Isha e vogël, nuk më kujtohet sa vjeçe isha, por çuditërisht isha e dashuruar me këngën, më buronte nga shpirti. Më pas, në vitin 1978, kur isha nxënëse në klasën e 7-të në Turbohovë, – nis të na tregojë këngëtarja e mirënjohur me zërin e saj briland, Leonora Terpollari, – Juria e rrethit nisi të mblidhte këngëtarët më të mirë. Më zgjodhën edhe mua dhe Portokalle Zykon, të dyja fluturonim nga gëzimi. Zemra na rrihte fort. Nisëm të thurnim ëndrra për të qenë këngëtare të mëdha. Gjithë këngëtarët e përzgjedhur: burra, gra, vajza djem, të rritur e të moshuar mblidheshim bashkë në Shtëpinë e Kulturës në Çorovodë, rrugën e bënim në këmbë sepse nuk kishte makina, por nuk e ndjenim lodhjen, dëshironim të mësonim si këndohej më bukur, merrnim pjesë në çdo koncert dhe nuk mungonim asnjëherë, madje lodhjen nuk e ndjenim fare, ëndërra jonë ishte kënga dhe kjo ëndërr na u bë realitet. Në vitin 1983 mora pjesë në Festivalin e Gjirokastrës, nuk i besoja dot vetes, me të përfunduar këngën nisi një oshëtimë e madhe duartrokitjesh që dukej sikur nuk do të kishte fund asnjëherë, Ndoshta nuk e besoni, por zemra ime rrihte si e zogut, dridhesha e tërë, isha më e lumtur se e lumtuar, por si ta them, nuk ia gjeja dot emrin fjalës – ndihesha e mrekulluar. Më pëlqente shumë të këndoja për nënën:

Nëna ime nënë,
Ku t’i gjej ca fjalë,
Të t’i them me këngë,
Apo të t’i them me mall.

U vlerësova me çmim të parë

Emri im kish nisur të përmendej gjithandej, shumëkush pyeste: “Po Leonora ka ardhur? Me sa kuptoja numri i adhuruesve të mi po rritej gjithnjë e më shumë. Këndova edhe në Tiranë para udhëheqjes së partisë, sërish duartrokitjet nuk kishin fund, zemra sërish nisi të më rrihte si e zogut, prisja të vlerësohesha dhe nuk u zhgënjeva, u vlerësova me çmim të parë. Një prej të adhuruarve të mi ishte dhe Xha Demiri (Demir Zyko). Kur mora pjesë në Festivalin e Gjirokastrës ishte edhe xha Demiri. Pasi dëgjoi këngën time, më përqafoi dhe me tha: “Je këngëtare e talentuar”. Fjalët e tij më dhanë zemër dhe kurajo për të mos u tërhequr kurrë nga kënga. Kam kënduar edhe për Hysni Kapon, (Tërbaç, 4 mars 1915 – Paris, 23 shtator 1979, partizan, diplomat dhe politikan shqiptar, por ëndrra e tyre rezultoi e dështuar). Teksti ishte shkruar nga Ylli Qori, për të mund të them fjalët më të mira, ishte organizator i shkëlqyer i shkollës 8 – vjeçare Kapinovë, pasionant i këngës shqiptare. (Sot nuk jeton më, por i jam mirënjohës për përkushtimin që tregonte ndaj këngës. I paharruar kujtimi i tij! E kishte qejf këngën, ishte adhuruesi i saj. Dëshira e tij ishte të gjente këngëtarët më të mirë, kudo që mund të ndodheshin ata, qoftë edhe në cepin më të largët të Skraparit. Nuk mund të lë pa kujtuar Ylli Qafokun, drejtorin e Shtëpisë së Kulturës, i cili u dekorua fal përkushtimit të tij. Të tillë ishin dhe Hajri Xhameni dhe Kasëm Cako. Festivali mblodhi këngëtarët më të mirë dhe më të talentuarit. Më vonë u shkëputa nga kënga sepse u bëra nënë me fëmijë, iu përkushtova familjes, veç kësaj nuk ishte më ai organizimi i mëparshëm. Festivali bëhej njëherë në pesë vjet.
Edhe kur kthehesha nga festivalet, këndoja për nënën:

O moj nënë që më dhe gjinë,
Që ti gjumë në sy nuk vure,
Fjala jote magjiplotë,
E ëmbël dhe shumë e mirë.

Rako Paja ngriti grupin folklorik

Më vonë, më 2020, Rako Paja ngriti grupin folklorik “Tomorrica”, por në këtë kohë unë i kisha humbur shpresat, nuk besoja se do të këndoja më, por Pajo nuk pushoi së kërkuari. Ato kohë nëna ime ishte ndarë nga jeta dhe të kënduarit unë e kisha lënë në harresë, por Rako Paja, që të mundësonte pjesëmarrjen time në grupin folkorik e shtyu programin pas 6 muajve të nënës.. Kështu fillova përsëri me grupin “Tomorica”. Bëra këngën për nënën bashkë me bashkëshortin, fjalët më dilnin nga shpirti. Këndova edhe për Abaz Alinë, këndova edhe këngë të tjera, realizova edhe klipe dhe video, të cilat u regjistruaran edhe nga televizionet. Kënga ringjalli sërish shpirtin tim. Më 2023 mora pjesë sërish në Festivalin e Gjirokastrës me grupin e Skraparit ku merrnin pjesë edhe grupi i Poliçanit, Qyteti Stalin dhe Berati. Me këtë rast nuk mund të lë pa kujtuar Hysni Agon këngëtarin e mrekullueshëm të cilin e kujtoj gjithmonë me respekt. Kështu u bashkova sërish me këngëtarët e Skraparit dhe këngëtarët Diana Ymeri, Drita Qafoku, Dashuri Hysi dhe Gime Mena, sepse unë isha vendosur në Korçë për një jetë më të mirë. Zerat tanë lanë përshtypjet më të bukura dhe morën duartrokitje të shumta. Por dua të them edhe diçka tjetër: këngëtari lind, nuk bëhet, Skrapari ka këngëtarë të mrekullueshëm si burrat dhe gratë: Xheladin Cëri ka zë të bukur, ke qejf ta dëgjosh, Fatmir Greva është i shkëlqyer, po kështu edhe Nesim Mëno dhe Sefedin Çela janë të pakrahasueshëm, pa harruar edhe 2 vëllezërit Stavri, Spiro, dhe Floran Spahiu të cilët ishin edhe pjesëmarrës të festivalin folklorik të vitit viti 1983.

“Të keqen moj baltë e kuqe”
E këndova me Portokalle Zykon

Në vitin 1983 në festivalin e Gjirokastrës bashkë me Portokalle Zykon kënduam këngën “Të keqen moj baltë e kuqe”, me tekst të poetit Xhevahir Spahiu. Kjo këngë u bë dokumentar në ‘Kufijtë e legjendës’, ku foli vetë edhe Xhevahir Spahiu, të cilin e takova në Tiranë në promovimin e librit në vitin 2019. Grupi polifonik “Tomorica” është vlerësuar me çmim dhe titull nderi “Demir Zyko” etj. Gjithashtu në veçanti u vlerësova nga juria si këngëtarja më e mirë. Këngët më të bukura të kënduara prej meje, janë: “E shtrenjta nënë”, “Këngë për Abaz Aliun”, “Atje lart, dy ara bashkë”, “Mall për vendlindjen” me Drita Qafokun dhe tekst të hershëm nga Abedin Musoli, viti 2023, “Më mbenë rrobat në lumë”, “Trendafili i bardhë”, kënduar me Diana Ymerin, “Këngë për flamurin”, me dashuri Hysin, e cila është këngëtare e mirënjohur, aktive dhe sot. Në viti 2023 dhamë koncert në Bashkinë Kamzë me këngën “Djalo s’më merr dot”, me Diana Ymerin. Viti 2023, pas festivalit të Gjirokastrës u mblodhëm në Kavajë ku u vlerësova si këngëtarja më e mirë. “Mall për vendlindjen”, “Unazën e gishtit ta lashë amanet” etj.

Shpesh më pëlqente tëkëndoja edhe këtë këngë:

Fluturo moj dallëndyshe
Fluturo përmbi Skrapar
Merr me vete këngën time
Në vendlindje të shuaj mallë

Ti Skrapar më rrite mua
Prandaj ndiej shumë krenari
Kush ka lindur në Skrapar
Quhet vetëm Skraparli

Edhe në fshatin ku banoj kam shoqëri të mrekullueshme, me shoqet kaloj bukur sepse e kanë qejf këngën dhe më mbështesin kur mblidhemi të gjitha bashkë dhe ia marrim këngës me Merjeme Kulla, Luiza Shuaipi, Afërdita Dervishi, Zamira dhe Mirela Demkë Pinderi.

Atje lart në vendlindje
Në burime ku shuaj mallë
Kujtoj vajzërinë time
Edhe këngën time të parë

Dëshiroj të them edhe dy fjalë për veten time: Jam lindur në fshatin Krastë nga dy prindër të mrekullueshëm Jake dhe Sabire Gjoni. Babai më merrte për dore më çonte në Çorovodë dhe gjithashtu më merrte sërish për të më çuar në shtëpi. U martova më 19 gusht 1984 në fshatin Backë në një familje me tradita patriotike me djalin e Jaçe Qamili, burrë fisnik dhe patriot, nipi i Lace Backës. Tashmë dëshiroj që këngën t’ia lë trashëgim mbesës time Aleksandra Dervishi e cila është shumë e dhënë pas këngës. Aktualisht jeton në Greqi, por një ditë do të kthehet ë Shqipëri. Edhe atje në Greqi këndon këngën popullore, ka dy fëmijë djalë e vajzë. Kurse unë, – shpjegon Leonora, – kam dy djem dhe një vajzë. Njeri nga djemtë është specialist ndërtimi kurse tjetri menaxher hoteli në Shqipëri. Jam një nënë e lumtur, këndoj sepse më këndon zemra, kam familje të mrekullueshme: Altini, Leonita dhe Eduarti më kanë bërë gjyshe të lumtur

Sa të jem dhe sa të rroj
Nënë e babë s’ju harroj,
Kjo ështe kënga ime më e preferuar, – përfundoi rrëfimin e saj, Leonora Gjoni Terpollari.

Metafora e Livias ne Boten e “Livia in Wonderland” Metafora e Livias ne Boten e Çudirave kerkon te terheq vemendjen ndaj asaj qe eshte irracionaleudirave kerkon te terheq vemendjen ndaj asaj qe eshte irracionale, e paparashikueshme, dhe kondradiktore ndaj jetes se perditshme.

Simbolika e se ciles ai vend udhehiqet nga nje vajze si Livia ku pothuaj te gjithe bien dakort mbi ndryshimet e papritura dhe kthehen ne metafizike!

Ajo reflekton ne menyre komike nje analogji per ate qe eshte vertet e mundur kur kufizimet e ngurta te shoqerise jane lene menjane dhe forca e imagiinates dhe krijmtarise mund te lejohet te bredh ne liri..

Kete analize ben kuratorja Meri File ku thekson se:

Livia Koci lundron në botën e çuditshme dhe të paparashikueshme të Botës së Çudirave, ajo mëson të përqafojë cilësitë dhe pikat e saj unike.

Një nga temat më domethënëse ne Livia in Wonderland është rëndësia e përqafimit ndaj të vërtetës ku kujtimet nuk janë çelësi i së kaluarës, por i së ardhmes.

Fuqia e imagjinatës, kuriozitetit dhe krijimtarisë, jo vetëm në fëmijëri, por kur njeriu kalon nga adoleshenca në moshën madhore, kthen keto kujtime pas duke i vendosur si personazhe perralle.

Dashuria per natyren ku shpesh flen shpirti aventurier artistik..

Ekspozita prej 15 veprave ne tekniken mix do te çelet per here te pare ne Shqip Ville- Maison Culturelle Belgo – Albanaise, ne Bruksel me organizimin nga Ledja Canaj ne daten 5 Prill.

Shtëpia butuese ‘Botimet FISHTA’, promovoi së fundi në Sarandë librin “HEBREU I FUNDIT” të shkrimtarit Shkëlqim Hajno.

Me kërë rast, në mjediset e kompleksit Hotel “DEMI” u organizua një sesion ku pjesëmarrësit, krijues, kritikë e studjues, intelektuale të fushave te ndryshme dhe dashamirës të letërsisë, ndoqën disa referime mbi krijimtarië e prozatorit Shkëlqim Hajno.

Për librin “HEBREU I FUNDIT” ligjëratën kryesore e mbajti Thoma Sterjopullo, prozator dhe pëkthyesi i Kadaresë në gjuhën greke. Referuesi u ndal ne ristitë dhe prurjen e këtij libri në tregimtarinë dhe novelistikën shqiptare, duke veçuar disa tregime si dhe novelën “Pushime në Bohotinë”.

Krijuesi Hekuran Halili në trajtesën e tij “Një libër sa një jetë dhe një jetë sa një libër” bëri një vështrin mbi mbi vlerat e 27 tregimeve dhe tri novelave që përmban vëllimi.

Studjuesja Natasha Lushaj (Spahiu) , redaktore e librit “HEBREU I FUNDIT” foli mbi veçoritë stilistike dhe dramat e personazheve, duke bërë një vështrim krahasues edhe me librin e parë të këtij autori: “Vjedhësi i viteve”, botuar ne vitin 1980, nga shtëpia botuese “N.Frashëri”.

Për aspekte te ndryshme të krijimtarisë së shkrimtarit Hajno dhe specifikat e librit “HEBREU I FUNDIT” folën edhe studjuesi dhe drejtuesi i entit botues “Botimet FISHTA”, Frano Kulli, gazetari dhe shkrimtari Thanas Dino, etj,.

Në eventin kulturor: promovim i librit HEBREU I FUNDIT”, pjesëmarrsit ndoqën me emocione të veçata interpretimin e regjisorit dhe aktorit të njohur Vangjel Agora, i cili solli me fjalen artistike atmosferën e tregimeve “Lotët e babait” dhe “Arhondi i Rexhinës”.

Veprimtaria e mësipërme u pëmbyll me një perfomancë buze detit të trompistit Rait Qendro, ardhur enkas për këtë aktivitet nga Athina si dhe nje duet solistik në violina përgatitur nga violonisti Zamir Brinja. /sarandaNews.al//

Shqiptaro-Amerikania Ada Satka është autorja e këngës së Gjeorgjisë që do të paraqitet në Eurovizion sivjet në Suedi.

Kënga titullohet “Firefighter” dhe do të këndohet nga këngëtarja gjeorgjiane Nutsa Buzaladze.

Babai i Ada Saktës në rrjetin social, z.Sako Satka i uron së bijës që në të ardhmen ndoshta Shqipëria do të paraqitet me një kompozim të saj në Eurovizion.

“Sot është nje dite e veçantë për mua dhe familjen time dhe gjithë dashamiresit. Kompozimi i vajza time Ada këte vit prezanton Gjeorgjin ( Georgia ) ne Eurovision 2024 qe do të marrë pjese ne Suedi. E orkestruar nga producenti me famë maqedons Darko Dimitrov dhe e kenduar nga kengetarja e njohur Nutsa . Uroj qe Ada gjithashtu te prezantojë edhe Shqiperinë ne Eurovision ne vitet e ardheshme. Urime bija ime.”

Hartfordi, kryeqyteti i shtetit të Connecticut, si një ndër qytetet mëtë vjetra të Shteteve të Bashkuara të Amerikës u themelua në vitin 1635. Me muzeun më të vjetër të artit “Wadsworth Atheneum” me gazetën më të vjetër të botuar pa ndërprerje” Hartford Courant” ,me parkun “Bushnell Park”, apo shtëpinë Muze të Mark Twain, shquhet si një qytet arti, me gjurmët e së shkuarës plot ngjarje, data, detaje që e cilësojnë si një qytet plot histori. Kësaj panorame artistike, cilësuar nga Twain si një nga qytetet më të bukur, ibashkohet prej 23 vitesh festivali i femrave kompozitore, i quajtur “ Women Composers Festival of Hartford”.

I mbajtur në sallën e ambjentet e Universitetit Shtetëror të Connecticut, ky festival nuk është thjesht aktiviteti që shfaq e promovon krijmtarinë femërore, ai është shndëruar tashmë në platformë, institucion, i përkrahur nga organizma të rëndësishme të botës muzikore.

Misioni i tij shfaqet sa i veçantë dhe i fuqishëm, me shtrirje gjeografike nëgjithë globin, me tinguj, interpretime, studime e konkluzine për botën muzikore femërore. Që nga viti 2001 ky festival ka ofruar një platformë edukative dhe argëtuese që ka ecur përkrah teknologjisë në shërbim të promovimit të muzikës femërore, krijmtari e cila në gjithë historinë e artit botëror është ndeshur me vështirësi, të cilat janë prezente edhe sot. I njohur si” festivali kampion” përsa i përket njohjes, studimit dhe promovimit tëmuzikës femërore nga institucione të tilla si “New Music USA”,“Aleanca Ndërkombëtare për Femrat në Muzikë”, “Amphion” dhe“ Greater Hartford Arts Council”, qëllimet e festivalit përfshijnë informimin e publikut përmes shfaqjeve të muzikës që është shkruar dhe është ende duke u shkruar, duke synuar zgjerimin e të kuptuarit të njerëzve për muzikën dhe evidentuar kontributinfemëror në këtë fushë. Festivali përqafon diversitetin e rracës, përkatësisë etnike dhe aftësisë, ndërsa gjithë realizimi ecën midis dy linjave.

Rregullat tejet strikte përfshijnë thirrjet për pjesëmarrje në disa nga aktivitetet e tij siç janë “Maratona Virtuale dhe Live, Simpoziumi shkollor, Workshop i kompozicionit apo Koncerti i një ansambli të njohur.

Gjithçka funksionon me përpikmëri, mbibazën e drejtimit nga një bord profesionistësh, me të ftuara tëfamshme të krijmtarisë muzikore, me procedura transparente, afate strikte, kërkesa, rregulla, ligje.

Gjithë kjo korrektesë që i jep autoritetin e duhur të një festivali shumvjeçar, kontraston me linjën tjetër, atë të lirisë për të marrë pjesë, për tu promovuar nëbazë të aftësisë, talentit. Është kjo mundësia amerikane e vlerësimit të individit, krijmtarisë së tij, këtë herë femërore muzikore që ky festival promovon. Përzgjedhja e krijimeve muzikore apo pjesëmarrja në Maratonën muzikore, kalojnw nw procedura disa mujore, në një përzgjedhje tejet profesionale.

Si nënjë punishte kompozicioni, kompozitoret e përzgjedhura më parëdhe veprat e tyre përfitojnë nga eksperienca e një mentoreje tënderuar e cila gjithashtu përzgjidhet çdo vit. E rëndësishme ështëdhe pjesëmarrja e një kompozitoreje amerikane me famë ndërkombëtare dhe vlerësime të shumta.

Përveç listësmbresëlënëse të kompozimeve, shumë prej të cilave janë të frymëzuara nga natyra, miti, spiritualiteti dhe çështjet mjedisore dhe sociopolitike, kompozitorja Kirsten Volness e përzgjedhura e këtij edicioni është pedagoge e përkushtuar, interpretuese dhe producente aktive. Festivali është tejet interesant nga organizimi, përzgjedhja, aksesueshmëria për ta ndjekur live, si dhe virtualisht nëpërmjet një bilete modeste gjithë aktivitetin.

Broshura efestivalit detajon gjithë aktivitetet, veprat, shfaq curriculumet e pjesëmarrësve, nga sesioni shkencor e deri tek partet muzikore nëtë, gjithçka si fjalë e fundit e teknologjisë për afrimin e shikuesve, pjesëmarrësve dhe ndjekësve anembanë globit. E ndërsa aktiviteti i festivalit gjendet mes dokumentarësh, në interpretime tëpërvitshme në you tube, në studime shkencore, teksa lexon nësimpoziumin shkollor përqindjen e interptretimit të veprave femërore në Azi, përqindjen e interpretimit të krijmtarisë femërore në institucionet si teatrot e orkestrat amerikane gjatë 2023, festivali të shtyn të mendosh më gjatë, të mendosh ndryshe.

Është fat, kënaqësi, vlerësim të jesh pjesë e tij, të gjendesh mes interpretimeve të muzikanteve të mrekullueshme nga gjithë bota. Përtej saj të jesh shqiptarja e parë si kompozitore dhe interpretuese e 4 Capricciove për violinë solo.

Ka shumë detaje personale, mënyrën live dhe virtuale që festivali mundëson, mënyrën si u filmuan videot. E gjithë kjo e humb rëndësinë përballë idesë se pse në vende të zhvilluara si Amerika, Kanadaja , Zvicra kanëlindur si domosdoshmëri festivalet femërore që promovojnëkrijmtarinë muzikore?. “Swiss female composers” është një tjetër festival prestigjioz në Zvicër, ku krahas aktiviteteve spikat publikimi nëpërmjet botimeve i krijmtarisë femërore.

Këto vende plot tradita e zhvillim përpiqen maksimalisht për krijmtarinëmuzikore. Pse ka lindur kjo sipërmmarje, kjo përpjekje për ta përkrahur, motivuar, promovuar këtë krijmtari ? Vite më parëbënte pështypje mungesa femërore në orkestrën e Vjenës, deri sa koncerti i Vitit të Ri ndryshoi, dhe figura femërore filloi të bëhej gjithnjë e më e pranishme. Për dirizhimin si profesion diskutohet gjithashtu, me kalimin e kohës dirigjentet femra duket se po bëhen pjesë e skenave të rëndësishme.

A ndoshta kompozicioni mbetet një kështjellë e pamposhtur, e ndonëse në botën e përparuar, tëzhvilluar ky profesion gjendet në trysninë e botës mashkullore? Le ti kthehemi përqindjeve të krijmtarisë femërore të veprave të vëna në skenë në kontinentin e Azisë, ku vetëm 33 përqind e tyre i përket krijmtarisë femërore, apo 10 përqindëshit të interpretimit tëkësaj krijmtarie në institucionet artistike amerikane për vitin 2023.

Përtej faktit se përzgjedhja më kish çuar në Maratonën e këtij festivali të fuqishëm, madje si krijuese dhe interpretuese, njëfenomen ky i përkrahur në botën jashtë, paralelizmi me atë qëndodh në Shqipëri mu duk më i vlefshëm se çdo detaj apo përjetim si artiste. Si është panorama shqiptare e krijmtarisëmuzikore ? Së pari, krahasuar me artet e tjera muzika, muzika serioze, që për një publik të thjeshtë e quajmë “klasike” duket se e ka humbur sensin e saj.

Në Shqipëri muzika, krijmtaria serioze ka humbur para performancës, duket se profesioni i kompozitoritsikur ka dalë nga moda ! Aktivitetet kanë në qendër interpretimin, duke harruar se krijmtaria ashtu si letërsia, artet figurative, ka kohën e tashme, e vazhdon të krijohet edhe pse kolosët e kryeveprat kanë lindur e janë shkruar dikur në të shkuarën e largët. Kompozitorët vuajnë për të shfaqur në skenë krijmtarinë, për më shumë veprat e përmasave të mëdha opera , balete , simfoni edhe pse këto krijime janë ta pakta në muzikën shqiptare aktuale.

Edhe pse tradita apo zhvillimi i gjinive të mëdha erdhi nëdiktaturë, krijmtaria e sotme në kohë të lirisë, mbeti peng e kushteve dhe pamundësive. Kompozimi ka dalë dhe nga moda e medias, që është fiksuar vetëm me emrat e dikurshëm, edhe ato më shumë të njohur nëpërmjet famës, emrit sesa veprave dhe krijmtarisë. Në këtë panoramë vështirësie, mungese debatesh, vizionesh, politikash të qarta për muzikën shqiptare, në gara individuale pa festivale, studime, çështja e krijmtarisë femërore asnuk është diskutuar. Nëse në qytetin e Mark Twanit, tëaventuarave të Tom Sojerit, do ish realizuar ndonjë festival letërsie, teatri, ngjarja do merrte vëmendje.

Ka plot fakte që e bëjnë krijmtarinë muzikore të vështirë, si pakuptueshmëria apo fakti se duhet ta ndjekësh koncertin në kohë reale. Gjuha e ndryshme, mungesa e fjalës apo zëvendësimi me atë të tingujve e bëjnë të pakuptueshme krijmtarinë muzikore krahasuar me artet e tjera. Në Shqipëri festivalet kanë mbetur me mentalitetin e traditës së festivalit të këngës, ku duhet të ketë fitues, çmime dhe trofe. Tek ne ka festivale performancash që realizojnë interpretime tëveprave muzikore, ka festivale personale, po nuk ka festivale vizionare politikash kulturore në përkrahje të kauzave.

Madje çështja e krijmtarisë muzikore femërore nuk është përmendur kurrë, nuk është bërë as ndonjë bilanc se numri i kompozitoreve femra në gjithë historinë e Shqiperisë është ndoshta diku baraz me numrin e notave muzikore !!!! Shqipëria ndoshta shënon rekord për numrin e paktë të kompozitoreve femra, e më pas rekord se nga kjo krijmtari në institucionet kombëtare krijmtaria femërore është inekzistente !!!!

Trysnia e krijmtarisë mashkullore ështëtejet e fuqishme derisa në qytetet e Amerikës, Kanadasë, Zvicrës, përpjekjet për ta përkrahur këtë krijmtari janë maksimale. NëShqipëri trysnia e krijmtarisë mashkullore është aq e madhe, sa për vite e vite ka lënë në heshtje dhe debatin për krijmtarinëfemërore.

Madje po aq i bezdisur dhe i panjohur është dhe fenomeni performer- composer , krijues dhe interpretues, i njohur dhe përkrahur në gjithë botën. Sllovenia realizon aktivitete, festivale duke përkrahur pikërisht këto fenomene, duke përkrahur krijimin nga instrumentistët në shumë kategori , nga fëmijë tek pedagogë, në përpjekje për krijmtari dhe edukimin apo nxitjen e krijmtarisë muzikore. Është koha që përtej shifrave të përfaqësimit femëror në Parlament, intitucionet drejtuese, ti kushtohet rëndësi a të paktën të diskutohet për krijmtarinë muzikore femërore, sinkron me politikat e festivaleve prestigjoze në mbarë botën.

-MË 23 MARS / E SHTUNË, / ORA 11.00 /NË HOTEL “DEMI” / Sarandë,
SHTËPIA Botuese “BOTIMET FISHTA” e Studjuesit Frano KULLI, në BASHKËPUNIM me Autorin dhe Klubin e Krijuesve Jonianë, promovojnë librin: “HEBREU I FUNDIT” të shkrimtarit Shkëlqim HAJNO.

– DO TË ISHTE KËNAQËSI DHE VLERËSIM, të ishit i pranishëm .në këtë event kulturor ku marrin pjesë miq të autorit, intelektualë, krijues, njerëz të mediave, etj,. .
-ORGANIZATORËT –

Mal Haziri: “Brigje, erëra e valë,” poezi, botoi “Lena” Prishtinë,2024

Këto ditë doli nga botimi libri i parë me poezi,” Brigje, erëra e valë,” i poetit Mal Haziri nga Dushkaja e Gjakovës. Autori vjen nga një krahinë malore e cila i ka dhënë Kosovës disa autorë të respektuar në të gjitha gjinitë letrare.
Pamjet epike të Dushkajës, traditat e ruajtura me kujdes, fisnikëria, bujaria e atdhedashuria, kanë mbetur si trashëgimi epike ndër breza e posaçërisht tek krijuesit e kësaj ane, si Hasan Hasani, Skender Hoxha, e të tjerë poetë te mirënjohur.
Nga ky rreth vicioz nuk ka mundur të largohet as krijuesi Mal Haziri, i cili në veprën e vet te sapobotuar,” Brigje, erëra e valë” ka shkrirë talentin prej krijuesi me një elokuencë të rrallë, me një titull mjaft provokativ për jetën e secilit prej nesh.
Ndonëse autori i librit del për herë të parë me botim poetik të kompletuar, Mal Haziri si krijues, dashamirëve të fjalës së shkruar iu është i njohur prej kohësh. Ka botuar poezi e prozë në portale të ndryshme elektronike, gazeta e revista tjera të kohës. Është prezent në jetën kulturo-letrare, jo vetëm në Gjakovë por edhe në vende tjera të atdheut tonë shqipfolës.Si një edukator brezash me përvojë, Mal Haziri, ka shkëlqyer kudo me punën dhe veprën e vet ndër vite, duke treguar gjithë aftësitë personale e profesionale, si në luftë dhe paslufte. E gjithë përvoja jetësore e ka kalitur denjësisht në mënyrë që përjetimet e një periudhe të gjatë jetësore, t’i bartë në art, në artin e të shkruarit dhe brezave t’ua lërë veprën madhore në lexim ,si koherencë kohore…..
Mal Haziri ka shpërthyer fuqishëm në artin poetik, ku poezitë e tij të larmishme, kanë prekë të gjitha skutat e jetës njerëzore, duke lënë te secili lexues impresionin e figurës emblematike me veçori krijuese e njerëzore.

Cilat vlera krijuese veçohen në librin “Brigje, erëra e valë”

Natyrshëm, autori duke bartur në vete kohë të gjatë gjithë përvojën jetësore dhe sakrificat e saj, ato sikurse janë fshehur në thellësinë e shpirtit e mendjes vite të tëra dhe në fund kanë pëlcitur furishëm nga ajo strofull vuajtjesh, por tani, rrugëtojnë ndërgjegjshëm shtigjeve të zemrës e mendjes plot elan shpirtëror.

Mal Haziri,autor i librit”Brigje,erëra e valë”
Poetikisht me mendësinë e shpirtit, poeti qëndron i skajuar në kujtesën historike ndër shekuj, me vuajtjet e sakrificat, traditën, qëndresën, luftërat, gjakderdhjet e shumta, varfërinë, rezistencën, por nuk harron assesi, dashurinë, si nocion etik njerëzor, si unitet i pazëvendësuar jetësor. Të gjitha këto elemente poetike, të futura me zhdërvjelltësi në embrionin e vargut poetik, e bëjnë poetin Mal Haziri të jetë një krijues në qendër të vëmendjes së lexuesit tonë bashkohor.
Siç e dimë historikisht, në periudha kalimtare të letërsisë sonë, ka ngjarë që një krijues, me një vepër të ngelet gjatë në kujtesën e krijuesve të spikatur. Mendoj se kjo rastësi do jetë edhe me autorin e librit simptomatik, “Brigje,erëra e valë”, Mal Haziri. Për këtë mendim kurdoherë ka dëshmuar cilësia krijuese e jo sasia e veprave poetike .
Që në fillim të librit, lexojmë poezinë “Porosia” e cila në vete mban elementin edukativ si porosi imanente brezash, për arsyen e ndryshimeve që i nevojiten njerëzimit për ecje para, për evolucion në çdo formë të jetës. E si do e fillonte ndryshe një “amanet” nga një edukator brezash i cili gjithmonë ka spikatur me edukatë personale e shoqërore, kudo qe ka qenë prezent në shoqëri. Ja disa vargje:
” Të heqim /nga mendja/ mykun/ku ka zënë fill/lëmashku….Të lutem / për një botë re/ku do t’jetonim/ së bashku…”
Ndërsa, në poezinë “Tjetërsim”, vërejmë një urrejtje të skajshme nga uzurpatorët e shpirtit e të mendjes ,të cilët në historinë tonë nuk munguan kurrë, si në këto vargje: ”Kur ma zhbënë emrin/u këputa së qari/ nga zemra- kristal…/Sa varfëri shpirti shihja/e qesëndi hileqarësh/dikush ndiqte e unë fshija/gjurmë qenesh e zagarësh…” Sa i fuqishëm na vjen emocioni si shfryrje ndaj padrejtësive të përjetuara nëpër kohë.Elemente të ngjashme lexojmë në disa poezi të këtij libri me vlera.
Si te çdo krijues i mirëfilltë, tek Mal Haziri nuk tejkalohet motivi i dashurisë për vendlindjen, e cila i la kujtime të përjetshme e që të ndjekin pas gjithë jetën, si hije, deri në varr. E bukur është edhe poema e këtij libri kushtuar vendlindjes me titull “Poemë për Dushkajën”, në të cilën është shkrirë si në bronz, jeta fëmijërore me gjitha kujtimet e përjetuara. Mjaftojnë disa vargje nga kjo poemë për të shijuar zjarrin me fuqinë poetike të shprehur në vargje:
“Dushkajë, vargu im i zgjimit/kënga ime që s’mbaron/bulëza ime e lotit/Dushkajë ,trualli im i rrënjës/rreshka ime e plagës/o hijeshia ime e shtatit/ Dushkaja ime, motra e Drinit plak/Itaka e përhershme e kthimit…”
Kjo poemë argumenton, pos atdhedashurisë, edhe talentin dhe fuqinë shpirtërore poetike që ka poeti Mal Haziri.
Poetin e mirëfilltë, të ngarkuar me filozofinë e jetës, padyshim se e e shoqëron edhe vetmia, si faktor apo rrjedhë jete. Natyrshëm, edhe poetin Haziri, kur e zë ky fenomen, e përplas,si nëpër lëfytës fyelli, oxhakut nëpër tym e flakë dhe, detyrimisht, emocionet shëtisin pa frenim idileve shpirtërore.Këtë e vërejmë tek poezia “Vetmia” ku poeti rrëfen:
“Qaj e qaj,e qaj e qaj/ndjell furtunë shpirti/zhgrehur në shi….
Ndër poezitë më të bukura lexova poezinë “Zemër e teleisur”,një poezi antologjike e cila në thelb trajton aspektin filozofik të jetës kompleksive, ku njeriu shpesh gjendet para një gjendje ekstazë dilemash, veprimesh, rrugëtimesh “si një tel i vdekur çiftelie që bie esëll në mendje….”
Një poezi emblematike tek e cila lexuesin do e surprizojë padyshim spontaniteti i të shprehurit poetik. Përsiatje të tilla poetike ndeshemi edhe në disa poezi të këtij libri.
Duke pasur një galeri të pasur me dije në të gjitha fushat e jetës, me një zotësi prej krijuesi të formuar, me elegancë poetike ai gdhend kohët e ndryshimeve të mëdha politike, jo vetëm në vendin tonë, por në gjithë Evropën. Zhbërjen e etapës së komunizmit dhe ndryshimet në kohën e demokracisë, poeti i vargëzon me talent të rrallë si në poezinë “Përmbysje”:
“Çekani theu drapërin/çekani zuri ndryshk/e dorëza iu lëmyshk,/dhe u rrëzua flamuri/nga shtizë e thyer/…e rrëzua MURI”
Me poezinë “Gurë rrënjëthellë” poeti Haziri elaboron aspektin e qëndresës kombëtare karshi luftës, kaluar rrathëve të historisë sonë, ku në vargje të rrjedhshëm paraqet me pak fjalë, qartë nga aspekti historik:” …strehën e moçme ma dogjën/e trupin shpore e poqën/për t’ gjallë, kurrë nga aty/s’un me ndoqën”…
Librit poetik “Brigje, erëra e valë”, nuk i mungojë motive të përkushtuara familjare ku vë në shprehje me forcën e zemrës motivin amnorë, pastaj ndërgjegjshëm nuk i kalon as miq e shokë të mendjes e zemrës, të cilët kanë lënë gjurmë të pashlyera në jetën e poetit Haziri.
Duke pasur parasysh fokusin e gjerë e gjithëpërfshirës të poetit Mal Haziri në librin e lartcekur, mund të them lirshëm se tek lexuesit është ofruar një libër me poezi të ndjeshme e bashkohore, i cili do jetë një pasuri në bibliotekat tona personale, shkollore e universitare.
Secili lexues e njohës i poezisë së mirëfilltë, pas leximit, ka se çfarë të shkruaj e të komentojë, sepse, sipas mendimit tim, është arritje e mirë në poezinë tonë më të re.

Gjakovë, 25 shkurt, 2024

(Pjesa e dytë e parathënies së librit “E vërteta për Dodonën dhe Epirin)

Pas botimit të librit të tretë për Dodonën në vitin 2020, ku përcaktohej qartë vendndodhja e Dodonës në Dëshnicë të Përmetit dhe mungesa e saj në luginën e Carakovistës, duhej të përcaktoja qartë edhe dy çështje të tjera:
1-A mund t`i gjendej emri këtij qyteti të luginës së Carakovistës që pretendohej si Dodona dhe cilit qytetërimi i përkasin gjetjet arkeologjike të këtij qyteti?
2- Cila është etnia që ka banuar në Dodonë dhe në Epir duke e parë në të gjithë rrafshin historik, nga orakulli i parë që i përket periudhës së para Luftës së Trojës deri në shekullin e IV-t pas Krishtit, kur Dodonës iu shkatërrua orakulli dhe tempulli nga Perandoria Romake për t`i hapur rrugën Krishtërimit. Përcaktimi i qartë i kufijve të Epirit me Helladën dhe përfshirja e Epirit si pjesë e Ilirisë gjatë periudhës romake.
Gjatë viteve 2020-2023 kam punuar për librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin”, të cilin mund ta konsideroj si librin e katër tezave, të cilat me burimet që kam sjellë mund t`i konsideroj si të vërtetuara nga ana ime, por edhe të pranuara nga recesentët e këtij libri dhe nga disa studiues të tjerë që kanë shkruar artikuj për librat e mi dhe të botuara në shtypin e shkruar.
Po cila është arsyeja që tezat e mia kundërshtohen nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë?
Në qoftë se Dodona do të shkojë në vendndodhjen e saj të vërtetë, pra në Dëshnicë të Përmetit, ku shënjohej kufiri midis Ilirisë dhe Pellazgjisë, atëherë historia do të shikohet në një këndvështrim të ri: Dodona, kryeqyteti i pellazgëve ka qenë edhe kryeqytet i ilirëve.
-Kjo lidhje vërtetohet nga fakti që hyjnia Di e Dodonës mbante në kokë një kësulë si takija e myzeqarëve të sotëm.
-Mali i Tomorit si mal i Ilirisë adhurohej me të njëjtin status si Olimpi pellazg, pra, të dy si male të shenjtë.
-Emri Dodona sipas gjuhëtarit italian Bonfate, është një emër ilir si të gjithë emrat që mbaronin me -ona, që gjendeshin në të gjithë Ilirinë. Që do të thotë se gjuha që përdorej në Dodonë i përket etnisë pellazgo-ilire dhe që pellazgët dhe ilirët flisnin të njëjtën gjuhë
-Hyjnia Di e Dodonës nderohej nga Ambraqia (Arta e sotme) deri në Rizon (Risani i sotëm, në veriperëndim të Malit të Zi). Që do të thotë që i gjithë ky territor ku sundonte hyjnia e Dodonës i përkiste së njëjtës etnie që ishte ajo pellazgo-ilire.
Në kushtet kur Akademia e Shkencave e Shqipërisë, nuk e kundërshton përkatësinë helene të Dodonës, do të ishte fatale për këtë Akademi, vendndodhja reale e Dodonës në kufijtë e Ilirisë. Ky lëshim i bërë nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, që nuk i ka kundërshtuar deri më sot pretendimet absurde të Akademisë së Athinës për përkatësinë helene të Epirit dhe të Dodonës, ka krijuar në botën akademike evropiane dhe më gjerë keqkuptimin se Epiri antik ka qenë pjesë e Helladës.
Akademia e Shkencave e Shqipërisë me vështirësi (se ka edhe mendime që popullsia e Epirit nuk ka qenë as ilire dhe as helene) e pranon Epirin të banuar nga ilirët. Veç historia është e dokumentuar mirë. Që nga kohët e para ardhjes së helenëve, pra, disa mijëvjeçarë para Krishtit e deri në shekullin e lindjes së Krishtit, Epiri është njohur si Pellazgji dhe banorët pellazgë. Pas lindjes së Krishtit, kur panë se gjuha epirote dhe ajo ilire ishin të njëjta, atëherë Epiri u përfshi si pjesë e Ilirisë.
Mirëpo Akademia e Shkencave e Shqipërisë nuk e njeh vazhdimësinë pellazgo-ilire të Epirit, duke e dëmtuar rëndë të vërtetën historike. Ashtu siç e paraqet historinë Akademia e Shkencave e Shqipërisë, të krijon përshtypjen se ilirët janë vendosur në Epir si pushtues, duke ia lënë Akademisë së Athinës ta pretendojë Epirin si helen në mijëvjeçarët para Krishtit. Ky shovinizëm i Akademisë së Athinës dhe kjo paqartësi e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë ka bërë që padrejtësia të ngjitet edhe në rrafshin politik dhe të përcillet deri në nivelet e larta të Bashkimit Evropian. Që Akademisë së Athinës duhej që t`i jepej një përgjigje shkencore është kërkuar edhe nga prof. Kristo Frashëri, i cili në artikullin “Shtrembërime të historisë së Epirit nga Akademia e Athinës” botuar tek “Gazeta Shqiptare” datë 07/08/2011, vë në dukje se disa botime gjoja shkencore nuk janë gjë tjetër veçse lakmi nacionaliste të fqinjit tonë jugor ndaj viseve shqiptare.
Prof. Kristo Frashëri: “Prej tyre meriton të veçohet botimi me pretendime shkencore që ka dalë nga shtypi në Athinë kohët e fundit. Fjala është për trajtesën që Akademia e Athinës botoi kohët e vona në anglisht në format të madh prej 480 faqesh, nën drejtimin e përgjithshëm (general editor) të M. B. Sakellariut, me titull “Epirus 4000 years of greek histori and civilization” (Epiri 4000 vjet histori dhe qytetërim grek), Athinë 1997.
Botimi i përmendur, që tani kemi në tryezë, ndryshon nga moria e botimeve të mëparshme nga tri pikëpamje: trajton nga pikëpamja kohore në mënyrë integrale historinë e Epirit gjatë 4000 vjetëve; e dyta, në të kanë marrë pjesë autorë ndoshta më të shquarit e historiografisë greke të ditëve tona; e treta, nga pikëpamja e përgjegjësisë shkencore, politike, morale mban vulën e Akademisë së Athinës, e cila pavarësisht nga emri që mban, është Akademia e Shkencave jo e Athinës, por e Greqisë”. ( marrë nga “Gazeta Shqiptare” datë 07/08/2011)
Megjithëse ky libër është botuar në vitin 1997, nuk e ka marrë ende një përgjigje. Të heshtësh do të thotë ta pranosh. Ky libër i botuar në anglisht është në tavolinat e punës së institucioneve akademike evropiane dhe të atyre botërore. Dhe të mendosh që institucionet politike të këtyre vendeve konsultohen me këto institucione shkencore, kuptohet se çfarë dëmi i vjen Shqipërisë, qoftë dhe me këtë libër.
Lind një pyetje. A ka historianë shqiptarë që ta trajtojnë shkencërisht periudhën e antikitetit?
Kësaj pyetjeje i jep përgjigje, po në atë artikull, prof. Kristo Frashëri: “Ne kemi pritur që me dobësitë e kësaj periudhe të merren historianët shqiptarë të specializuar në problemet e historisë së lashtë të Epirit. Arsyeja përse ata heshtin është puna e tyre”.
Vërtet, përse heshtin dhe nuk flasin akademikët e Shqipërisë?!
Që të flasësh duhet një produkt shkencor për historinë dhe qytetërimin e Epirit. Akademia e Shkencave të Shqipërisë as nuk e ka dhënë një përgjigje shkencore, as nuk e ka mundësinë për ta dhënë një përgjigje të tillë. Si mund të jap një përgjigje shkencore, kur ajo nuk e ka një studim, qoftë dhe disa faqesh, për Dodonën?! Shkenca ekziston si rezultat i lëvizjes së saj drejt së panjohurës, brenda së cilës ndodhet e vërteta. Nuk do të ketë kurrë histori të vërtetë për shqiptarët, për aq kohë sa Dodona, kryeqyteti i botës pellazgo-ilire të pretendohet në vendin e gabuar. Historia e Epirit, që është pjesë e rëndësishme e Historisë së Popullit Shqiptar, duhet të zgjidhet përfundimisht nga institucione të përgjegjshme të trojeve shqiptare, në një përballje shkencore me botën akademike evropiane dhe më gjerë.
Katër tezat e mia, janë përfundim i një pune më shumë se 20-vjeçare, pas leximit të më shumë se 2 mijë librave dhe dokumenteve arkivore, të revistave shkencore dhe artikujve studimorë, pas një meditimi të gjatë mbi materialin e grumbulluar dhe i konsultimeve të vazhdueshme me miqtë e mi studiues, që më kanë mbështetur me shkrimet e tyre të botuara në gazeta dhe revista, të cilët dua t`i falënderoj për kontributin e dhënë.
Një falënderim të veçantë dua të përcjell për recesentët e këtij libri: prof. dr. Eshref Ymeri, prof. dr. Murat Ajvazi, prof. dr. Afërdita Onuzi, prof. dr. Sejdi Gashi dhe prof. dr. Hakif Bajrami, të cilët i kanë vlerësuar si shkencore tezat e mia, të cilat e sjellin Epirin në një këndvështrim të ri, në dimensionin e vërtetë historik dhe popullsinë e saj pellazgo-ilire si krijuesit e vërtetë të Dodonës që është zanafilla e qytetërimit të gadishullit tone. Me dëshmitë arkeologjike që do të përfitohen nga vendndodhja e vërtetë e Dodonës, që është në Dëshnicë të Përmetit, do të dalë në dritë të diellit e vërteta historike që deri më sot ndodhet e manipuluar. Të gjithë bashkë të ndihmojmë në zbardhjen e kësaj të vërtete.