – tha babai.

Nuk e kuptova pse u nervozua. Vëllai qeshi lehtë dhe e mbajti një çast pa e lëvizur rrotëzën.

-Është kënga e Çelentanos, o ba, të lutem, ta dëgjojmë pak.

-E ç`ta dëgjosh, ajo që në titull duket se ç`këngë është!

-Nga e di italishten ti, o ba? – e pyeti vëllai me qëllim që të zgjaste më shumë bisedën dhe ta dëgjonte më gjatë këngën.

-E di, e di, e kam mësuar nga një ushtar italian, që mbaja në dyqan pas luftës. “Furore”, do të thotë tërbim. Larg nga tërbimi, o bir! Prandaj lëvize shpejt dhe na gjej radio “Tiranën”. Ajo është për ne.

Vëllai zuri të kërkojë përsëri. Më në fund u dëgjua një zë femre në shqip.

-Po jep lajmet,-tha babai i gëzuar, – është ora e lajmeve.

Tashmë ai ndihej më i qetë dhe si i çliruar ngaqë u gjet stacioni i duhur. Të gjithë u ulëm pranë radios dhe po dëgjonim me vëmendje. Spikerja  fliste për plane ndërtimi dhe për zhdukjen e prapambetjes së vendit. Me të mbaruar, filloi muzika:“Te rrapi në Mashkullorë/Foli Çerçizi me gojë/Mylazim largo taborrë,/lëri djemtë e mi të shkojnë…”

Pas pak te porta e jashtme e shtëpisë u dukën të vinin njerëz.

-Janë ata të partisë dhe të këshillit të lagjes. Po vijnë për të na uruar, – tha babai dhe u kthye nga nëna: -Besoj i ke bërë gati gotat e rakisë dhe embëlsirat…

-Mos u bëj merak, gati i kam të gjitha, – e siguroi nëna.

Në fillim hyri Neçoja, kryetari i këshillit, i shoqëruar nga polici i lagjes Zylfiu. Pas tij vinte Kudreti,  zëvëndëssekretari i partisë dhe, Naqja, kryetari i frontit.

-Gëzime paçim gjithnjë!, – i tha Neçoja babait, duke na dhënë dorën të gjithëve sa ishim në shtëpi.

-Sekretari do të vijë nesër, se sot ashtu i doli një punë, – i tha zëvendëssekretari babait.

Ata që erdhën u ulën dhe menjëherë përqëndruan vështrimin te radioja.

-Po vijnë edhe fqinjët, – tha motra, që ishte më e madhe se unë.

-Mirë se të vijnë! – tha babai, i cili nuk e prishte kurrë zemrën.

Nëna nxori tabakanë me gotat e rakisë dhe një kupë me gliko arre. Ajo ishte mjeshtre e vërtetë për të gjitha llojet e glikove: arre, kumbulle, rrushi, portokalli… Të gjithë ia përmendnin atë aftësi.

-Ta gëzoni radion! – uroi i pari kryetari i këshillit dhe  e kthehu gotën me fund, -Paske raki të mirë, – i tha ai babait.

-Ma ka sjellë nipi nga Narta, – mbushja përsëri kryetarit, – i tha babai mamasë.

-Ta gëzoni! Ta gëzoni! – uruan dhe të tjerët.

-Të na rrojë Partia! – tha babai, duke u shprehur ashtu si qe bërë zakon në raste të tilla

-Të lumtë goja! – thanë ata dhe i kthyhen gotat gjithë kënaqësi.

Babai i dha shenjë mamasë që t`ua mbushte gotat përsëri.

Në dhomë vazhdonin të vinin njerëz, të cilët, ishin kuriozë të shihnin dhe të dëgjonin radion, që në atë kohë  po jepte këngën e kënduar nga Fitnete Rexha:“Qan lulja për lulen obobo/lulen çe këpusin obobo/…

-Eh, ç`këngë! – tha Tarja, gërnetaxhiu, që ishte edhe i pari i orkestrës së lagjes. Me sy të skuqur nga rakia, që e fillonte që në mëngjes, ai vijoi: Dëgjojeni mirë,  o vëllezër, këto janë këngë që  “nuk vdesin kurrë”! Kam apo s`kam të drejtë? – iu drejtua ai të gjithëve sa ishin në dhomë.

-Ke, s`i s`ke, ke shumë të drejtë! – u dëgjuan disa zëra. 

Njëri nga fëmijët e fqinjit, që ishte aty, shkoi prapa radios dhe po e shikonte me vëmendje.

-Çfarë shikon, o bir? – e pyeti babai.

-Ku janë ata xhaxhat që flasin e  këndojnë, se s`po i gjej dot. Mos janë të vegjël si xixëllonja dhe nuk duken? – tha vogëlushi.

Të gjithë ia plasën gazit.

Nëna hynte dhe dilte me tabakanë e mbushur gjithnjë plot.

-Shumë shpejt të gjithë banorët e lagjes do të bëhen me radio, – tha zëvendëssekretari i partisë. –Partia ka projektuar ngritjen e një uzine për prodhimin e radiove në Durrës…1).

-Të tilla  gëzime paçim gjithnjë! – tha nëna duke shërbyer.

Tashmë shtëpia ishte mbushur me vizitorë kureshtarë, aq sa nuk kishte më vend se ku të rrinin. Një grup fëmijësh kokëqethur dhe të bërë me djersë e baltë nga loja, shtyheshin njëri pas tjetrit te dera e dhomës dhe zgjatnin kokat.

-Qerasi edhe fëmijët! – i tha babai mamasë.

-Ja, tani, menjëherë, edhe për ata kam hequr mënjanë karamele, arra dhe kumbulla vlonjate nga të bahçes, – tha nëna dhe nisi t`i qeraste të gjithë vogëlushët.

-Radio, po radio është! – tha Mezani fqinji ynë me të cilin një gardh na ndante. Duke u hedhur një vështrim të gjithëve, ai psherëtiu: -Eh, ç’ ka bërë frëngu!

-Ç`ka bërë Partia, thuaj o Mezan, lëre frëngun atje ku është se, nuk na e solli ai radion! – i tha zëvendëssekretari i byrosë.

-Eh, na ka mbetur nga të parët kjo e shkretë fjalë. Se kështu thoshnin dikur, – tha Mezani si në faj.

-Është thënie e gabuar kjo, o Mezan. Ne nuk duhet të biem në këto gracka, por të jemi vigjilentë, se armiku i egërsuar nga sukseset tona gati është, na e fut helmin dhe na saboton, – foli Naqja, kryetari i frontit, në mbështetje të zëvendessekretarit

Papritur u  dëgjua zëri i ngjirur i Tare gërnetaxhiut:

-Kur themi “Eh, ç’ ka bërë frëngu!” nuk duam të themi ndonjë gjë kundër, por habitemi me zotësinë e atij që e shpiku, pa se nga ç’vend është ai as që duam t’ia dimë.

-E, deomos, radiot jashtë shtetit janë bërë, – tha zëvendëssekretari i partisë, – por ama është Partia që na i gjen dhe na i sjellë edhe nga fundi i botës.

-Të rrojë Partia, se pa atë s`do kishim asgjë, – foli prapë Naqja dhe ngriti gotën që e piu me  fund.

-Të rrojë Partia! Të rrojë Partia!, – e pasuan të tjerët.

Tani shishen e rakisë e kishte  marrë në dorë vëllai im i madh, i cili hidhte raki kudo ku shihte gota bosh…

-Ama, i zoti ka qenë ai që e ka shpikur, ku i ka vajtur mendja xhanëm! – tha përsëri Tarja.–Gjynah që s’ia dimë emrin, – vazhdoi akoma të flasë, -është i pasur a, i varfër a …Eh, sa gjëra nuk dimë! – tha dhe psherëtiu.

-Me siguri ndonjë nga klasa punëtore do të ketë qenë, – tha zëvendëssekretari i byrosë, – të mirat materiale në botë punëtorët i prodhojnë, kurse të pasurit, kapitalistët, u qëndrojnë mbi krye dhe i shfrytëzojnë.

-Deri në palcë! – tha kryetari i frontit.

-Gjakun u pijnë!, – tha polic Zylfiu.

Për disa çaste ra heshtja. Radioja tashmë po jepte  këngën:   “Laje ti moj goce laje/Shaminë e beqarit…”

-Thashë unë, këto janë këngë! – tha përsëri Tarja, duke rrëkllyer gotën e pestë  të rakisë dhe pa nga babai duke i treguar gotën bosh. Vëllai i madh ia mbushi menjëherë. Ai e rrëklleu përsëri dhe tha: -More nuk e di pse më mbeti gozhdë, po si nuk e mësuam se kush është ai që e shpiku  këtë mrekulli, xhanëm. Askush nuk di të ma thotë?

-Shumë gjëra po na kërkon, o Tare, ndryshoja pak avazin  gërnetës, mos i bjerë gjithnjë në një vrimë, – i tha kryetari i frontit – Për ne ka rëndësi radioja dhe, jo kujt i vajti mendja, apo si i vajti, kush e poqi e kush e dogji! Për ta prodhuar, ne e dimë, e ka prodhuar klasa punëtore dhe kaq na mjafton. Zëvendëssekretari i byrosë ta tha, ç`do më tepër ti?

-Të dish më shumë, nuk është keq, – tha Tarja.

-Atëherë na i thuaj ti, o Tare!

-Po ta dija do ta thosha, por mbase e di ky Liloja, djali i Zeno këpucarit, që është me shkollë.

-Disi e ngatërruar është kjo punë, po ne në shkollë na kanë mësuar që radion e ka shpikur shkencëtari i madh rus me emrin Popov, – tha Liloja dhe, si heshti një çast, shtoi: -Por, ata italianët nxjerrin përpara Popovit emrin e Markonit, kurse amerikanët thonë per Teslën.

-E shihni se ç’bëjnë kapitalistët? Edhe shpikjet i gllabërojnë. Janë të pangopur e djallëzorë, – tha me vendosmëri kryetari i këshillit.

-Domethënë kjo radioja “Orion” është ruse, – tha dikush tërë gëzim.

-Jo, – tha djali i Zenos. –Është hungareze.

Të gjithë u prenë. Por, zëvendëssekretari i doli në ballë situatës dhe tha i vendosur:

-Njësoj është, se Hungaria bën pjesë në kampin tonë socialist.

Disa çaste pasoi heshtja. Babai po ndihej i shqetësuar dhe po shihte Lilon, djalin e Zenos që bëri sqarimin, si të priste ndonjë qetësuese prej tij. Po ai aq kishte, s’u ndje më. Nga jashtë erdhën të lehurat e dy qenve të fqinjit, të cilët lëviznin andej-këndej si të çoroditur, ngaqë s`kishin parë aq shumë njerëz të hynin e të dilnin te shtëpia jonë.

-I ke lënë zgjidhur qentë, o Mezan, – e prishi heshtjen polic Zylfiu.

-Ah, më falni, na hutoi ca kjo e uruar, – tha ai dhe tregoi radion. –Por, mos u bëni merak, se nuk hanë njeri qentë e mi.

Ndërkaq Neçoja, kryetari i këshillit, tha:

-Tani që ky djali i Zeno këpucarit na sqaroi, s`kemi përse ta vrasim mendjen për shpikësit: as për atë fashistin, Markonin dhe as për atë amerikanin, Teslën.Ne radion e kemi nga Partia, ajo na i ka sjellë, kurse fashistët na sollën vetëm luftën dhe pushtimin…

-Mirë, mirë, po kot  i përziejmë kështu gjërat, – tha Tarja disi i trimëruar nga gotat që kishte kthyer. – Ne s`po flasim për luftë e fashistë, po për radion që po na pëlqen të gjithëve. Dhe, pse themi ndonjë fjalë të mirë për  shpikësit e saj, s`ka ndonjë gjë të keqe, apo jo?

-Atëherë, fol e na shpjego ti, se mbase do të na thuash diçka që ne nuk e dimë!, – ngriti zërin zëvendëssekretari i partisë, duke e parë drejt në sy Taren.

-Në doni ta dini shqeto – tha Tarja me sy të mjegullt, – unë  dhe shokët e mi të orkestrës, radion nuk e duam, ngaqë e kemi konkurrente. Do të vijë dita që njerëzit do duan të dëgjojnë muzikë edhe duke ndenjur të shtrirë a të mbështetur në divan, me një gotë rakie përpara dhe as që do të pyesin  për muzikën e orkestrës sonë, por, siç i thonë fjalës: “Inatin kija, po hakun amà, jepja!”, ndaj dhe pyeta se kush e ka shpikur radion. Se ja, e dëgjoni tani, radioja po jep këngën “Bulqizake”. E bukur është, por edhe unë e qaj me gërnetë…Dhe, i nxitur nga rakia që kishte rrëkëllyer, Tarja shkeli syrin dhe zuri të këndonte:“ Bulqizake, Bulqizake, /Të dy bashkë na ke vu flake, /na bën zemra rrake-take…”.

-E shikon o Tare ç’bën radioja?-i tha Naqja,që mesa dukej kishte ndonjë inat të vjetër me Taren.-Këngët e radios ta marrin mendjen, të bëjnë të vesh pas saj e jo pas avazeve të tua që na enjtin në çdo dasëm.

–E di që s`të pëlqejnë këngët e orkestrës sonë ty, po kjo nuk na prishë asnjë punë,- ia ktheu Tarja, tashmë i nxehur nga  fyerja.

-Mos u zemëro Tare, po njerëzit duan të këndojnë e të dëgjojnë këngë të reja të kohës sonë moderne dhe të vrullit tonë të pandalshëm.

-Mjaft na u hoqe si modern ti, o Naqe, sepse ti s’lë pa demaskuar çdo gjë moderne e pa u vënë fletë – rrufe gjithë atyre që fishkëllejnë ndonjë avaz të huaj apo vishen pak si ndryshe. Kur kalon ti, rrugët  dhe rrugicat e lagjes janë bosh, as qentë nuk bëjnë zë se kanë frikë, apo s`të ka rënë në sy kjo që po të them?

Fjalët e Tares ranë keq. Naqja u bë xhind.

-E nxore kokën më në fund, – i tha ai tërë mllef Tares.-Kështu si ty, ka folur  edhe ndonjë tjetër për ne të frontit, por ia kemi gjetur shpejt vendin. Nuk themi kot se lufta  e klasave vazhdon  me zigzage.

-Ama gjete kujt t’i flasësh për luftën e klasave, unë një gërnetaxhi jam,-u hodh i acaruar Tarja.

-Lëreni Taren, se nuk e ka me të keq, duket që e ka zënë  ca rakia, -tha me kujdes babai,-mos ia vini re të gjitha ç’thotë!

-Nuk e shihni se ka lakra në kokë ?-ngriti zërin Naqja.

-Çka barku nxjerrë bardhaku!-i erdhi në ndihmë polic Zylfiu.

Biseda po merrte për keq. Babai po ngrysej gjithnjë e më shumë.

-Ore, po ne u mblodhëm për radion e jo për bardhakun,-foli dikush andej nga fundi.

-Të mos i marrim gjërat përpjekur, do të kemi kohë të bisedojmë edhe me Taren,-tha zëvendëssekretari i byrosë dhe diçka pëshpëriti vesh më vesh me Naqen.

Babai  i bëri një shenjë fshehtas Tares që të mos e zgjaste më tej, ndërsa zëvendëssekretari foli përsëri si për ta zbustur situatën:

-Si mendoni ju, vëllezër,-tha ai,-kë duhet të falenderojmë ne për radion?

-Ajo dihet, – ndërhyri menjëherë Naqja, i kënaqur që do t’i bënte qejfin shefit më shpejt se të tjerët,-ne do të nderojmë të parën Partinë.

-Ashtu duhet,-tha zëvendëssekretari dhe vijoi:-urimi i parë i takon Partisë sonë të lavdishme, që po e çon radion deri në skajet më të largëta  të vendit.

-E po gëzuar dhe ta pimë me fund,se po na zë dreka këtu,-tha kryetari i këshillit.

–Gëzuar! Gëzuar ! Të na rrojë Partia! – uruan dhe të tjerët, që u ngritën me padurim për të ikur.

-Gëzuar!-tha edhe babai, por pa forcën e duhur. Urimi i tij ishte pothuaj i pazëshëm e disi i vakët. Në  sytë i mungonte gëzimi që kishte në fillim, kur pruri radion.

Pas pak, ndërsa të gjithë kishin dalë e dhoma mbeti bosh, radioja nisi përsëri transmetimin e lajmeve. Folësi, si të qe i porositur për keq, zuri të fliste për propagandën armiqësore dhe ashpërsimin e luftës së klasave.

-Sikur e lamë ca si shumë të hapur këtë të uruar,-tha babai,-mirë është ta mbyllim të ftohet pak, se edhe kjo e shkretë shpirt ka dhe mund të na digjet nga të nxehurit…

Ai u ngrit dhe e rrotulloi me ngadalë rrotëzën e mbylljes. Kërcitja e saj ishte e butë, gati e pazëshme, si e diçkaje që po ikte për t’u harruar…

……………………………….

1.Deri në vitin 1966 radiot në Shqipëri vinin nga jashtë. Për shkak të numrit të kufizuar, ato  merreshin me autorizim nga kom. ekz.. Në janar 1967 u çel në Durrës uzina e prodhimit të radiove, kurse në vitin 1971 u prodhua televizioni i parë “Iliria”.

2.Nikola Tesla (1856-1943) është zbuluesi i parë, i cili në vitin 1893 demonstroi një radio me valë në St. Louis, Misuri. Pavarësisht nga ky demonstrim, është Guglielmo Markoni (1874 – 1937), i cili konsiderohet si “babai” dhe shpikësi i radios, kjo sepse realizimi i tij pati më parë një përhapje më të gjerë. Atij i është dhënë patenta e parë për telekomunikacionin e pateltë, në Angli në vitin 1896. Në 12 dhjetor 1901, vendi i Markonit, në historinë e radios u vulos përgjithmonë, kur u bë personi i parë  që arriti të transmetonte sinjale përmes Oqeanit Atlantik. Në bazën e këtij sistemi funksionojnë edhe TV, telefoni, celularët, telekomandat dhe shumë pajisje të tjera.

 Për radion, krahas Teslës  dhe Markonit, kanë eksperimentuar edhe shumë shkencëtarë të tjerë, midis të cilëve: Edisoni, Popovi, Herci, Faradei, Ërstedi…

1.

Ka dekada që Prof. As. Dr. Astrit Bishqemi ka bërë emër si krijues dhe studiues i letërsisë për fëmijë e të rinj. Dhe ja, kohët e fundit për të janë botuar dy monografi, të cilat hedhin dritë dhe vlerësojnë veprën e tij. Autorët e tyre janë studiues, të cilët edhe vetë, si protagonisti që marrin në analizë, janë pedagogë të lëndës së letërsisë për fëmijë e të rinj: Prof. Dr. Faik Shkodra – në Kosovë, dhe Dr. Rudina Alimerko – në Universitetin e Vlorës.

I pari, siç duhet, niset nga mendësia popullore se për të njohur cilësinë dhe gradacionin e një voze me raki, nuk është nevoja ta pish të gjithë atë; mjafton vetëm një gotë. Dhe studiuesi Shkodra për të vlerësuar punën e kolegut Bishqemi është përqëndruar vetëm në analizën e një vepre të tij, në përmbledhjen me studime “Vlera të anatemuara”. Një libër sudimor për një një libër studimor.

Ndryshe nga ai vepron studiuesja Alimerko; ajo merr në studim gjithë veprën e kolegut Bishqemi, vepër që përfshin plot nëntëdhjetë e gjashtë libra, që kanë mbi mbulesë emrin e Bishqemit, si autor apo bashkautor. Pikërisht, kësaj radhe, në këtë shkrim dëshirojmë të përqëndrohemi posaçërisht me këtë monografi.

2.

Qysh në fillim vlerësojmë se Rudina Alimerko e sjell krijuesin e studiuesin e shquar të letërsisë për fëmijë e të rinj Astrit Bishqemi në një biobibliografi dinjitoze, që vërtet të lë mbresa. Autorja ka mundur që të hedhë vështrim të plotë pothuajse në të gjithë krijimtarinë mbi pesëdhjetëvjeçare të Bishqemit, duke i bërë analizë të thellë produktit tekstor të shkrimtarit dhe studiuesit elbasanas, duke qëmtuar në të ide e mesazhe të planit artistik e pedagogjik, si dhe në vlerat që përcjell e gjithë vepra e tij, sidomos për formimin kulturor të brezit tonë të ri.

Pedagogia Alimerko, një studiuese e re e plot pasion, ndalet në krijimtarinë e gjerë e shumëplanëshe të shkrimtarit, që fillon me libra artistikë të profilit fantastiko-shkencor, si: Gjoksshkëmbi (1972), Gëzofi i Tokës etj. dhe vazhdon pastaj me serinë e vëllimeve me tregime, novela e romane, si dhe me atë të botës së përrallave, nëpërmjet një analize shkencore, duke mos kursyer tek-tuk dhe ndonjë kritikë që ka të bëjë ndofta me retushime të mëtejshme të saj.

Ajo ndalet kryesisht te gjuha e pasur e autorit me të cilën komunikon me lexuesin e gjerë, duke nënvizuar faktin se ajo gjuhë është figurative dhe e thjeshtë përt t’u kuptuar. Më tej Alimerko thekson se subjektet e krijimeve vijnë natyrshëm e krejtësisht të besueshëm, plot lëng jetësor në prozën për fëmijë e të rinj të shkrimtarit Astrit Bishqemi, i cili, si vëzhgues i kujdesshëm, ndjek me vëmendje kohën tonë, zhvillimet e dukuritë shoqërore dhe në një shtrirje të gjerë kohore. Studiuesja vëren se autori ka larmi formash të rrëfimit që e bëjnë tërheqëse prozën e Bishqemit së bashku me gjetjet e shumta kompozicionale. Befasia si element artistik ndërthuret bukur e me humor me aventurën fëminore tërë dinamizëm.

Të njëjtën gjë, sipas studiueses, e ndesh edhe në fushën e dramaturgjisë për fëmijë të këtij autori, pjesë të cilat kanë parë dritën e skenës. Janë krijime që kanë përcjellë e zgjuar me shumë sukses botën e bukur të fëmijëve në vitet ’60 të shekullit të kaluar e këtej. Në analizën e pedagoges vlonjate kjo fushë zë vend të veçantë dhe autorja zbulon anë të veçanta e problemore të letërsisë  artistike të kësaj moshe.

Rudina Alimerko mendon dhe pohon se Astrit Bishqemi i përket tipologjisë dhe formatit të krijuesve bazamentalë të letrave shqipe për fëmijë e të rinj, duke e përligjur, vlerësuar e analizuar në librin e saj një pjesë të mirë të tregimeve, novelave, romaneve e përrallave në hapsirën e më shumë se pesë dekadave të fundit, duke e renditur autorin ndër krijuesit më në zë të kësaj fushe.

Por figura e plotë e Bishqemit për Alimerkon nuk mund që të shkëputet  e nuk mund të jetë e plotë pa pasqyruar edhe kontributin e madh që ai ka dhënë dhe jep në studimin dhe historiografinë e kësaj letërsie të brezit të ri. Shumica e këtyre studimeve tani janë pjesë e lëndëve mësimore të studentëve në auditoret e universiteteve tona, në degët e mësuesisë, të ciklit të ulët e të fakultetit gjuhë-letërsi, duke theksuar faktin se ato kanë në thelb një mendim të fuqishëm shkencor. Kështu, ajo evidenton tekstet: Hyrje në teorinë e letërsisë për fëmijë (1997), Letërsia botërore për fëmijë (1999), Historia e letërsisë shqipe për fëmijë e të rinj (që ka njohur disa botime), Vlera të anatemuara (gjurmime e studime), Autorë e tekste letrare, probleme e vlera (2007), leksikoni Autorë të letërsisë shqipe për fëmijë e të rinj (1986-2017), Bibliografi e kritikës letrare për fëmijë e të rinj (2017) etj., duke i konsideruar kontribut të madh e me shumë vlera në fushën e mendimit të përparuar intelektual e pedagogjik.

Studiuesja vlonjate ka mundur që të përmbledhë e të sjellë një pasqyrë të plotë në librin e saj monografik, si edhe një dorë vëzhgimesh e vështrimesh të shumë krijuesve e studiuesve të tjerë shqiptarë, por edhe të pedagogëve e studiuesve nga të gjitha trevat shqiptare, gjë që e bëjnë edhe më të plotë figurën dhe veprën e Astrit Bishqemit, duke i dhënë dritë e vendin e merituar autorit në këtë fushë.

Është për t’u vlerësuar puna plot pasion e sensi i saj i vëzhgimit si një studiuese e re, që premton në të ardhmen, se i ka shumë të zhvilluar syrin dhe nuhatjen për të hyrë e zbuluar vlera e risi, sidomos në fushën e letërsisë për fëmijë e të rinj, lëndë që jep tashmë prej shumë vitesh kjo pedagoge në qytetin e Vlorës.

Sipas Rudinës, Astrit Bishqemi e ka ngritur konstelacionin e tij figurativ në qiellin e letërsisë për brezin e ri. Vepra të tilla studimore në përgjithësi na mungojnë dhe ia vlen që në qendrat e edukimit e të formimit kudo në universitet tona të nxiten e të inkurajohen studentë, të përgatiten që të militojnë në një të ardhme të shpejtë.

3.

Ku qëndron më thekshëm merita e Dr. Alimerkos, sipas nesh, në këtë monografi?

Ajo e ndërton tekstin e saj biobibliologjik në një formë kompozicionale të re, interesante e të vlershme.

Së pari, hedh dritë mbi jetën e protagonistit që merr në analizë, duke shfrytëzuar tre vektorë: VVikipedinë, intervistat e dhëna nga vetë Prof. Bishqemi, si dhe njohjen personale e bisedat që ka bërë me këtë personalitet të kulturës sonë shqiptare.

Kreu II dhe III i monografisë i kushtohet veprës së krijuesit e studiuesit, na prezantohen gjithë botimet që ka bërë Bishqemi: librat artistikë e studimorë, tekstet mësimore të shkollës nëntëvjeçare e të lartë, në të cilat është autor ose bashkautor, si dhe një për një krijimet artistike dhe artikujt studimorë a publicistikë që ka botuar në rrjedhë të kohës në organe të ndryshme. Gjithashtu, evidentohen pothuajse shtershëm artikujt e studimet që kanë bërë të tjerët, pra hidhet dritë në faktin se si e ka vlerësuar dhe e ka përcjellë kritika letrare atë vepër. Për të realizuar gjithë këtë “inventarizim” (që përfshin 96 libra e tekste mësimore, 244 krjime artistike, 312 artikuj studimorë, 134 artikuj publicistikë dhe 190 shkrime recensinale e studimore të kritikës sonë letrare që ka përcjellë veprën e Bishqemit), është e kuptueshme dhe e arsyeshme informacioni e ndihma që mund të ketë marrë studiuesja nga vetë protagonisti.

Në kreun IV tani del në pah më mirë puna e studiueses Rudina Alimerko. Ajo bën një klasifikim të dy paneleve kryesore: atë krijuese dhe atë studiuese, si dhe në shkrime përgjithësuese për veprën e Bishqemit. Madje, krijimtarinë e mirfilltë artistike të tij e ndan në atë fantastiko-shkencore, në krijimtarinë tjetër letrare, si dhe në krijimet skenike etj. Në këto ndarje sistemon edhe artikujt e studimet e kritikës sonë letrare.

Dhe jo vetëm kaq. Studiuesja  na e thotë edhe mendimin e saj personal, duke u ngritur mbi gjithë atë mori artikujsh, recensionesh e studimesh. Këtë e realizon me ndihmën e të ashtuquajturave parashtresa, që shoqërojnë si hyrje krerët e ndryshëm të monografisë. Kësisoj, fjala e studiueses zë peshë të rëndësishme në këtë botim, duke përfshirë rreth 12-13 artikuj analizues e vlerësues.

Monografia mbyllet me një shtojcë, ku na renditet kontributi i krijuesit e studiuesit Bishqemi ndër vite, si dhe fotot e disa syprinave të librave të tij. Së fundmi, shënojmë edhe faktin se në monografi studiuesja, për ta njohur lexuesin edhe më mirë me protagonistin, veç vlerësimeve të kritikës sonë, ka përfshirë edhe dy-tri intervista të dhëna nga vetë A. Bishqemi. Siç duket, këtë praktikë e ka përvetësuar nga monografi të tjera bashkëkohore simotra, bie fjala, ajo e Dr. Labinot Berishës “Qasje veprave të Ibrahim Kadriut”- Prishtinë 2018 e ndonjë tjetër.

Pa dyshim, biobibliografia monografike e Dr. Rudina Alimerkos “Astrit Bishqemi – krijues dhe studiues i shquar i letërsisë për fëmijë e të rinj” (2019) është një vepër që lë gjurmë në këtë fushë dhe ia vlen që t’i shprehim autores së saj gjithë përgëzimet e vlerësimet tona.

Aleko LIKAJ,                                                          shkrimtar e publicist

_ Përkujim

me rastin e 6-vjetorit

të ndarjes  tragjike nga  jeta

më 2o nentor 2013  _

****

Libri “unë dhe Unë” i poetit Sokol Olldashi. është një befasi e këndëshme për lexuesit. Prej poezive të tij këndonjësi merr kënaqësi estetike sipas mënyrës  së leximit të tekstit poetik dhe shijeve të tij. Pasuria e mjeteve figurative poetike është e larmishme sidomos me metafora e simbole, që e përshkojnë inkandeshenshëm..

***

Lexuesi elitar përtej të dukshmes në shtresat e tekstit poetik, zbulon edhe të padukshmen në nënshtresat e tij, prej nga burojnë mendime dhe kumtet e vyera e të fuqishme. Autori poetikisht shpreh të bukurën e të shëmtuarën, të mirën dhe të keqen, e në të njetën kohë mospajtimin me këtë të fundit dhe  kundërshtinë e rrebelimin ndaj botës së ndyrë e të pistë, që të vret kur s’e prêt dhe të qan me lotë krokodili para arkivolit.

Nga poezia “Funeral” citoj:

”Në kortezhe të përmortshëm 

grumbuj dykëmbësh pas një arkivoli…

Ata që e vranë ata e përcjellin.  Ata e qajnë…  

Gjithçka me dhe e mbulojnë. Prifti bën meshën

 e fundit.  U uron krimbave oreks.”

***

Nuk di pse pikërisht në këtë çast, më vijnë ndërmend fjalët lapidare të Niçes: “Të gjithë duan të arrijnë fronin. Kjo është marrëzia e tyre: sikur lumturia të qëndronte në fron! Shpesh herë balta rri mbi fron e shpesh froni mbi baltë. Të gjithë këta për mua janë majmun të çmendur që kacavirren..”

***

Poezia e Olldashit është unikale nga mënyra si e shpreh  poetikisht ironinë, satirën, akuzën dhe urrejtjen ndaj njerëzve të çmendur për pushtet e para.duke rjepur Shqipërinë. Populli fukara ec me rrasën e varrit mbi shpinë

Veçori specifike e un-it poetik  është krijimi i një poezie provokative që ndez fitilët e kërleshjes së njeriut brenda vetes e jashtë saj me të tjerët, sidomos kur ajo përshkohet nga ide e mendime filozofike dhe politike të mishëruara dhe shprehura aritistikisht, siç do të thoshin teoricienët e letërsi së Velek dhe Uoren.

Kjo qasje poetike ravijëzon personalen artistike të autorit ku shquhet kthjellët se Olldashi është Olldash -vetvetja poetike.

***

Duke  analizuar  tekstin dhe nëntekstin  e poezive përfshirë në këtë libër, nuk e kam të vështirë të shquaj profilin e Olldashit si njeri dhe poet i shqetësuar, poet dhe

i dhimbjes, trishtimit, vetmisë; e shpresës së plagosur; poet që siç theksova më sipër, aplikon mjete figurative të larmishme, ndër të cilat vend të konsiderueshëm zë qëndrimi kritik ndaj realitetit dhe motivi i vdekjes, shprehur metaforikisht me forma të ndryshme, e të larmishme ne më shumë se tridhjet poezi. Citoj njerën prej tyre:

“Të vdekurit u ngritën nga varret/

 për të vratë të gjallët.

Nën të njejtin diell

mbyllemi në errësirë…

Mbetëm lakuriq në acarin e sinqertë 

të mendimeve tona  duke shpresuar

se një ditë  do të jemi ne, ata 

që do t’i vidhemi Shën Pjetrit,  

për t’i rivrarë të vdekurit e ringjallur”.

Dostojevski do të thoshte:

Talenti, është aftësia e të shprehurit bukur,

atë, që mungesa e talentit e thotë shëmtuar”.

***

Me zërin e ëmbël poetik, i këndon bukur edhe dashurisë, nga të gjitha kuptimet e marrëdhënieve dashurore që nga ato lirike dhe intime e gjer dramatike e tragjike.  Këndon me pasionin e adoleshentit dhe mençurinë e urtakut.  Figuracioni poetik është sa i freskët aq dhe origjinal.

Nga poezia “SI TINGULLI I  NJË BLUZI TË VJETËR”

Citoj:

“Më vjen ndërmend si tani 

si tingulli i një bluzi të vjetër 

thellësive të shpirtit tim.Habitesh?!..

Aty s’është dikush tjetër?!

Mbi tastierë harruar ti luan.

Gishtërinjtë nga tymi krejt zverdhur 

i shijshëm si bishti i një cigareje 

tingulli i këtij bluzi të vjetër, por ti ikën

sërish bashkë me muzgun,

magjishëm, nervoze, si bluz. 

Lë pianon, kitarën braktisur

dhe mua me cigare në buzë”.

***

Larmia e motiveve jo vetëm në rrafshin e dashurisë, por edhe në rrafshe e dukuri të tjera të jetës në tërësi dhe realitetit aktual në veçanti, është reflektim i botës reale, prej ku buron frymëzimi poetik dhe ndizet fantazia e jashtëzakonshme. Në tërë poezinë e Olldashit fantazia është sa e arsyeshme aq dhe frelëshuar, por jo e programuar. Ajo vjen vetvetiu natyrshëm prej poetit dhe qytetarit Sokol Olldashi, që s”pajtohet me të keqen.

“Francisko Goja do të thoshte: “Fantazia pa arsyen pjell përbindsha, e lidhur me arsyen,është mëma e dijes dhe mrekulli e artit”.

***

Duke u ndalur te disa prej motiveve të dashurisë shquaj motivin shumëdimensional të dashurisë për nënën, vëllain, vendlindjen, për vajzën që dashuron, për Xhimin, qenin e bukur që ia dogji polici, kur ishte tre vjeç e po takonte njerëzit e nënës në internim.

Nënës Kozetë që vuajti në internim i thur vargjet më të bukura  në Ditelindjen e Saj:

Citoj:

“47 butona kish makina

me të cilët shtypa gjithë ditën

47.tamam sa vitet e tua

47 cigare piva

47 rrathë tymi

tamam sa vitet e tua.

Do të doja të pija

47 gota fërrnet,

por s’munda,

vetëm 47 lekë

kisha ne xhep.

47 herë të kujtova.

Nuk të urova,

nuk thashë monotonen

“Edhe 100” !

Janë tepër shumë 100 vjet

në këtë botë të ndyrë zhgënjimesh

mes majmunësh, hipokritësh, palaçosh

pa fund.

Janë tepër shumë

mes pak njerëzve të mirë

Megjithatë…

Jetofsh sa të duash, nëna ime!”

***

Edhe poezitë me motive sociale  & fenomenet e natyrës që përdoren si metaforë, apo poezitë qe janë reflektime nga jeta shndërrruar në realitet artistik të momenteve, çasteve e gjëndjeve të rënda që përjeton njeriu; të mjerimit e dramave të tij, të zvjordhjes së ëndrrës e humbjes së shpresës, për liri demokraci e drejtësi & pamundësisë për të thënë të vërtetën rrethuar nga të katër anët me kufij, mure e vija të bardha.

Nga poezia “Nuk di ç’lë pas, nuk di ç’ke përpara”, shkëpus këto vargje:

“Të ngjitësh të tatëpjetën

është fort e vështirë,

S’të mbajnë gjunjët dhe të dridhen këmbët.

Të rrekesh në zap të mbash ecjen në çdo hap,

Të ngulësh gishtat në kalldrëmin e squllur…

Kufij ka përpara,

kufij ka dhe pas

Kufij anash

kufij lart

kufij poshtë.

Kalldrëmi mes hapësirash pa anë

Unë mbi të, duke u ngjitur teposhtë”.

Mesazhi ështe tronditës për çdo realitet kur troshitet liria dhe alibia e drejtesisë vret drejtësinë, siç do të thoshte Albert Kamy.

***

Poezia sfiduese dhe provokative e Olldashit përmban në shtresat e nënshtresa senantke, mesazhe te shumta

e të fuqishme: ne çdo poezi, nga një fjalë, tog fjalësh , nga një varg, nga shumë vargje – veçori specifike e autorit. Sipas meje, në rrafshin e kumteve poezia e tij është e pakrahasueshme. Artistiken dhe estetiken poeti i ka vënë në funksion të mesazhit. Kjo është qasja e duhur që i jep përgjigje edhe pyetjes përse shkruan poeti. Ajo që ulurin brenda botës së qytetarit dhe poetit shndërrohet në poezi si thirrje për liri e drejtësi, duke akuzuar botën e pistë të pushtetit dhe parasë.

***

Pesha specifike e vlerës së mesazhit në raport me artistiken dhe estetiken është më e madhe. Kjo funksionon vetëm atëhere kur artistikja dhe estetikja janë në nivele të larta. Sipas kësaj kuptimësie poezia e Olldashit ka një unitet të admiruehëm të këtij raporti, çka dimensionon forcën shpërthyese të mesazhit.

***

Vlerë të vyer konsideroj edhe mënyën si i ka formësuar dhe realizuar poezitë autori,  duke i dhënë hapësirë çdo lexuesi të marrë mesazhin sipas leximit që ai i bën tekstit poetik, ashtu si e kupton, ndjen dhe shijon ai. Nga një poezi, mund të formulohen mesazhe të ndryshme nga lexues të ndryshëm. Kjo qasje nuk ushtron trysni mbi lexuesin, por e lë të lirë të marrë atë që përcepton, atë qe shquan dhe sheh ai, atë që ndjen dhe mendon, qoftë edhe ndryshe nga autori. Nga thellesitë e shtresave dhe nënshtresave  të tekstit, merren mesazhet të cilat secili i formëson sipas nivelit të leximit. Sipas meje poezia e Olldashit, siç e cika më sipër ështe jo vetëm realisto-moderne, por edhe  propologjike….

Konkluzë:

Poeti Sokol Olldashi është zë i veçantë poetik, me personale artistike të spikatur, me një poezi provokative, dramatiko-lirike dhe me mesazhe të fuqishme, çka sipas meje, hyn në pallatin e të talentuarve pa trokitur si poet modern i guximshëm dhe unikal.

DRITARJA

Aty

Në dritare të kullës sime

Buzëqeshte shpresa vrimave të fyellit

Dëgjoja këngë kërcenjësh në kor

Gjatë përgjoja ecjen e hijeve natën

Oshamën e terrinës shqetsuese…

Pluhuri gjëmonte nga pesha e ndrydhjes

Të dridhurat zgëdhiheshin zgavrave

Poreve të lëkurës diçka ecte lehtë

Si shpresat pritjeve të vonuara

Për rrezet e diellit

Pamje e kalamendur rrugëve

Tymnajave të kohës…

Kurrë dashurinë nuk e mallkova

Natën luftoja me terrin

Ditën puthja bukurinë time

Me majën e gjuhës shijoja lotin

Qëndresa fitonte lojën e lodhur….

GJETHI VJESHTAK

Dy gjethe të zverdhura vjeshtake

Lehtë, lehtë ateruan mbi tavolinë

Heshtazi prekën floknajën e zbardhur

Si dy flutura në suprinë uji

Ngjallnin kureshtjen time

Shikoja me dhimbje atë mbarim jete

Dy gjethe të tkurrura në rrudha stine

Pushuan mbi tavolinën time

Era i treti në rrugën pa kthim

Natyrë mashtruese buzëqeshi

Të vret me bukurinë e saj

Të gjithë gjetheve u ngjajmë….

NJË FOTO NË VEND TË EPITAFIT

Ikën stinët,

Kohë e mundimshme

Me pak gëzime e shumë hidhërime

E kah t’ia mbajë

Kur çdo gjë ka fundin e saj…

X   x    x

Kur të shikoni në foto

Në pllakën e mermert

Mbi kokën time, pa epitaf

Çfare do flisni nuk e di

Mos derdhni lot pa i ndjerë zemra

Më shikoni me dhimbje të sinqertë

Ju gjëndeni mes rreshtave të zemrës

Lexoni porositë raftijeve…..

Poeti Qazim Muska në poemën “Kënga e udhëtarit”  këndon për njeriun që tërë jetën është qenie në lëvizje, gjithmonë në udhë në të gjitha pikat e mundshme, kthesat, ngjitjet apo zbritjet drejt një stacioni të dashur ose drejt fundit, në tokë, det a në qiell. Me refrenin urdhërues  “nisu”,  a me titullin pavetor,  autori nuk na i fsheh dot thelbin e poemës – se është fjala për udhët e poetit, kësisoj, motori i nisjes bëhet më energjik e më universal. Poeti ecën edhe mbrapsht në kohë për të përqafuar hijet e pikturuara në shpirt, e ndërkohë edhe më me  furi në të ardhmen.

Asnjë rrugë nuk është e lehtë. Përplasu me mure, thotë poeti. “Ktheja shpinën territ”. Dhe nisu përsëri!

Toka është e vrazhdë dhe gjithnjë e etur, deti është i ngjitur me qiellin; ka erë deti e qielli furtunë. Ka sirena dhe zgalemë. Mbi ballë mund të të shkrepin vetëtimat e toka të përgjaket në këmbët e tua. Rruga e jetës dhe e krijimtarisë mund të jetë edhe gjarpër që të përdridhet në dorë. Ka dhe semaforë me sy të lig; por ti  ec, kthehu dhe përsëri nisu! Nisu! Mos u tremb  poet! “Kohët që të mbrujtën t’i kanë shenjuar udhët. Nordi është udha jote, poezia, e bukura ose dhimbja. Kudo ka njerëz, nisu për njeriun. Kudo ka plagë, nisu te plagët, kudo ka sirena, vdis në gji të tyre… Erërat që të rrahën shpinën do t’i ndihin fatit”.

… E pikësëpari, poeti, kur e ndjen se ka diçka për të thënë, i duhet  të niset drejt vetes – e kjo – më e vështira rrugë për poetin udhëtar ( lexo “origjinal”); i duhet ta lërë gjithmonë farin ndezur për kthim, se andej duhet të niset rishtas e rishtas – për më larg, për më thellë, për më lart . S’kanë rëndësi stacionet e arritura, funddetet me shpirtra të mbytur, bubullimat nga lart, ishujt, me  “ca vatra të fikura, me një yll të ndezur harruar diku.”…

E kam ndjekur marshimin e vështirë të autorit, hap pas hapi në udhëtimet e tij. Në rrugë e kam njohur. Jemi  përshëndetur si dy udhëtarë që nuk e dinim ku do shkonim. As unë, as ai. Modestia e poetit shpesh nuk është bindëse. Opinioni që krijohet sot nga reklamat , TV-të e paratë, kërkon dhe zë tjetër, ndoshta një brez mbrojtës rebel,… Po Qazimi është burrë me tone të ulëta. Dhe ia ka lënë veprës të flasë, jo mikrofoneve, jo klaneve me anëtarësi njohjeje kolektive. Ai është i ndërgjegjshëm për vetveten, për “stacionet” e arritura. Dhe hap pas hapi, këmba këmbës si kolegë, më ka tërhequr pakënaqësia e tij, dyshimi  ndaj vetvetes, ndaj poezisë, ndaj pozicionit të  të bukurës e të shëmtuarës. Këmba – këmbës. Janë kuptimplotë që në tituj  librat e tij. Ai e di se gjithçka ka ndryshuar në letërsinë dhe kulturën tonë. Dhe që në librin e parë, poeti thotë se është “Mëkat të flesh dhe kur je zgjuar” dhe duket shpjegimi vjen te titulli tjetër; sepse “Era s’fryn si më parë”, i ndërgjegjshëm ky se “Ende    s’kemi ardhur”, e pse jo, shembull për të gjithë ata që, qysh në vargëzimin e parë, flasin e pozojnë,  “unë si poet, ose ne poetët…”; Kam lexuar tregime interesante nga Qazimi e pres t’i marr në një libër; kam lexuar romanin (si dramë), “I yni  përballë…”shkruar me një ndjeshmëri prekëse për vëllanë e ikur para kohe, duke na i sjell përballë, viktimën e lirisë së paardhur.

…

Poeti kalon dhe nëpër akte drame. Të qëllon dhe e përpjeta e thiktë dhe anija e mbytur, zbritja në humnerë, dhe zogjtë në qiell të ngrirë; po ti nisu, nisu! Mund të bëhesh zog e të këputesh si gjeth. Për ty më e rëndësishme është nisja, starti, pa skaje fundore.

Vrapo për t’u rrëzuar, digju në ajër si ballon mbushur me diell. Dhe mos harro ta marrësh tokën mbi shpinë se plagët e njeriut nuk kanë të sosur.

Gjethen e erës nuk e zë flama,  le të këputet pa ditur ku shkon.

Mund të nisesh dhe mbrapsht të shohësh shpinën e asaj që ikën. Mund të nisesh dhe drejt harrimit  me lot malli në sy; Mos u huto, rrugët e lagjes janë shumë të shkurtra. Ndryshku, gozhda, statujat memece, zogjtë e ngrirë  e kanë të palexueshme lavdinë; ruaju nga lënda e sertë, vetëm shpirti ka emra lirie e dashurie. Mos ki frikë nga vetmia, ktheje fytyrën nga ferri që të kuptosh parajsën…

Poeti duhet të jetë trim dhe i guximshëm. Gjaku duhet t’i hipi mbi damarë e të kërkojë zjarr;  gjethja le ta këputi erën, vrapo! Ti nuk je marathonomak i fitores së një beteje. Ti je shtjellje, shtjellje drejt vetes, ciklon, baticë dhe zbaticë. Që harmonizon frymëmarrjen e detit. Pse jo,  dhe vullkan  që vdes nga vetvetja, kur lava e zjarrtë ngrin dhe i zë frymën të zotit, anipse mali pas tij – ashtu i ftohur- u bë më i lartë se më parë…

Gjëmimet dhe shirat na thonë se pranvera vjen ngadalë … akujt po shkrijnë , thonë metereologët, por ti nisu atje në Groenlandë, dhe mbill një tufë fluturash bore në respekt të dimrit dhe akullit plot dinjitet. Mos ki frikë se ftohesh, të mbron poezia, poezia dhe fluturat e bardha se vetëm në rrugë e në erë rriten poetët. Në rrugë janë jargavanët e në krahët e erës qëndrojnë shtëpitë e poetëve.

Ti nisu e nisu përsëri e përsëri, se Troja vazhdon të digjet e kuajt, si lajmëtarë të paqes, kanë nevojë për koncerte e tufa  trëndafilësh  të bardhë; ti nisu dhe mos harro të marrësh me vete thikat e kirurgut se kjo tokë ka shumë gropa, urrejtje, plagë e metastaza…

Mund te nisesh me det… Zgjidhe cimën nga barka e vjetër dhe hapi velat, o marinar i vjetër! Ti nisu i ndërgjegjshëm se po ndryshon era, furtuna, dashuria … Ti e di se atje në atë ishullin do të shkosh, atje tej, atje në mosdukje, atje ku yjet janë fikur, atje ku përgjon harrimi, atje ku mbi pragje ka mbirë bari i verdhë e në heshtje ia behin pshehrëtimat.  Shko, i dashur! Sido që ka qenë fëmijëria e adoleshenca jonë, e ashpër dhe e varfër, për poetin mbeten nga zonat më të dashura, me gjelbërim të përhershëm. Do të shkosh në një ishull të largët, të harruar? Nuk të pritet? Mos atje janë fikur zjarret dhe një yll i njohur po loton? Ah, sikur! Pse këmbëngul kënga jote për të shkuar tek një ishull? Je i falur, poet! Secili ka ishullin e vet të kujtimeve. Dimensionin e madh të asaj qenie që na ka ikur, që na mungon, por në rrudhat e ballin na kanë mbetur gjurmët, puthjet si  fosil buzëkuqesh në buzë. Ai “ishull” është kujtesë, mall, zemër e zhuritur, gjelbërim i përhershëm, fëmijëria; me atë fantazinë aq të pasur. Që i kapte të tërë zogjtë e qiellit. Që i përqafonte të gjithë yjet e natës.  “Lumi i fëmijërisë ujit këmbët e një pylli e pylli në gjirin e një fushe farfurin i gjelbër”; Kujtesa, e shkuara për poetin janë pllaja të pasura dhe të paharrueshme;  Është “dje-ja”. Poeti ka lindur dhe ka vdekur dje. Pa prolog, pa epilog.  Vazhdimësi e pa këputur. Kohë dramatike. Më e kapshme se “sot-i”, e pse jo dhe e ardhmja për një poemë të re; sytë e poetit shohin që nga larg si po përtërihen trëndafilat e vyshkur. Atje dhe përshëndetjen ta jep bashkë me jargavanët dhe çdo bli hap krahët të të përqafojë – se ka një “kod të fshehtë për të të thirrur” ; Poeti dhe bliri, poeti dhe një sykaltër atje…

Nisu e shko!

Ëndërrat janë gjithnjë të etura, ato i ushqen bari e gjethja e pemës, ato nuk fiken nëpër vorbulla; pena e poetit i çon dhe nga varri -Nisu e shko- ! E shkuara zgjatet në të ardhmen, sythet e saj gjithnjë të blertë mbijnë në çdo tokë.

Nuk e besoj që V. Hygoi i ka thënë për poetët këto fjalë  “Po rrojte me kujtime, do hiqesh zvarrë dhe çdo ditë do të vdesësh nga pak.” Jo dhe jo.  Busulla e poetit nuk ka vetëm katër drejtime të  horizontit. Ajo më tepër është një radar rrotullues gjithë drejtimesh, që të gjitha përfundojnë në një start të ri. Dhe ja, tek një nisje tjetër poeti është më bindës, dhe nuk i shmanget realitetit dramatik. Ate tek ai  ishulli i dashur nën hijen e ullinjve, te rrënjët ka eshtra dhe gjak. E shkuara ujësi e shpërfillur, historia herbarium i pambaruar. Mund t’i ndërrosh gjethet, mund t’ua përziesh aromat, t’ua rishkruash eshtrat – e shkuara kohë e pakryer. Mbetur në kujtesën tonë qytet gjurmësh arkaike,  ishull i thatë pa pemë, pa zogj, statuja e monumente pa zë,  balada malli, shkruar me gjak e me lotë.

Poeti gjithnjë e gjithnjë e sfidon harresën; ai urren ata që shpërfillin dashurinë dhe lirinë; ai përqafuar është me njeriun e gjithnjë përplaset  me urrejtjen. Po autorit i shkon dhe drama dhe dashuria.  Dhe më thotë, shiko, në degë pishash kanë mbetur varur tingujt e kitarës. Po, i them. Orfeun e copëtuan femrat që e donin!…

Vërtet Orfeun e copëtuan femrat që e donin , por nga harpa e tij “Në degë pishash kanë mbetur varur tingujt…”Të pashuar në mijëra vjet, të patretur në gjoksin e çdo femre.

Pra, nisu e shko! Merr prej të heshturve të fundmit amanete si ai burri me zemrën në dorë që ecën pas diellit  mbi shpinë të legjendave. Nisu e shko!

VOAL – Emma Lazarus (lindi më 22 korrik 1849 në New York City, 19 nëntor 1887 po aty) ishte një poete hebreje amerikane. Ajo njihet më së miri për poezinë e vitit 1883 The New Colossus (Kolosi i ri), e cila është gdhendur në piedestalin e Statujës së Lirisë në New York.

Emma Lazarus ishte e katërta nga gjithsej shtatë fëmijë të Ester dhe të Moisi Lazarus, hebrej sefardikë. Mësoi nga tutorë privatë letërsinë amerikane dhe evropiane, gjermanisht, frëngjisht dhe italisht. E mbështetur nga babai i saj, ajo filloi të shkruajë poezi në moshë të re.

Poemat e saj tërhoqën vëmendjen e Ralph Waldo Emerson, i cili ishte një poet dhe eseist kryesor amerikan në atë kohë, dhe me të cilin ajo korrespondoi deri në vdekjen e tij më 1882.

Përveç poezive të saj, Emma Lazarus shkroi rreth poezisë italiane dhe gjermane, veçanërisht për Goethe dhe Heine. Rreth Heine ajo gjithashtu shkroi një biografi të shkurtër. Duke lexuar romanin e George Eliot “Daniel Deronda” iu ngjalli interesi për jetën bashkëkohore hebraike. Pogromet ruse të fillimit të viteve 1880 rritën interesin e saj. Kështu që Emma Lazarus filloi të përkthente vepra të poetëve hebrenj në kohën e tyre më produktive. Ajo gjithashtu trajtoi tema hebraike në ese.

Emma Lazarus udhëtoi dy herë në Evropë, më 1883 dhe në maj 1885, pas vdekjes së babait të saj. Nga udhëtimi i dytë, ajo u kthye në New York në shtator 1887, e sëmurë rëndë. Dy muaj më vonë ajo vdiq, ndoshta nga kanceri.

Biografia e parë gjithëpërfshirëse e Llazarit u shkrua nga Heinrich Eduard Jacob. Ideja i erdhi atij në verën e vitit 1939, kur ai u takua me piktorin anglez William B. Parnes në “Bloombury House” të Londrës, një vend takimi për refugjatët që kishin ikur nga Hitleri. Ai tërhoqi vëmendjen e Jakobit në vargjet në Statujën e Lirisë së Nju Jorkut dhe autories së tyr. Në një intervistë me Peter M. Lindt për radiotelevizionin gjermanisht WEVD, New York, Jacob tha më 20 gusht 1949: “Parnes e kishte takuar atë edhe në Londër dhe si një i ri i kishte lënë përshtypje. Ai ishte 18 vjeç, ajo ishte 35. Ai më tregoi ditarët e tij që nga ajo kohë […] dhe me atë rast më tha që dikur duhej të shkruaja një libër për këtë grua. Dhe unë e plotësoj dëshirën e tij tani në ditëlindjen e saj të 100-të. “Më 23 qershor 1949, politikani Jacob K. Javits (1904-1986) nga New Yorku mbajti një fjalim para Dhomës së Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara për Heinrich Eduard Jacob dhe veprën e tij “Bota e Ema Lazarus ”./Elida Buçpapaj

VEPRAT

• Admetus and Other Poems (1875)
• Alide: An Episode of Goethe’s Life (1874)
• Emma Lazarus. Selections from Her Poetry and Prose Edited by Morris Schappes (1944)
• Poems and Ballads of Heinrich Heine (1881)
• Poems and Translations. Written Between the Ages of Fourteen and Sixteen (1866)
• The Poems of Emma Lazarus 2 vols. (1888)
• Songs of a Semite: The Dance to Death and Other Poems (1882)
• The Spagnoletto (1876)
• Biographical Sketch of the life of Heinrich Heine, in: ders.: Poems & Ballads Hartsdale House, N. Y. 1947 (1948) (“Biographical Introduction” von E. L.),
• 

VOAL – Margaret Eleanor Atwood lindi në Otava (Ontario, Kanada) më 18 nëntor 1939, dy muaj pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore. E dyta nga tre fëmijë, babai Carl Edmund Atwood ishte entomolog, ndërsa nëna Margaret Dorothy Killiam ishte një dietologe dhe ushqyese. Për shkak të hulumtimit të babait të saj, shkrimtarja e ardhshme kalon shumë periudha fëmijërie në pyjet e mëdha të Quebec. Ajo nuk do të ndjekë shkollën me kohë të plotë deri në moshën 11 vjeç.

Margaret e vogël bëhen një lexuese e etur e letërsisë elitare; ndër leximet e preferuara janë përrallat e vëllezërve Grimm, histori me origjinë kanadeze, proza dhe poema.

Margaret Atwood filloi të shkruante herët, në moshën gjashtë vjeç, duke përsosur stilin e saj – megjithëse të papjekur – gjatë dhjetë viteve të ardhshme. Pas mbarimit të shkollës së mesme Leaside, në vitin 1957  filloi studimet akademike në Universitetin Victoria në Toronto. U diplomua me nderime në vitin 1961 me një tezë për artet dhe anglishten dhe gjithashtu në filozofi dhe frëngjisht. Në vjeshtën e vitit 1961, pasi kishte fituar tashmë disa medalje falë poezive të para, filloi studimet në Kolegjin Radcliffe të Harvardit.

Mori një diplomë master në 1962; vazhdoi studimet edhe për dy vjet të tjera, por nuk e mbaroi kursin duke e lënë të papërfunduar punën e tezës “Romani metafizik anglez” (1967). Filloi të japë mësim universitete të ndryshme.

Në vitin 1968 u martua me Jim Polk, nga i cili u divorcua pesë vjet më vonë. Në 1976 ajo lindi vajzën Eleanor Atwood Jess Gibson.

Kthehet në Toronto më 1980, ajo ndan kohën e saj midis partnerit të saj Graeme Gibson dhe Partisë së Gjelbër të Kanadasë, ku është gjithashtu anëtare.

Një aktiviste feministe, që në vitin 1950 Atwood kishte filluar të merrej me çështje sociale siç janë çlirimi i grave dhe ndryshimi i roleve seksuale para se të liroheshin nga lëvizja feministe.

Përveç që është një poete dhe shkrimtare, ajo mbahet mend si një kritike e shquar letrar. Në karrierën e saj ajo fitoi një çmim Arthur C. Clarke dhe një çmim Prince of Asturias për letërsi, si dhe një çmim Booker (pesë herë finaliste), duke fituar dy herë Governor General’s Award (çmim që jepet nga Kryeministri Kanadez). Shumë nga poemat e saj u frymëzuan nga mitet dhe përrallat, të cilat ishin një nga interesat e saj të veçantë që në moshë të re. Ajo ka shkruar edhe tregime të shkurtra të botuara në revistën “Playboy”.

Autorja e trillimit shkencor, Margaret Atwood është konsideruar një shkrimtare e fuqishme dhe vizionare: veprat e saj të viteve 1990 panë një shqetësim të vazhdueshëm dhe të thellë për civilizimin dhe politikën perëndimore, e cila nga autorja konsiderohet se është në fazën e fundit të shpërbërjes. Nga “Gruaja e ngrënshme” dhe “Surfacing” te “The Handmaid’s’s Tale” derti te përmbledhja “Këshilla për shkretëtirën”.

• 1969: The Edible Woman
• 1972: Surfacing
• 1976: Lady Oracle
• 1977: Dancing Girls: And Other Stories
• 1983: Bluebeard’s Egg
• 1985: The Handmaid’s Tale
• 1988: Cat’s Eye
• 1991: Wilderness Tips
• 1993: The Robber Bride
• 1995: Princess Prunella And the Purple Peanut
• 1996: Alias Grace
• 2000: The Blind Assassin
• 2003: Oryx And Crake
• 2005: The Penelopiad
• 2006: The Tent
• 2007: The Door
• 2009: The Year of the Flood
• 2013: MaddAdam
• 2016: Hag-Seed/Elida Buçpapaj

VOAL – Attilio Bertolucci lindi më 18 nëntor 1911 në San Prospero, afër Parmës. Mori pjesë në Convitto Nazionale Maria Luigia në Parma. Ai filloi të shkruante poezi në një moshë shumë të re, kur ai ishte ende jo më shumë se shtatë vjeç. Në vitin 1928 bashkëpunoi me Gazzetta di Parma, nga të cilat Cesare Zavattini, një mik i përhershëm, ishte bërë ndërkohë kryeredaktor. Një vit më pas, Bertolucci botoi koleksionin e tij të parë të poezive, Sirius.

Më 1931 u regjistrua në Fakultetin e Drejtësisë në Parma. Më ’33 ai takoi shoqen e përjetshme, Ninetta Giovanardi, dhe në vitin 1932 vitin e ardhshëm ai botoi Zjarret intensive dhe të bukura në Nëntor, të cilat i fituan lavdërimet nga Montale dhe Sereni (letërkëmbimi me Sereni është mbledhur në Një miqësi të gjatë, nga 1994). Pas lënies së studimeve juridike, ai ndoqi klasat e kritikës së artit të dhëna nga Roberto Longhi në Universitetin e Bolonjës. Më 1938, dasma me Ninetta. Një vit më vonë ai themeloi “La Fenice” me Ugo Guanda, serinë e parë të poezive të huaja në Itali. Më 17 mars 1941 lindi djali i tij Bernardo, i cili do të bëhet regjisori i madh që njohim. Më 9 shtator 1943 u transferua me Ninetta dhe Bernardin e vogël në Casarola, në shtëpinë e lashtë Bertolucci.

Më 1947 lindi djali i dytë Giuseppe, gjithashtu një regjisor i ardhshëm. Ai u transferua në Romë në 1951, menjëherë në shtëpinë e Longhi. ’51 është një vit shumë i lumtur për Bertolucci: Kasollja Indian lëshohet nga Sansoni dhe ai fiton çmimin Viareggio. Ndër lexuesit e parë të librit është Pier Paolo Pasolini, i cili bëhet një nga miqtë e tij më të ngushtë. Më ’58, një antologji e Poezisë së Shekullit XX doli nga Garzanti, e mbushur me përkthimet e tij. Më 1971, u botua ajo që ishte ndoshta më e mira në mesin e librave të poetit parmezan, Viaggio në Inverno. Më 1975, pas vdekjes së Pasolinit, Bertolucci u thirr për të drejtuar – me Siciliano dhe Moravia – revistën prestigjioze Nuovi Argomenti.

Për shumë vite poeti ishte angazhuar në shkrimin dhe mbarimin e Dhomës së Gjumit, e cila do të botohet në dy libra, më 84 dhe 88, duke fituar Viareggio. Më 1990, poezitë shfaqen, të gjitha koleksionet e tij të poezive të botuara tashmë, të cilat marrin çmimin Librex-Guggenheim. Më 1993 u botua një koleksion i ri me poezi, Drejt burimeve të Cinghio, dhe më 1997 ai botoi La lucertola di Casarola, i cili përmban poezi të moshës së hershme dhe poezi më të reja. Në të njëjtin vit botohet Meridian Mondadori i Punëve të tij, kuruar nga Paolo Lagazzi dhe Gabriella Palli Baroni. Poeti i madh vdiq në 14 qershor 2000./Elida Buçpapaj

VOAL – Doris May Taylor lindi në 22 Tetor 1919 në Iran (i cili në atë kohë ishte akoma “Persia”) për prindër anglezë. Pas disa vitesh babai la punën në bankë dhe u transferua me familjen e tij në koloninë britanike të Rodezisë jugore (tani Republika e Zimbabves) për t’iu përkushtuar bujqësisë. Doris fillimisht studioi në një manastir murgeshash dhe më pas ndoqi Shkollën e Mesme për Vajza në Salisbury (kryeqyteti i sotëm i Zimbabve, Harare), por tashmë në moshën trembëdhjetë vjeç ajo la shkollën dhe filloi një udhëtim të gjatë vetë-mësimi (autodidakte).

Në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, e lodhur nga ashpërsia edukative e nënës, ajo largohet nga shtëpia e vendosur të përballet me jetën me forcat e saj. Ajo punon si dado dhe, në të njëjtën kohë, fillon të interesohet për politikë dhe sociologji, ndërsa ka kultivuar një prirje të veçantë për letërsinë për një kohë të gjatë. Në Salisbury, ku u transferua pak më vonë, u takua dhe ra në dashuri me Frank Wisdom. Martohen më 1939 duke sjellë dy fëmijë, John dhe Jean, në botë, por bashkimi do të përfundojë në divorc pas katër vjetësh.

Disa kohë më vonë Doris fillon të marrë pjesë në një shoqatë kulturore të orientuar nga komunistët, “Klubi i Librit të Majtë”: këtu ajo takohet me Gottfried Lessing, i cili bëhet burri i saj i dytë, por edhe kësaj radhe, pas lindjes së Pjetrit, martesa prishet, më 1949. Pas tridhjetë viteve të jetës në Afrikë – e cila pati një ndikim të thellë në edukimin e saj dhe gjatë së cilës ajo filloi të shkruante – Doris Lessing u transferua në Londër me Peter, ku ajo botoi veprën e saj të parë me titull “Bari këndon”(1950).

Dekada e parë e prodhimtarisë së saj letrare është përqëndruar në dështimin e politikave koloniale britanike – përmes historisë së kushteve të dëshpëruara të jetesës së kolonëve të bardhë në Afrikë – dhe mbi hipokrizitë që janë baza e modusit të borgjezisë. Ky angazhim do t’i kushtojë dëbimin nga Zimbabve dhe Afrika e Jugut. “Tregimet Afrikane” (1951-54) i përkasin kësaj faze; cikli i “Martha Quest” në “Fëmijët e dhunës”, i cili filloi në vitin 1952; “Gruaja tjetër” (1953).

Nga 1956 Doris Lessing iu përkushtua temave më introspektive dhe me vendosmëri autobiografike, duke i kthyer një vëmendje të veçantë gjendjes së femrës, me “Mërzia e të qenit grua” (1957), “Zakoni për të dashuruar” (1957), “Fletorja e artë ”(1962). Pas vitit 1969, falë njohjeve me shkrimtarin britanik Idries Shah, ajo hyri në sferën shpirtërore të mistikës islamike (Sufi) me ciklin “Kanopus në Argo: arkivat”, i përbërë nga gjashtë romane të botuara midis 1979 dhe 1983. Por sensibiliteti i saj i shumanshëm, pa paragjykuar fijen e përbashkët – gjithnjë autobiografike – të mbrojtjes së lirive, mbi të gjitha në çështjet e emancipimit të grave edhe në botën e tretë, e ka çuar atë të endet në shumë fusha të tjera, nga bota e maceve (shiko recensionin tonë të librit: Macet shumë të veçanta) deri në trillime shkencore, nga jeta në periferi të Londrës deri tek terrorizmi.

Prodhimi i saj letrar shumë i pasur përfshin, ndër të tjera: “Ditari i Jane Somers” dhe “Nëse i vjetri mund të …”, botuar respektivisht në 1983 dhe 1984 me pseudonimin Jane Somers; “Terroristi i mirë” (1985); “Era i shpërndan fjalët tona” (1986); “Tales London” (1986). Në vitin 1994 botoi pjesën e parë të autobiografisë së saj, “Nën lëkurë”, tërësisht kushtuar viteve të gjata në Afrikë, ndërsa pjesa e dytë, “Ecja në hije”, doli më 1997; për të cilën ajo mendon se është vepra e fundit. Në vitin 1996, vijon “Të duash ende”; në vitin 1999 “Mara e Dann”; në vitin 2000 “Beni në botë”; në 2001 “dreamndrra më e ëmbël”. Libri i fundit i botuar është “Alfred dhe Emily”, në 2008.

Gjatë karrierës së saj të gjatë, Doris Lessing ka marrë shumë çmime dhe njohje: çmimi Somerset Maugham në 1954; çmimi i Shekspirit në 1982; çmimi i Librit të Los Angeles Times më 1995 dhe, në të njëjtin vit, “James Tait Black” dhe një diplomë nderi nga Universiteti Harvard; më 1999 u shpall “Shoqëruese e Nderit”; “çmimi letrar britanik David Cohen”, italiani “Grinzane Cavour – Një jetë për letërsinë”, dhe “Princi i Asturias” spanjoll, të gjitha më 2001; “ST Dupont Golden Pen Award” më 2002 dhe, dulcis in fundo, çmimin Nobel për Letërsi në 2007 me motivacionin e mëposhtëm: “Këngëtarja e përvojës femërore, me skepticizëm, pasion dhe fuqi vizionare ajo ka vënë nën shqyrtim  një civilizim të ndarë».

Doris Lessing vdes në moshën 94 vjeç në Londër më 17 nëntor 2013./Elida Buçpapaj

Intervistë me shkrimtarin Viron Kona për librin e tij të kohëve të fundit  “Marigoja shqiptare në Norvegji”.

1. Viron!

-Ju jeni autor i më se 45 librave me tregime, novela, romane e poezi për fëmijë e për të rritur. Kohët e fundit keni dalë përpara lexuesit edhe me tre monografi kushtuar tre mërgimtarëve të njohur në Suedi dhe në Norvegji. Është ndryshim kursi ky për ju?

-Nuk është ndryshim kursi, por shkrimtari shkruan vazhdimisht dhe e sprovon veten edhe në përshtatje me rrethanat që krijohen. Në vitin 2015 shkrova monografinë “Ju dua më shumë se veten!”, kushtuar leksikografit, poetit dhe atdhetarit Sadulla Zendeli – Daja, i cili është nga Gostivari, por jeton për më shumë se 50 vjet në Suedi. Në vitin 2017 botova mongrafinë “Kur vjen Sokoli”, kushtuar poetit, përkthyesit dhe atdhetarit Sokol Demaku nga Drenica e Kosovës, që jeton prej afro 20 vjet në Suedi. Kurse “Marigoja shqiptare në Norvegji” është monografia  e tretë dhe i kushtohet stilistes, poetes dhe atdhetares Emine S. Hoti, e cila banon prej 30 vjetësh në Norvegji.

-Ka qenë nisma dhe dëshira juaj për këto monografi?

-Po, ka qenë nisma dhe dëshira ime, nisur nga fakti se të tre këta atdhetarë të shquar, me veprimtaritë e tyre krijuese dhe mëmëdhetare e meritojnë vlerësimin dhe respektin e shoqërisë. Të tre janë emra të njohur edhe në vendlindje, edhe në rrethet suedeze apo norvegjeze, por edhe nga publiku shqiptar sepse të tre janë njerëz të veprave. Janë personalitete që bartin vlera të dukshme sociale dhe kombëtare, të cilat duhen pasqyruar. Nuk do të ishte e drejtë të qëndronim indiferentë ndaj veprave të tyre. Nisur nga këto motive i shkrova këto monografi.

-Le te qëndrojmë paksa te libri juaj monografik“Marigoja shqiptare në Norvegji!”. Një titull befasues për lexuesin, mund ta na thuash diçka më shumë për jetën dhe personalitetine  kësaj zonje?

-Siç ju thashë dhe më lartë kjo monografi i kushtohet shkrimtares, stilistes dhe atdhetares shqiptare – norvegjeze Emine S. Hoti, tashmë e njohur edhe me emrin artistik “Marigoja shqiptare në Norvegji”.

-Emine S.Hoti është nga Drenica e Kosovës. Në vitin 1989 për shkak të represionit serb mbi shqiptarët, ajo mërgoi në Norvergji. Iu desh një kohë që atje të integrohej, pasi i duhej të ushqente dhe të rriste katër fëmijët e saj, dy djem dhe dy vajza, që në atë kohë ishin të vegjël.

Duke qenë se kishte mbaruar shkollën e  mesme pedagogjike në Prishtinë, ajo u integrua shpejt në Norvegji, dhe fitoi profesionin asistente edukatore kopshti dhe më pas edukatore kopshti e shkolle.

-Dhe si vijoi jeta e saj?

-Fillimisht duhet të themi se kur shteti norvegjez krijoi një vizon më të plotë për çështjen shqiptare, dhe veçanërisht për Kosovën, i mori në mbrojtje dhe i mbështeti plotësisht shqiptarët, qofshin ata të Kosovës, të Shqipërisë apo të trojeve të tjera. Gjithsesi, një grua me fëmijë, siç ishte Eminja, nuk e kishte të lehtë jetën, por me këmbëngulje dhe sakrifica arriti të fitonte besimin e norvegjezëve. Ndërsa gjatë ditës punonte asistente edukatore kopshti, por dhe punë të tjera për të mbajtur ekonominë e familjes, ajo kishte edhe disa pasione që e shoqëronin gjatë gjithë kohës dhe që priste rastin t`i vinte në jetë.

-Cilat ishin këto pasione?

-Në fëmijëri dhe në rini, kur jetonte në Drenicë, së bashku me prindërit dhe pastaj kur u martua dhe lindi katër fëmijët e saj, Eminja kishte pasion poezinë, donte të bëhej poete, donte që, në raste festash e ditësh të shënuara, të recitonte vjershat e saj në gjuhën shqipe përpara shkollës dhe banorëve të fshatit. Ndërkaq në veprimtaritë e ndryshme që zhvillonin në shkollë, në fshat, por edhe kur ishin festat kombëtare shqiptare, ajo dëshironte që banorët e fshatit e sidomos të rinjtë, të kërcenin, të këndonin dhe të festonin festat kombëtare shqiptare të veshur me kostume kombëtare. Vetë nuk e kishte këtë mundësi, e vetmja grua që u ofronte vajzave ndonjë veshje ishte një grua nga Drenica, por, aq sa ofronte ajo, një dhe dy kostume nuk mjaftonin, ndërkohë që, serbi, e pengonte propagandimin e  veshjeve kombëtare shqiptare.

Kështu që, teksa ndodhej në kushet e lirisë, në një vend si Norvegjia, që krijon hapësira dhe mundësi të arta për të shpalosur dijet, pasionet dhe përkushtimin, Eminja vendosi që t`i bënte realitet ëndrrat e saj. Bleu një makinë qepëse, penj e rroba dhe, gjatë natës, ndërsa vinte fëmijët në gjumë, ajo qepte veshje kombëtare, kryesisht të zonës së saj, por edhe më gjerë. Fillimisht këto i qepi për fëmijët e saj dhe për grupin  artistik të shoqatës së shqiptarëve në Norvegji. Më pas, e përhapi këtë dëshirë të saj edhe te shqiptarët e  Suedisë, ata të Maqedonisë së Veriut, në Kosovë, te nxënësit e shkollës Dritan, ku ajo kishte mësuar, por edhe në Itali e kudo ku i jepej mundësia. Këtë veprimtari humane me vlerë edhe kombëtare, ajo e vijon edhe sot.

-Domethënë ajo nuk i shet, por i dhuron veshjet kombëtare që përgatit?

-Eminja i dhuronte dhe i dhuron veshjet kombëtare. Deri më sot ky numër ka shkuar në 250 veshje kombëtare, të dizenjuara, të prera dhe të qepura nga vet Eminja dhe të dhuruara prej saj. Këtu mendoj se qëndron edhe e veçanta e saj. Në kushtet kur edhe vetë kishte nevojë për të holla, që i duheshin për familjen, ajo bënte këtë gjest human. Kush do lexoj librin, besoj do arrijë në përfundimin se një njeri i zakonshëm, mund të bëj gjëra të jashtëzakonshme, kjo është Eminja që po prezantojmë sot përpara jush. Këto akte përkushtimi dhe dhurimi, kanë bërë që, shumë shoqata atdhetare shqiptare nëpër botë të paraqiten në aktivitetet e tyre me veshjet e përgatitura nga Eminja. Ata shëtisin në ditë të shënuara, festojnë, kërcejnë e këndojnë me këto veshje rrëzëlluese, të bukura, ku gjithnjë kanë spikatur ngjyrat e kuqe dhe e zezë e veshjeve tona, qëndizmat, shqiponja dhe plisi, si të ishin në Prishtinë apo në Tiranë.

-Ka ndonjë episod që ilustron këto që po na thoni?

-Një 17 maji, Ditë e festës kombëtare të  Norvegjisë, një gazetar norvegjez kur pa fëmijët e Emines të veshur me kostume të panjohura për të dhe që festonin duke tundur flamujt norvegjezë dhe shqiptarë, i pyeti ata duke treguar flamurin shqiptar me shqiponjë:

-Çfarë flamuri është ky?

-Është flamuri i Nënë Terezës,-iu përgjgij djali i madh i Emines me krenari.

-I Nënë Terezës!?

-Po, Nënë Tereza është shqiptare, siç jemi edhe ne. Ky është flamuri ynë, kurse kostumi që kam veshur është kostum popullor shqiptar. Ma ka qepur nëna.

Përgjigja e djaloshti bëri përshtypje dhe zgjoi interesimin e mediave norvegjeze të cilët i ftuan fëmijët në emisione të veçanta…

Ansambli “Shqiponjat” në Norvegji me veshje të qepura dhe

të dhuruara nga Eminja (e para djathtas).

–Ndonjë moment tjetër?

-Ka shumë, por unë po ju tregoj dhe përshtypjen që bëri dhurimi i xhubletës kombëtare, këngëtares së shquar të operas së Milanos  Anila Hoxha, e cila kur Eminja i dhuroi një xhubletë gjatë një vizite në Itali, ajo i shkroi: “Jam shumë e lumtur që u takuam bashkë, më dhurove xhubletën aq të bukur të punuar me duart e tua të arta dhe unë e vesha për festën e pavarësisë ku u preferua shumë nga të gjithë…Dua të falënderoj që erdhe në koncert në Milano ku unë këndova soliste në teatrin “Xhuzepe Verdi”, u takuam edhe mbas koncertit dhe aty më dhurove xhubletën kuq e zi. Jam e lumtur që je një poete me shumë vlera, ke shkruar disa libra, e ndihem edhe unë krenare me ty që përfaqëson kaq mirë vlerat e gruas shqiptare.”

Ja se si e përshkruan një moment takimi me Eminen, artistja shqiptare në Itali, modelja dhe aktorja e njohur Lumnie Hoti (Çota Luna): …Dielli më ndriti e më ngrohu shpirtin kur nga larg njoha motrën time Eminen, ndonëse nuk e kisha parë 56 vjet, vetëm në fotografi. E vogël si floriri e me flokët gërsheta si Shote Galica. Me një frymë, e me diellin që ma ndriçoi rrugën, eca drejt saj dhe e përqafova e lotova… Ditë e bekuar takimi me motrën time Emine. Ishte një takim surprizë për mua… Shumë valixhe i pashë në duar?? Në ato duar të vogla, të arta, ajo shqipen kishte qëndisur. E dija që është stiliste e veshjeve të arta të kombit tonë. Një udhëtim me valixhe të mëdha, ku brenda, për mua kishte thesare: kostume me erë shqiptarie. Valixhet bënin melodinë e rrotave por brenda ishte Thesari i Shqiptarisë, ku shumë fëmijë do të vishnin kostumet tradicionale… E kjo më gëzoi shumë që kisha një motër duarflori e të palodhur. Që nga Norvegjia solli peshqeshet e fëmijëve shqiptarë kudo që janë nëpër shoqata.

Zyrtarja  e lartë e bashkisë së Borasit Ida Legnemark, ish kryetare Bashkie, kur mori vesh se në qytetin Boras të Suedisë, zhvillohej një festival poezie, shfaqi dëshirën që të vinte në atë festival e veshur me kostum tradicional shqiptar të prerë dhe të qepur nga Eminja. Erdhi dhe, gjatë gjith aktivitetit e mbajti veshur kostumin, i cili për hirë të së vërtetës i shkonte shumë. Shumë pjesëmarrës në atë aktivitet, nxituan të bënin fotografi me Idën. Sigurisht që Eminja ia fali asaj atë kostum, gjithnjë e udhëhequr nga fjala e urtë: “Një këmishë që e vesh për vete, dhuroja kujtdo qoftë pa hezitim, por, atë që nuk të pëlqen ty, mos  ja dhuro askujt”.

Kështu dhe të tjerëve suedezë, norvegjezë, italianë të gjithë ata ndihen krenarë me veshjet shqiptare tradicionale të përgatitura nga Eminja, madje ata edhe kanë dalë në fotografi apo janë filmuar nga televizione, siç është dhe rasti i albanologur të njohur suedez “Miku i madh i Shqiptarve” Ullmar Qvick(Kvik). Ai e  mbajti veshur xhubletën shqiptare gjatë gjithë aktivitetit, madje, dhe kur e morën në intervistë, ai shfaqi dëshirën të dilte me atë xhubletë shqiptare të prerë dhe të qepur nga Eminja.

Nëpër vite Eminja e perfeksionoi këtë talent të saj, dhe bashkë me ngjyrat e bukura të aurorave polare nga Norvegjia, ajo ka shpërndarë dhe shpërndanë të gjitha ngjyrat e larmishme dhe bukuritë e kostumeve tradicionale shqiptare të krahinës së Drenisës, së pari, dhe, pastaj të krahinave të tjera shqiptare.

-Çfarë lloje veshjesh bien më shumë në sy tek ato që përgatit Eminja?

-Mes veshjeve të përgatitura nga Eminja ka vezulluar xhubleta shqiptare, ajo xhubletë të cilën udhëtari hungarez Daniel Kordinez, e cilëson kështu: “As palloi, as ylberi nuk kanë aq ngjyra sa xhubleta e shqiptarëve! Se kjo veshje ka pasur të gjitha ngjyrat e gëzuara të mëmës natyrë.”

Eminja thotë me krenari se me veshjet kombëtare shqiptare kanë dalë në fotografi Bajroni i madh dhe Edith Durham, se këto veshje i kanë bërë të njohura në botë Eduart Liri dhe piktorë të tjerë me famë botërore.

–Cili është pasioni tjetër i Emines që ka zënë vend në librin tuaj? 

-Atje, nëpër natë, duke punuar me makinën qepëse, Eminja  mbante edhe laps e letër dhe hidhte edhe mendimet e saj poetike që i vlonin, por dhe episode, ngjarje, ide dhe motive, që do të shndërroheshin në libra në prozë dhe poezi, mes të cilave po përmend romanin “Jetë ferri”, librin në prozë “Shqetësime mërgimtarësh”, vëllimet poetike:  “Lulet e vendit tim”, “Pyesni zemrën”, “Fenisk”, “Sinfonitë e jetës”,  “Hija  e heshtjes”, etj. Për këto libra janë shkruar komente të shumta, nga shumë autorë, në Shqipëri, Kosovë dhe në mërgatë, sidomos në Norvegji dhe në Suedi. Ato janë edhe përuruar në Bibliotekën Kombëtare Prishtinë, por edhe këtu në Tiranë. Më datën 15 Nëntor 2019 u përurua në Tiranë edhe libri “Marigoja shqiptare në Norvegji”.

-Çfarë të  veçanta të tjera  ka libri juaj?

-Në libër, në sfond të personalitetit të Emines, si protagonistja e librit, lexuesi do të gjejë të shpalosura veprimtari atdhetare, artistike e letrare, mbresa dhe emocione nga Lufta e Kosovës, kontributi i Emines në atë luftë për liri e pavarësi, marrëdhëniet e saj me shoqe luftëtare të UÇK-së, ashtu dhe veprimtari kulturore e  humane; mendime dhe ide të përparuara, fakte, artikuj, si dhe fragmente nga Norvegjia dhe jeta në Norvegji. Do të gjeni artikuj letrarë e studimorë për veprat në prozë dhe ato poetike të Emines. Me këtë rast, falenderoj për pjesëmarrjen në libër me artikujt apo pronocimet e tyre: gazetarët dhe shkrimtarët: Imri Trena (Norvegji); Hamit Gurguri, Sokol Demaku, Hysen Ibrahimi, Xhavit Çitaku (Suedi); Lumnie Hoti (Çota Luna) dhe Anila Hoxha (Itali);  Izet Abdyli, Frok Kristaj, Ajete Zogaj, Edita Curri, (Kosovë), redaktorin e librit Kadri Tarelli, gazetarët:  Nuri Dragoj, Bashkim Saliasi, Sejdo Harka, Bajram Mejdiaj, Luljeta Llupi, Liljana Kona (Tiranë); Fran Gjoka (Lezhë); Agim Qoku (Elbasan), Halim Laçi (Krujë), por dhe shumë miq e të tjerë, që u bënë me dëshirën e  tyre pjesë e këtij libri me konsiderata dhe vlerësime të merituara kushtuar shkrimtares, stilistes dhe atdhetares Emine Hoti, sot edhe me emrin artistik “Marigoja shqiptare në Norvegji”.

-Z. Viron ju falenderoj për këtë intervistë dhe ju uroj suksese të tjera në krijimtarinë tuaj të vyer!

TE SUKA E GJOLLËVE

U laga në lashtën e mëngjesit

Më kish marrë malli të dal te Suka e Gjollëve

Të shoh si zbardhon Shkalla e Mullit

Me qerpikë të lagur pabesisht prej lotëve.

Të ndiej si tringëllojnë këmborë e zile

Shtegut që të çon nga Gurra Gjibardhë

Të shoh si bredhin kecat kodrave jeshile,

Ç’mall për fëmijërinë më paska marrë!

Atëbotë më pëlqen të bëhem bari

Ta ndjell gjënë e gjallë si im ungj

E të shkulet tufa me shpejti

Nga kullota e ambël buzë Gurit Burgj.

E ashtu tek vërrasin e zbresin me potere

Në mes të më fusin, të më sillen rrotull

Veç s’do të më rrëzojë më dhia brikacelle

Si dyzet vjet më parë, kur isha i vogël.

E nënë-shkreta prej stanit në Arë të Rubës

Drejt meje rendi turraqit

Në pjesën e prapme më ra me bisht të furkës:

Shejtan! Ruaju nga dhitë!

E ndjera nënë prehet në një varr

Nën pisha të blerta. Shpirti iu bëftë dritë!

Tek këto gjollë kam marrë dikur një varrë

Por… Zylo, s’më thirrën ndonjë ditë!

U laga me lashtën e mëngjesit

Në këtë prill të vonë, i thinjur pak

Rasa s’e solli të bëhesha bari,

As koha të më thërrasë: plak.

KLITHMA E HESHTJES SË BARDHË

Dita

Shurdhe, zeshkane, mburracake

Pa skaj

Diellin e mban fshehur

Pas akullit të saj.

Bërryli

I drunjtë në brinjët e mia

Shtyn e shfryn.

Përbindësh

Muzgu i trishtë më rri mbi krye.

Përreth meje:

Pellgje sa për të më zhytur.

Lëkurë iriqi më shtrojnë për të fjetur

Fjalë.

Sa për të më sharë…

Ditë e shurdhër:

Hapi veshët

Të dëgjosh

Klithmën e heshtjes sime

Të bardhë.

PROTOZOT

Bash në prill.

Qyqet: ku-ku… ku-ku…

Kori i papagajve: ho-ho-ho!

Protozot, ç’pamë,

Ç’kemi dëgjuar!

Dhe sa trimëri na duhet

Për të duruar!?

Protozot!

NUK ISHTE VJESHTË

Kish nisur një çerdhe

Në gjoksin tim

Dallëndyshja që iku e më la

Cork të vetëm.

I kallur në heshtjen plot trishtim

S’di për të satën herë

Më shkelën pranverën.

N’këtë stinë zambakësh

Erë shkretëtire nga erdhe kështu,

Nga erdhe?!

Zambakun e lè pa fletë

Dhe gjoksin tim pa çerdhe.

Nuk ishte vjeshtë…

1986

PESHA

E pyetën kampionin :

Në cilën garë,

Në cilin vit

Peshën më të rëndë

Keni ngritur?

I shtangur

Shtangisti tha duke qarë:

Më 1 9 9 9-tën,

Kur ngrita nga dheu

Një foshnje të vrarë…

Ishte

Gjakovar.

Gjakovë, 6 maj 2000

ME THOSHTE IM ATË

Më thoshte im atë,

Asohere burrë i vjetër,

Kur të dalësh nga shkolla

Mos mbaj nga pazari,

Eja udhës tjetër.

Përse, o atë, përse?

Djal i urtë jam e s’di të bëj sherre,

Po rritem pa vese.

Udhës tjetër, bir!

I pashëm je ,e zell ke për dije,

Pazari ka njerëz çdofarësh.

Asgjë të mos bësh,

Të ngjesin ndonjë bisht.

Por, unë mbajta ndonjëherë

Udhës së pazarit

Gabimisht.

TË JETOSH SA PËR TË VDEKUR

Dyfish

Jam dërrmish

për t’u ngjitur në majë të një suke.

Jam ngjitur e i vikas botës që e dua

Ndryshe.

Medet!

Veç dy-tre suka

Kapton zëri im i mekur.

Patjetër më duhet të dal mbi një kodër

Ose të jetoj, sa për të vdekur…