VOAL

VOAL

Intervista – Eurodeputetja gjermane: Kosova është shumë e interesuar për marrëveshje me Serbinë

July 10, 2020

Komentet

Intervistë me Frank Shkrelin- Jeta nga trojet shqiptare të pushtuara nga serbët deri në zyrat e lirisë, “Zërit të Amerikës”

Një jetë, disa histori- libër i ri nga autorja MARJANA BULKU

 

Një Jetë Disa Histori (Albanian Edition) Paperback – March 1, 2024

Albanian Edition by Marjana Bulku (Author)

Libri “Një jetë disa histori” është një përmbledhje me intervista, profile shqiptaro-amerikane, esse dhe refleksione letraro-gazetareske. Ky publikim ka si qëllim të sjellë bashkë individualitete shqiptare, të cilat udhëve të integrimit kalojnë sfida të përbashkëta, shumë prej të cilave janë iluminuese për të tjerët, sot dhe nesër.Një prej intervistave të botuara në këtë libër është intervista me Frank Shkrelin:

-Zoti Frank Shkreli ju njiheni në botēn shqiptare si gazetar i Zërit të Amerikës, si mund ta përshkruani rolin tuaj si gazetar para viteve 90 -të, po pas 90-tës?

FSH: Unë kam filluar punën si gazetar dhe më vonë edhe si redaktor dhe producent në Zërin e Amerikës, seksioni shqip në vitin 1974 deri në vitin 1984. Më pas po tek Zëri i Amerikës, kam shërbyer edhe si shef i seksionit shqip të VOA-s (1984-1985). Nga viti 1985 deri në vitin 1990 kam shërbyer si këshilltar i lartë programacioni në Drejtorinë Europiane të Zërit të Amerikës, duke këshilluar dhe duke ndihmuar qindra gazetarë evropiano-lindorë të gjuhëve të ndryshme, në lidhje me programet dhe gazetarinë, subjektet dhe mbulimin e lajmeve në përgjithësi, drejtuar vendeve ish-komuniste të Evropës Lindore. Ju kujtoj që në këtë periudhë, duhej punuar në kushtet e luftës së ftohtë. Nga viti 1990 deri në vitin 1994 jam emëruar zëvendës drejtor i Drejtorisë për Euroazinë në Zërin e Amerikës, ent i cili në atë kohë përfshinte edhe Bashkimi Sovjetik që ndërkohë u shpërbë. Gjatë luftërave ballkanike, nga viti 1994 e deri në vitin 2003 më kanë emëruar dhe kam shërbyer si Drejtor në Drejtorinë e Zërit të Amerikës për Evropën, një ent nga i cili vareshin programet e VOA-s, në nja 20-gjuhë të ndryshme drejtuar Evropës, kryesisht asaj ish-komuniste, përfshirë programet në shqip të VOA-s, por nën mbikqyrjen time kisha edhe disa radio-programe të tjera drejtuar si për shembull, Spanjës, Portogalisë dhe Greqisë, ndër të tjera.

Në vitin 2003 kam dalë në pension pas 30-vjet shërbimi në Zërin e Amerikës dhe jam marrë me shkrime dhe vazhdoj të shkruaj për median shqiptare anë e mbanë trojeve si dhe në diasporë mbi çështje dhe subjekte, me të cilat, ata që ndjekin shkrimet e mia modeste, e dinë se mbuloj një seri çështjesh, subjektesh, ngjarjesh dhe personalitetesh, të cilët kam pasë fatin të  njihja gjatë dekadave të shkruara, sidomos nga diaspora e vjetër shqiptare, për të cilët shumë pak shkruhet, aq më pak kujtohen, por të cilët kanë merita të mëdha për të gjithë ne.

-Një i ri emigronte në SHBA, kur vendit amë i mungonte liria dhe prek tokën ku liria frymëzonte botën, a mund të na i përshkruani shkurtimisht stacionet e këtij rrugëtimi? 

FSH: E vërteta është se nuk ishte një rrugëtim i lehtë për mua, ashtu si nuk ishte i lehtë as për mijëra shqiptarë, të cilët ishin detyruar gjithashtu të largoheshin nga Atdheu për të gjetur lirinë dhe një jetesë më të mirë për ta dhe familjet e tyre, e disa prej tyre – si kundërshtarë politikë të komunizmit – ishin detyruar të arratiseshin përballë rreziqesh edhe për të shpëtuar jetën nga komunizmi.

Unë kam lindur në Amull, fshat në rrethin e Ulqinit. Shkollën fillore, 8-vjeçaren e kam krye në vendlindje ku mësimet kryheshin në shqip dhe serbisht, si gjuhë e dytë. Shkollën e mesme e kam ndjekur në Seminarin Katolik të Urdhërit të Salezianëve në Kroaci dhe Slloveni në serbo-kroatisht siç quhej në atë kohë, ku mora disa njohuri edhe për disa gjuhë të huaja. Kurse përvetësimi i gjuhës shqipe, e sidomos përvetësimi i gjuhës letrare është meritë e punës studimore autodidakte me fjalor në vitet më vonë, mbas ardhjes në SHBA dhe me ndihmën e shumë njerëzve të mirë me të cilët pata fatin të punoja.

Viti 1969 ka qenë viti i kthesës së madhe për mua dhe familjen time. Atë vit qeveria jugosllave, duke marrë shkas nga demostratat e organizuara në Prishtinë një vit më parë, i shtoi përndjekjet ndaj shqiptarëve anë e mbanë Jugosllavisë. Familjet malësore shqiptare të Malit të Zi deri në atë kohë nuk e njihnin largimin nga vendlindja as në formën e kurbetit dhe as si arratisje. Familja ime e përbërë nga prindërit, dy motrat Drania dhe Tereza dhe dy djemtë unë dhe vëllai Toma, për të shpëtuar nga këto përndjekje, vendosën ndër të parat familje të atyre anëve, të arratiseshim në Itali. Mbas disa përpjekjesh u realizua ky akt.

Qëndrimi im në një kamp refugjatësh politikë në Itali zgjati një vit. Aty u bë njohja me punonjësit e ambasadës amerikane dhe u mbushën dokumentet. Familja jonë në vitin 1970 u lejua të shkonte në SHBA, aty ku kishte kërkuar.  Me të arritur në Amerikë, ne u vendosëm në lagjen Bronks të shtetit New York, për të qenë pranë kishës katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës” dhe disa të afërmve tanë. Unë si 19-vjeçar fillova të punoja që javën e parë, çdo punë që mund të gjëja. Pastaj, pa vonesë, u regjistrova në një kurs mbrëmjeje për mësimin e anglishtes, kurse ditën vijoja të punoja çfardo pune. Më tej u regjistrova në disa kurse mbrëmjeje në “Hunter College” në Manhattan dhe “Lehman College” në Bronx, ku fillimisht u përqendrova në disa kurse për shkencat politike dhe histori.

Në verë të vitit 1974, u largova prej familjes dhe u vendosa në Washington DC, ku fillova punën tek Zëri i Amerikës, seksioni shqip.  Në kryeqytet edhe pse kisha një punë që më pëlqente dhe krahas punës me orar të plotë si gazetar, u regjistrova në “George Washington University”, dega Shkenca Politike, me mjaft mundime e sakrifica.

Në Washington DC nuk kishte familje emigrantësh shqiptarë me përjashtim të disa punonjësve shqiptarë të Radios Zëri i Amerikës”. Këta edhe pse ishin në moshë të madhe dhe nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, më afruan dhe më mbështetën shumë dhe u bënë si mësues të mi duke më ndihmuar për të përvetësuar më mirë gjuhën shqipe dhe të shprehive radiofonike dhe për t’iu përshtatur më kollaj jetës amerikane të kryeqytetit, për çka unë dhe familja ime u mbetemi përgjithmonë, mirënjohës.

-Nga shkrimet tuaja qartazi dallohet një arkiv i pasur më fakte e informacione, por edhe personalitete që bota letrare, ajo historike dhe politike shqiptare pak ose aspak i njihte për shkak të izolimit, por edhe nihilizmit tendencioz të dirigjuar nga politika apsurde e kohës, si u kristalizua ky raport i juaji me këtë pasuri intelektuale që frymëzon dje, sot, përherë!

FSH: Merita ishte e këtyre personaliteteve shqiptaro-amerikane dhe të diasporës në përgjithësi dhe ishte fati im që i kam njohur, gjatë një periudhe dhe një moshë kur ndoshta kisha më së shumti nevojë për mësimet, udhëzimet, këshillat dhe përvojën e tyre, shpesh shumë dimensionale. Nuk dua të përmend emra pasi lista është shumë e gjatë, por jam munduar që shumë prej tyre i kam përmendur e kujtuar, me mirënjohje të thellë gjatë viteve, me artikuj dedikuar atyre, jo vetëm për ndihmën dhe këshillat që kam marrë prej tyre, por jam përpjekur të theksoj dhe rolin e tyre historic, ashtuqë brezat e ardhshëm të mos harrojnë kontributin e tyre të madh në fusha të shumta të veprimtarisë atdhetare, politike dhe kulturore, gjatë shekullit të kaluar, kryesisht në mërgim. E vërteta është se unë kam pasë fatin e mirë të takoj dhe disa prej tyre edhe të punojë me ta, siç thua edhe vet, ishin njerëz që pak ose aspak nuk njiheshin në atdhe – emrat e të cilëve ishin shlyer nga historia shqiptare, sepse konsideroheshin si kundërshtarë të regjimit komunist dhe më keq trajtoheshin edhe si tradhëtarë nga regjimi komunist i Tiranës për shkak të “izolimit, por edhe nihilizmit tendencioz të dirigjuar nga politika absurde e kohës”, siç thua edhe vet. Ishte ndryshe kur lexoje shkrime në anglisht mbi komunizmin dhe ishte krejt ndryshe kur dëgjoje, drejtë për drejtë nga goja e tyre, përvojën e këtyre njerëzve dhe vuajtjet e familjeve të tyre, nën komunizëm. Unë, modestësisht, i kam venë në dukje disa prej tyre, nëpërmjet artikujve të ndryshëm, që në të vërtetë janë botuar gjithandej, kontributin e shumë prej këtyre patriotëve shqiptarë të shekullit të kaluar, pikërisht me qëllimin që, jo vetëm t’i kujtojmë ata, por edhe që, mundësisht, vepra e tyre të shërbejë edhe si frymëzim për të rinj ose të reja shqiptare që mund të lexojë për ta shkrimet që, fatbardhësisht, falë teknologjisë moderne mund të gjënden lehtë në internet.

-Le të ndalemi pak te botimi juaj, “Demokracia nuk pret”, i cili në këndvështrimin tim êshtë këmbana e një alarmi për shuarjen e demokracisë, po për ju si autor?

FSH: Tre vëllimet e “Demokracia nuk pret”, janë një përmbledhje vetëm e 25-30 % e shkrimeve të mia që tani mund të kenë arritur mbi 1000 artikuj gjithsejt. Shkrimet, siç e dijnë lexuesit e rregullt, kanë përfshirë gjatë viteve përveç personaliteteve shqiptaro-amerikane e të tjera që përmenda më lartë, i kam përqëndruar mbi subjektet dhe temat që janë shumë afër zemrës time dhe të cilave mund të them se ua kam kushtuar edhe jetën dhe profesionin tim, me fjalë të tjera, vlera, të cilat i kam konsideruar si mision të jetës time, për t’i mbrojtur, për t’i promovuar dhe për t’i mbrojtur: mbi të gjitha, demokracia, fjala e lirë, liria e shtypit dhe të drejtat e njeriut, jo vetëm për botën tonë shqiptare, të cilës këto vlera njerëzore i janë mohuar për një shekull, por edhe si vlera dhe të drejta që duhen promovuar dhe mbrojtur për mbarë botën.

Është e vërtetë se titulli i vëllimeve I, II dhe III përbën një alarm se Demokracia e vërtetë në trojet shqiptare, sidomos në dy shtetet shqiptare -Shqipëri dhe në Kosovë – këto 30-vjet post-komunizëm, jo vetëm që nuk u vendos kurrë bazuar në thirrjen e studentëve shqiptarë 30-vjet më parë: “E Duam Shqipërinë si e gjithë Evropa”, por edhe parlajmëron se mungesa e një demokracie të vërtetë, kollaj i lë vendin një autoritarizmi personal, siç e shohim sot në Shqipëri. Nëqoftëse demokracia e vërtetë nuk merret seriozisht nga politika dhe nga votuesit atëherë ajo zevendësohet me diçka tjetër. Demokracia e vërtetë nuk pret për gjithmonë, boshllëkun e mbush dikush që nuk ia do të mirën demokracisë as zhvillimit të saj në trojet shqiptare.

Kështu edhe po ndodh, fatkeqësisht. Për mua, titulli, “Demokracia nuk pret” do të thotë se stili i qeverisjes ndër shqiptarët, sidomos në Shqipëri, por edhe në Kosovë, duhet të ndryshojë patjetër dhe me themel ashtu që të ndalohet emigrimi i shqiptarëve nga tokat shqiptare dhe që kjo klasë politike, të cilën me të drejtë ose pa të drejtë, e kam kritikuar për 30-vitet e kaluara, ka nevojë që të përqendrohet tek interesat themelore kombëtare e jo tek ato partiake ose tek objektivat politike dhe ekonomike të momentit, siç po ndodh edhe tani. Për ndryshe do vazhdojmë të kemi një Shqipëri dhe një Kosovë, pjesërisht demokratike ose pjesërisht të lirë, siç janë cilësuar vazhdimisht gjatë viteve në raportet mbi të drejtat e njeriut të Departamentit Amerikan të Shtetit si dhe nga organizata ndërkombëtare të të drejtave dhe lirive të njeriut.

-Gazetaria juaj aktive përfshin shumë dimensione të informimit, çfarë mesazhi keni për gazetarinë sot në kushtet kur bota e informacionit nuk njeh limit dhe ku e vërteta dhe mashtrimi janë sa larg po aq edhe pranë për shkak të disinformimit?

FSH: Mesazhi im është i thjeshtë: Të thuhet dhe të shkruhet e vërteta! Jam plotësisht dakort me ty, Marjana. Nuk është aspak e rastit se në një botë si sot, ku “informacioni nuk njeh limit dhe ku e vërteta dhe mashtrimi janë sa larg po aq edhe pranë për shkak të disinformimit” – që liria e shtypit, gazetaria e lirë në përgjithësi, është sot më e kërcënuar se kurrë. Prandaj, sot është më e rëndsishme se kurrë që të mbrohet, të promovohet dhe të fuqizohet shtypi i lirë, në interes të publikut dhe në interes të demokracisë së vërtetë.

Unë kam punuar për 30-vjet për një ent mediatik amerikan ndërkombëtar – Zëri i Amerikës – në detyra të ndryshme me përgjegjësi politike, menaxhuese, redaksionale dhe programore. Si i tillë nuk mund ta largoj veten, as tashti që kryesisht shkruaj opinione, nga përvoja ime prej tre dekadash si gazetar dhe si përgjegjës e drejtor lajmesh e transmetimesh ndërkombëtare për audienca, kryesisht, të kapura nga propaganda komuniste e asaj kohe. Zëri i Amerikës, si asnjë ent tjetër mediatik në botë, ka vepruar dhe vepron, gjithnjë, bazuar në një ligj të vitit 1976, i cili përcakton që të gjitha transmetimet qeveritare duhet t’u përmbahen standarteve strikte mediatike, për të cilat mbështetësit e shtypit të lirë thonë se janë thelbësore për të qenë një burim i besueshëm lajmesh për audiencat ndërkombëtare. Ishte detyra ime si përgjegjës dhe drejtor programesh të mbroja, pothuaj me fanatizëm, ligjin sipas të cilit Zëri i Amerikës, të shërbente si burim i besueshëm dhe autoritativ lajmesh dhe informacioni, që lajmet të ishin të sakta, objektive dhe të shumanshme.

-Sa peshë ka liria në profilin e gazetarit, apo intelektualit dhe duke qenë se jeni formuar në një vend ku liria nis nga rregulli cili është mendimi i juaj për politikën shqiptare?

FSH: Pa dyshim se liria për gazetarinë është alfa dhe omega e gjithçkaje, e profilit të tij ose të saj, po se po, e punës dhe natyrisht, pasqyrohet patjetër edhe në produktin përfundimtar të gazetarit.  Përgjigja ime ndaj pyetjes për mendimin tim mbi politikën shqiptare që më është bërë shpesh në intervista të shumta, fatkeqësisht, kurrë nuk më ka bërë miq në radhët e politikës shqiptare, përkundrazi.

Unë kam menduar gjithnjë se problemet e demokracisë në Shqipëri, ose “antagonizmat politike’ siç i quajnë disa, janë rezultat i trashëgimisë së kaluarës së tmershme komuniste. Elita e sotme politike në Shqipëri, qoftë ajo qeveritare, shtetërore, udhëheqës partish, deputetë, drejtorë e udheheqës të ndryshëm institutesh, akademisë e entesh të ndryshme deri edhe drejtues të mediave në mos të gjithë, atëherë shumë prej tyre janë pjedhë e një klase, që dikur ka mbajtur gjallë regjimin diktatorial të Enver Hoxhës. Në këtë kuptim, mund të thuhet se ishin “normale” zhvillimet politike të 30-viteve të fundit. Por kjo “normale” është anormalitet për Shqipërinë e sotme dhe të nesërmen shqiptare, të krahasohet me zhvillimet në shumicën e vendeve ish-komuniste të Evropës.

Fatkeqësisht, fryma e mos kompromisit të ish-regjimit komunist, vihet re kudo në shoqërinë shqiptare nga parlamenti e deri në studiot televizive; ndërkohë që të ulurit në tryezë për të diskutuar për zgjidhjen e problemeve, për të mirën e përbashkët dhe për t’u përballur me sfidat që afektojnë të gjithë, duket se nuk është në “modë”. Ky polarizim politik, që siç duket nuk ka të ndalur midis palëve kryesore politike, për fat të keq, mund të keqësojë edhe më tej situatën politike edhe ashtu të acaruar dhe mund të prekë edhe gjendjen ekonomike të vendit, duke shkaktuar kështu edhe emigrimin në masë, sidomos të rinjve, duke zbrazur vendin nga njerëzit më të mirë të Kombit.

A mund të na rrëfeni sekretin e ruajtjes gjallë të gjuhës shqipe dhe lidhjes së fortë me të edhe pse disa dekada larg atdheut? 

FSH: Me thënë të drejtën, nuk ka ndonjë sekret të madh. Interesimi personal, kurioziteti intelektual dhe ndihma e pakursyer e njerëzve të mirë. Në këtë pikë, më shumë në zhvillimin e gjuhës shqipe se në ruajtjen e saj më kanë ndihmuar disa prej atyre personaliteteve të diasporës shqiptare, që përmenda më lartë, përfshirë Ernest Koliqin gjatë qëndrimit tim në kampet e refugjatëve në Itali, i cili më dhuroi disa prej librave të tij në vitin 1970 në Romë, Dom Prenk Ndrevashaj, i cili më pasuroi me ‘Lahutën e Malësisë’ dhe vepra të tjera të Fishtës, gjithashtu gjatë qëndrimit tim në Itali, si refugjat. Me të ardhur në Amerikë, ishte Mons Zef Oroshi, i cili më dha mundësi për të ndihmuar në përgatitjen për botimin e revistës, “Jeta Katolike” dhe të tjerë patriotë të komunitetit që m’u gjendën pranë në atë kohë. Për fat tim të keq, unë nuk pata kurrë rastin të studjoja shqip në nivel universitar dhe as në shkollë të mesme. Vetëm 8-vjeçaren kisha bërë shqip, përzier me serbo-kroatisht.

Por gjuha ime shqipe vërtetë u përmirësua dukshëm pasi fillova punën në seksionin shqip të Zërit të Amerikës në vitin 1974.  Ishte aty që hodha hapat e para serioze me ndihmën e disa veteranëve të gazetarisë shqiptare, sidomos Xhevat Kallajxhiu, botues i gazetës ‘Demokracia’ në Gjirokastër para Luftës dhe më vonë Kryeredaktor i Diellit në Amerikë.  Ishte Xhevati dhe kolegët e tij që i gjeta në Zërin e Amerikës, ata të cilët u munduan të përsosnin gjuhën time shqipe, megjithëse jam tepër i vetëdijshëm për mungesat e mia në këtë fushë, sot e kësaj dite. Atyre u takon merita edhe për urimin që më bëri shkrimtari, poeti dhe politikani, z. Besnik Mustafaj me rastin e promovimit të tre vëllimeve “Demokracia nuk pret”, dy vjet më parë në Tiranë: “Gjuha e Frank Shkrelit është shumë e pastër nga fjalët e huaja se sa shumë nga gazetarët që kanë lindur, shkolluar, jetojnë e punojnë në Shqipëri. Ky është një shembull për të gjithë ne” – ka thënë me atë rast, zoti Mustafaj. Urim dhe përshëndetje më të mirë nuk mund të prisja nga një njeri i njohur i letrave shqip!

Shumë Faleminderit, Marjana!

Intervista- Vejvoda: Për dinarin duhet zgjidhje kompromisi

Valona Tela

Ivan Vejvoda, nga Instituti për Shkencat Humane në Vjenë, thotë se për çështjen e përdorimit të dinarit serb në Kosovë, Prishtina dhe Beogradi duhet të gjejnë një zgjidhje kompromisi.

Sipas tij, trysnia e bashkësisë ndërkombëtare mbi Kosovën është e justifikueshme, marrë parasysh se vendimi për ta ndaluar dinarin serb, ishte i autoriteteve të Kosovës.

Duke folur në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Vejvoda lë të kuptohet se Prishtina zyrtare duhet të konsultohet dhe t’i marrë parasysh këshillat e partnerëve ndërkombëtarë.

“Qeveria e Kosovës mund të marrë çfarëdo vendimi që do, por ajo nuk jeton në vakum, jeton në juglindje të Evropës, me partnerë të cilët duan që ajo t’i bashkohet BE-së dhe NATO-s”, thotë Vejvoda.

Sipas tij, vonesat në zbatimin e vendimit të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës për tokën e Manastirit të Deçanit, nuk i kanë ndihmuar imazhit të Kosovës.

“Trysnia që është bërë mbi Qeverinë e kryeministrit Kurti, po jep tani rezultate, sepse të qenët kundër ka çuar, padyshim, në rrugë qorre”, thotë ai.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Vejvoda, i dërguari i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, gjendet aktualisht në Kosovë, me shpresën për të gjetur një zgjidhje për situatën e krijuar pas ndalimit të dinarit serb në vend. A duhet që e gjithë trysnia për këtë çështje të ushtrohet vetëm mbi Kosovën?

Ivan Vejvoda: Ishte vendim i Qeverisë së Kosovës që, në mënyrë të papritur për disa, të dilte me këtë masë. Reagimet nga SHBA-ja dhe BE-ja ishin befasuese, po ashtu. Sipas tyre, vendimi nuk ishte i përgatitur mirë, nuk ishte dhënë kohë e mjaftueshme për të, dhe nuk ishin ndërmarrë masa për periudhën e tranzicionit.

Andaj, mendoj se në këtë rast, barra e përgjegjësisë është më shumë mbi Prishtinën. Negociatorët ndërkombëtarë po përpiqen të gjejnë një zgjidhje që do të siguronte një tranzicion të qetë, e ku, padyshim, duhet të përfshihet edhe pala serbe.

Radio Evropa e Lirë: Por, Kosova thotë se është vendi i pavarur që vendos vetë për veten. Sipas jush, a duhet të marrë Kosova vendime pa u konsultuar me aleatët e saj të ngushtë?

Ivan Vejvoda: Kjo është një pyetje e duhur. Qeveria e Kosovës mund të marrë çfarëdo vendimi që do, por ajo nuk jeton në vakum, jeton në Evropë, në juglindje të Evropës, me partnerë të cilët duan që ajo t’i bashkohet BE-së dhe NATO-s.

Natyrisht, SHBA-ja është një partnere e rëndësishme në këtë rast dhe nivelin e saj të pakënaqësisë e shprehu ndihmësi i sekretarit të Shtetit, James O’Brien, i cili tha se kjo nuk është mënyra se si trajtohet një partner dhe, pastaj, nuk merren parasysh as këshillat. Këtë po e përsërit tani edhe Escobar.

Radio Evropa e Lirë: Sipas jush, cila është zgjidhja?

Ivan Vejvoda: Duhet të ketë kompromis. Secila palë [Kosova dhe Serbia] duhet të zmbrapsen nga qëllimet maksimaliste. Në rastin konkret, përdorimi i dinarit nënkupton paga dhe pensione për njerëzit që jetojnë në veri [të Kosovës].

Duhet të ketë një tranzicion të lehtë – qoftë edhe një muaj, dy apo tre – në mënyrë që njerëzit të jenë të qetë, sepse bëhet fjalë për jetën e tyre të përditshme në njërën anë, por edhe për përpjekjet e Kosovës për ta ‘euronizuar’ edhe veriun në anën tjetër.

Radio Evropa e Lirë: Escobar tha se dialogu mes Kosovës dhe Serbisë është në një moment kritik. A mendoni se mund të “shpëtohet”?

Ivan Vejvoda: Sigurisht, sepse nuk ka absolutisht asnjë alternativë tjetër për dialogun. I gjithë ky rajon i Evropës Juglindore, i Ballkanit Perëndimor, është plotësisht i rrethuar jo vetëm nga vendet anëtare të BE-së dhe NATO-s, por edhe vetë NATO-ja është e pranishme në Kosovë. Pastaj, Serbia ka marrëdhënie me NATO-n përmes Planit të Veprimit, në Bosnje kemi një forcë evropiane, e cila de facto është e përbërë edhe nga anëtarët e NATO-s.

Andaj, tërheqja nga negociatat është vështirë të mendohet, marrë parasysh edhe faktin se avancimi [i Kosovës dhe Serbisë] drejt anëtarësimit në BE, varet veçanërisht nga normalizimi i plotë i marrëdhënieve mes tyre.

Radio Evropa e Lirë: Qeveria e Kosovës vendosi të mërkurën të kërkojë nga Agjencia Kadastrale e Kosovës që të zbatojë vendimin e Gjykatës Kushtetuese për tokën e Manastirit të Deçanit – një hap ky i rëndësishëm për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës. Kurti, për kohë të gjatë, ishte kundër këtij vendimi. Si e shihni veprimin e tij në kohën kur Escobar ndodhet në Kosovë?

Ivan Vejvoda: Ky vendim i Gjykatës Kushtetuese të Kosovës ishte në pritje tash e tetë vjet. Të gjithë partnerët i kanë kërkuar Kosovës që ta zbatojë dhe është bërë një kusht i madh për Kosovën që të anëtarësohet në Këshillin e Evropës. Pra, ka qenë çështje e kohës.

Vonesat nuk i kanë ndihmuar imazhit të Kosovës. Kosova është tashmë nën sanksionet e BE-së dhe SHBA-së për mosbërjen e disa gjërave. Dhe, trysnia që është bërë mbi Qeverinë e kryeministrit Kurti, po jep tani rezultate, sepse të qenët kundër ka çuar, padyshim, në rrugë qorre.

Radio Evropa e Lirë: A prisni ndonjë masë të re ndëshkuese kundër Kosovës nëse nuk zmbrapset nga vendimi për dinarin?

Ivan Vejvoda: Është e vështirë ta them. Por, mendoj se deklaratat që janë dhënë kohëve të fundit – veçanërisht nga Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja – kanë qenë mjaft të qarta, se duhet kërkuar një zgjidhje kompromisi në mënyrë që tensionet për dinarin të qetësohen.

Radio Evropa e Lirë: Gati gjashtë muaj pas sulmit në Banjskë, organizatori Millan Radoiçiq është ende i lirë. Ajo që shkaktoi së voni reagime në publik, ishte një fotografi e ambasadori serb në Uashington, Marko Gjuriq, me Radoiçiqin. A mendoni se Serbia do ta ndjekë penalisht Radoiçiqin për atë që dyshohet, pra sulm të armatosur kundër policisë së Kosovës?

Ivan Vejvoda: Po, e pres këtë. Ka presion nga SHBA-ja, BE-ja dhe vetë sundimi i ligjit për të ndjekur dikë që ka bërë një vepër të keqe. Për më tepër, ky person e ka pranuar se ka kryer sulmin paraushtarak në Banjskë. Unë mendoj se do të përfundojë në gjykatë.

Unë nuk shoh se si Serbia mund të ecë përpara pa e përmbushur këtë kusht… Serbia do që të bëhet pjesë e BE-së dhe ky kusht është thelbësor për të ecur në këtë drejtim.

Radio Evropa e Lirë: Dua të kaloj edhe te një çështje tjetër… Inteligjenca amerikane paralajmëroi këtë javë se Ballkani Perëndimor mund të përballet këtë vit me një rrezik në rritje të dhunës ndëretnike, dhe tha se udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, Millorad Dodik, po merr hapa për shkëputjen de facto të Republikës Sërpska nga pjesa tjetër e Bosnjës. Cili është komenti juaj?

Ivan Vejvoda: Mendoj se është shumë e rrezikshme të flitet për ndryshimin e kufijve. Në asnjë rast, në këtë rajon të pas-konfliktit të ish-Jugosllavisë, kjo retorikë nuk shkon në favor të paqes dhe stabilitetit, që ne të gjithë i vlerësojmë aq shumë, pas gjithçkaje që ka ndodhur në vitet 1990 dhe, më pas, incidenteve të tjera gjatë rrugës.

Pritjet e mia janë që kjo të mbetet në nivel retorike, sado e rrezikshme të jetë ajo retorikë.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë jehone kanë këto veprime të Dodikut në rajonin e trazuar të Ballkanit Perëndimor?

Ivan Vejvoda: Aspak pozitive. Në kohën e agresionit rus në Ukrainë, të asaj që po ndodh në Lindjen e Mesme, midis izraelitëve dhe palestinezëve… Siç e thashë më herët, rajoni është tërësisht brenda rrethinës gjeografike dhe gjeopolitike të BE-së dhe NATO-s dhe kjo duhet parë si avantazh. Vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të gjejnë shtylla të qëndrueshme paqeje dhe stabiliteti, në vend se të kërkojnë pika të reja fërkimi dhe përçarjeje.

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, çfarë hapash duhet të ndërmerren për ta zvogëluar rrezikun e përshkallëzimit të situatës në Ballkanin Perëndimor?

Ivan Vejvoda: Janë disa gjëra. Por, më duhet ta them se, pas pushtimit rus të Ukrainës, BE-ja e ka kuptuar se ka qenë shumë e ngadalshme në integrimin e plotë të vendeve të Ballkanit Perëndimor në radhët e saj.

Megjithatë, është e rëndësishme të thuhet se përgjegjësia kryesore për procesin e zgjerimit, qëndron te gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat është dashur t’i kryejnë reformat e nevojshme demokratike, reformat institucionale, për të qenë gati për t’u anëtarësuar në BE. Dhe, BE-ja e ka kuptuar se duhet të ketë një rol më aktiv.

Dhënia e statusit të kandidatit Ukrainës dhe Moldavisë, mendoj se ka qenë një hap i rëndësishëm përpara dhe mesazh për Ballkanin Perëndimor.

Po ashtu, fakti që për Bosnjën është rekomanduar nisja e negociatave për anëtarësim, është një dëshmi konkrete se BE-ja e ka kuptuar se duhet të jetë shumë aktive, për t’iu dhënë një dorë vendeve të Ballkanit Perëndimor – në këtë rast Bosnjës – për të ecur përpara sa më shpejt.

Intervista – Gazetarja Danica Nikoliq: Vuçiq synon bashkimin e Malit të Zi me Serbinë

Presidenti serb, Aleksandër Vuçiq synon të bashkojë Malin e Zi me Serbinë dhe gjithçka varet nga politika në Mal të Zi nëse ai do t’ia arrijë qëllimit, thotë në një intervistë për The Geopost, Danica Nikoliq, redaktore në portalin malazez M.

Sipas saj, synimi për krijimin e botës serbe nuk mund të arrihet në mënyrë paqësore, kërcënim ky që siç thotë ajo përfshinë edhe Kosovën, Bosnje e Hercegovinën dhe Maqedoninë e Veriut.

Derisa komenton takimin e fundit të presidentit të Republikës Serbe në Bosnjë e Hercegovinë, Milorad Dodik me kryeparlamentarin malazez Andrea Mandiq, Nikoliq thotë se mesazhet që u dhanë nga aty janë rrëqethëse.

“(Mesazhet) Sidomos ato që kanë të bëjnë me të ashtuquajturën botë serbe janë rrëqethëse dhe mund të tingëllojnë, nëse i analizojmë mjaft mirë, edhe kërcënuese në kuptimin që nëse synimi i tyre për të ashtuquajturën botë serbe nuk arrihet në mënyrë paqësore, do të ketë edhe ngjarje të tjera”, thotë ajo.

Megjithatë ajo thekson se plane të tilla janë të destinuara të dështojnë, porse shton se nevojiten vazhdimisht forca që angazhohen në luftimin e një ideje të tillë.

“Pra, do të dështojë edhe këtë herë, varet vetëm nëse ai dështim do të ndodhë më 2024 apo 2030, pak e rëndësishme. E rëndësishme është që të ketë forca për të luftuar kundër kësaj”, vijon Nikoliq.

Ajo komenton edhe relacionet e Malit të Zi me NATO-n, për çka thekson se sipas informacioneve të besueshme që disponon, aleanca ka një rezervë ndaj Malit të Zi, veçanërisht kur bëhet fjalë për ndarjen e informacioneve konfidenciale.

The Geopost: “Mali i Zi do të jetë sërish pjesë e shtetit serb”, deklaroi Vuçiq në fund të majit 2006. Me forcat që kanë udhëhequr Malin e Zi në katër vitet e fundit, a është Vuçiç në rrugën drejt arritjes së këtij qëllimi?

Nikoliq: Sigurisht që është në rrugë të realizimit, por varet nga ne, nga forcat politike dhe shoqërore në Mal të Zi, a do ta arrijë ai këtë qëllim? Nuk është se nuk ka pasur tentativa të tilla më parë, jo vetëm gjatë qeverisjes së Vuçiqit, por edhe gjatë qeverisjes së Vojislav Koshtunicës, madje edhe të Boris Tadiqit, i cili sot konsiderohet një president pak më progresiv serb se Vuçiqi. Pra, ka pasur gjithmonë përpjekje të tilla dhe gjithmonë do të ketë. Siç thashë, neve na takon nëse do ta lejojmë arritjen e një qëllimi të tillë. Këtë e dëshmojnë të gjitha ngjarjet e katër viteve të fundit. Kur flasim për këtë harrohen shumë gjëra sepse ndodhin me një shpejtësi të pabesueshme dhe është e vështirë edhe për ne gazetarët të ndjekim çdo ngjarje dhe çdo segment të ngjarjeve politike, në fakt jo të ndjekim por të kujtojmë dhe pas një kohe, tani pas katër vjetësh të bëjmë një pamje më të plotë të saj.

Gjëja e fundit që ndodhi ishte vizita e Milorad Dodikut, i cili përmes Vuçiqit është edhe përfaqësues i drejtpërdrejtë i Rusisë dhe Vladimir Putinit në Bosnje dhe Hercegovinë dhe në të gjithë rajonin. Mesazhet që ata (Andrija Mandiq dhe Dodik) dërguan, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me të ashtuquajturën botë serbe, janë rrëqethëse dhe mund të tingëllojnë, nëse i analizojmë mjaft mirë dhe nëse i lexojmë dhe i dëgjojmë mjaft herë, madje edhe kërcënuese në kuptimin se qëllimi i tyre është arritur, e ashtuquajtura botë serbe nuk vjen në mënyrë paqësore që të mund të ketë zhvillime të tjera.

Në këtë kuptim, le të kujtojmë deklaratën e Andrija Mandiqit të një viti më parë, kur ai ishte ende në opozitë, se ai u kishte bërë thirrje bashkëluftëtarëve të tij të gërmojnë armët, kur, me sa më kujtohet, diskutohej Ligji për lirinë e fesë derisa ende po flitej për të në Kuvend. Pra, këto janë synime të vazhdueshme dhe kërcënim i vazhdueshëm për të gjithë rajonin, jo vetëm për Malin e Zi, por edhe për Bosnje-Hercegovinën, për Kosovën, madje edhe për Maqedoninë, e cila është më pak e përmendur, por në fakt është një kërcënim edhe për të. Vendet tjera në Ballkan, si Kroacia, mbrohen nga anëtarësimi në BE.

Mali i Zi është anëtar i pjesshëm i NATO-s, por duhet të kujtojmë se NATO mbron vetëm kufijtë e jashtëm të vendit. Prandaj, nëse ndonjë rrymë retrograde, parti retrograde, qeveri retrograde, çfarë të doni, shkakton ndonjë incident brenda vetë vendit, NATO nuk mund të na ndihmojë dhe gjithashtu nuk më pëlqen të flas për nevojën për t’u mbështetur në disa forca që janë jashtë vendit. Prandaj, ne duhet t’i mbarojmë punët në vendet tona, për çfarëdo që të bëhet fjalë, vetë, duhet të luftojmë kundër gjërave të tilla, kundër politikave retrograde dhe pastaj do të jemi më të vlerësuar nga ata të cilëve para së gjithash u referohemi vazhdimisht, do të thotë BE-së dhe NATO-s.

Prandaj nuk është e pamundur që Aleksandar Vuçiq përmes Andrija Mandiqit ta arrijë atë qëllim nëse ua lëmë atyre. Nëse sillemi me përgjegjësi ndaj vendit tonë, ndaj vendeve tona, sigurisht që nuk do të ndodhë. Besoj se ky është rezultati përfundimtar, sado i vështirë dhe i ndërlikuar të duket për momentin dhe sado i pamundur të duket, por besoj se në fund nuk do të arrihet deri këtu. Sepse është e njëjta ide që ka ndryshuar formë gjatë shekujve, kështu që nuk është një projekt i ri kur flasim për botën serbe, por një histori e vjetër e Serbisë së madhe që ka qenë në fuqi që nga Naçertania e famshme. Dhe kjo ide dështoi gjithmonë. Pra, do të dështojë edhe këtë herë, varet vetëm nëse ai dështim do të ndodhë në 2024 apo 2030. Cilado që të jetë është më pak e rëndësishme. Është e rëndësishme që të ketë forca për të luftuar kundër tij.

The Geopost: Lëvizja Evropa Tani (PES), së cilës i përkasin presidenti Milatoviq dhe kryeministri Spajiq, së fundmi u shpërbë. Po flasim për ndarje ideologjike në kamp, lojëra llogaritëse nga Beogradi… Çfarë fshihet pas gjithçkaje?

Nikoliq: Mendoj se në përgjithësi Vuçiqit nuk i duhet më parti, ai ka mjaft në Mal të Zi që punojnë në interes të tij. Ka vetëm disa parti në opozitë që nuk funksionojnë në interesin e tij, kështu që një tjetër, supozoj, do të ishte vetëm një barrë për të. Dhe në fund të fundit, Fronti Demokratik është më në fund si eksponent i tij, pra Andrija Mandiq dhe Milan Knezheviq, në të cilët u mbushën me para nga Serbia dhe tashmë rajoni di gjithçka për këtë përmes Vladimir Mandiqit dhe partnerëve e tij të biznesit që erdhën në Mal të Zi për të sjellë para, ata u arrestuan në fakt në Mal të Zi për sjellje të paligjshme të një sasie të madhe parash para zgjedhjeve. Pra, shpresoj që ai të mos ketë nevojë për një parti tjetër. Çështja e PES-it, kryeministrit aktual Spajiq dhe presidentit Milatoviq është se ata janë ideologjikisht të padefinuar. Me fjalë të tjera, Spajiqi është më i papërcaktuar ideologjikisht, Jakov Milatoviqi e përkufizoi veten ideologjikisht në momentin kur u identifikua dhe e prezantoi Momir Bulatoviqin si idhullin e tij politik.

The Geopost: Dhe sa realiste janë krahasimet që lexojmë dhe dëgjojmë, veçanërisht në mediat serbe, mes Spajiqit dhe Milo Gjukanoviqit?

Nikoliq: Jo, jo, ky është një rrëfim që i përshtatet dikujt, le të themi Vuçiqit apo aleatëve të  Milatoviqit nga DF në Mal të Zi. Në momentin kur Gjukanoviq dhe Bullatoviq u ndanë në DPS, ai konflikt kishte karakter historik për Malin e Zi. Ne e dinim atëherë se nëse forcat e Bullatoviqit do të fitonin, do të mbetnim të mbërthyer në versionin e atëhershëm të botës serbe, pra idenë e Millosheviqit për një shtet të përbashkët për të gjithë serbët. Dhe ne e dinim që nëse Gjukanoviq do të triumfonte në atë luftë, do të dilnim dhe do të shkonim në rrugën evropiane, për aq kohë sa duhej. Ishte një moment historik dhe një pikë kthese për Malin e Zi dhe për historinë e tij, që një ditë do të interpretohet.

Mirëpo, nl këtë rast nuk është ashtu, sepse  Milatoviq dhe Spajiq nuk u përplasën për ideologji, politikë si Bulatoviq dhe Gjukanoviq, u përplasën për interesa të caktuara, epërsi në parti. Jakov Milatoviq kritikonte shumë shpesh lëvizjet e Spajiqit, jo vetëm që kur Spajiqi u bë kryeministër, por edhe shumë kohë më parë. Një vit më parë, portali ku unë isha redaktor shkruante për konfliktin e tyre të brendshëm partiak, i cili nisi në linjën mes Jakov Milatoviqit dhe Andrej Miloviqit, ministrit aktual të Drejtësisë, i cili gjithashtu u përjashtua nga partia kur u largua Milatoviq. Me këtë veprim, Spajiq, duke përjashtuar Miloviqin nga partia e bashkëpunëtorit të tij më të ngushtë, po përpiqej të zhvlerësonte pjesën tjetër të mbështetësve të Jakov Milatoviqit në partinë e tij.

Pra, një vit më parë kemi shkruar për të dhe ata e mohuan me shumë forcë në atë kohë. Edhe zoti Miloviq, i cili në atë kohë nuk ishte ministër, u përball me mua në rrjetet sociale dhe pretendoi se ne po bënim propagandë. Pra, pas një viti doli se konflikti i tyre partiak kulmoi me daljen e Milatoviqit nga partia dhe përjashtimin e Milloviqit nga partia. Aty shihet se në cilën linjë është dhe mes kujt ka nisur konflikti.

Spajiq nuk është një njeri që do të investonte shumë në mbrojtjen e një ideologjie. Ai është më i interesuar për paratë, ka gjëra të tjera, dhe ai në fakt e sheh postin e kryeministrit si një mundësi për t’i arritur ato interesa më lehtë se sa do të ishte në gjendje t’i bënte nëse nuk do të ishte në detyrë. Ai gjithashtu mund të jetë i këndshëm për t’u shoqëruar, por ju kurrë nuk do të dëshironit që një burrë i tillë të drejtonte shtëpinë tuaj, e lëre më vendin. Milatoviq është diçka tjetër. Milatoviq është një njeri i dashuruar me veten, i cili është i bindur se zgjedhjet presidenciale i ka fituar për hir të tij dhe jo sepse njerëzit kanë votuar kundër Gjukanoviqit dhe DPS-së, që është ideja bazë. Sidomos nëse dihet se Milatoviq ka hyrë 20 ditë para zgjedhjeve si zëvendësues i Spajiqit, i cili kishte problem me dyshtetësinë. Prandaj Milatoviqi është një njeri shumë i apasionuar pas vetvetes, i cili e përcaktoi qartë ideologjinë e tij duke u identifikuar me Momir Bullatoviqin. Kjo është ideologjia e botës serbe, Ballkani i Hapur, quani si të doni, ajo histori ka forma të panumërta dhe të gjitha ato forma kanë vetëm një qëllim – krijimin e një shteti serb që do të merrej me territore dhe jo me njerëz. Ai konflikt nuk është aq historik sa ai në DPS dhe nuk do të ketë një rëndësi të tillë. Do të ketë rëndësi për qeverinë aktuale dhe momentin aktual në Mal të Zi, por nuk do të ketë rëndësi historike. Pas 20 vitesh, vështirë se dikush do të përmendë ndarjen e PES-it dhe do të kujtojë emrat e atyre njerëzve. Pothuajse 30 vjet pas shpërbërjes së DPS-së, ne ende e përdorim atë moment si një parametër për të krahasuar rëndësinë e ndonjë ngjarjeje politike. Pra nuk është kjo, do të kalojë shumë më shpejt, do të ndryshojë sërish qeveria, qoftë me rindërtimin e mazhorancës parlamentare apo do të ketë zgjedhje të tjera, do të shohim se kur do të vijë realisht ai moment. Prandaj, nuk është as afër konfliktit Bullatoviq-Gjukanoviq.

The Geopost: Sa i besueshëm është sot Mali i Zi si anëtar i NATO-s, duke marrë parasysh të gjithë situatën në sektorin e sigurisë? Ministri i Drejtësisë, të cilin e përmendët, Miloviq, pretendon se ndikimi rus është në rënie. Është e saktë?

Nikoliq: Ndikimi rus nuk është shumë më i vogël dhe unë nuk do të pajtohesha me këtë. Por pavarësisht deklaratave zyrtare që vijnë nga NATO dhe partnerët perëndimorë se Mali i Zi është një partner i besueshëm i NATO-s, informacioni im, i cili nuk është zyrtar, por shumë i besueshëm, tregon se NATO ka një rezervë ndaj Malit të Zi, veçanërisht kur ndan informacione konfidenciale në pyetje gjatë katër viteve të fundit. Kujtojmë se ish-drejtori i ANB-së (Agjencia e Sigurisë Kombëtare) Dejan Vukshiq (tani në postin e këshilltarit të Presidentit Milatoviq) u zbuloi deputetëve të akuzuar për tentativën për grusht shteti emrat e agjentëve të huaj që punonin në Mal të Zi.. Pra, kjo ishte lëvizja e tij e parë kur erdhi në krye të ANB-së, ai pretendoi se ishte rastësisht, por gjëra të tilla nuk ndodhin rastësisht. Dhe këtu ka filluar tashmë hendeku në paktin e NATO-s ndaj Malit të Zi. Sigurisht, askush nuk do të thotë kurrë hapur se ne nuk jemi një partner i besueshëm dhe se nuk duhet ta bëjmë më këtë, por paralajmërimet vijnë në mënyrë jozyrtare, paralajmërimet vijnë në atë mënyrë që ti e kupton se je i përjashtuar – si p.sh. kur dikush ju hedh nga shoqëria, për të cilën thuhet se jeni ulur në tavolinë dhe flisni për diçka dhe përpiqeni të mos dëgjoni se çfarë thonë. Pra, ata e kuptojnë se Mali i Zi në thelb, kur përjashtojmë qeverinë aktuale, d.m.th nëse e anashkalojmë pak, është një partner i besueshëm, sepse ishte dëshira dhe synimi i Malit të Zi të anëtarësohej në NATO dhe gjithçka mund të ndryshojë shumë shpejt. Në këtë kuptim, ajo është një partner i besueshëm, për sa i përket dëshirës për anëtarësim dhe për sa i përket mbështetjes që NATO gëzon aktualisht në Mal të Zi. Për sa i përket pushtetit ekzekutiv, jam i sigurt se burimet e mia kanë informacionin e duhur dhe se gjërat janë disi ndryshe nga ato që zyrtarët malazezë dhe liderët e aleancës së NATO-s na njoftojnë zyrtarisht në daljet e tyre publike

Intervista- Eksperti amerikan: Putini do që ta trembë Perëndimin, por duhet të merret seriozisht

Valona Tela

Kërcënimet e presidentit rus, Vladimir Putin, për përdorimin e armëve bërthamore, nuk duhet të shkaktojnë panik, por duhet të merren seriozisht, thotë Hans Kristensen, drejtor i Projektit për Informacione Bërthamore në Federatën e Shkencëtarëve Amerikanë.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, Kristensen thotë se Perëndimi “duhet të komunikojë direkt me rusët për pasojat që do t’i kenë” nëse përdorin armë bërthamore.

 

Javën e kaluar, Putin paralajmëroi për rrezikun e një lufte bërthamore me NATO-n, nëse ajo do të dërgonte trupa për të luftuar në anën e Ukrainës.

Deklarata u bë pasi presidenti i Francës, Emmanuel Macron, foli për mundësinë e dislokimit të trupave të NATO-s në Ukrainë, në të ardhmen.

Kristensen beson se Putin “do që ta trembë Perëndimin që të mos përfshihet direkt në luftën në Ukrainë” dhe thotë se me kërcënimet e tilla, deri më tash, “duket se ka pasur sukses”.

Radio Evropa e Lirë: Presidenti rus, Vladimir Putin, ka kërcënuar se do të përdorë arsenalin e armëve bërthamore së paku në tri raste në dy vjetët e fundit. Pse e bën këtë?

Hans Kristensen: Me sa duket, ai do që ta trembë Perëndimin që të mos përfshihet direkt në luftën në Ukrainë dhe beson se, duke kërcënuar me pasoja të rënda – përfshirë ato bërthamore – e parandalon atë.

Deri tash, duket se ka pasur sukses, sepse Perëndimi vazhdimisht thotë se nuk do që të përfshihet direkt në luftën në Ukrainë, nga frika se mund të shndërrohet në një konflikt më të gjerë, shumë më të gjerë me Rusinë. Ky, pra, duket të jetë qëllim i tij.

E, nëse vërtet do t’i përdorë armët bërthamore dhe në cilat rrethana, është një çështje shumë e vështirë për t’u kuptuar.

Radio Evropa e Lirë: Sipas jush, cilat do të ishin ato rrethana?

Hans Kristensen: Kërcënimet bërthamore – ose gjuha e ashpër kur bëhet fjalë për çështjen e armëve bërthamore – nuk janë një gjë e re. Nuk kanë filluar me luftën në Ukrainë. Ato janë bërë edhe më herët. Për shembull, kur Shtetet e Bashkuara kanë vendosur sistemin e mbrojtjes raketore në Evropë, rusët kanë bërë kërcënime bërthamore kundër vendeve perëndimore, si Polonisë, Danimarkës e të tjera. Pra, ky është stili i rusëve.

Strategjia e tyre bërthamore përmend disa situata që duhet të ndodhin, për t’u konsideruar përdorimi i armëve bërthamore. Një prej tyre do të ishte nëse Rusia do të sulmohej me armë të shkatërrimit në masë, përfshirë armët bërthamore.

Por, është pak e paqartë se ku është vija ndarëse, çfarë e përbën Rusinë… Për shembull, një nëndetëse raketore që është në det, supozohet të jetë ruse, edhe pse nuk është fizikisht brenda Rusisë. Pastaj, rajonet që Rusia i ka aneksuar ilegalisht nga Ukraina – a do të shihen ato si pjesë integrale e Rusisë? Nuk e dimë. Është shumë e paqartë.

Radio Evropa e Lirë: A do ta ndihmonte Rusinë përdorimi i armëve bërthamore?

Hans Kristensen: Që të ketë efekt ushtarak në Ukrainë, Rusisë do t’i duhet të përdorë një numër të konsiderueshëm armësh bërthamore.

Pra, për të pasur efekt në operacionet e betejës në një zonë të madhe, duhen përdorur dhjetëra armë bërthamore. Ky është një mësim që Shtetet e Bashkuara e nxorën gjithashtu në vitin 1991, kur po planifikonin luftën kundër diktatorit të Irakut, Saddam Husein. Ato studiuan nëse përdorimi i armëve bërthamore taktike do t’i shkatërronte forcat konvencionale irakiane në fushën e betejës. Konstatuan se po, por se do t’iu duhej të përdornin shumë armë bërthamore. Dhe, për shumë arsye, por përfshirë edhe këtë, ato e përjashtuan si opsion.

Kështu që, çfarë do të përfitonte Putini nga përdorimi i disa armëve bërthamore në Ukrainë? Ndoshta jo shumë, pos frikës që do të shkaktonte në fushëbetejë.
Por, një opsion tjetër është që ai t’i përdorë ato kundër qyteteve të mëdha. Në atë rast, do të ishte një lloj arme terrori dhe jo taktike. Megjithatë, Perëndimi e ka bërë shumë të qartë disa herë – madje edhe drejtpërdrejt para zyrtarëve rusë – se nëse ata do ta bënin këtë, do të kishin pasoja të rënda.

Me sa kam dëgjuar, nuk e ka specifikuar se çfarë pasojash, por lehtësisht mund të shohim një konfrontim të drejtpërdrejtë midis forcave të NATO-s dhe forcave konvencionale ruse në rajon.

Pra, ka shumë teori se çfarë do të mund të ndodhte, por qartazi është thënë se diçka e re do të ndodhte.

Radio Evropa e Lirë: A do të përgjigjeshin Shtetet e Bashkuara me armë bërthamore?

Hans Kristensen: Jo. Nuk mendoj se kjo do të ndodhte për disa arsye. Para së gjithash, është vështirë të shihet se çfarë do të nxirrnin nga përdorimi i tyre, ndërsa rusët do ta shihnin si sulm bërthamor kundër Rusisë. Një gjë e tillë, sipas të gjitha gjasave, do ta përshkallëzonte shpejt konfliktin. Kështu që, mendoj se Shtetet e Bashkuara nuk janë të interesuara ta ndjekin atë rrugë bërthamore.

Por, me siguri se do t’i konsideronin sulmet konvencionale kundër forcave ruse në rajon. Është vështirë të thuhet se cila do të ishte gjëja më e mençur për t’u bërë, por ndoshta do ta sulmonin njësinë që ka përdorur armën bërthamore, ose do të sulmonin forcat sulmuese ruse në Krime, ose në ndonjë vend tjetër si ai.
Është vështirë të parashikohet, por çfarëdo që të ndodhë, rrezikon ta përshkallëzojë luftën në një zonë më të gjerë, jo vetëm në Ukrainë, por në një zonë më të gjerë.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se Putini i kupton implikimet e luftës bërthamore?

Hans Kristensen: Po, mendoj se i kupton. Putini ka qenë i ashpër sa i përket retorikës, por në terren nuk kemi parë shumë ndryshime. Nuk është se ai ka ndryshuar mënyrën se si i operon forcat bërthamore. Nuk është se ai i ka vendosur forcat që kanë aftësi bërthamore pranë Ukrainës, për të sinjalizuar se po bëhet serioz. Pra, është një lojë që po e luan me retorikë, tani për tani.

Por, sigurisht, ka forca strategjike në gatishmëri. Pastaj, forcat bërthamore jostrategjike, me rreze të shkurtër veprimi, mund të sillen në një lloj statusi të plotë operacional, brenda disa ditësh ose javësh… Pra, gjërat mund të ndryshojnë me shpejtësi.

Radio Evropa e Lirë: A është kërcënimi i fundit ndryshe prej rasteve të mëparshme? Vjen në kohën e frikës në Evropë rreth angazhimit të SHBA-së për sigurinë e saj.

Hans Kristensen: Kërcënimet, fillimisht, kanë qenë të paqarta dhe jospecifike. Pastaj, pas aneksimit të katër rajoneve [ukrainase nga Rusia], ato janë bërë më eksplicite. Putin, në mënyrë shumë eksplicite, e ka përdorur fjalën bërthamore.
Por, retorika ruse për këtë është paksa e ngatërruar, sepse i kemi dëgjuar këto gjëra, këto kërcënime që vijnë nga shumë anë të ndryshme të Rusisë. Putin, natyrisht, është një personazh që thotë diçka, por janë edhe zyrtarët ushtarakë, mediat… Të gjithë lejohen të thonë gjëra në publik dhe, qartazi, duan ta trembin Perëndimin, që të mos përfshihet direkt në Ukrainë.

Por, e përsëris, unë mendoj se Putini është i vetëdijshëm për pasojat e luftës bërthamore. Nuk mendoj se fjalimi i fundit ka sjellë diçka të re ose ndryshe. Ai është lidhur me atë që ka thënë presidenti i Francës, Emmanuel Macron, për dislokimin e mundshëm të trupave të NATO-s në Ukrainë. Putin e ka shfrytëzuar këtë mundësi për të thënë diçka në lidhje me armët bërthamore, por nuk ka thënë diçka të re nga ajo që kemi dëgjuar më herët.

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, sa seriozisht duhet ta marrim atë?

Hans Kristensen: Problemi është se kur bëhen shumë kërcënime bërthamore, në një moment, njerëzit fillojnë të mos ju marrin seriozisht. Kjo mund të jetë mirë dhe keq.

Nëse Putini ka shumë nevojë për t’i përdorur kërcënimet bërthamore, kjo tregon, në njëfarë mënyre, se ai është i dobët. Por, në anën tjetër, mund të rezultojë që njerëzit në Perëndim të relaksohen dhe të thonë: ai po e bën të njëjtën gjë, nuk duhet ta marrim seriozisht.

Kështu që, ka rreziqe nga të dyja anët e kësaj. Unë mendoj se nuk duhet të bëjmë panik, por se duhet ta marrim seriozisht dhe të komunikojmë direkt me rusët për pasojat që do t’i kenë [nëse përdorin armë bërthamore].

Radio Evropa e Lirë: Si duhet t’i adresojnë Shtetet e Bashkuara dhe NATO-ja këto kërcënime?

Hans Kristensen: Kjo bëhet në nivele të ndryshme. Një është diplomacia. Ata i thërrasin zyrtarët rusë, i takojnë… Ju kujtohet në vitin 2022, kur këto kërcënime bërthamore kanë qenë veçanërisht të fuqishme, është zhvilluar një takim mes shefit të CIA-s dhe inteligjencës ruse. Pas këtij takimi, Shtetet e Bashkuara kanë dërguar një nëndetëse me raketa balistike bërthamore në Mesdhe. Ajo ka vizituar Gjibraltarin dhe ka qëndruar atje për pesë ditë, për të treguar flamurin. Ky ka qenë një sinjal shumë i qartë se SHBA-ja ka forca bërthamore në mbështetje të NATO-s.

Kemi parë edhe shembuj të tjerë të këtyre operacioneve, përfshirë disa vizita në Evropën veriore.

Po ashtu, kemi parë se si [Perëndimi] ka nisur të flasë më shumë për rolin e forcave jostrategjike bërthamore të NATO-s në Evropë.

Intervista- Studiuesi Bernd Fischer: Situata politike? Shqipërisë i duhet një opozitë e fortë, ndryshe përfiton një parti…

Historian dhe autor i disa botimeve për Shqipërinë, Bernd Fischer vjen në një intervistë për “News 24” dhe Balkanweb mbi  librin “Një histori e përmbledhur e Shqipërisë”.

Ai ndalet në vijim në disa tema, dekomunstizimi, shkrimi dhe rishkrimi i historisë për vitet e komunizmit, lufta civile gjatë Luftës së Dytë botërore, zhvillimet në Akademinë e Shkencave, liria akademike dhe ndërhyrja e politikës. Në intervistë ai flet edhe për aktualitetin politik dhe nevojën për një opozitë të fortë për ta bërë demokracinë funksionale.

  • Zoti Fischer ne folëm ne intervistë për lentet politike që gjejmë në procesin e shkrimit apo rishkrimit të historisë. Së fundmi Instituti i Historisë i është bashkuar Akademisë së Shkencave. Ngaqë bashkimi u bë pa marrë miratim nga vetë studiuesit e Institutit të Historisë, procesi u interpretua si një proces me lente politike, pra sikur politika po e kontrollon ende historinë. Sigurisht ka shumë mënyra se si mund të funksionojë një institut studimesh historike. Si e shihni ju këtë bashkim  të bërë me forcë?  

Nuk mund të them se jam dakord  me politikën të përfshirë në këto lloj vendimesh. Mundem megjithatë të them se besoj që është jashtëzakonisht e rëndësishme që të hiqet, të largohet  politika sa më shumë nga shkrimi i Historisë, përndryshe, nuk arrini një qasje objektive dhe nuk arrini me një  produkt objektiv. Por përsëri, ju e dini, unë në SHBA dhe lexoj për ato që ndodhin por nuk kam informacione të brendshme mbi procesin se si ndodhi kjo dhe ndikimin e tij. Ndoshta do të na duhet të presim për pak kohë për të zbuluar ndikimin e plotë. Shpresoj se kjo nuk tregon që ndikimi politik do të jetë më thelbësor sa supozohet në atë që bëjnë studiuesit.

  • Ju thatë që për të kuptuar Shqipërinë duhet të kuptojmë shqiptarët. Një mënyrë për të kuptuar shqiptarët është të shohësh çfarë po ndodh në Shqipëri. Kemi një parti në pushtet prej 10 vitesh, një opozitë të ndarë e të përçarë, një ish kryeministër e ish president në një situatë nongrate. Si ta kuptojmë Shqipërinë e shqiptarët në këto kushte?   

Unë mendoj se është e rëndësishme të pranohet se demokracia është një proces shumë i vështirë dhe kompleks dhe ndonjëherë edhe një proces i pisët. Dua të them, shikoni çfarë po ndodh në Shtetet e Bashkuara, ku kemi pasur mbi 200 vjet demokraci dhe ende kalojmë nëpër periudha vështirësish ekstreme si kjo tani. Pra, nuk është ndoshta aq e pazakontë që në Shqipëri, e cila ka pasur shumë më pak përvojë me këtë lloj sistemi, ka ende disa probleme. Çdo sistem politik përfiton nga opozitat e fuqishme. Me fjalë të tjera, mendoj se është e shëndetshme që Shqipëria të ketë një opozitë të fortë. Në këtë pikë nuk e ka, pjesërisht edhe për shkak të konflikteve të brendshme në Partinë Demokratike. Mendoj se do të ishte në interes të Shqipërisë, nëse një parti e fortë opozitare do të ishte disi më e spikatur. Kjo është mënyra se si funksionon demokracia. Nëse keni vetëm një parti politike dhe përballë saj,  një seri partish më të vogla, është partia e madhe politike që merr të gjithë vendimet.

  • Me çfarë po punoni aktualisht? Çfarë dokumentesh janë në tryezën tuaj?

Kam një sërë projektesh, por prej shumë vitesh kam menduar të punoj për një biografi të Enver Hoxhës, që mendoj se duhet bërë në Shqipëri. Biografia është një mënyrë shumë e rëndësishme që njerëzit të mësojnë për historinë, sidomos për studentët sepse ju jep atyre mendime, ndjenja dhe marrëdhënie. Është  pasqyrë e një procesi politik dhe mendoj se ka vërtet nevojë për të këtu. Gjykoj se do të ishte e rëndësishme që të shkruheshin biografi për shumë nga figurat kryesore komuniste. Natyrisht do të duhen shumë vite për ta përfunduar, sepse është një proces kompleks, duke qenë se është një çështje e vështirë këtu.

  • Ju mendoni që njohja dhe analizimi i figurës së Hoxhës, do të shpjegojë atë që bëri?

Është e mundur. Padyshim që figura psikologjike e njerëzve ka një ndikim mjaft domethënës në mënyrën se si ata ecin në aspektin e jetës personale, në aspektet e situatës politike, por mendoj se është gjithashtu e arsyeshme të konkludohet se ka shumë ndikime mbi Hoxhën dhe politikat e tij.

  • Gjatë shekujve Shqipëria ka pasur shumë udhëtarë të huaj që kanë kaluar këtej dhe kanë shkruar për Shqipërinë. Shpesh ne e njohim të shkuarën tonë përmes memuareve të tyre. Jam e interesuar të di pse ju u afruat me Shqipërinë? Çfarë e veçoi Shqipërinë nga vendet e tjera të lindjes?

Shkaku ishte doktoratura ime në Universitetit e Kalifornisë dhe studiova me një nga studiuesit më të mëdhenj të Ballkanit në vitet 1970 dhe 1980. Ai quhej Dimitri Gjeorgjevic, një serb që ka shkruar shumë libra për politikën e brendshme serbe. Ishte në të vërtetë ndikimi i tij dhe sugjerimi i tij që të shikoja Shqipërinë dhe kjo ishte më 1971. Në atë moment, natyrisht, kishte shumë pak për të lexuar për shqipen dhe nuk ishte e mundur të vinte këtu.

  • Nëse nuk ishe pjesë e ndonjë partie komuniste diku në botë?

Por unë nuk isha, kështu që fillova të lexoja çdo gjë që gjeja dhe të bëja kërkime në arkiva të ndryshme të Evropës.  Publikimi i librit tim të parë ishte i vështirë në thelb për shkak të faktit se kishte kaq pak burime dytësore. Kishte materiale në arkivat e huaja por pamundësia për të ardhur këtu e bënte të vështirë. Gjithsesi, ishte ndikimi i këtij individi që u bë një mik shumë i ngushtë i imi që më solli në drejtim të historisë së Shqipërisë.

 

  • Dhe si e shihni Shqipërinë nga vizita juaj e pare e deri sot?

Për herë të parë kam ardhur këtu në vitin 1989 me një grup nga Anglia. Atëherë kisha një pasaportë kanadeze ndaj arrita të hyja në Shqipëri. Përshtypja ime e parë se  po kthehesha në kohë 50 vite, një gjysmë shekulli sa i përket nivelit të zhvillimit dhe të infrastrukturës. Ishte një përvojë që më  hapi sytë. Ishte gjithashtu shumë pozitive në shumë mënyra. Takova njerëz të mrekullueshëm. Vendi ishte shumë i bukur edhe pse ishte shumë e vështirë të shkoje nga një qytet në tjetrin sepse nuk kishte rrugë. Por në atë kohë kisha studiuar shumë për Shqipërinë dhe në të vërtetë më ka shtuar vlerësimin për Shqipërinë dhe njerëzit këtu dhe më inkurajoi të bëj më shumë. Tani për sa i përket pyetjes suaj se çfarë ka ndryshuar. Epo, shumë gjëra kanë ndryshuar qartësisht. Kryeqyteti është bërë europian, sepse nuk ka shumë ndryshim me Sofjen apo Bukureshtin. Ndërsa në zonat rurale ndoshta pak më ndryshe në thelb për shkak të faktit se sigurisht që ka ende moszhvillim në shumë fusha. Është e qartë se ka varfëri në shumë zona. Dua të them ka rezultuar që shumë njerëz largohen nga vendi për të kërkuar mundësi diku tjetër.

  • Së fundmi Aleksei Navalny, lideri i opozitës Ruse u gjet i vdekur në burg. Shumë kundërshtarë opozitarë të regjimit në Shqipëri vdiqën si Sabiha Kasimati dhe u dënuan si Musine Kokalari e shumë emra të tjerë. Me vdekjen e Navalnyt shumë njerëz mendojnë se kjo që ndodh në Rusi është tregues për vende ku procesi e dekomunistizimit nuk u krye.

Oh ishte një gjë e tmerrshme. Është një tragjedi dhe sigurisht nga këndvështrimi im është shumë e qartë se regjimi në Rusi është përgjegjës. Ky është lloji i gjërave që shohim në regjimet totalitare. Rusia ka pasur mundësi të zgjedhë të qëndrojë pak a shumë sovjetike si Bjellorusia ose të kthehet drejt Perëndimit si Polonia dhe ju e dini, përvoja polake në vitet e para pas rënies së komunizmit ekonomikisht ishte jashtëzakonisht e vështirë.

Rusia vendosi të mos e bënte këtë. Dhe si rezultat, unë nuk shoh aq shumë ndryshim midis viteve të fundit të Bashkimit Sovjetik dhe situatës aktuale politike në Rusinë e sotme. Procesi i dekomunistizimit ndoshta luan rol por  jo vetëm ai.  

  • Ju kam parë të pranishëm në “Ditët e Kujtesës”. Cila është rëndësia e aktiviteteve të tilla në përballjen me të shkuarën dhe identitetin dhe mentalitetin që na lë ajo?

Oh, absolutisht. I kam ndjekur në vite “Ditët e kujtesës” dhe mendoj se ka shumë nevojë.

Një sondazh i OSBE-së në Shqipëri vite më parë tregoi se 40% e njerëzve kishin njëfarë nostalgjie për periudhën komuniste këtu dhe shumë prej kësaj përqindjeje vjen nga mosnjohja e plotë e së shkuarës. Padyshim që shumë prej atyre që kanë qenë pjesë e sondazhit janë të rinj dhe nuk e kanë përjetuar atë sistem por është e rëndësishme që të rinjtë të kuptojnë historinë e Shqipërisë për të mos e përsëritur ose thjesht ta kuptojnë dhe të ecin përpara.

  • Ndaj na duhet një libër për Enver Hoxhën?

Absolutisht. Unë mund të jap një kontribut në këtë drejtim, por  mos i mbani shpresat për shpejt sepse këto gjëra kërkojnë shumë kohë. Mendoj se e kam bërë të qartë respektin dhe dashurinë time për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe sigurisht që do të bëj çmos që të kontribuoj më tej për të kuptuar historinë.

Intervista me Richard Grenellin: NATO dhe Ukraina, çfarë ndodh nëse Trump kthehet në Shtëpinë e Bardhë?

Intervista me Richard Grenellin, ndër ata që kualifikohen për Sekretariatin e Shtetit në rast të fitores së republikanëve

Nga: Massimiliano Herber – Gaspard Kühn (RSI/RTS)

Kur flitet sërish për një Trump të mundshëm, emri i tij shfaqet gjithmonë në grupet e opinionistëve të Uashingtonit. Edhe në mesin e diplomatëve të kryeqytetit, ekziston një bast që Richard Grenell do të jetë në një kabinet hipotetik të Trumpit më 2025. Ish-ambasadori 57-vjeçar në Gjermani është ndër njerëzit më të besuar të ish-presidentit dhe duket se do të vazhdojë të jetë i tillë: ndër kandidatët për postin e Sekretarit të Shtetit është në krye të listës.

Ne e takojmë atë në C-PAC, një vend takimi për politikanët konservatorë përgjatë Potomac. Një vend i folklorit të përhershëm parazgjedhor dhe i takimeve me republikanët më të lirë, por që është bërë gjithashtu një busull e paarritshme për të kuptuar se ku po shkon Partia Republikane në epokën e Trump. Titulli i konferencës në të cilën ishte i ftuar Grenell është emblematik: “Make Diplomacy Great Again”.

 

Pika fillestare e intervistës dhënë televizionit zviceran është deklarata e Trumpit për anëtarët e NATO-s në dështim dhe ftesa për Rusinë “të bëjë çfarë dreqin të dojë”. Grenell nënvizon se si ai pasazh u ekstrapolua nga media dhe më pas përsërit: “Nuk ka asgjë që dobëson NATO-n dhe besueshmërinë e saj më shumë se ato vende anëtare që nuk paguajnë kontributet e tyre.”

Dalja e Trumpit ka ngritur shqetësime në Evropë: nëse anëtarët e NATO-s nuk arrijnë të përmbushin kuotën e tyre, a do t’i mbrojnë Shtetet e Bashkuara ende? “Bëjuani pyetjen diplomatëve të atyre vendeve dhe përgjigju: pse nuk e paguajnë tarifën? A nuk mendojnë se po dobësojnë NATO-n? Paguani dhe nuk do të ketë probleme”.

Në vitin 2015, Obama kishte ngritur tashmë problemin e anëtarëve të Aleancës Atlantike që nuk paguanin pjesën e tyre… “Dhe edhe para Bushit, përsërit Grenell, por atëherë ata nuk kishin qenë koherent dhe nuk kishin vendosur një objektiv. Unë sfidoj çdo politikan evropian që të shkojë në Midwest dhe t’u shpjegojë arsyet e kësaj mospagese atyre që paguajnë taksa në Shtetet e Bashkuara. Amerikanët janë të lodhur nga kjo”.

 

Cilat janë pasojat për NATO-n me një Presidencë Trump? “Unë besoj se çdo vend që nuk investon 2% të PBB-së së tij në mbrojtje nuk duhet të lejohet të votojë për anëtarësimin e anëtarëve të rinj.” Pa përmendur emra, Grenell nuk kursen as Holandën – mes atyre që nuk kishin arritur kuotën e tyre në 2023 – kryeministri i së cilës Mark Rutte është kandidat për të pasuar Stoltenberg si Sekretar i Përgjithshëm i NATO-s në korrik: “Nuk duhet të ketë një Sekretar të Përgjithshëm që vjen nga një vend që nuk ka paguar detyrimet. Nuk është e drejtë”.

 

Nga NATO në Ukrainë është një hap i shkurtër. Pse Trumpi dhe republikanët në Dhomën e Përfaqësuesve hezitojnë për një paketë të re ndihme për Kievin? “Sa larg kemi arritur? Rreth 150 miliardë dollarë… Paratë e taksapaguesve për një luftë dhe nuk duket se ka ndonjë plan paqeje në horizont. Unë jam diplomat: ka shumë njerëz në Pentagon që mund t’ju shpjegojnë ecurinë e luftës, por askush që flet për një negociatë paqeje…”.

A është kjo kritika që ju drejtoni Shtëpisë së Bardhë? “Duhet të jenë dy persona në Zyrën Ovale pas Presidentit: njëri është Sekretari i Mbrojtjes që thotë “President, ne jemi gati, nuk negociojmë, kemi forcën ushtarake për të goditur. Por pranë tij duhet të ishte Sekretari i Shtetit duke i thënë: “Prit pak! Ne mund të provojmë sanksione, të bëjmë presion mbi aleatët tanë… Ka shumë gjëra që mund të bëjmë për të shmangur luftën”.

Një kritikë për administratën e Biden dhe Anthony Blinken. Trump thotë se do ta zgjidhë konfliktin mes Rusisë dhe Ukrainës brenda 24 orëve. I jep Putinit dritën jeshile? “Shiko, shpjegon Grenell, le të kthehemi te origjina e kësaj lufte, dhjetë vjet më parë, dhe marrëveshjet e Minskut. Ishte diçka. Sot nuk flitet më për marrëveshje të ngjashme dhe besoj se Blinken ka përgjegjësi. Nuk po them të bëjmë një “Minsk 3″, por të përpiqemi të negociojmë duke pasur parasysh atë traktat.”

 

A mendoni se në një moment Ukraina do të duhet të japë dorëheqjen për të hequr dorë nga një pjesë e territorit të saj të pushtuar? “Unë mendoj se integriteti territorial i Ukrainës është jashtëzakonisht i rëndësishëm dhe se është një nga gjërat për të cilat duhet të jemi të papranueshëm në tryezën e bisedimeve. Por, sigurisht, anëtarësimi në NATO duhet të jetë një nga temat që duhet ngritur në një negocim të tillë”. NATO përsëri. Jemi ende në fushatë zgjedhore dhe kanë mbetur edhe dhjetë muaj deri në vitin 2025, por edhe duke folur me Ric Grenell duket qartë se roli i Amerikës së Trumpit në botë është i destinuar të ndryshojë. Dhe në Uashington ka nga ata që po bëjnë presion që ajo të fillojë menjëherë.rsi-eb

Intervista: Dr. Krasniqi flet për dëshmitë e mbledhura për krimet e luftës në Kosovë

VOA/Artan Haraqija

Dr. Salih Krasniqi është kirurgu që gjatë luftës në Kosovë, pesë ditë bënte përpjekje të trajtonte të plagosurit në Klinikën Universitare të Prishtinës dhe në fundjavë operonte të plagosurit në zona lufte, duke u bërë dëshmitarë i atyre që i quan krime lufte ndaj pacientëve shqiptarë. Gjatë intervistës me kolegun Artan Haraqija – Dr. Krasniqi gjithashtu thotë se dëshmitë e gjetura prej tij konfirmojnë se si pacientët shqiptarë të lënduar gjatë luftës prezantoheshin rrejshëm si viktima të sulmeve ajrore të NATO-s, ndonëse gjatë vizitave të tyre ai gjente plagë nga armë zjarri të forcave serbe.</stron

Kirurgu i luftës, siç njihet në Kosovë Dr. Salih Krasniqi, thotë se ka mbledhur dëshmi për mbi 1200 pacientë shqiptarë në Klinikën Universitare të Prishtinës ndaj të cilëve, sipas tij, janë kryer krime dhe tortura nga forcat serbe.

Të gjitha dëshmitë, nga maji i vitit 1998 deri në qershorin e vitit 1999, i ka botuar në librin me dy vëllime për të cilin thotë se ka punuar mbi 20 vjet. Në mbi 1000 faqe, ai ofron dosjet e siguruara në Klinikën Universitare të Prishtinës si dëshmi për pretendimet që bën.

Dr.Salih Krasniqi

Dr.Salih Krasniqi

“Janë edhe 45 punonjës shëndetësorë të vrarë në të gjithë Kosovën. Në libër janë të përfshirë fëmijët dhe të rriturit. Nga fëmijët, në libër janë rastet e 402 fëmijëve dhe 741 të rriturve.”

Ai thotë se nuk ka mbledhur dëshmi vetëm duke u mbështetur në dokumentacionin që e ka gjetur pas luftës në QKUK, por në jo pak raste, ndërsa ishte pjesë e stafit mjekësor në kryeqytetin e Kosovës, ka qenë edhe vetë dëshmitar i atyre, që i përshkruan si krime dhe tortura që janë kryer ndaj shqiptarëve, ndërsa ishin të shtruar si pacientë.

Kur shkonim për vizitë, pacientët na thonin ‘ju lutem mos na ndihmoni, sepse më pas po na rrahin më keq se sa kur nuk na ndihmoni”

“Gjatë trajtimit të tyre ata janë mbajtur të lidhur te radiatori, apo pas krevatit, ose me armë iu kanë hapur plagët pacientëve pasi janë operuar, pra iu kanë hapur plagët me automatik. Ne kemi qenë një numër i vogël deri më 18 mars 1999 në punë. Kur shkonim për vizitë, pacientët na thonin ‘ju lutem mos na ndihmoni, apo mos na sillni barëra apo ushqime më shumë, sepse më pas po na rrahin më keq se sa kur nuk na ndihmoni fare”.

Zëri i Amerikës: Pasi jeni larguar ju?

Dr. Salih Krasniqi: Po, sepse pasdite ne nuk ishim aty dhe ata (serbët) bënin çfarë të donin me ta.

Përgjatë luftës në Kosovë ato pak media ndërkombëtare që ende lejoheshin të punonin nën kushte të rrepta të regjimit të Slobodan Millosheviqit, me raste ftoheshin nga udhëheqësit serbë të spitalit të Prishtinës për të filmuar viktima civile shqiptare e serbë që trajtoheshin në QKUK. Qëllimi ishte të tregohej se si po viktimizohen civilët nga sulmet ajrore të NATO-s.

Një vajzë shqiptare mbahet nga infermieret në Klinikën Kirurgjikale të Prishtinës që të filmohet nga kamerat në një rast të organizuar veçanërisht për mediat ndërkombëtare nga Drejtoria serbe e QKUK-së më 2 Prill 1999

Një vajzë shqiptare mbahet nga infermieret në Klinikën Kirurgjikale të Prishtinës që të filmohet nga kamerat në një rast të organizuar veçanërisht për mediat ndërkombëtare nga Drejtoria serbe e QKUK-së më 2 Prill 1999

Një nga këto raste ishte ai i 2 prillit të vitit 1999.

“Që kur filloi agresioni i NATO-s ne kemi pranuar çdo ditë shumë civilë të plagosur. Unë do të doja të pyesja NATO-n a e dinë ata se kë po lëndojnë bombat?”, tha më 2 prill 1999 drejtori i Klinikës Kirurgjikale, Rade Grbiç.

Dr. Salih Krasniqi thotë se ish kolegu serb nga koha e luftës ka prezantuar rrejshëm pacientët shqiptarë si viktima të NATO-s dhe shton se ai ka gjetur fakte për këtë.

Në bazë të të dhënave thuhet se nga këta 252 pacientë mungojnë rreth 111 pacientë që nuk janë regjistruar fare”

“Unë gjeta të dhënat se janë 420 pacientë dhe ai (Gërbiç) thotë se kanë qenë 60%, që i bie 252 pacientë të jenë të operuar në QKUK kinse prej lëndimeve të shkaktuara nga NATO. Por kur i kam nxjerrë të dhënat se çfarë diagnoze, apo çfarë operimi është bërë, numri i tyre është shumë i vogël. Në bazë të të dhënave thuhet se nga këta 252 pacientë mungojnë rreth 111 pacientë që nuk janë regjistruar fare. Lind pyetja se ku kanë shkuar këta pacientë nëse janë pranuar, por nuk janë regjistruar”.

Një rast i mirë, sipas Dr. Salih Krasniqit, për të sqaruar se si viktimat e sulmeve nga forcat serbe janë prezantuar si viktima të bombardimeve të NATO-s është rasti i burgut të Dubravës, në afërsi të Istogut.

Më 19 dhe 21 maj 1999, NATO kreu sulme ajrore në këtë burg duke thënë se kjo u bë si reagim ndaj aktiviteteve ushtarake jugosllave afër zonës së burgut. Nga këto sulme zyrtarisht dihet për 19 të vrarë, kryesisht shqiptarë, që mbaheshin të burgosur aty dhe qindra të plagosur.

“Në këtë vend është kryer humbja më e tmerrshme e të burgosurve. Ka pasur një numër të madh viktimash të cilët janë transferuar në spitalin më të afërt dhe hetimet janë në vazhdim”, tha më 21 maj 1999 gjyqtari hetues serb, Vladan Vojiç nga Peja.

Mirëpo Dr. Salih Krasniqi, thotë se diagnozat e pacientëve që i ka gjetur në QKUK tregojnë një histori krejt tjetër.

“Masakra aty ishte kryer prej institucioneve serbe e jo prej NATO-s, siç e kanë shkruar edhe në historitë e pacientëve që i kam hasur ku thuhet se janë të plagosur prej NATO-s. Mirëpo, në diagnozat që kam gjetur unë thuhet se kanë qenë të plagosur me armë zjarri, pra prej armëve të vogla të zjarrit e jo prej sulmeve ajrore. I kanë nxjerrë në fushën e sportit në Burgun e Dubravës dhe kanë filluar t’i gjuajnë të gjithë. Disa që kanë arritur të ikin. Ata i kanë plagosur ndërsa ishin të fshehur nëpër puse apo vende të tjera.”

Ai thotë se një tjetër krim që është kryer me shqiptarët në Dubravë është se shumica prej tyre, megjithëse ishin të lënduar, nuk janë dërguar asnjëherë në spital për trajtim. Dr. Krasniqi thotë se nga rreth 300 të lënduar, vetëm 31 ish të burgosur janë regjistruar si pacientë në spital.

“Të gjithë i kanë mbajtur fillimisht nga 4 deri në 20 ditë në burg e më pas 31 prej tyre i kanë sjellë në spital. Të tjerët i kanë dërguar nëpër burgje. Edhe ata që i kanë sjell në spital, pas 3 apo 5 ditësh i kanë liruar nga spitali dhe i kanë dërguar nëpër burgjet serbe”.

Zëri i Amerikës: Sa prej tyre kanë pasur nevojë për trajtim mjekësor dhe që nuk është lejuar t’u jepet?

Dr. Salih Krasniqi: Pothuajse të gjithë pasi gati të gjithë kanë qenë të plagosur, kryesisht prej forcave serbe.

Fat të ngjajshëm me të plagosurit e burgut të Dubravës, sipas Dr. Salih Krasniqit, kishin edhe qindra pacientë të tjerë shqiptarë që ndonëse trajtimi mjekësor do të mund të bënte dallimin mes jetës apo vdekjes, janë dërguar në burgje.

“Ma kanë marrë për shembull Muhamet Kiçinën, një djal i ri, në janar të vitit ’99, e kanë kapur në Drenas të plagosur nën sqetullën e djathtë, e kanë sjellë në spital serbët dhe e kemi operuar me Profesor Sadri Bajraktarin, mirëpo pas dy tre ditëve e kanë marrë prej spitalit megjithëse ne nuk e kemi nënshkruar fletë-lëshimin sepse nuk ishte në gjëndje të dërgohet në burg. Ne nuk na pyetën.

Muhamet Kiçina dhe një tjetër pacient, Naim Çufaj të cilin Dr. Krasniqi thotë se e ka nxjerrë ilegalisht nga spitali dhe e ka dërguar në shtëpinë e tij, i kanë mbijetuar luftës në Kosovë.

Gjatë kohës së luftës, Dr. Krasniqi, bënte dy punë. Pesë ditë të javës punonte në Qendrën Klinike Universitare, ditëve të tjera, shkonte nëpër zona ku bëhej luftë dhe trajtonte pacientë dhe ushtarë të UÇK-së.

“Ne kemi qenë të caktuar në atë mënyrë, një grup që nuk ka punuar në spital, ata punonin nga e hëna deri të premtën e të premten shkonim ne grupi që punonim në spital që t’i ndrrojmë. Nëpër spitale ushtarake (të UÇK-së) ose e kam marrë pushimin vjetor kinse po shkoj dikund dhe kam shkuar në zona të luftës. “

Zëri i Amerikës: Si e kaluat këtë pa u marrë vesh se çfarë po bëni sepse kjo ishte me rrezik edhe për jetën tuaj?

Dr. Salih Krasniqi: Shumë më tepër jam frikësuar ndërsa shkoja në male se sa kur isha në mal, sepse aty ishim të armatosur. Mirëpo, gjatë rrugës ishte problem. Disa kolegë i kanë zënë dhe i kanë rrahur

Dr. Krasniqi thotë se është duke punuar që të përkthejë librin në gjuhën angleze dhe atë gjermane. Ndërkaq, shton ai, Ministria e Drejtësisë e Kosovës është duke mbledhur material për të dëshmuar krimet e kryera nga forcat serbe në Kosovë.

Intervista- Brink: Ukraina duhet të fitojë. SHBA dhe aleatët do ta mbështesin

Ambasadorja e Shteteve të Bashkuara në Ukrainë, Bridget Brink

VOA/Myroslava Gongadze

Ambasadorja e Shteteve të Bashkuara në Ukrainë, Bridget Brink thotë se Uashingtoni do të vazhdojë ta mbështesë Ukrainën në luftën e saj kundër agresionit rus, ndërsa Kievi shënon sot dy vjetorin e fillimi të luftës. Në një intervistë me korrespondenten e Zërit të Amerikës, Myroslava Gongadze, diplomatja amerikane thotë se Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të jenë të angazhuara për të mbështetur Ukrainën, pavarësisht debatit në rritje në Uashington dhe kryeqytetet europiane mbi të ardhmen e mbështetjes financiare dhe ushtarake për Kievin.

Zëri i Amerikës: Mbërritët në Ukrainë si ambasadore amerikane pak muaj pas sulmit frontal. Si e gjetët Ukrainën atëherë dhe si është ajo tani?

Bridget Brink: E gjeta Ukrainën dhe ukrainasit të fortë dhe rezistentë dhe i gjej ekzaktësisht kështu edhe sot. Dhe jam vërtet krenare që e kemi mbështetur Ukrainën. Thjesht duhet t’i ndihmojmë që ta përmbushin misionin.

Zëri i Amerikës: Sot Ukraina ka nevojë të madhe për mbështetje ushtarake. Ka vonesa në Kongres për këtë mbështetje. Si po ua shpjegoni ukrainasve se përse po i duhet kaq shumë kohë Shteteve të Bashkuara të vendosin se kur dhe si do ta mbështesin Ukrainën?

Bridget Brink: Ajo çfarë u kam shpjeguar ukrainasve është se ka mbështetje dypartiake për Ukrainën në Amerikë dhe në Kongresin tonë. Unë, presidenti dhe të gjithë të tjerët në administratë, po bëjmë gjithçka të mundur për t’i komunikuar Kongresit dhe gjithashtu popullit amerikan se përse është e rëndësishme të mbështetet Ukraina dhe do të vazhdojmë ta bëjmë këtë.

Zëri i Amerikës: Megjithë mosveprimin nga Kongresi për të dërguar mbështetjen shumë të nevojshme, sipas një studimi të Institutit Pew 73% e amerikanëve mbështesin Ukrainën si një çështje e sigurisë kombëtare për Shtetet e Bashkuara. Ka mbështetje dypartiake, siç thatë dhe juve, edhe në Kongres. A po fiton Ukraina në të mirë të interesit kombëtar të Shteteve të Bashkuara?

Bridget Brink: Absolutisht që po. Siç tha Presidenti Biden, ne mbështesim Ukrainën që ta fitojë këtë luftë, duke u siguruar që kjo të jetë një humbje strategjike për Putinin. Dhe mendoj se ka mbështetje të gjerë për këtë në Kongres dhe nga populli amerikan.

Zëri i Amerikës: Zëra konservatorë në Kongres kërkojnë llogaridhënie në lidhje me ndihmat amerikane për Ukrainën. Inspektorët amerikanë vizituan rishtazi Kievin. A mund të na jepni informacion të mëtejshëm? Si funksionon procesi i llogaridhënies këtu në Ukrainë?

Bridget Brink: Mund t’ju them se e ndjekim me shumë vigjilencë këtu nga ambasada. Gati një e treta e ekipit tim është i angazhuar me mbikëqyrjen. Kemi gjithashtu tre inspektorë të përgjithshëm që gjenden po në ambasadë. Dhe ata kanë një personel prej 400 vetash në mbarë botën. Pra, ka mbikëqyrje që po bëhet, si me ukrainasit, edhe me ne në ambasadë, si dhe më gjerë.

Zëri i Amerikës: A kanë qasje tek objektet ku mbahen këto armatime dhe municionet e tjera?

Bridget Brink: Kanë qasje në çdo vend ku mundemi të shkojmë fizikisht, si dhe tek vendet ku nuk shkojmë dot, si p.sh. në front. Kemi dalë me disa mënyra alternative për të mbajtur një bilanc të armatimeve.

Zëri i Amerikës: Cilat janë këto mënyra alternative?

Bridget Brink: Ndoshta nuk e them dot konkretisht, por kemi gjetur mënyra se si mund t’i përmbahemi rregullave dhe ligjit, pa i vendosur njerëzit në rrezik.

Zëri i Amerikës: Gjatë dy viteve të fundit, Shtetet e Bashkuara e ndihmuan shumë Ukrainën ushtarakisht, por realisht shumë prej fondeve mbeten në Shtetet e Bashkuara. Në komunitetet rurale që prodhojnë këto armatime. A keni informacion se si shpenzohen paratë?

Bridget Brink: Faleminderit për këtë pyetje. Në fakt fondet për Ukrainën shpenzohen në 31 shtete në mbarë vendin dhe këtu përfshihen raketat Patriot në Arizona. Ka artileri në Pensilvani. Ka madje automjete nga shteti im Miçigani. Pra kjo është realisht edhe shumë e rëndësishme për amerikanët dhe vendet e punës në Amerikës, ndërkohë që mbështetet gjithashtu Ukraina.

Zëri i Amerikës: Ekonomia ukrainase, megjithë luftën dhe rënien domethënëse, ka mbijetuar. Shtetet e Bashkuara ndihmuan shumë. Si pritet të jetë pamja për vitin tjetër për ekonominë ukrainase, nga perspektiva juaj? Dhe çfarë mekanizmi të ri planifikoni të përdorni për ta ndihmuar Ukrainën të mbijetojë ekonomikisht?

Bridget Brink: Kjo është ndoshta një nga sukseset më të mëdha që ka patur Ukraina, jashtë sferës ushtarake. Ekonomia ukrainase është rritur me 5% vitin e kaluar. Kjo është fenomenale. Një pjesë e madhe e kësaj është kapacitetet e Ukrainës për të vazhduar eksportet. Dhe kjo u arrit megjithëse Rusia u largua nga iniciativa për drithin e Detit të Zi, nëpërmjet përpjekjeve tepër të guximshme dhe krijuese. Korridore të reja u krijuan nga portet e Detit të Zi. Dhe tashmë 760 anije dhe mallra në sasi mbi 23 milionë tonë metrikë janë transportuar të sigurta në rrugë detare. Dhe kjo është e rëndësishme për botën, pasi kështu merren drithi dhe furnizimet e tjera, por është edhe shumë e rëndësishme për ekonominë e Ukrainës.

Zëri i Amerikës: Biseduam me bizneset ukrainase dhe ata vlerësojnë në veçanti mekanizmin e siguracionit që po përdorin institucionet financiare perëndimore. A synoni ta zgjeroni më tej këtë përpjekje?

Bridget Brink: Po. Po punojmë së bashku me qeverinë ukrainase dhe partnerë të tjerë që të japim mbështetje me të gjitha mënyrat që mundemi. Me rritje të eksporteve nga portet e Detit të Zi, nga portet e Danubit dhe me përmirësimin e pikave të kalimit kufitar, si dhe gjëra të tjera për të lehtësuar këto eksporte dhe për të sjellë më shumë të ardhura në arkën e shtetit. Kjo është një pjesë e madhe e ndihmës sonë për kapacitetet e Ukrainës, në mënyrë që ajo të mbështetet në forcat e saj.

Zëri i Amerikës: Çfarë parashikimi keni për vitin e ardhshëm, për Ukrainën dhe rajonin?

Bridget Brink: Është i njëjti si në periudhën kur mora detyrën. Ukraina duhet të fitojë. Shtetet e Bashkuara së bashku me partnerët dhe aleatët, do të vazhdojnë t’i mbështesin ukrainasit për këtë objektiv. Dhe kjo do të thotë rimarrje të territoreve, afrim të mëtejshëm me Evropën, me BE-në dhe rrjedhimisht me NATO-n; përparim drejt asaj çfarë dëshirojnë ukrainasit – një vend sovran, të pavarur dhe të begatë që është i integruar në institucionet euro-atlantike, që do të jetë një partner i rëndësishëm për Shtetet e Bashkuara. Dhe kjo është ajo çfarë mbështesim ne.

Intervista- Shtuni: Konflikti në Lindje të Mesme po përshkallëzon polarizimin në Ballkanin Perëndimor

VOA/Garentina Kraja

Konflikti ndërmjet Izraelit dhe Hamasit, që filloi me sulmin terrorist të grupit militant palestinez dhe po vazhdon me kundërpërgjigjen e përgjakshme ushtarake izraelite në Gazë, ka shkaktuar polarizim global. Ky konflikt, sipas ekspertëve, po lë gjurmë edhe në shtetet e Ballkanit Perëndimor në aspektin e sigurisë dhe tek përdorimi në rritje i gjuhës së urrejtjes. Në një intervistë me Zërin e Amerikës, studiuesi Adrian Shtuni, që studion fenomenin e radikalizmit dhe ekstremizmit të dhunshëm, paralajmëron se polarizimi social dhe politik që ekziston sot në shtetet e rajonit, i nxitur nga gjuha e urrejtjes lidhur me konfliktin në Lindje të Mesme mund të përshkallëzojë situatën e brishtë veçanërisht në Kosovë.

Zëri i Amerikës: Zoti Shtuni, si studiues i ekstremizmit të dhunshëm, grupeve terroriste dhe njohës i dinamikave në Ballkanin Perëndimor, së fundmi keni paralajmëruar për ndikimin e konfliktit ndërmjet Izraelit dhe Hamasit në Ballkanin Perëndimor. Si po manifestohet ky konflikt?

Adrian Shtuni: Ky është një konflikt mjaft i rëndësishëm. E kemi parë nga vëmendja e gjerë që kërkon, nga konsumi, nga ana e publikut, i informacionit në lidhje me konfliktin dhe në vetvete, si konflikt, ka shumë ndikim edhe në aspektin humanitar edhe në atë të sigurisë, sepse ka edhe një lidhje më të afërt me popullin e Palestinës dhe problemin e Palestinës në Ballkanin Perëndimor edhe për arsye fetare.

Në aspektin e sigurisë kemi disa lloj trendesh, të cilat janë të dukshme. Një nga këto trende kryesore është frika për një valë të re refugjatësh dhe migrantësh të paligjshëm të cilët mund të kalojnë nëpërmjet Ballkanit Perëndimor, që është një nga rrugët kryesore për kalimin e migrantëve, refugjatëve për në Bashkimin Evropian. Siç është parë edhe gjatë krizës së Sirisë dhe Irakut, në këto lloj valësh të migrantëve janë infiltruar elementë terroristë, që pastaj kanë kryer aktivitete, akte terroriste në Evropë.
Një shqetësim tjetër është ai i gjuhës së urrejtjes. Kemi parë shtim të gjuhës së urrejtjes sidomos në mediat sociale, që është e lidhur me konfliktin. Kemi parë një valë po ashtu shqetësuese të keqinformimit dhe dezinformimit.

Dhe e katërta është pikërisht radikalizmi që vjen nga kombinimi i faktorëve të mësipërm dhe që çon pastaj së bashku me polarizimin social në fenomenet e tjera shumë të rrezikshme, që mund të çojnë deri në sulme terroriste, apo aktivitetet të tjera. Dhe mobilizim, që mund të jetë i ngjashëm me atë që kemi parë gjatë luftës në Siri dhe Irak, nga e cila vetëm nga Ballkani kanë shkuar mbi 1,000 individë, që i janë bashkuar kryesisht organizatave terroriste.

Zëri i Amerikës: Megjithatë për çështjen e rekrutimit të luftëtarëve të huaj, ju thoni, në raportin tuaj të fundit, se rreziku është i ulët për këtë çështje. Por theksin e keni vënë te dinamikat rajonale. Për çfarë dinamika e keni fjalën?

Adrian Shtuni: Ne e pamë, sulmi i Banjskës, ishte një sulm që shkon përtej terrorizmit, ishte një sulm paramilitar me qëllim destabilizimin e Kosovës, jo vetëm në veri, por që ka edhe një dimension rajonal, sepse ky destabilizim nuk mund të përmbahet thjesht në Kosovë nëse arrin të jetë i suksesshëm. Kemi një problem të jashtëzakonshëm me polarizimin brenda Kosovës por edhe të Bosnjës. Unë në raport fokusohem më tepër në Kosovë. Kemi një polarizim social, një polarizim politik. E shikojmë në diskursin e përditshëm, kemi tendenca përplasjeje ndëretnike. Nuk ka qenë vetëm sulmi i Banjskës; ka pasur edhe incidente të tjera të shpeshta dhe kemi në një situatë të tillë, që është mjaft e tensionuar dhe mundet të kalojë shumë kollaj në përplasje fizike, kemi probleme të tensionit të shtuar që ndërlidhen me konfliktet tjera.

Në këtë rast me konfliktin e Palestinës, ku kemi një konflikt me tre dimensione – konflikt për territor, konflikt me bazë etnike, por edhe me një lloj baze fetare. Të njëjtat gjëra i kemi parë edhe në Ballkan gjatë kohës së luftës në vitet ’90 si në Bosnje dhe në Kosovë, ku ka qenë një luftë për territor, por edhe luftë e fokusuar tek marrëdhëniet ndëretnike dhe ka pasur një komponent të qartë fetar. Mos të harrojmë që në luftën e Kosovës mbi 200 xhami janë dëmtuar ose shembur. Në njëfarë mënyre edhe në krahun tjetër dhjetëra kisha ortodokse po ashtu janë dëmtuar ose janë sulmuar. Dhe kur shikojmë një ngjashmëri midis të dyja konflikteve, shikojmë sensitivitetin e publikut dhe këtë valë qoftë të dezinformimit, qoftë të gjuhës së urrejtjes, shumë kollaj mund të kalohet në radikalizëm të përshpejtuar, i cili pastaj çon akoma më tepër në polarizim dhe në aktivitete potencialisht shumë të rrezikshme për situatën e sigurisë brenda në Kosovë dhe në rajon. Këto janë të ndërlidhura, nuk mund të shikohen veçmas, sepse janë duke ndodhur në të njëjtën kohë. Nuk mund ta mbash situatën të izoluar nga faktorë të tjerë që ndikojnë për shkak të rezonancës në popull, për shkak të ndjeshmërisë që ka ndaj këtij konflikti, që është duke u zhvilluar në Gazë dhe që fatkeqësisht ka qenë shumë i përgjakshëm.

Zëri i Amerikës: Megjithatë ju thoni se rajoni qëndron më mirë se vendet tjera të Evropës sa i përket dhunës ose incidenteve anti-semite dhe incidenteve të tjera që lidhen drejtpërdrejt me konfliktin. Gjetët që gjuha e urrejtjes ka shënuar rritje, sikur që ka shënuar rritje edhe dezinformimi, e thatë edhe tani, si dhe keqinformimi. A bëhet fjalë për faktorë të jashtëm që nxisin këto fenomene, apo janë reagim ndaj situatës?

Adrian Shtuni: Është një pyetje jashtëzakonisht e mirë që kërkon hulumtim të vazhdueshëm dhe kërkon sidomos rritje të vigjilencës nga autoritetet përgjegjëse për sigurinë në Ballkan. Ne kemi parë më përpara dhe e kam thënë që pas luftës së Kosovës, kemi pasur një infiltrim të shoqërisë nga elementë shumë problematikë që kanë sjellë një ideologji radikalizuese, të tipit ekstrem, që më prapa është materializuar edhe me atë valën e luftëtarëve të huaj që kemi parë, që kanë shkuar në Siri dhe Irak dhe që fatkeqësisht akoma kemi qytetarë të vendeve të Ballkanit që vazhdojnë të luftojnë në Siri. Kjo nuk ka ndodhur aksidentalisht, nuk ka ndodhur brenda natës. Ka ndodhur falë një pune që ka qenë e dedikuar, e mirë financuar nga jashtë, që ka ardhur fatkeqësisht edhe si mungesë e njohurive nga autoritetet vendore se çfarë ishte kjo ideologji dhe ku mund të çonte.

Kështu që deri tani ne nuk kemi parë elemente të cilat do të na bënin të mendonim se është duke u përgatitur një valë e re luftëtarësh të huaj për të luftuar nga Ballkani në Gaza për një sërë arsyesh – arsye gjeografike, Gaza është vend mjaft i izoluar, nuk është kollaj të arrish atje, edhe për arsye ideologjike, sepse nuk është e njëjta gjë. Shteti Islamik dhe Hamasi kanë diferenca në ideologji, kanë qasje taktike të ngjashme, sikur e pamë në sulmet terroriste që u bënë në Izrael. Por kanë një ideologji që është e ndryshme. Ndërkohë që Shteti Islamik ka një ideologji për të krijuar një Kalifat dhe që është një synim që kalon përtej nacionalizmit vendor, Hamasi është një lëvizje që ata e konsiderojnë çlirimtare, është një lëvizje nacionaliste, pavarësisht se e ka elementin islamik në mes.

Sa i përket gjuhës së urrejtjes, kam përshtypjen se është një kombinim. Unë e kam ndjekur nga afër çfarë është duke ndodhur edhe gjatë protestave. Kemi parë thirrje të cilat janë anti-semite, si për shembull “Mbani botën të pastër” duke përdorur simbolet e shtetit të Izraelit, të hedhura në një kosh plehrash, apo thirrje që të ketë “Nga lumi deri në det vetëm një Palestinë” që do të thotë të fshihet nga harta shteti i Izraelit. Këto janë thirrje problematike, por nuk janë thirrje të cilat e kanë origjinën në Ballkan. Këto i kemi parë edhe në vende të tjera dhe kjo tregon që ka njëfarë ekoje të narrativave që nuk janë autentike dhe nuk janë të lindura në Ballkan, por reflektojnë njëfarë solidariteti fatkeqësisht që i bën jehonë gjuhës së urrejtjes. Nuk kemi parë sulme të drejtuara ndaj komunitetit qoftë izraelit, apo palestinez, gjë që është pozitive në këtë moment.

Por, sa i përket pastaj dezinformimit, keqinformimit këtu unë kam vërejtur që ka elemente që mua më shqetësojnë. Për shembull, kam vënë re në mediat sociale që ka shumë llogari të cilat nuk janë të identifikuara, janë anonime dhe përdorin një gjuhë që duket sikur është përkthyer me ‘Google translate’. Kam përshtypjen, pavarësisht se nuk e kam bindjen, sepse duhet që ta studioj më thellë fenomenin, por kam përshtypjen, që ka instanca që ndoshta janë duke përdorur këtë konflikt për të infiltruar narrativa problematike, që çojnë tek përplasjet ndëretnike, ndërfetare, që çojnë tek gjuha e urrejtjes, çojnë tek manipulimi i opinionit publik dhe duhet që të ketë vëmendje të shtuar sepse ka mangësira nga platformat e mediave sociale në menaxhimin e këtyre lloj informacioneve, në pastrimin e tyre, heqjen e tyre dhe kjo vjen për shkak se fokusin e kanë kryesisht tek gjuhët kryesore, tek anglishtja, tek frëngjishtja, tek spanjishtja, por nuk ka një vëmendje të posaçme tek gjuhët e Ballkanit si shqipja apo serbishtja.

Zëri i Amerikës: Duke marrë parasysh rolin aktiv të Shteteve të Bashkuara në dy konflikte globale, konfliktin e Ukrainës dhe konfliktit e Izraelit me Hamasin, a mendoni se kanë vëmendje të mjaftueshme për të arritur me sukses një marrëveshje mes Serbisë dhe Kosovës këtë vit?

Adrian Shtuni: Unë mendoj që sa më tepër kriza akute të sigurisë të jenë në botë, aq më shumë është e nevojshme që kriza midis Kosovës dhe Serbisë të zgjidhet për shkak se vëmendja fatkeqësisht është e limituar, resurset janë të limituara dhe në qoftë se ka zjarre më të mëdha, që janë duke u djegur me dimensione akoma më të mëdha rajonale, fatkeqësisht mund të mos ketë nivelin maksimal të impenjimit, sidomos kur ky impenjim është frustruar nga një qasje jo bashkëpunuese. Prandaj duhet që të ketë një shtim të impenjimit real, jo thjesht me fjalë, për të zbatuar marrëveshjet e arritura në mënyrë që të shkohet drejt normalizimit të marrëdhënieve. Përndryshe kam frikë se me gjithë këto konflikte, në Ukrainë, në Gaza, sulmet e grupeve si Houthi po edhe në vendet e tjera, kam frikë se nëse vazhdohet në këtë mënyrë mund të kemi destabilizim potencial në veri të Kosovës, por edhe në rajon. Dhe këtu pikërisht është edhe shqetësimi, prandaj duhet të ketë më tepër vëmendje dhe më tepër impenjim për gjetjen e një zgjidhjeje.

Kemi një vend mjaft të polarizuar. Po t’i hapim gazetat qoftë në Kosovë, qoftë në Shqipëri, qoftë në Serbi, qoftë në Bosnjë, kryefjala e titujve është luftë. Në qoftë se njerëzit hapin televizorin shikojnë luftë, në Gaza, në Ukrainë. Hapin gazetat lexojnë për luftë, luftë lokale, luftë brenda komuniteteve të tyre dhe në qoftë se shkojnë në media sociale dhe gjëja kryesore që shikojmë është që nuk ka durim për debat, por ka vetëm sharje dhe kërcënime, atëherë të gjitha këto kombinohen me njëra tjetrën për të krijuar një situatë, e cila është shumë problematike dhe nga polarizimi social, polarizimi politik, sepse nuk kemi vetëm polarizim ndëretnik, kemi edhe polarizim politik brenda etnik. Në Kosovë, po ta shikojmë, nuk ka dialog midis palëve politike, partive politike, jo dialog konstruktiv, sidomos në një kohë krize. Kjo është e pashpjegueshme. Të gjitha këto shtojnë tensione dhe ky polarizim i shtuar, bashkë me faktorët që vijnë nga jashtë, shton stresin, shton ankthin, shton edhe radikalizimin dhe në qoftë se kemi radikalizëm të shtuar për shkak të polarizimit, atëherë mund të kemi dhe dhunë politike, që ne faktikisht e kemi parë. Dhunë politike në Banjska, që ka qenë jashtëzakonisht e rrezikshme dhe që akoma nuk është zgjidhur, sepse akoma dhe sot Radoiçiç dhe ata që e kanë kryer atë akt janë duke ecur të lirë, nuk janë përballur me asnjë lloj drejtësie. Kjo akoma më tepër na shqetëson sepse sjell edhe komponentin tjetër, që ka shtete dhe jo vetëm grupacione që janë të interesuar për destabilizim në rajon.

Intervista- Courtney: Në Rusi ka shenja të stresit politik

Njerëz duke vënë buqeta lulesh në Moskë, më 17 shkurt 2024, në nderim të politikanit opozitar rus, Aleksei Navalny, i cili vdiq në një burg, po atë ditë.

 

Valona Tela

Dy vjet pasi Rusia ka nisur pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës, në këtë vend ka “shenja të stresit politik dhe social”, thotë William Courtney, studiues i lartë në Rand Corporation – institut me bazë në SHBA.

Në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë, ish-diplomati amerikan, dikur ambasador në Kazakistan dhe në Gjeorgji, thotë se ndryshimi i regjimit në Rusi është një mundësi, por shprehet i kujdesshëm në bërjen e parashikimeve.

“Rusia po bëhet gjithnjë e më represive me kalimin e kohës. Në mbi tri dekada të pavarësisë moderne, Rusia nuk ka qenë kurrë më represive brendapërbrenda dhe kurrë më agresive jashtë vendit. Pra, deri diku, ky është një lloj i territorit të ri”, thotë Courtney.

Aktualisht, lufta në Ukrainë, thotë ai, ka hasur në ngërç – “gjatë vitit të kaluar, asnjëra palë nuk ishte në gjendje të ndërmerrte ndonjë ofensivë të suksesshme kundër palës tjetër”.

William Courtney, studiues i lartë në Rand Corporation - institut me bazë në SHBA.

William Courtney, studiues i lartë në Rand Corporation – institut me bazë në SHBA.

Se si do të jetë situata në vitin e tretë, thotë se është vështirë të parashikohet, pasi lufta “ka pasur vazhdimisht befasi”.

Por, një prej mësimeve të nxjerra prej saj është se “agresioni në Ukrainë i ka kushtuar shumë Rusisë”, thotë Courtney.

Radio Evropa e Lirë: Të shtunën bëhen dy vjet prej se Rusia nisi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës. Cila është gjendja aktuale e luftës?

William Courtney: Lufta është në një ngërç si në Ukrainën lindore, ashtu edhe atë jugore. Gjatë vitit të kaluar, asnjëra palë nuk ishte në gjendje të ndërmerrte ndonjë ofensivë të suksesshme kundër palës tjetër. Pra, duket pak si “ngërçi i Luftës së Partë Botërore” [periudha kur as aleatët dhe as fuqitë qendrore nuk mund të dilnin në avantazh në frontin perëndimor].

Në betejën detare, megjithatë, Ukraina është në ofensivë. Ajo ka fundosur shumë anije luftarake ruse. Ndoshta një e treta e flotës ruse të Detit të Zi është fundosur. Pjesa tjetër është zhvendosur në pjesën lindore të Detit të Zi, nga frika se mund të fundoset nga dronët ukrainas.

Pra, kjo është një pikë vërtet e ndritshme. Dhe, për rrjedhojë, Ukraina ia ka dalë t’i rikthejë dërgesat e grurit deri në nivelin e paraluftës.

Pastaj vjen lufta ajrore. Një zhvillim interesant i kësaj është se asnjëra palë nuk ka mundur të fitojë epërsi ajrore mbi territorin e kontrolluar nga pala tjetër.

Në fillim të luftës, Rusia, me një forcë ajrore më të madhe dhe më moderne, mendohej se do të fitonte epërsi ajrore mbi Ukrainën. Kjo nuk ndodhi, sepse mbrojtja ajrore nga toka ka qenë aq e fuqishme – në të vërtetë nga të dyja anët – saqë avionët e asnjërës palë nuk kanë arritur të fluturojë shumë mbi territorin e palës tjetër.

Pra, lufta duket ndryshe, nëse flasim për atë nga toka, deti apo ajri.

Radio Evropa e Lirë: Po cilët faktorë kanë kontribuar në këtë ngërçin aktual?

William Courtney: Janë disa. Sa i përket palës ukrainase, asaj i mungon municioni, sepse ndihma nga Perëndimi ka qenë e ngadalshme.

Por, çështjet më sistematike përfshijnë edhe transparencën në fushën e betejës. Të dyja palët kanë dronë vëzhgimi. Ukraina, fillimisht, ka qenë në epërsi, por Rusia e ka zënë hapin. Kështu që është shumë e vështirë të grumbullohen forca për një ofensivë, pa u parë nga pala tjetër, që pastaj lëshon artileri ose dronë kundër atyre forcave.

Kjo ka bërë që betejat të jenë më të decentralizuara dhe që këmbësoria të marrë rol më të madh se automjetet e blinduara, sepse këmbësoria shihet më vështirë në fushëbetejë dhe arrin të lëvizë pak më mirë.

Rol ka pasur edhe mbrojtja ajrore nga toka. Siç e përmenda, askush nuk ka pritur që mbrojtja e Ukrainës do ta pengonte Rusinë për të fituar epërsinë ajrore.

Radio Evropa e Lirë: Sa i përket frontit ndërkombëtar, a mendoni se mbështetja për Ukrainën është duke u venitur?

William Courtney: Jo. Në fakt, njerëzit nganjëherë flasin për lodhje [nga lufta në Ukrainë], por ne nuk shohim shenja lodhjeje as në Evropë, as në Shtetet e Bashkuara.

Bashkimi Evropian sapo ka miratuar 50 miliardë dollarë [ndihma për Ukrainën] pas një vonese të shkaktuar nga kundërshtimi i [kryeministrit hungarez] Viktor Orban.

Në Shtetet e Bashkuara, shohim kundërshtimet e disave në Dhomën e Përfaqësuesve, për arsye të ndryshme. Për shembull, një numër njerëzish nga ekstremi i djathtë besojnë se SHBA-ja duhet të shpenzojë më shumë para për sigurinë kufitare dhe jo për të ndihmuar Ukrainën. Por, nëse votimi zhvillohet, duket se shumica e demokratëve do ta mbështesnin, ashtu si dhe gjysma e republikanëve. Pra, çështja kryesore është të mbahet votimi [për ndihmën]. Nëse ai ndodh, ka të ngjarë të miratohet me një diferencë të madhe në Dhomën e Përfaqësuesve dhe me shumicë dërrmuese në Senat.

Pra, ne nuk shohim shenja të lodhjes. Evropianët e shohin sulmin nga Rusia si një kërcënim të drejtpërdrejtë. Shtetet e Bashkuara mbajnë lidhje të ngushta me aleatët e tyre dhe, për këtë arsye, i mbështesin ata.

Radio Evropa e Lirë: Çka nëse Donald Trump rizgjidhet president i SHBA-së? Si do të ndikonte në dinamikën e luftës [marrë parasysh se ai e ka kushtëzuar ndihmën për aleatët]?

William Courtney: Është e vështirë të parashikohet se çfarë do të ndodhte. Derisa ka qenë president, ka pasur shqetësime se mund ta tërheqë SHBA-në prej NATO-s. Por, Kongresi tani ka miratuar një ligj, në bazë të të cilit presidenti nuk mund ta nxjerrë SHBA-në nga NATO-ja pa miratim të Kongresit.

Po ashtu, administrata e Trumpit i ka propozuar Kongresit 30% shkurtime në çështjet e jashtme, por Kongresi e ka injoruar.

Pra, kjo është një qeveri që ka institucione të shumta. Presidenti Trump, qartazi, do të kishte ndikim, por edhe degët e tjera, sidomos Kongresi, do ta kenë fjalën e tyre.

Radio Evropa e Lirë: Marrë parasysh situatën tani, a ka ende gjasa që Ukraina të fitojë?

William Courtney: Është shumë e vështirë të parashikohet. Ka pasur shumë befasi në këtë luftë. Ju kujtohet kur, në fillim të saj, disa ekspertë në Perëndim kanë parashikuar se forcat ruse do ta rrethojnë Kievin brenda 72 orësh. Kjo nuk ka ndodhur. Në fakt, Rusia nuk ka qenë në gjendje të marrë kontrollin e asnjërit prej tri qyteteve të mëdha: Kievit, Harkivit apo Odesës. Andaj, nuk duhet të bëjmë shumë parashikime.

Megjithatë, janë disa faktorë që duhet të merren parasysh. Nga ana e Ukrainës, morali është i lartë, ndërsa nga pala ruse është i ulët. Rusia ka më shumë ushtarë se Ukraina, por humbjet e saj në luftë kanë qenë shumë të mëdha, saqë asaj do t’i duhet të jetë më e kujdesshme në të ardhmen.

Teknologjia mund të luajë rol, po ashtu. Perëndimi ka një avantazh të madh në inteligjencën artificiale dhe ajo do të bashkojë më shumë sisteme armësh në të ardhmen – çfarë do të mund të shndërrohet në avantazh për Kievin.

Në anën tjetër ka, po ashtu, paqartësi për jetën politike në Rusi. Rebelimi i Yevgeny Prigozhinit [udhëheqës i grupit mercenar, Wagner] ka qenë krejtësisht i papritur. Tani, shohim edhe shenja të tjera të stresit politik në Rusi, disa prej të cilave janë shkaktuar nga vdekja e [udhëheqësit të opozitës ruse, Alexey] Navalny në një burg në Arktik. Andaj, nuk e dimë.

Nëse shohim luftën sovjetike në Afganistan, çfarë e ka nxitur tërheqjen e Bashkimit Sovjetik? Një faktor ka qenë ndryshimi i regjimit më 1985. Atëkohë, [Mikhail] Gorbachev ka marrë pushtetin, duke kërkuar marrëdhënie më të mira me Perëndimin. Faktor tjetër ka qenë rraskapitja në Bashkimin Sovjetik pas një dekade luftë. Pra, të dy këta faktorë kontribuuan në tërheqjen [sovjetike]. Ne, thjesht, nuk e dimë se si do të shkojnë gjërat në Ukrainë.

Radio Evropa e Lirë: A e shihni ndryshimin e regjimit në Rusi si mundësi?

William Courtney: Kjo është një mundësi, por nuk do të bëja parashikime. Rusia po bëhet gjithnjë e më represive me kalimin e kohës. Në mbi tri dekada të pavarësisë moderne, Rusia nuk ka qenë kurrë më represive brendapërbrenda dhe kurrë më agresive jashtë vendit. Pra, deri diku, ky është një lloj i territorit të ri.

Rusët kanë përjetuar rritje ekonomike që nga ardhja e Putinit në pushtet, por tani shohim një ekonomi të tendosur dhe rënie të prodhimit. Rusia ka shumë mungesë të kapitalit tani, si dhe të teknologjisë për ekonominë. Ajo mund t’i vjedhë disa teknologji nga Perëndimi, por jo aq sa për ta ndihmuar ekonominë. Prodhimi i automobilave, për shembull, është në rënie, sepse [Rusia] nuk mund të ketë qasje në teknologjinë perëndimore [për shkak të sanksioneve].

Ka edhe faktorë të tjerë, andaj nuk mund të bëjmë parashikime. Por, ajo që shohim, janë shenja të stresit politik dhe social në Rusi.

Radio Evropa e Lirë: E, si e vlerësoni kërcënimin bërthamor nga Rusia? Është rritur apo zvogëluar gjatë vitit të kaluar?

William Courtney: Ju kujtohet fillimi i luftës kur presidenti Putin ka folur për mundësitë bërthamore, duke implikuar edhe kërcënime bërthamore. Pastaj, në shtator të vitit 2022, [presidenti i Kinës] Xi Jinping dhe [kryeministri i Indisë] Narendra Modi e kanë paralajmëruar publikisht Putinin që të mos përdorë armë bërthamore. Pas kësaj, rusët nuk kanë folur edhe shumë për armët bërthamore.

Përdorimi i armëve bërthamore në Ukrainë nuk do të ishte një opsion nga i cili do të përfitonin forcat ruse atje. Forcat ruse nuk janë të stërvitura për të luftuar në fushëbetejë bërthamore.

Shtetet e Bashkuara kanë qenë mjaft të qarta kur kanë thënë se do të ketë përgjigje katastrofike nëse Rusia përdor armë bërthamore. Andaj, nuk mendoj se njerëzit e shohin këtë si kërcënim të madh për momentin.

Radio Evropa e Lirë: Atëherë, cilat janë mësimet kryesore nga dy vjetët e luftës në Ukrainë që ndoshta mund të na tregojnë se çfarë mund të ndodhë tani?

William Courtney: Nuk ka shumë mësime që mund të na tregojnë se çfarë do të ndodhë, sepse do të ketë faktorë të paparashikueshëm. Por, megjithatë, ka disa mësime të rëndësishme. Një prej tyre është se agresioni në Ukrainë i ka kushtuar Rusisë shumë. Rusia tani e ka humbur tregun e gazit natyror në Evropë, që ishte shumë i rëndësishëm për të.

Një tjetër mësim është se Rusia mund ta ketë nënvlerësuar vullnetin e NATO-s ose të Shteteve të Bashkuara për ta mbështetur Ukrainën, por NATO-ja është tani më e fortë se kurrë në periudhën e pas Luftës së Ftohtë. Evropianët dhe Shtetet e Bashkuara po i japin mbështetje të madhe Ukrainës.

Mendoj se një nga mësimet e Luftës së Ftohtë është se mënyra më e mirë për të penguar agresionin, është që t’i kundërvihesh atij. Kjo është ajo që po ndodh tani.

Radio Evropa e Lirë: Disa vende evropiane, si Gjermania apo Mbretëria e Bashkuar, kanë paralajmëruar publikun e tyre se mund të përballen me një luftë potenciale me Rusinë. Si e komentoni ju këtë?

William Courtney: Nëse Rusia do ta nuhaste fitoren në Ukrainë, ndoshta do të trimërohej dhe do të sulmonte dikur tjetër. Unë mendoj se kjo është një nga arsyet përse vendet e NATO-s po i japin Ukrainës mbështetje aq të madhe.

Rusia është duke paguar çmim shumë të lartë për agresionin e saj në Ukrainë. Dikush do të çuditej nëse ajo [do të merrte guximin] për të paguar edhe një çmim tjetër duke sulmuar vendet e NATO-s.

Deri më tani, Rusinë e kemi parë si shumë të kujdesshme. Për shembull, aeroplanët e saj nuk fluturojnë kurrë në territorin e NATO-s pranë Ukrainës.

Mendoj se Rusia do të vazhdojë të jetë e kujdesshme dhe të mos sulmojë NATO-n, derisa nuk është e gatshme të paguajë një çmim shumë të lartë.

 

Senatori republikan amerikan: “Nëse Europa nuk armatoset, do të sulmohet”

Paralajmërimi i senatorit republikan amerikan me ndikim James David Vance: “Shtetet evropiane të NATO-s do të duhet të bëhen më të vetë-mjaftueshëm, në mënyrë që të jenë në gjendje t’i sigurojnë Rusisë një frenim më të madh”

VOAL- “Ne duhet të synojmë menjëherë për një paqe të negociuar me Rusinë.” Kjo mbështetet nga senatori republikan i Shteteve të Bashkuara, James David Vance, shumë i afërt me Donald Trumpin, aq sa ai është në listën e zgjeruar të ish-presidentit të nënpresidentëve të mundshëm nëse do të zgjidhej për herë të dytë, shpjegon gjithashtu pse ai kundërshton ndihmën e re të ushtrisë amerikane për Ukrainën. Në Konferencën e Sigurisë në Mynih, atij iu afrua kolegu i RTS-së, Benjamin Luis.

“Në Ukrainë – vazhdon Vance – ne kemi nevojë për një paqe të negociuar. Sigurisht që nuk do të kënaqë askënd, por do të thotë se lufta ka mbaruar. E përsëris, së pari nevojitet një marrëveshje e negociuar dhe kjo pothuajse me siguri do të thotë se Ukraina do të duhet të bëjë lëshime territoriale. Dhe askush nga ne nuk do të jetë i lumtur për këtë. Por besoj se rusët do të duhet të ofrojnë garanci sigurie. Dhe jam i sigurt se as ata nuk do të jenë të lumtur. Për më tepër, shtetet evropiane të NATO-s do të duhet të bëhen më të vetë-mjaftueshme në mënyrë që t’i ofrojnë Rusisë një pengesë më të madhe. Do të arrijmë këtu në fund. Pra, pyetja që i bëj vetes është kjo: “Sa ukrainas do të vriten përpara se të arrihet kjo zgjidhje?”

Pra, nuk mendoni se Ukraina, me mbështetjen e aleatëve perëndimorë, mund ta fitojë këtë luftë?
“Kufijtë themelorë janë disponueshmëria e ushtarëve dhe municionit. Perëndimi nuk prodhon municione të mjaftueshme për të mbajtur një luftë të gjatë. Dhe Ukraina nuk ka burra të mjaftueshëm për të mbajtur një luftë të pacaktuar. Ne duhet të jemi realistë për atë që mund të përdoret.”

Po sikur Rusia, pasi të ketë marrë koncesione territoriale në Ukrainë, do të kishte pretendime edhe për territore të tjera në Evropë, siç janë shtetet baltike?
“Nëse Evropa vazhdon të refuzojë të marrë një rol të vetëmjaftueshëm në mbrojtjen e saj, ajo përfundimisht do të sulmohet, pavarësisht se çfarë bëjnë ose do të bëjnë Shtetet e Bashkuara. Ky është realiteti. Kjo është ajo që ne po përpiqemi t’ju bëjmë të kuptoni. Ne po themi se Shtetet e Bashkuara nuk mund të jenë më polici i botës. Kështu që Evropa do të duhet të armatoset më shumë për të mbrojtur territoret e saj”.rsi-eb

Intervista- Timothy Snyder: Gabimi strategjik i Putinit “ishte se zgjodhi Perëndimin si armik”

Protestuesit duke mbatur fotografi të Vladimir Putinit dhe Aleksei Navalnyt gjatë një tubimi para Konsullatës Ruse në Nju Jork, pas njoftimit për vdekjen e kritikut të Kremlinit më 16 shkurt.

 

Vazha Tavberidze

Presidenti rus, Vladimir Putin, dëshiron të kujtohet si një sundimtar i madh i Rusisë. Profesori i historisë, Timothy Snyder, beson se ai do të kujtohet si sundimtari që dobësoi jashtëzakonisht shumë shtetin e tij duke zgjedhur Perëndimin si armik dhe Kinën si patron.

Snyder, autor dhe ekspert për Evropën Qendrore dhe Lindore, foli për Radion Evropa e Lirë gjatë pjesëmarrjes në Konferencës e Sigurisë në Munih më 17 shkurt, pas njoftimit për vdekjen e liderit opozitar rus, Aleksei Navalny, në një burg në Arktik.

Radio Evropa e Lirë: Si mendoni se Aleksei Navalny do të kujtohet nga historia?

Timothy Snyder: Mendoj se kjo është pyetja më e rëndësishme ruse sepse rusët kujtojnë në një mënyrë të veçantë njerëzit që vdesin në kampe, njerëzit që vdesin në burgje. Putin dëshiron të kujtohet si sundimtar i Rusisë, por Navalny do të kujtohet në një mënyrë tjetër, sepse Navalny vdiq për shtetin e tij e jo duke vrarë njerëz të tjerë.

Si historian, mendoj se rëndësia e Navalnyt është se ai tentoi të tregonte se edhe gjërat e tjera ishin të mundura, por ne kurrë nuk do ta dimë se çfarë lideri do të mund të ishte ai. Por, mesazhi që ai kishte ishte një mesazh se duhet të keni kurajë, jo të gjithë duhet të kenë aq kurajë sa ai kishte, por ju nuk do të shkoni askund nëse nuk tregoni pak kurajë. Ky është një mesazh shumë i rëndësishëm për të ardhmen e Rusisë, sepse njerëzit duhet të tregojnë pak më shumë kurajë.

Radio Evropa e Lirë: Ju përmendët se çfarë vendi në histori Putini dëshiron për vete, por çfarë mendoni se historia ka rezervuar për të, si do të kujtohet ai, varësisht nga rezultati që do të dalë nga Ukraina?

Historiani amerikan, Timothy Snyder.

Historiani amerikan, Timothy Snyder.

Timothy Snyder: Ai dëshiron që historia të jetë rreth gjërave, sikurse janë sundimtarët rusë. Por, historia ka të bëjë me gjëra të tjera përveç sundimtarëve rusë, historia ka të bëjë me përvojën njerëzore. Ka të bëjë me pasurinë dhe kush e posedon atë. Mendoj se historianët e shekullit 21 do të shkruajnë lidhur me pabarazinë e pasurisë. Dhe në atë histori, ai sigurisht që është një nga keqbërësit kryesorë. Ai është një prej oligarkëve më të rëndësishëm në botë, ai është dikush që – nëse jeni oligark ju mund të keni fantazi të çuditshme dhe askush nuk iu ndalon. Dhe më pas këto fantazi që ju keni përfundojnë duke prekur botën.

Prandaj, oligarkë të ndryshëm kanë fantazi të ndryshme. Një prej fantazive të tij [Putinit] është se Ukraina nuk ekziston. Kjo është një fantazi që po i shkakton botës një dëm të jashtëzakonshëm.

Ajo çfarë dua të them është se historianët nuk janë të gjithë historianë për Rusinë. Historianët janë edhe për gjëra të tjera dhe historianët për shoqërinë janë historianë të ekonomisë dhe ata do ta kujtojnë atë si një shembull të një oligarku, fantazitë e çuditshme të të cilit dëmtuan botën. Historianët po ashtu janë historianë të ekologjisë. Ata janë edhe historianë të natyrës dhe klimës. Pushteti i Putinit është i bazuar në hidrokarbure, në gaz natyral dhe naftë. Ka edhe keqbërës të tjerë, por ai është një prej keqbërësve kryesorë në rastin e mbajtjes së botës të varur nga këto gjëra.

Sa i përket historisë për Rusinë, mendoj se ai do të kujtohet si dikush që e bëri shtetin rus shumë më të dobët sepse mendoj se ai ka bërë, për mbi 10 vjet më parë, një gabim të thellë strategjik, që ishte zgjedhja e Perëndimit si armik. Ai e bëri këtë zgjedhje dhe zgjedhja e Perëndimit si armik nënkupton se keni zgjedhur ta keni Kinën si patron. Dhe mendoj se të qenët nën patronazhin e Kinës prodhon një situatë shumë më të dobët për Rusinë sesa të jesh mes Kinës dhe Perëndimit. Prandaj, mendoj se ai do të kujtohet si dikush që ka bërë një gabim bazik strategjik.

Radio Evropa e Lirë: Edhe nëse ai tenton të dalë fitimtar, sipas kushteve të tij, në Ukrainë?

Timothy Snyder: Ajo Rusi që del fitimtare nga lufta në Ukrainë prapë do të jetë ajo Rusi që po e bën punën e Kinës për Kinën, duke destabilizuar Perëndimin, duke e dobësuar Perëndimin. Edhe Rusia, që pushton shtete të tjera, në thelb ende është duke e bërë punën e Kinës. Prandaj, pavarësisht se si do të shkojnë gjërat me Ukrainën, mendoj se gabimi është më i thellë. Gabimi nuk është vetëm se Rusia kurrë nuk është dashur të luftojë në Ukrainë. Rusia kurrë nuk është dashur ta bëjë armik Perëndimin. Ky është gabimi themelor.

Radio Evropa e Lirë: Ajo çfarë konkludoj nga ajo që thoni është se kjo humbje strategjike e Rusisë, për të cilën u fol shumë vitin e kaluar në Munih, por më pas kjo gjë u hesht, ju ende besoni se Rusisë i është shkaktuar një mposhtje strategjike?

Timothy Snyder: Epo, të gjithë ne mund të humbasim. Të gjithë mendojnë se ose Rusia do të humbë ose Perëndimi. Por, mund të humbim që të dy, të gjithë mund të humbin. Rusia mund të humbasë kundrejt Kinës dhe Perëndimi mund të dobësohet si rezultat i fitores lokale të Rusisë, ne mund të përfundojmë në një botë ku të gjithëve u përkeqësohet situata. Kjo mund të ndodhë po ashtu. Prandaj, mendoj se Putini vetë i ka shkaktuar Rusisë një humbje strategjike kohë më parë. Tani, pyetja është nëse kjo humbje strategjike ndahet më pas për shtetet e tjera, me shtetet e Evropës Lindore, Evropës Perëndimore dhe të Amerikës Veriore. Kështu e shoh unë. Ai bëri një gabim të madh për Rusinë. Dhe më pas, pyetja është nëse kostoja e këtij gabimin do të vazhdojë të përhapet në mbarë botën.

Radio Evropa e Lirë: Kush po fiton në këtë lojë të madhe strategjike? Putini mund të jetë humbës. Por, kush tjetër është duke humbur?

Timothy Snyder: Kjo është një pyetje e mirë. Fituesit në gjithë këtë mund të jenë vetëm pak njerëz, apo jo? Fituesit mund të jenë njerëzit që drejtojnë sisteme tiranike të llojeve të ndryshe. Fituesit mund të jenë pak njerëz në Teheran, pak në Pekin, pak njerëz në Moskë dhe humbësit mund të jenë pothuajse çdokush. Pra, nëse Putini e fiton këtë luftë në Ukrainë, fitues nuk do të jetë populli rus, fituesit do të jenë pak njerëz përreth Putinit, përfshirë edhe vet atë.

Kjo është sepse unë mendoj se kjo është çështje më e madhe që shkon përtej gjeopolitikës. Ka të bëjë me atë se çfarë lloj sistemesh kemi ne. Ato lloj sistemesh ku vetëm pak njerëz përfitojnë apo ndonjë lloj sistemi ku shumë njerëz janë të lirë dhe kanë shans t’ia dalin mirë. Në thelb, kjo është çështja.

Njerëzit, e dimë nga historia se njerëzit ia dalin gjithsesi. Ju mund të jeni në një shtet që është i lirë dhe pushon së qeni shtet i lirë. Kjo është historia më e vjetër që ne e njohim, dua të them, një prej historive më të vjetra është e Greqisë antike. Njerëzit janë shumë të përshtatshëm, mund të jenë të lirë dhe një gjeneratë më pas, skllavëria mund të duket sërish normale. Prandaj, në këtë kuptim, njerëzimi mund të humbë sepse mundësia e pasjes së një sistemi normal, që është demokratik, që ka sundim të ligjit dhe ku fëmijët tuaj kanë shanse të kenë një jetë më interesante, nëse e gjithë kjo mund të zhbëhet.

Radio Evropa e Lirë: Ju keni dhënë një intervistë për Der Spiegel rreth një vit më parë, kur keni thënë: “Ne duhet të bëjmë gjithçka që të sigurohemi që Ukraina ka një fitore vendimtare në fushëbetejë këtë vit. Duhet t’i furnizojmë me armë në mënyrë që të shpëtojmë jetë njerëzish në të dyja anët dhe të detyrojmë Moskën që më shpejt të dorëzohet. Mënyra e vetme për të mbrojtur jetë të njerëzve në të dyja palët është t’i jepet fund kësaj lufte, dhe mënyra e vetme që kjo luftë të përfundojë është që ta ndihmojmë Ukrainën që të fitojë”. Mendoj se pajtoheni se kjo nuk ka ndodhur ende dhe ku qëndrojmë ne tani në Ukrainë?

Timothy Snyder: Jemi në situatën e njëjtë. Sigurisht, nuk ndodhi ajo që kisha deklaruar. Por, ajo vazhdon të jetë e vetmja mënyrë për t’i dhënë fund luftës dhe po ashtu ende është e vetmja mënyrë për ta fituar luftën. Luftërat janë të paparashikueshme, ato rëndomë zgjasin shumë. Është shumë e rëndësishme të menaxhosh emocionet dhe të mos mendosh: ‘epo ne humbën një betejë, ne e humbëm të gjithë luftën’. Analizat e mia janë krejtësisht të njëjta.

Por, çështja është se tani, pasi që jemi vonuar më shumë për t’iu dhënë ukrainasve atë që iu nevojitet, lufta do të zgjasë më shumë. Por, logjika e përgjithshme ende është e njëjtë. Mendoj se më 2024, është çështja e ndihmës që evropianët do të japin që ukrainasit të mbajnë frontin, në mënyrë që më 2025, diçka që mund të jetë si një lloj fitore të jetë e mundshme.

Radio Evropa e Lirë: Evropianët? Pa Shtetet e Bashkuara?

Timothy Snyder: Shpresoj që amerikanët të ndihmojnë, por nëse jeni evropianë duhet të mendoni ‘nëse SHBA-ja nuk ndihmon, çfarë të bëjmë ne? Cili është minimumi i kërkuar që ne të sigurohemi që ukrainasit të mos dështojnë?’.

Radio Evropa e Lirë: A ju duket ndonjëherë se Perëndimi nuk ka vullnet të fitojë?

Timothy Snyder: Po, e kam përshtypjen që ne kemi probleme me fitoren. Mendoj se është një pyetje e rëndësishme. Mendoj se ka një linjë analistësh, që është më shumë linjë gjermane e analistëve, që thonë se ne nuk duhet të fitojmë sepse rusët do të zemërohen. Mendoj se kjo është gabim, sepse, sigurisht, gjermanët kanë të drejtë se duhet të përballeni me Rusinë. Por, një Rusi që është mposhtur do të jetë një Rusi më e lehtë për t’u përballur me të.

Pastaj është ajo amerikane, nuk është një linjë mendimi, por një lloj paradigme, që thotë se ‘nuk duam të fitojmë, duam të jemi në anën e duhur’. Por, të qenët në anën e duhur nuk është mjaftueshëm në luftë. Mund të jetë e mjaftueshme në një klasë në shkollë apo në një debat, por juve iu duhet të fitoni. Mendoj se nuk mund të fitoni nëse nuk flisni për fitoren. Por, gjithsesi mund të humbisni. Por, mendoj se mungesa e kategorisë së fitores e ka bërë planifikimin më të vështirë. Kjo çon në disa lloje të mendimeve dëshirore që si të tejkalohet kjo situatë.

Radio Evropa e Lirë: Kjo është pikërisht ajo që dua t’iu pyes. Duke pasur parasysh se si po shkon puna në front, si do të dukej një fitore ukrainase, qoftë e plotë apo e pjesshme?

Timothy Snyder: Pra, fitorja ukrainase është e njëjta gjë sikurse humbja ruse. Ju e humbisni luftën kur politikisht nuk mund ta vazhdoni atë. Ky është Clausewitz, ky është definicioni i fitores, ta bësh kundërshtarin të paaftë të vazhdojë për çfarëdo arsye. Humbja nënkupton se politikisht nuk mund të vazhdoni, për çfarëdo arsye. Pra, SHBA-ja nuk mund të vazhdonte në Vietnam, Bashkimi Sovjetik nuk mund të vazhdonte në Afganistan.

Radio Evropa e Lirë: Por, Putini duket se po vazhdon këtë strategji, duke u siguruar që të eliminojë të tjerët, në mënyrë që të mbetet i fundit në lojë.

Timothy Snyder: Pikërisht. Në atë kuptim, ai është i saktë. Por, kjo nuk nënkupton se ai duhet të fitojë. Thjesht, do të thotë se ai e kupton saktë këtë pjesë të situatës. Por, një Rusi që veçse është e mobilizuar, nuk mund të mobilizohet. Gjermania që ishte krejtësisht e mobilizuar ishte Gjermania që humbi luftën, apo jo. Pra, ky mobilizim i plotë është gjëja e fundit që bëni para se të humbisni dhe Rusia është krejtësisht e mobilizuar. Ne nuk jemi. Dhe kjo do të thotë se Rusia po bën atë që duhet të bëjë, sipas këndvështrimit të Putinit. Por, kjo po ashtu do të thotë se Rusia është e cenueshme.

Radio Evropa e Lirë: A do të thotë kjo se Rusia ka arritur kulmin?

Timothy Snyder: Mendoj se ka arritur kulmin sa i përket mobilizimit të fuqisë njerëzore dhe të disa burimeve. Ka një pyetje të madhe se si Rusia po arrin të ketë kaq shumë teknologji perëndimore. Kjo është diçka për të cilën Perëndimi duhet të jetë më i vëmendshëm, sepse ata ende po prodhojnë armë me mikroçipa perëndimore.

Radio Evropa e Lirë: Dua t’iu pyes edhe për Gjeorgjinë dhe Moldavinë, dy shtete, për dallim shembull, nga shtetet e Baltikut, nuk e kanë luksin e një ombrelle të sigurisë. Çfarë parashikon lufta për këto dy shtete?

Timothy Snyder: Mendoj se kjo nuk është një pyetje e lehtë për t’iu përgjigjur. Gjeorgjia dhe Moldavia janë në një kategori të veçantë. Këto janë shtete ku eksperimentet ushtarake ruse veçse kanë ndodhur. Nëse Ukraina do të bjerë, larg qoftë, pozicioni strategjik i Moldavisë është katastrofal. Dhe Gjeorgjia, sigurisht, është edhe më larg shqetësimeve të kujtdo në pjesën tjetër të Evropës Lindore.

Radio Evropa e Lirë: Për arsye ndoshta të padrejta, por të kuptueshme?

Timothy Snyder: Më vjen mirë që e thatë ju këtë, e jo unë. Ka dy lloje të ndryshme të analizës për këtë çështje. Njëra është se nëse Ukraina do të bjerë, cilat do të jenë prehët e lehta të radhës për Putinin? Në këtë rast do të ishte Moldavia, ndoshta Gjeorgjia. Pastaj, është mendimi që nëse Ukraina do të bjerë, Perëndimi do të ishte aq i demoralizuar, dhe më pas do të ngacmohej NATO-ja sepse do të mendohej se do të kishte sukses një gjë e tillë, duke sulmuar shtetet Baltike.

Radio Evropa e Lirë: Pra, nuk zgjidhet preha më e lehtë sepse ata nuk do të shkojnë askund.

Timothy Snyder: Mund t’i sulmoni edhe pas pesë vjetësh. Pra, ka dy lloje mendimesh, nëse Putini do të ishte në pozitën ku Perëndimi do të ishte i demoralizuar, pra këto janë dy linja të mendimit. Dikush mund të mendoj, ‘epo mirë mund të pastrojmë Kaukazin, apo ta poshtërojmë [NATO-n] dhe ta përfundojmë këtë operacion’. Unë mendoj se diçka e tillë do të ishte gabim nga ana e Putinit, sepse ka dy mënyra të ndryshme të mendimit dhe të dyja janë të mundshme, dhe ato janë sigurisht, dy nga 100 arsyet pse Ukraina duhet të fitojë.

Përgatiti: Mimoza Sadiku

Send this to a friend