Murat Isaku (Gajre, 15 prill 1928 – Tetovë, 24 gusht 2005) ka qenë arsimtar, poet, romancier, tregimtar si dhe ka lënë një monografi për poetin Lasgush Poradeci.

Biografia

U lind në Gajre të Tetovës më 1928, shkollimin e ndoqi në Tetovë, Elbasan, Prishtinë, Prizren, maturën e mbaroi në Normalen e Gjakovës, studimet e larta për gjuhën dhe letërsinë i mbaroi në Beograd më 1953. Punoi si profesor i gjuhës shqipe në gimnazin e Tetovës dhe mëtej u emërua zv. drejtor i kësajë shkolle. Duhet theksuar se u caktua redaktor i TV Shkupit për emisionet e gjuhës shqipe nga edhe u pensionua.

Ndërroi jetë në moshën 77 vjeçare në Tetovë në vitin 2005.
Tituj të veprave

Zani i malit (1960)
Buzëqeshjet e mesditës (1963)
Drithmat (1975)
Blana (1982)
Unaza e djerrinës (1971)
Gërsheti (1978)
Sheshtina (1982)
Dielli e din rrugën e vet (1965)
Flaka e vonar (1973)
Plagët (1975)
Etje (1982)
Damkat (1986)
Shtjella (1989) [2]
Gjaku i sharraxhive19??(në vazhdime në Flaka e vëllazërimit)
Ngushëllimi i Bukur
Fatprerët

Profesore Ina Kosturi është diplomuar për violinë në Akademinë e Lartë të Arteve dhe në konservatorin “Umberto Giordano” në Itali. Ka dhënë 25 recitale, është autore e katër librave dhe ka shkruar një numër të madh artikujsh kritikë në shtypin e përditshëm. Ina Kosturi është një kompozitore shumë e vlerësuar.

Sot në rrjetin social Ina Kosturi bën me dije si më poshtë:

Po ndaj me ju nje lajm te bukur , u publikova si kompozitore ne shtepine e njohur vjeneze me eksperience 100 vjecare qe shperndan muzike ne mbare boten, Universal Edition ! Mund te gjeni atje krijmtarine per violine  solo “ 7 Capriccio “, Violin Concerto si dhe te tjera ne ditet ne vazhdim ! Emocion pafund te gjendesh ne kataloget dhe te shikosh dhe emrin tend bashke me koloset boterore e kompozitore te shquar te diteve te sotme ! Nje kenaqesi , vleresim qe Vjena i ka dhene gjithmone shqiptareve , e sot jam personazh i ketij vleresimi ! Faleminderit Vjena

Le të jenë turmat plot ngjyra  shpirtrat kan’ gri,

gjenezën kan’ prej zjarit,

thatësir në trup dhe trurin si eshk,

një shkëndiz e vogël dhe marin flak,

mania e tyre tortuaret ti mbushin plot gjak,

rrugicat janë baltosur asfaltet mbushur me një kalim,

shirita të kuq tregojnë nuk lejohet për të kaluar,

jam specie toksore krahë nuk kam për të fluturuar,

akademik që mbajnë era myk, me retorik të shfrenuar,

të aftë të prodhojnë turma me shpirtrat e tyre gri,

kënaqen flak kur ndizen e gjithçka bëhet hi,

duart fërkojnë pas qametit ka uri,

turmat do mblidhen veten do dekorojnë si luftar të liris,

pranga mbërthuer prej ideologjis.

Veprimtaria e përurimit të monografisë “Ballkani, viktimë e Gjeopolitikës” e studiuesit Pano Hallko u zhvillua në sallën e madhe “Rilindja” të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, të shtunë e 13 prillit 2024, ora 11:00 në kujdesin e Këshillit të Profesorëve të këtij institucioni të lartë arsimor në bëshkëpunim të autorit dhe Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit me Fakultetin e Shkencave Humane, Departamentin e Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë, Qendrën e Studimeve Albanologjike dhe Ballkanistike, Shoqatën Kulturore Atdhetare “Labëria”, dega Vlorë dhe Shoqatën e Shkrimtarëve dhe Artistëve “Petro Marko” Vlorë.
Moderator i veprimtarisë ishte MSc. Albert Habazaj përgjegjës i Bibliotekës Shkencore, Universiteti “Ismail Qemali” dhe kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve “Petro Marko” Vlorë, i cili mbajti dhe fjalën e parë.
Në Vlorë u realizua një veprimtari serioze, e bukur dhe mbresëlënëse me këtë program:
Përshëndetje nga Ahmet Demaj, kryetar i Shoqatës Atdhetare – Kulturore “Labëria” – “Nderi i Kombit”, Dega Vlorë; publicist, mësues veteran;
– Diskutimi kryesor: Ambasador Shaban Murati “Mjeshtër i Madh në Diplomaci”;
Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, pedagog DGJSHL në FSHHD; studiues;
Prof. Dr. Rami Memushaj, gjuhëtar;
Doc. Odise Çaçi, historian, ish – pedagog dhe zyrtar i UV;
Intelektuali vranishnjot Bardhosh Mici;
Përëshëndetën Sejmen Gjokoli dhe Kristo Çipa;
Falënderime nga autori, i cili, me dorë në zemër tha, sa për 1000 fjalë, vetëm kaq: FALEMINDERIT!
Në fund, një grup artistësh popullorë me Tomor Lelon, Nazif Çelën, Vendim Kapajn, Bejushe Barjamin, Viron Lacin, Nuro Shkurtin, Lavdosh Shkurtin, Bilbil Bashën, Kristo Çipën, Hiqmet Imamin, Albert Habazajn, artistin e ri Erges Limaj, si dhe veteranin e këngës së Vranishtit Lesko Çeloleskaj e zbukuruan këtë mjedis të veçantë akademik, dhe i dhanë një frymë shpirti me disa këngë të bukura labe, siç dinë të këndojnë bilbilat e Labërisë.
Në këtë aktivitet marrin pjesë pedagogë, studentë, poetë, shkrimtarë dhe artistë të qytetit intelektualë, studiues, personalitete të kulturës, të dipomacisë, të historisë lokale dhe kombëtare.
PANELI:
Pano HALLKO
Shaban MURATI
Rami MEMUSHAJ
Ahmet DEMAJ
Bardhosh GAÇE
Odise ÇAÇI
Bardhosh MICI
Albert HABAZAJ

Vlorën edhe Vlorën
Thelb e kam në zemër,
Ditën e kam dritë
Natën e kam ëndërr…

E bëra jo më kot këtë parantezë shpirti me vargjet e Xha Aliut tonë, Aristokratit të Lirikës Shqiptare, sa të lirikës atdhetare, po aq të asaj dashurore.
Të nderuar pjesëmarrës! Ndihem i nderuar para autoritetit tuaj qytetar dhe shkencor, po aq edhe Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, që me nismën e këshillit të Profesorëve po zhvillon sot në mjediset e sallës së madhe të Konferencave përurimin e një libri të veçantë, monografinë “Ballkani, viktimë e gjeopolitikës” me autor Pano Hallkon, studiuesin vlonjat, me origjinë nga Vranishti i Himarës labe. Pas vëmendjes që tërhoqi me dy librat: “Shqipëri të paça ligjet” (2020) dhe “Greqia dhe Shqipëria, siç nuk duhet të jenë” (2020), autori e ngre stekën botimore, sepse e njeh vetveten dhe ç’ka shkruan. Libri që përurojmë sot në Vlorë “Ballkani – viktimë e gjeopolitikës” me një material të ngjeshur në 371 faqe, që vjen si botimi më i arrirë i autorit dhe i pari e ndoshta ndër më të mirët që rrok tema të nxehta e të vështira nga fusha e gjeopolitikës, e marrëdhënieve ndërkombëtare, në funksion të të cilave vë njohuritë historike të tij që ka fusha e historisë rajonale dhe politikës botërore. Ky libër ka bërë jehonë në Tiranë, në Akademinë e Shkencave, në Akademinë e Sigurisë e gjetkë, ka bërë bujë të madhe në medie që nga “Gazeta shqiptare”, “Telegraf”, “Dita”, “Sot” etj. apo portale si “Fjala e Lirë”, “Destinacion”, “Albspirit” etj. Por studiuesin tonë e gërryente përbrenda brenga: “Mirë, o mirë Metropoli, po Vlora ime çdo të thotë?!” Vlorën edhe Vlorën e donte se s’bën studiuesi lab i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe ja, ia arriti kësaj dite në Vlorën e tij, në Vlorën tonë të na nderojë së bashku me autoritete të larta si diplomati Shaban Murati, Prof. Rami Memushaj.
Personalisht unë librin e kam marrë më 17 Dhjetor 2023 në Tepelenë gjatë zhvillimit të punimeve të Kuvendit të VII të Shoqatës Atdhetare – Kulturore “Labëria” – “Nderi i Kombit”. Nuk kam pse ta fsheh që e kam lexuar me kërshëri dhe interes, saqë i kam përtypur për të formatuar mendimin tim për objektin e studimit dhe tërësinë strukturore të lëndës që na dhuron autori atdhetarisht, por së pari vërtetetësisht.
Mendoj se me këtë libër Pano Hallko ka dhënë një ndihmesë të çmuar në botimet e fushës së marrëdhënieve ndërkombëtare, duke pasur në sy marrëdhëniet ndërkufitare dhe gjitoninë rrotull. Të kuptohemi, nuk kemi të bëjmë me një tekst historie, por me një libër nga fusha e marrëdhënieve ndërkombëtare, ku ngushtësisht rroket tema e marrëdhënieve ndërballkanike, si dhe një këndvështrim i ri për mendimin ende të brishtë gjeopolitik të rajonit tonë. Ndërkohë, njohja dhe studimi i mirë i historisë, njohja dhe përdorimin korrekt i disa gjuhëve të huaja, sidomos jeta refugjate në Greqi dhe në vijim puna e tij si emigrant dhe refleksionet situatacionale në vijimësi janë përparësi për këtë studim të rëndësishëm, që po e ballafaqon faqebardhë në bashkësitë horizontale dhe organizmat vertikale. (Domosdo janë 30 vjet punë, po punë siç di të bëjë Pano Hallkokondi).
Për mua, autori Pano Hallko ka 3 cilësi që dallohet në botën shkrimore shqiptare: është studiues këmbëngulës dhe i vëmendshëm, guximtar i fjalës dhe mentar serioz, që e mat fjalën 7 herë ta thotë e ta shkruaj 1 herë, duke i vënë në fund vulën e tij.
Vlera e këtij libri ravijëzohet në disa piketa, por fakti që autori plugon thellë në gjenezën e Mëhallës sonë të Ballkanit, gjendjen sociale dhe përditësimin krahasimtar të ngjarjeve, datave, personazheve historikë a shteteve me ndikim, si dhe pjesëtarëve të ndikuar a shteteve të tillë. Është një ndihmesë parësore në fushën delikate por shumë të rëndësishme të diplomacisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare. Nuk ka popuj të këqinj, ka politika të liga. Popujt, kudo në vbotën e qytetëruar, jo vetëm në Ballkanin tonë, janë të mirë. Të mëdhenjtë për interesat të tyre të vogla e të ngushta e bëjnë kur u do qejfi fuçi baroti.
Por “Fatet e shtetit fillestar shqiptar të Shqipërisë janë vendosur historikisht nga Fuqitë e Mëdha – shkruan autori – Ballkani ka qenë viktimë e Gjeopolitikës, por Shqipëria ka qenë viktimë e shovinizmit të fqinjëve tanë vertikalë”. Dhe më tej me humor të hidhur shkruan: “Helsinki na paska pasur ndërmend, atëherë kur ne nuk e dinim se ai ekzistonte” (f.10).
Mund të mos jesh plotësisht dakord me idetë, tezat apo interpretimet e autorit të këtij studimi, – thekson diplomati i karrierës, gazetari dhe publicisti poliedrik, Shaban Murati – por duhet thënë se me këndvështrimin e tij këmbëngulës, kërkues dhe me mënyrën interesante të analizës verbale dhe horizontale të gjeopolitikës ballkanike, autori krijon kushtet për një debat të vërtetë në fushën e historiografisë dhe diplomacisë, si rrugë për tek e vërteta e kuptimit dhe e reagimit të mendimit politik dhe diplomatik shqiptar (f.16).
Përveç lëndës që na paraqet, autori shfrytëzon një bibliografi serioze dhe të pasur, ç’ka më jep mundësinë si bibliograf, që të shprehem se nga studiuesi Pano Hallko, bibliotekat tona dhe ato institucionale pasurohen me një monografi shkencore ku ndërthuren disa disiplina në funksion të objektit të punimit, marrëdhëniet ndërballkanike.
Shqetësimi i rëndë që përjetojmë në rrjedhat e historisë përgjatë kohës është se Ballkani ende po ngelet viktimë e gjeopolitikës apo asaj meskine primitive, sa e sa herë arenë e kësaj gjeopolitike agresivisht fatale, ku në finale Ballkani ka humbur egërsisht, tragjikisht, pameritueshëm.
Ky libër më motivon që një ditë Ballkani ynë të zerë vendin e duhur, pse jo, si lider i gjeopolitikës, se i takon, se e meriton tash sa kohë. Unë kam besim edhe ky libër i Panos më mbush…, më frymëzon, sikur të isha një entuziast romantik.
Pano Hallko na kujton që është koha për një kushtrim kombëtar, i cili zanafillën duhet ta ketë tek një autokushtrim: “Do të dimë të krenohemi me Naimin, kur të vëmë në zbatim Porosinë e Madhe të tij: “Atë notë që t’i vendosim ne vetes, atë notë do të na vendosin të tjerët ne”” (f. 364).
Nuk mund të rri pa përmendur edhe një ndjenjë, mbushur sa me trishtim, aq me krenari, që përjetova, kur pasi mbarova librin, lexova kushtimin e autorit, që gjithësecilin nga ne punëtorët e mirë të penës, me veçoritë specifike që kemi, na mbush me gurrën e dinjitetit familjar: “Ia kushtoj këtë libër Familjes sime, e cila tre herë përjetoi mjerimin ekonomik, për shkak të analizave të mia në shtypin e përditshëm. Sepse mynafikët e pushteteve mernin hak, duke më pushuar nga i vetmi “biznes” që pata në jetë, nga puna e shtetit”…
Nuk është synimi i këtij shkrimi të bëj jetëshkrimin e autorit apo të merrem me ravijëzimin e intetitetin gjeografik të Panos, por mendoj që në formimin e tij atdhetar si pishtar i së vërtetës dhe rreptësisht vetëm asaj, vendlindja e madhe Vlora e Flamurit dhe Labëria me histori e këngë i kanë lënë gjurmët e duhura tek ky studiues. Kujtesa historike na vjen e gjallë dhe jehon me kumbim logjik: “Që në Gumenicë e lart’/ Himarë i thonë çdo fshat…”. Nuk është fjala për Gumenicën e Lumit të Vlorës, por për atë Gumenicën historike, që ka ngelur jashtë kufijve jugorë të kësaj Shqipërize zyrtare… Dikur Labëria quhej Himarë dhe kishte 73 fshatra. Kur themi Himarë kuptojmë Labërinë, kur themi Labëri, jo vetëm me gjuhën historike, por edhe me gjuhën e së vërtetës jetësore nënkuptojmë Himarë. Labëria dhe Himara janë sinonime të njëra-tjetrës.
Në fundmi, në thellimin e duhur të identitetit gjeografik, vlonjati labo-himariot Pano Hallko është një vranishtnjot i devotshëm dhe Vranishti është gurra, qeliza e tij. Në syrin tim, Vranishti është një kapetanatë trimërie dhe mendimi emancipues e përparimtar, që Panon e bën krenar, por jo mendjemadh dhe e motivon për punë të mira dhe të dobishme.

Jakov Xoxa (Fier, 15 prill 1923 – Budapest, 28 prill 1979) ka qenë partizan i Frontit Nacional-Çlirimtar gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, pas lufte qe gazetar dhe shkrimtar. Vepra e tij më e famshme është romani Lumi i vdekur botuar më 1964 në Tiranë, për të cilin mori çmimin e Republikës së Shkallës së Parë dhe vepra u brohorit nga kritika shqiptare si një kryevepër e narrativës socialiste.

Biografia

U lind në Fierit më 15 prill 1923. Vitet e para të shkollimit i ndoqi në qytetin e lindjes, pèr t’i vazhduar më pas në Vlorë, Kavajë, Korçë; qytete ku shkonte pèr të punuar i ati i tij, Thanasi. Shkollimin e mesëm e vazhdoi në qytetin e Elbasanit, por e ndërpreu gjatè pushtimit italo-gjerman dhe e përfundoi në Tiranë, pas çlirimit.

Që i ri mori pjesë në Luftën e Dytë Botërore, fillimisht si guerrilas në qytetin e lindjes dhe më pas në mal, si partizan.

Pas Çlirimit të vendit vazhdoi studimet e larta për filologji dhe njëkohësisht bëri hapat e para në poezi dhe në prozë. Më 1949 botoi veprën e parë në prozë Novela. Krijimtarinë letrare në këtë zhanër e vazhdoi dhe gjatë viteve ’50, kështu në vitin 1958 botoi veprën e dytë, po me atë titull Novela. Ndërkohë botoi dhe dy drama Buçet Osumi dhe Zemra. Që nga viti 1957 punoi profesor në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, ku për shumë vite ligjëroi lëndën Teoria e letërsisë. Për nevojat e studentëve, në formën e dispencës, hartoi vepra teorike të domosdoshme për kohèn si Hyrje nè letèrsi, Teoria e letèrsisè dhe Metrika. Ndèrkohë punoi edhe për një vepër të plotë teoriko-letrare, Bazat e teorisë së letërsisë, që ishte nga veprat më serioze të kohës (si degë e shkencës mbi letërsinë). Kjo vepèr u botua po ashtu nè formè dispence mè 1972. Ndonëse në të autori ofronte dije dhe përvojë teorike letrare të gjerë, që dilte jashtë kornizave të teorive zyrtare të kohës, kjo vepër e rëndësishme për shkencën letrare shqiptare pati kritika të skajshme dhe autori, pa bujë dhe zhurmë, ashtu siç ishte gjatë tërë jetës, i qetë dhe i mbyllur në vete, u tërhoq në vetmi.

Gjithsesi, vepra në fjalë pati edhe përkrahës të shumtë, sidomos në rradhët e studiuesve, pedagogëve dhe studentëve të letërsisë, dhe, po brenda atij viti, njè pjesë e konsiderueshme e saj u ribotua, e ripunuar dhe e zgjeruar, bashkë me dy autorë të tjerë (N.Lezha, P Kraja), në katër vëllime, me të njejtin titull: Bazat e teorisë së letërsisë

Pjesën më të madhe të jetës krijuese Jakov Xoxa e kaloi në Pojan, një fshat myzeqar afër Fierit, ku, krijoi romanet Lumi i vdekur (1965) dhe Juga e bardhë (1971), ndërsa romanin Lulja e kripës (1978) e shkroi gjatë viteve të qëndrimit në Ballsh, ku po ndiqte nga afër ndërtimin e Uzinës së Pasurimit të Naftës, e cila do të ishte në epiqendër të romanit të ardhshèm Ari i Zi. Tre romanet e përfunduara dhe të botuara bëjnë pjesë në rrethin e romaneve artistikisht më cilësorë të letërsisë shqiptare.

Asnjë roman para tij nuk e pasqyron në mënyrë aq komplekse botën shqiptare në prag të Luftës së Dytë Botërore, si Lumi i vdekur, periudhën gjatë luftës, si romani Lulja e kripës, apo edhe periudhën e kolektivizimit të bujqësisë (vitet 60) si Juga e Bardhë. Në këto vepra gjejmë një shtrirje të pakufishme të rrëfimit që mbulon plotësisht hapësirën e jetës dhe të ekzistencës së mjedisit shqiptar.

Jakov Xoxa është nga romancierët më në zë të gjysmës së shekullit 20. Në krijimtarinë e tij letrare ai individualizohet me parimin krijues-realist : fati individual do të jetë ai që do të hedhë dritë mbi kontestin tërësor të mjedisit dhe të kohës së fokusuar në rrëfime. Shëmbëllyèeshëm me romanet e shquara realiste, Jakov Xoxa do ta vendosë dramën jetësore të personazheve dhe të familjeve në sfond të një kolektiviteti, të një gjendjeje apo të një rrjedhe historike.

Parashenja më karakteristike e prozës së Jakov Xoxës është stili. Gjuha e tij vërehet dhe veçohet si e një individualiteti të fuqishëm dhe të papërsëritshëm në letërsinë shqiptare : nga njëra anë është e pranishme fryma e urtisë popullore me tërë thellësinë e shpirtit kolektiv ; nga ana tjetër, kemi një rrëfim të rrjedhës së qetë, të shtrirë në gjerësi, por edhe në thellësi.

Mirënjohje

Urdhri “Nderi i Kombit”

Bibliografi

“Novela”, përmbledhje shkrimesh, 1949.
“Buçet Osumi”, dramë, 1956.
“Zemra”, dramë, 1958.
“Novela”, përmbledhje shkrimesh, 1958.
“Lumi i vdekur”, roman, 1964.
“Juga e bardhë”, roman, 1971.
“Lulja e kripës”, roman, 1980/81.

(Wikipedia)

Nga të gjithë ata poetë të frymëzuar, Lorka qe më i frymëzuari, qe ai që dashuroi më shumë dhe që e deshën më shumë, qe ai që rrezatoi më shumë. Nga të gjithë, ndoshta ai qe poeti, tek i cili doli në pah në mënyrë më të gjallë, më efikase, ajo bindje ekzaltuese, se të krijosh poezi do të thotë të krijosh miqësi, miqësi me të afërmit dhe me të gjithë njerëzit, të krijosh marrëdhënie njerëzore, një lidhje të ngushtë me popullin. Pikërisht kësaj breznie të fundit që iu afrua aq shumë shpresës më të lartë, i takoi të vazhdonte misionin e brezit të mëparshëm, të lavdishëm: të rizbulonte shpirtin e Spanjës, t’i lidhte fijet e këputura me gjeninë e saj, me gjeninë e saj autentike, të harruar, të nxirrnin në dritë vlerat e saj.
Jean Cassou

FEDERICO GARCIA LORCA, 1898- 1936

KËNGË NEGRE NGA KUBA

Kur të vijë hëna e plotë, do të shkoj në Santiago de Kuba,
Do të shkoj në Santiago,
Me një kaloshinë prej uji të zi,
Do të shkoj në Santiago,
Do të këndojnë çatitë prej palme,
Do të shkoj në Santiago,
Kur palma do të jetë lejlek
Do të shkoj në Santiago,
Kur druri i bananes do të jetë meduzë,
Do të shkoj në Santiago.
Me kokën bionde të Fonseca-s,
Do të shkoj në Santiago.
Me trëndafilin e Romeos e të Zhulietës
Do të shkoj në Santiago.
O Kubë! O ritëm i farave të thata!
Do të shkoj në Santiago.
O brez i ngrohtë dhe pikëz druri!
Do të shkoj në Santiago.
Harpë trungjesh të gjalla. Kaiman. Lule duhani.
Do të shkoj në Santiago.
Gjithnjë kam thënë se do të shkoj në Santiago
Me një kaloshinë prej uji të zi.
Do të shkoj në Santiago.
Puhi dhe alkool në rrota,
Do të shkoj në Santiago.
Korali im në errësirë,
Do të shkoj në Santiago.
Deti i mbytur në rërë,
Do të shkoj në Santiago.
Vapë e bardhë, frutë e kalbur,
Do të shkoj në Santiago.
O freski gjedhësh në fushat me kallama!
O Kubë! O lakore psherëtime dhe balte!
Do të shkoj në Santiago.

POEMA E SOLEAS

Tokë e thatë
Tokë e qetë
Në netët
E pamatura.

(Era në ullishtë,
Era në male.)

Tokë
E moçme
Kandila të ndezur
E dhimbje.

Tokë
Me stera të thella.
Tokë
Ku vdekja është pa sy,
Ku fluturojnë shigjetat.

(Era nëpër rrugë.
Puhia në plepa.)

SOLEA

Mbështjellë me vello të zeza,
Ajo mendon se bota është e vogël
Dhe zemra është tejet e gjerë.

Mbështjellë me vello të zeza.

Ajo mendon se psherëtima e dhembshur
Dhe klithma
Zhduken në rrymën e erës.

Mbështjellë me vello të zeza.

Ballkonin e lanë hapur
Dhe në agim,
Nga ballkoni u hodh brenda tërë qielli.

Obobo! Aaaah!
Mbështjellë, po, me vello të zeza!

PESHORE

Nata gjithnjë e qetë.
Dita ikën dhe vjen.

Nata e vdekur dhe e largët.
Dita ka vetëm një flatër.

Nata mbi pasqyrat e sheshta
Dhe dita e rrahur nga era.

HARDHUCI I KA SYTË PLOT LOT…

Zonjushës Teresita Guillén
që luan në pianon e saj me gjashtë nota

Hardhuci i ka sytë plot lot,
Hardhuca i ka sytë plot lot.

Hardhuci dhe hardhuca
Me përparëse të bardha e të ngushta.

Ngaqë qenë të pakujdesshëm,
E humbën unazën e martesës.

Ajmé, e humbën unazën prej plumbi,
Unazën e tyre të bukur prej plumbi!

Asnjeri në qiellin e paanë
Ku një rruzull zogjsh ngrihet lart.

Dielli, kapiten dërdëng,
Mban një krahol prej sateni.

Shikoni sa të plakura janë!
Sa të plakura janë këto hardhje!

Dhe sa shumë qajnë, o Zot,
Dhe se si i kanë sytë plot lot!

PEIZAZH

Rita-s, Cocha-s, Pepe-s e Carmencica-s

Gabimisht
Mbrëmja u vesh me ciknë.

Pas xhamave të veshur me avull
Të gjithë fëmijët shohin
Një pemë të bukur verdhoshe
Se si shndërrohet në zogj.

Mbrëmja u shtri
Përgjatë lumit të vogël
Dhe mbi çatira fërgëllon
Një kuqëlim molle.

PORTOKALL E LIMON

Portokall e limon.

Sa e trishtuar është ajo
Që dashuria e mundon!

Limon e portokall.

Sa e trishtuar je ti,
Vashëz e bardhë!

Limon.

(Si shkëlqente
Dielli biond.)

Portokall.

(Mbi guralecat
E valës.)

SERENATË

(Homazh për Lope de Vega-n)

Në brigjet e lumit të vogël
Shiheni natën se si lahet shteç.
Dhe mbi gjinjtë e Lolitës
Vdesin nga dashuria buqetat.

Vdesin nga dashuria buqetat.

Nata lakuriq këndon me zë të ulët
Mbi urat e muajit mars.
Lolita në banjo stoliset
Me ujë të njelmët e nard.

Vdesin nga dashuria buqetat.

Nata prej anansoni dhe argjendi
Ndrit mbi çatitë e qytetit.
Argjend i ujërave shkëlqimtare.
Anason i kofshëve të tua të bardha.

Vdesin nga dashuria buqetat.

AGIM

Kambana të Kordovës
Në ag.
Kambana të agimit
Në Granadë.
Ju dëgjojnë tërë vajzat
Që vajtojnë solean e dhembshur,
Të përzishme.
Vajzat e reja
Të Andaluzisë së Poshtme
Dhe të Epërme.
Vajzat e Spanjës
Me këmbë fine,
Me funde frushullitëse,
Që kanë vënë drita
Në të gjitha kryqëzimet.
Oh, kambana të Kordovës
Në ag,
Dhe ju kambana të agimit
Në Granadë!

HARKËTARË

Harkëtarët e errët
I afrohen Seviljes.

Guadalkivir i hapur.

Kapela të gjera, të hirta
Pelerina të gjata që zvargen.

Ah, Guadalkivir!

Ata vijnë nga vendet e largëta
Të pikëllimit.

Guadalkivir i hapur.

Dhe ata shkojnë në një labirint.
Dashuri, kristal dhe gur.

Ah, Guadalkivir!

LOPA

Luis Lacasa-s.

Lopa e plagosur u shtri.
Drurë e rrëké i kacavareshin te brirët.
Turiri i saj përgjakte qiellin.

Turiri i saj me bletë
Nën mustaqen e ngadaltë të jargës.
Një ulërimë e bardhë e ngriti në këmbë mëngjesin.

Lopët e ngordhura e të gjalla,
Kuqëlim drite apo mjaltë stalle,
Me sy të mbyllur, pallnin.

Le ta dinë rrënjët
Dhe ky fëmijë që mpreh thikën,
Se më në fund mund ta hanë lopën.

Atje lart
Zbehen dritat dhe damarët e qafës.
Katër thundra dridhen në ajër.

Le ta dijë hëna
Dhe kjo natë me shkëmbinj të verdhë:
Iku lopa e përhimtë.

Iku duke muallitur
Nga shembja e qiejve të ngrirë
Ku pijanecët shtrohen në ksodhen e tyre.

GAZELA E DASHURISË SË DËSHPËRUAR

Nata nuk pranon të vijë,
Me qëllim që të mos vish ti,
Dhe unë të mos mund të iki.

Por unë do të shkoj,
Ndonëse tëmthin ma kafshon një diell akrepësh.

Por ti do të vish
Me gjuhën tënde të djegur nga shiu prej kripe.

Dita nuk pranon të vijë,
Me qëllim që të mos vish ti
Dhe unë të mos mund të iki.

Por unë do të shkoj,
Duke u dhënë zhabave karafilin tim të thyer.

Por unë do të vij
Nëpër gjirizet e turbullta të errësirës.

Nata as dita nuk duan të vijnë,
Me qëllim që unë të vdes për ty
Dhe për mua të vdesësh ti.

KASIDA E TRËNDAFILIT

Trëndafili
Nuk e kërkonte agsholin:
Pothuaj i përjetshëm në degën e tij,
Diçka tjetër kërkonte.

Trëndafili
Nuk kërkonte as dije as hije të errët:
Kufij trupi dhe ëndrre,
Ai kërkonte diçka tjetër.

Trëndafili
Nuk kërkonte trëndafilin.
I palëvizshëm në qiell,
Diçka tjetër kërkonte ai.

KËNGA E SHTATË ZONJUSHAVE
(Teoria e ylberit)

Këndojnë
Të shtatë zonjushat.

(Harku në qiell
Gama e perëndimit të diellit.)

Një shpirt në shtatë zëra
Të shtatë zonjushat.

(Në ajrin e bardhë,
Shtatë zogj viganë.)

Vdesin
Të shtatë zonjushat.

(Përse nuk qenë nëntë…
Apo njëzet?)

Askush nuk mund t’i shohë,
Sepse uji i merr me vete.

SHPELLA

Nga shpella dalin
Dënesa të gjata.

(Ngjyra vjollcë
Mbi të kuqen.)

Cigani kujton
Vende të largëta.

(Kulla të larta dhe njerëz
Të mistershëm.)

Sytë e tij shkojnë
Me zërin e tij të ndërprerë.

(E zeza mbi të kuqen.)

Dhe me bardhësi gëlqereje
Shpella dridhet midis të praruarës.

(E bardha
Mbi të kuqen.)

Përktheu: Anton PAPLEKA

(Marrë nga Nacional)

Isha e vogël, nuk më kujtohet sa vjeçe isha, por çuditërisht isha e dashuruar me këngën, më buronte nga shpirti. Më pas, në vitin 1978, kur isha nxënëse në klasën e 7-të në Turbohovë, – nis të na tregojë këngëtarja e mirënjohur me zërin e saj briland, Leonora Terpollari, – Juria e rrethit nisi të mblidhte këngëtarët më të mirë. Më zgjodhën edhe mua dhe Portokalle Zykon, të dyja fluturonim nga gëzimi. Zemra na rrihte fort. Nisëm të thurnim ëndrra për të qenë këngëtare të mëdha. Gjithë këngëtarët e përzgjedhur: burra, gra, vajza djem, të rritur e të moshuar mblidheshim bashkë në Shtëpinë e Kulturës në Çorovodë, rrugën e bënim në këmbë sepse nuk kishte makina, por nuk e ndjenim lodhjen, dëshironim të mësonim si këndohej më bukur, merrnim pjesë në çdo koncert dhe nuk mungonim asnjëherë, madje lodhjen nuk e ndjenim fare, ëndërra jonë ishte kënga dhe kjo ëndërr na u bë realitet. Në vitin 1983 mora pjesë në Festivalin e Gjirokastrës, nuk i besoja dot vetes, me të përfunduar këngën nisi një oshëtimë e madhe duartrokitjesh që dukej sikur nuk do të kishte fund asnjëherë, Ndoshta nuk e besoni, por zemra ime rrihte si e zogut, dridhesha e tërë, isha më e lumtur se e lumtuar, por si ta them, nuk ia gjeja dot emrin fjalës – ndihesha e mrekulluar. Më pëlqente shumë të këndoja për nënën:

Nëna ime nënë,
Ku t’i gjej ca fjalë,
Të t’i them me këngë,
Apo të t’i them me mall.

U vlerësova me çmim të parë

Emri im kish nisur të përmendej gjithandej, shumëkush pyeste: “Po Leonora ka ardhur? Me sa kuptoja numri i adhuruesve të mi po rritej gjithnjë e më shumë. Këndova edhe në Tiranë para udhëheqjes së partisë, sërish duartrokitjet nuk kishin fund, zemra sërish nisi të më rrihte si e zogut, prisja të vlerësohesha dhe nuk u zhgënjeva, u vlerësova me çmim të parë. Një prej të adhuruarve të mi ishte dhe Xha Demiri (Demir Zyko). Kur mora pjesë në Festivalin e Gjirokastrës ishte edhe xha Demiri. Pasi dëgjoi këngën time, më përqafoi dhe me tha: “Je këngëtare e talentuar”. Fjalët e tij më dhanë zemër dhe kurajo për të mos u tërhequr kurrë nga kënga. Kam kënduar edhe për Hysni Kapon, (Tërbaç, 4 mars 1915 – Paris, 23 shtator 1979, partizan, diplomat dhe politikan shqiptar, por ëndrra e tyre rezultoi e dështuar). Teksti ishte shkruar nga Ylli Qori, për të mund të them fjalët më të mira, ishte organizator i shkëlqyer i shkollës 8 – vjeçare Kapinovë, pasionant i këngës shqiptare. (Sot nuk jeton më, por i jam mirënjohës për përkushtimin që tregonte ndaj këngës. I paharruar kujtimi i tij! E kishte qejf këngën, ishte adhuruesi i saj. Dëshira e tij ishte të gjente këngëtarët më të mirë, kudo që mund të ndodheshin ata, qoftë edhe në cepin më të largët të Skraparit. Nuk mund të lë pa kujtuar Ylli Qafokun, drejtorin e Shtëpisë së Kulturës, i cili u dekorua fal përkushtimit të tij. Të tillë ishin dhe Hajri Xhameni dhe Kasëm Cako. Festivali mblodhi këngëtarët më të mirë dhe më të talentuarit. Më vonë u shkëputa nga kënga sepse u bëra nënë me fëmijë, iu përkushtova familjes, veç kësaj nuk ishte më ai organizimi i mëparshëm. Festivali bëhej njëherë në pesë vjet.
Edhe kur kthehesha nga festivalet, këndoja për nënën:

O moj nënë që më dhe gjinë,
Që ti gjumë në sy nuk vure,
Fjala jote magjiplotë,
E ëmbël dhe shumë e mirë.

Rako Paja ngriti grupin folklorik

Më vonë, më 2020, Rako Paja ngriti grupin folklorik “Tomorrica”, por në këtë kohë unë i kisha humbur shpresat, nuk besoja se do të këndoja më, por Pajo nuk pushoi së kërkuari. Ato kohë nëna ime ishte ndarë nga jeta dhe të kënduarit unë e kisha lënë në harresë, por Rako Paja, që të mundësonte pjesëmarrjen time në grupin folkorik e shtyu programin pas 6 muajve të nënës.. Kështu fillova përsëri me grupin “Tomorica”. Bëra këngën për nënën bashkë me bashkëshortin, fjalët më dilnin nga shpirti. Këndova edhe për Abaz Alinë, këndova edhe këngë të tjera, realizova edhe klipe dhe video, të cilat u regjistruaran edhe nga televizionet. Kënga ringjalli sërish shpirtin tim. Më 2023 mora pjesë sërish në Festivalin e Gjirokastrës me grupin e Skraparit ku merrnin pjesë edhe grupi i Poliçanit, Qyteti Stalin dhe Berati. Me këtë rast nuk mund të lë pa kujtuar Hysni Agon këngëtarin e mrekullueshëm të cilin e kujtoj gjithmonë me respekt. Kështu u bashkova sërish me këngëtarët e Skraparit dhe këngëtarët Diana Ymeri, Drita Qafoku, Dashuri Hysi dhe Gime Mena, sepse unë isha vendosur në Korçë për një jetë më të mirë. Zerat tanë lanë përshtypjet më të bukura dhe morën duartrokitje të shumta. Por dua të them edhe diçka tjetër: këngëtari lind, nuk bëhet, Skrapari ka këngëtarë të mrekullueshëm si burrat dhe gratë: Xheladin Cëri ka zë të bukur, ke qejf ta dëgjosh, Fatmir Greva është i shkëlqyer, po kështu edhe Nesim Mëno dhe Sefedin Çela janë të pakrahasueshëm, pa harruar edhe 2 vëllezërit Stavri, Spiro, dhe Floran Spahiu të cilët ishin edhe pjesëmarrës të festivalin folklorik të vitit viti 1983.

“Të keqen moj baltë e kuqe”
E këndova me Portokalle Zykon

Në vitin 1983 në festivalin e Gjirokastrës bashkë me Portokalle Zykon kënduam këngën “Të keqen moj baltë e kuqe”, me tekst të poetit Xhevahir Spahiu. Kjo këngë u bë dokumentar në ‘Kufijtë e legjendës’, ku foli vetë edhe Xhevahir Spahiu, të cilin e takova në Tiranë në promovimin e librit në vitin 2019. Grupi polifonik “Tomorica” është vlerësuar me çmim dhe titull nderi “Demir Zyko” etj. Gjithashtu në veçanti u vlerësova nga juria si këngëtarja më e mirë. Këngët më të bukura të kënduara prej meje, janë: “E shtrenjta nënë”, “Këngë për Abaz Aliun”, “Atje lart, dy ara bashkë”, “Mall për vendlindjen” me Drita Qafokun dhe tekst të hershëm nga Abedin Musoli, viti 2023, “Më mbenë rrobat në lumë”, “Trendafili i bardhë”, kënduar me Diana Ymerin, “Këngë për flamurin”, me dashuri Hysin, e cila është këngëtare e mirënjohur, aktive dhe sot. Në viti 2023 dhamë koncert në Bashkinë Kamzë me këngën “Djalo s’më merr dot”, me Diana Ymerin. Viti 2023, pas festivalit të Gjirokastrës u mblodhëm në Kavajë ku u vlerësova si këngëtarja më e mirë. “Mall për vendlindjen”, “Unazën e gishtit ta lashë amanet” etj.

Shpesh më pëlqente tëkëndoja edhe këtë këngë:

Fluturo moj dallëndyshe
Fluturo përmbi Skrapar
Merr me vete këngën time
Në vendlindje të shuaj mallë

Ti Skrapar më rrite mua
Prandaj ndiej shumë krenari
Kush ka lindur në Skrapar
Quhet vetëm Skraparli

Edhe në fshatin ku banoj kam shoqëri të mrekullueshme, me shoqet kaloj bukur sepse e kanë qejf këngën dhe më mbështesin kur mblidhemi të gjitha bashkë dhe ia marrim këngës me Merjeme Kulla, Luiza Shuaipi, Afërdita Dervishi, Zamira dhe Mirela Demkë Pinderi.

Atje lart në vendlindje
Në burime ku shuaj mallë
Kujtoj vajzërinë time
Edhe këngën time të parë

Dëshiroj të them edhe dy fjalë për veten time: Jam lindur në fshatin Krastë nga dy prindër të mrekullueshëm Jake dhe Sabire Gjoni. Babai më merrte për dore më çonte në Çorovodë dhe gjithashtu më merrte sërish për të më çuar në shtëpi. U martova më 19 gusht 1984 në fshatin Backë në një familje me tradita patriotike me djalin e Jaçe Qamili, burrë fisnik dhe patriot, nipi i Lace Backës. Tashmë dëshiroj që këngën t’ia lë trashëgim mbesës time Aleksandra Dervishi e cila është shumë e dhënë pas këngës. Aktualisht jeton në Greqi, por një ditë do të kthehet ë Shqipëri. Edhe atje në Greqi këndon këngën popullore, ka dy fëmijë djalë e vajzë. Kurse unë, – shpjegon Leonora, – kam dy djem dhe një vajzë. Njeri nga djemtë është specialist ndërtimi kurse tjetri menaxher hoteli në Shqipëri. Jam një nënë e lumtur, këndoj sepse më këndon zemra, kam familje të mrekullueshme: Altini, Leonita dhe Eduarti më kanë bërë gjyshe të lumtur

Sa të jem dhe sa të rroj
Nënë e babë s’ju harroj,
Kjo ështe kënga ime më e preferuar, – përfundoi rrëfimin e saj, Leonora Gjoni Terpollari.

Ka qenë pranverë e vitit 1948. Qeveritarët e pushtetit lokal kishin dalë për gjah, se ishte ditë e dielë dhe e kishin pushim. E mbaj mend,kur mbrritën tek arat tona dhe i lëshuan zagarët. Zagarët kaluan aty afër meje(unë ruaj dhëntë e mia) dhe iu afruan një ferre të madhe që ndante arën tonë me atë të DAN PATOKUT. Qe bërë Reforma Agrare dhe ne,si familje,përfituam 15 ha tokë. Arat,secili pronar, i kufizonte ma gardh. 50-dynymë nga arat tona,kufizohehin me arat e DAN PATOKUT. DHe kjo ferra e madhe që në MYZEQE i thonë”blacë”,qe si një kufi ndarës me arat e DANIT.
Zagarët jo vetëm iu afruan”blacës”,por lehnin e kuisnin sikur një egërsirë e madhe ishte fshehur aty. U afruan dhe gjahtarët që prisnin të dilte ai”gogoli” që aty. Zagarët nuk ndaheshin me të kuisur dhe,ndërkaq, dy-tri zagarë,kapërcyen gardhin e gjatë dhe u hodhën nga ara e DANIT. Tani gjahtarët u siguruan që një egërsirë e madhe qe fshehur aty dhe me gisht në këmbëz,prisnin vetëm të shtinin. Lehjet vazhdonin dhe”gogol” hiç! Po ç’djall kanë që vetëm lehin dhe asgjë nuk po del nga “blaca”? Dhe gjahtarët,për ta vrarë me domosdo “gogolin” e fshehur,u ndanë në dy grupe. Tre prej tyre kapërcyen gardhin dhe tre-katër mbetën nga ana jonë. “Blaca” qe e rrethuar dhe “gogoli” s’kishte si shpëtonte? Kur nga”blaca” nuk po dilte asnjë”gogol”,atëherë me tytat e armëve u munduan ta zbulonin atë”gogol” që nuk përfillte as lehjet e vazhdueshme të zagarëve,por as afrimin e gjahtarëve. Tytat e armëve, e bënë punën e tyre. Mu në mes të”blacëc” qe fshehur,me të vërtetë një”gogol”!!! Por ky”gogoli” as që ndonte t’ia dinte as për zagarët dhe as për gjahtarët, Aty,mes “blacës” së madhe qenë fshehur pesë pushkë luftarake.
Ou,- shfaqë habinë gjahtarët. Armët ka kohë që i ka mbledhur qeveria dhe ky që i ka fshehur do bëj goxha burg.
-Po kush t’i ketë fshehur? Blaca ndanë arat e HAZIZIT( Hazizi ishte babai im),me arat e DANIT. Me siguri, njëri prej tyre i ka fshehur.
– Mos u lodhni shumë për ta gjetur,- foli Zyberi. Armët i ka fshehur HAZIZI ,se nuk ka as dy muaj që i pushkatuan të vëllan me GRUPIN e dytë të DEPUTETËVE! *
-Ashtu?-foli kryetari i pushtetit lokal,Zyber,shko lajmëro HAZIZIN që nesër,të hënën,në ora tetë të paraqitet tek zyrat tona.
Zyberi,i bërë si me krahë, që HAZIZIN do ta kllaposte.Sosi në shtëpinë tonë dhe e dha lajmin. Epo një gotë raki dhe një kafe e piu,por asgjë nuk i tha timeti se ç’ndodhi tek “blaca”, Zyberi qe aq cmirëzi sa të keqen që kish në shpirt,donte ta shumonte apo ta përhapte. Ashtu nga mbrëmja u nis për një vizitë tek DAN PATOKU. Si ZYBERI,por edhe DAN PATOKU qenë kosovarë. Fshati ynë,PETOVA e RE,në rrethin e FIERIT kishte 33-shtëpi dhe,që të gjithë të ardhur: kishte kosovarë,shqiptarë nga Trevat e MALIT TË ZI; boshnjakë, skrapalinj dhe çamë. Fshat heterogjen,por me një shkuarje dhe harmoni që nuk e gjen kund. Por le të vazhdojmë me “vizitën” e ZYBERIT.
DAN PATOKU e priti siç dinë të presin kosovarët, por ZYBER “akrepi” e lëshoi helmin e tij:
-DAN,- foli Zyberi,- HAZIZIN (është fjala për timatë) e kllaposa brenda.
-Si?Ça ka ba HAZIZI,or ?
Mu aty tek”blaca” që ndanë arat me arat e tua,ata të pushtetit i gjetën nja pesë copë pushkë që i kish fshehur dhe nesër në ora tetë sahati,po ia vnojnë verigat në duar.
-Por çfarë je tuj fol, mor ZYBER Keqja,-shfryu DAN PATOKU. Po ato pushkë i kam hedhur unë në”blacë” me mos me iu pa bojën.
-I ke fshehur ti dhe don të marrësh veten më qafë. I ke fshehur ti,e me shëndet HAZIZI,- foli tërë mllef Zyberi.
Jo,mor,nuk e lë unë të shkojë bedel HAZIZI për një faj që nuk e ka ba,
* * *
Të hënën në mëngjes,babai im,u paraqit në zyrat e pushtetit. Zyrtarët e kishin përpiluar proces-verbalin dhe,pasi ia lexuan timeti,i thanë që ta firmoste.
Unë nuk di asgjë për ato armë dhe nuk do firmos kurrë,- tha imatë
-Më keq do rëndosh veten,- ngulmonin ata.
Në këto momente,trokiti dera dhe,sakaq hyri DAN PATOKU.
– A e paskeni thirr HAZIZIN,a? Shloheni,more burrin e botës,se ato armë i kam hedh unë,kur u vra burri i NURIES.
NURIA më bëri rixha:-DAN,m’i hiq sysh,se prej tyre u vra burri. Ato kanë qenë atje kur po mbaronte lufta.
Dhe e lëshuan baban tim.
* * *
Epilog:
DAN PATOKU qe kosovar që në KOSOVË kish bërë jetën e komitit. Unë e kam PATOKI,- tregonte,- se në përrua i zija pritat kundër çertnikëve sërbë.Patok,i thomi përroit na në KOSOVË. SE çfarë burri ka qenë DAN PATOKU këtë e tregoi dëshmia për armët e fshehura Dhe,mbi të gjitha, se në kuadrin e 70-vjetorit të PAVARËSISË së SHQIPËRISË, u dekorua me medalje trimërie dhe iu bë pasaportizimi në qytetin e FIERIT duke i dhënë dhe një hyrje në një pallat në lagjen “15 tetori”. Aty ka ndërruar jetë së bashku me të shoqen,HATMANIN.

* xhaxhai im.HILMI HYSI,ka qenë jurist që kish mbaruar në MON PELIE. U pushkatua në shkurt 1948 me GRUPIN e dytë të Deputetëve. Familja jonë është nga Skrapari.
Tiranë,14 prill 2024

Studiuesit kanë zbuluar shkakun e shpërthimit më të ndritshëm të dritës të regjistruar ndonjëherë, sipas BBC.

Por, duke e bërë këtë ata janë përballur me dy mistere të mëdha, duke përfshirë një që hedh dyshime se nga vijnë elementët tanë të rëndë – si ari.

“Shpërthimi i dritës, i studiuar në vitin 2022, tani dihet se kishte një yll shpërthyes në zemrën e tij”, thanë studiuesit.

Por ai shpërthim, në vetvete, nuk do të kishte qenë i mjaftueshëm për të ndriçuar kaq shumë.

“Teoria jonë aktuale thotë se yje të tillë shpërthyes, të njohur si supernova, prodhojnë gjithashtu të gjithë elementët e rëndë në univers si ari dhe platini”, sipas studiuesve.

Por ekipi nuk gjeti asnjë nga këta elementë, duke ngritur pyetje të reja se si prodhohen metalet e çmuara.

Profesoresha, Catherine Heymans e Universitetit të Edinburgut dhe Astronomi Royal i Skocisë, i cili është i pavarur nga ekipi hulumtues, tha se rezultatet si këto ndihmojnë për të çuar shkencën përpara.

Shpërthimi u zbulua nga teleskopët në tetor 2022. Ai erdhi nga një galaktikë e largët 2,4 miliardë vite dritë larg, duke lëshuar dritë në të gjitha frekuencat. Por ishte veçanërisht intensiv në rrezet e tij gama, të cilat janë një formë më depërtuese e rrezeve X.

Shpërthimi i rrezeve gama zgjati shtatë minuta dhe ishte aq i fuqishëm saqë ishte jashtë shkallës, duke mposhtur instrumentet që mundësuan zbulimin e tyre.

Të dhënat treguan se shpërthimi ishte 100 herë më i ndritshëm se çdo gjë që ishte regjistruar ndonjëherë më parë, duke u quajtur në mesin e astronomëve si “Brightest Of All Time” ose B.O.A.T.

Shpërthimet e rrezeve gama lidhen me shpërthimin e supernovave, por kjo ishte aq e ndritshme sa nuk mund të shpjegohej lehtë.

“Nëse do të ishte një supernova, do të duhej të kishte qenë absolutisht e madhe”, sipas teorisë aktuale.

Shpërthimi ishte aq i ndritshëm sa fillimisht i mahniti instrumentet në teleskopin hapësinor James Webb të NASA-s (JWST).

Shpërthime të tilla të fuqishme llogariten të ndodhin një herë në 10,000 vjet.bw