“Njerëzit më braktisnin, gratë vinin dhe shkonin, nuk ndihesha aspak ndryshe, nga ai që rri në dhomë dhe e sheh shiun në xhama, mes meje dhe ngjarjeve të papritura gjendej diku një mur i çelqtë, të cilin nuk kisha forcë ta shembja me vullnet.

Megjithëse e ndjeva qartë këtë tani, kjo njohje nuk më solli asnjë shqetësim, meqenëse, e thashë pra, që unë dhe gjërat që më përkisnin i merrja me indiferencë. As për të vuajtuar nuk më kishin mbetur më ndjenja.

Me mjaftonte që ky defekt shpirtëror ishte shumë pak i dukshëm jashtë, pak a shumë si impotenca fizike e një mashkulli që kuptohet vetëm në çastet intime, dhe unë qëndroja shpesh në shoqëri duke e demostruar admirimin përmes një pasioni artificial, përmes ekzagjërimeve spontane të mallëngjimit për të fshehur, se sa i thatë dhe sa mospjesmarrës isha përbrenda.

Ne dukje jetoja përsëri jetën time të vjetër, të këndëshme, të shpenguar, pa e ndryshuar drejtimin e saj; javë, muaj, shkisnin lehtë dhe ktheheshin ngadalë në vite pa e kuptuar.”

O Vetmi! Në se me ty më duhet të jetoj,
Le të mos jetë mes grumbullit të vrazhdë
Ndërtesash të zymta: Le të ngjitemi lart, –
Në pikëvrojtimin e natyrës – për të parë,
Faqe-malesh plot lule, e lumenj ujrash kristal,
Që qetësinë e shpirtit ndihmojnë të ruhet
Pyllin e dendur, ku kërcimi i shpejtë i drerit
bletët e egra befason dhe zogjtë zë-dridhur
Me kënaqësi do t’i shihja me ty këto skena
Por biseda e ëmbël e një mendjeje naive,
Me fjalë imazhe mendimesh stërholluar,
kënaqësi e shpirtit është, dhe duhet të jetë
Lumturia pothuajse më e madhe e njeriut
Kur shpirti gjen dy gjysmat e veta.

Në Korçë janë të zakonshme familjet që kanë pasur nga dy apo tre breza serenatistësh. Një nga këto familje të vjetra këngëtarësh është edhe familja Bimbli. Ata këndonin familjarisht me burra dhe gra, zakonisht në oborr apo në shkallët e gurta të shtëpisë së tyre në qendër të qytetit te lulishtja e “Themistokli Gërmenjit”, që njihet edhe si një nga qendrat burimore më të hershme të serenatës korçare. Të moshuarit tregojnë edhe sot për atë traditë të bukur që kishin në rininë e tyre të largët për t’u mbledhur e për të kënduar tok në “pare” ose siç u quajtën më vonë edhe shoqëri. Ata mblidheshin për të kënduar dhe për t’u argëtuar duke ia shtruar me të gjithë të mirat, me sebep dhe pa sebep. Këndonin në dasma dhe fejesa, për të kremtuar ditët e emrit. Këndonin në kodrat e qytetit, te kafeneja e Shetros, tek lokal “Panda” dhe, mbi të gjitha, atje ku e kishte lezetin e saj serenata: nën dritaret dhe ballkonet e vajzave të dashuruara apo bukurosheve korçare të adhuruara.

(V.Z.)

Perëndeshë e bukurisë je
un për tynë do t’pëlcas
dashurinë që kam shtënë për ty
u bu bu si do t’ia bëj

Dhe në ëndërr të shikoj
… e kurr stë’harroj
mos me mundo
o yll o xhan o zemër o

Jak o xhan e jak o shpirt
jak o zemra ime
eja të rrojmë që të dy
në këtë botë

Jak o ylli me shkëlqim
Fytyrë e dashurisë
me zënë e ëmbël ti që ke
më bëre të vdes

ËNDËRRA E NELIT

Ajo enderr qe shikonte pa pushim ishte nje mister.

Ishte pranvere. Çdo gje ishte kethyer ne ere lulesh.Nje vashe e bukur si nje perendeshe endej e dukshme dhe krejt e padukeshme mbi petale si vese margaritaresh me nje bukurie hyjnore.

Djelmuria me kitara kendonin si nder ethe plot dufe asaj dehje.

Ja se ç’paskesh qene FYTYRE E DASHURISE!

Kaloi si je meteor neper qytet. Njerezia hidhnin lule e lule ku shkelte kemba e saj.Kitaristet po i keputnin telat,ne jerm i luteshin plot trishtim;

Nje dite ti do te ikesh

Do te ikesh larg

Dhe mua zemren

Do ma marresh pas

Pastaj u be nate,Qe nje nate e mbushur me xixellonja yjesh.Dukej sikur ,binte nje shi yjesh.pastaj nje yll me Fytyren e dashurise u keput dhe ra ne terrin e nates,u be eter,u zhduk dhe humbi perjetesisht.

Neli klith , zgjohet nga kjo enderr qe nuk i ndahet,qull ne djersel, vishet e del me vrap neper rruge.

Nata eshte e bardhe, si netet polare.

Neli ecen nje cope here me pallton e gjate duke u fundosur ne boren e pa shkelur.Ajo ishte bora e madhe e qytetit te tij te lindjes,qe tashme dukej disi i ndryshuar.Nuk e kuptonte nga i vinte ajo deshire feminore te vraponte neper bore.te luante,te therriste,te kendonte, ndoshta nga zerat e bukur melodioze ,qe po e ndiqnin pas dhe po i jepnin jete asaj bardhesie te bekuar,si edhe zemres se tij djaloshare?Kishte zene nje dhome ne hotelin me te mire,dritarja i binte tek oborri i shkolles,ku e pat shpene i ati ,ende femije ,per te mesuar germat e para .
Po tashme qe nje djalosh shume i pashem,i gjate flokegeshtenje,me sy te zinj,depertues,shoket e vjeter i therrisnin ,zemerzjarrti
Çatija e shtepise ku banonin dikur kishte humbur nen bore,ishte gjithashtu fare prane oborrit te asaj shkolle.
Ndersa Ushtari i Panjohur qendronte atje perballe e bora i mbulonte shpatullat,po ai dukej i qeshur edhe nen rreptesine e gurit.
GURIT,GURIT!E ema i kish thene para ca vitesh,se ai i ngjante Nexhos(Nexhip Benjes),shpetimtarit dhe mbrojtesit te tyre ne kenetat e Vlores.

Po kjo qe nata e tij!

Gjithe ajo jete e trazuar,jetim nga babai qe ne moshe te njome,i burgosur nga Esat Toptani si peng i patrotizmit te tij.me enderra te thyera si kryefamiljar qe ne moshen 14 vjecare , brenda vetes kishte pritur kete nate te bardhe, te tejpashme,me boren e bute,ku cdo qelize e qenies se tij klithte plot gezim,BEKI!

Ajo vajze e kish emrin Bekime,po ai e kish quajtur Beki.Edhe ajo ishte e bardhe si debora,me trupin e hajdhme, delikat,me veshtrimin e syve larushe disi te habitur,qe flisnin te gjtha gjuhet e botes.Ajo vajze kishte duar te bardha si porcelane dhe floke geshtenje me nje pershkendritje ari,e ato ishin te bute e krela krela qe i derdhen qetesisht mbi supe,aq lehtesisht sikur kishin frike ta preknin.Ndjenja e pare qe perftoi qe ne veshtrimin e pare qe frika se mos thyhej nga brishtesia.

Atij i u duk me te vertet si nje drite perendie ca muaj te shkuar .

Qe nje dashuri si nje rrufe goditese, qe pershko qenien e tij.

Ishte i ftuar tek familja Bimbli, martohej,shoku i feminise dhe serenataxhiu i theku Bimbli i trete.Nusja ishte nje brune e persosur, qe i rrembyer zemren plot frymezim .

Dy pranvera e dy behare te gjate serenatat s’kishin te mbaruar ne sokakun e saj:
O moj korçare e bukur si pupe
Me ato naze porsi nuse e re…
E kur me shkoje ti ne bulevard

Zemrat tona digjen flak’ e zjarr

Ai qe i ftuar i nderit ne ate dasme edhe per miqesite prinderore te Z. Xhuvi me te atin,qe ne ate qytet e quanin, ” burre i shquar”.

I zoti i shtepise mbante gjalle biseden e tavolines se miqve.

Ai qe nje gazetar me mendime liberale dhe adhurues i Lumo Skendos ,vecanerisht nuk duhet te linin ne asnje menyre pa pergjigje pyetjet e librit te tij:”Plaget tona”.-

-E ke lexuar sigurisht

-Po –tha Neli,po mendjen e kish gjetke.

-Ne njerezit e shtypit te qytetit tone e kemi analizuar aq e aq here,pyetjet: Ç’ na mungon? Ç’ duhet te kemi? Qe te shkojme perpara.

Neli perpiqej te mos tregonte mosperfillje e te lidhej me kuvendin po cdo veprim e bente me gjysem ndergjegje.

Djelmuria kishte marre flake:

Kur vjen behari çel qershia

Dashuria eshte djallush

Hedh ne prush cilin kush

Do guxoje ta trazoje

Mjerr ai qe kerkon nga puna ta ndaloje

Merr shigjeten edhe vret
As qe pyet si nje mbret

Qe te gjithe ta degjojne

Plag’ e tij s’mbyllet shpejt

dhe barnat se sherojne

Kur vjen behari dhe qershite

Vajza te bukura, faqkat pa puthura

Andej kendej kerkojne djemte

Duan te lozine, te qeshine

Zemrat hapen ate cast

Dhe me gaz i nagas

Dashurine te kerkojne

Vajza djem te gjithe tok

Dhe buzet i bashkojne

Gjoksin çelur deshiron

Dhe kerkon ngazellon

Qe te puth me dashuri

Kjo darke qe shtruar per martesen e vajzes te Z.Xhuvi,qe kishte hijen e nje mbretereshe.e gjate, elegante,jashtezakonisht e bukur,me floke te zez te rende,me sy po aq te zez,dhe lekuren zeshkane.Ajo dhe Bimbli i trete me i pasuri dhender ne te gjithe qytetin,me i dashuruari dhe me gazmori ne banden e fameshme te Serenates,te sapo kthyer nga Parisi i madh ne Parisin e vogel.

Neli qe shoku fatlumur i feminise, qe duhej te ish dollibashi,po dukej i humbur si nje gamile ne shkretetire, nen trysnine fillozofike te Z.Xhuvi.

– Çdo shqipetar gjendet sot perpara gjykatores se historise.Historia po na gjykon….

Bimbli i trete nuk e fshihte krenarine per zgjedhjen e tij aq prrallore, te fisme,konkrete, tokesore ne kundershtim me kusheriren,aq e brishte aq e natyreshme dhe e thjeshte njekohesisht,qe po behej cope qe kjo darke te dukej e bukur.e gezueshme e qyteteruar.Qe me te vertete nje lule e bukur shume

Lule e bukur porsi dielli

Kush te mbolli ty ketu

Me ka mbjell imzot prej qielli

Per te ndritur mend e tu

Lum ay njeri i urte
Qe me sheh e me beson

Vet vetiu un’ s’kam mbire

Lum ay qe me kupton

Mua Zoti me ka mbjelle

Çdo i urte kupton

Zerat vajzerore e mbushen me driththerime ate dasme.ne ate qytet te qyteteruar vertet,qyteti i Liceut Freng,i kinemase Majestik,ku luheshin filmat me ne ze te kohes,i librarive dhe bibliotekave si ajo e Turtullit.teatri amator, e shkolles Qytetese te vashave,i dyqaneve te degjuar e stolisur si ne nje miniature parisiane,i hoteleve moderne i pazarit ku gelonte nje zejtari e te gjitha llojeve dhe ngjyrave,robaqepesve,kepucareve,kovachanat dhe hanet .

Sa here kthehej ne ate qytet Neli e ndjente veten si ne shtepine e tij te vertete.Se femijeria sado e larget qe te kete qene,apo sado e afert . ish .parajsa e humbur, per te gjitheve.

Çupat po i jepnin embelsi dhe hijeshi dasmes me zerat armonioze.

Tavolinat qene shtruar ne çardakun e madh me te gjitha dritaret te kthyer nga Morava.Çdo gje dukej konkrete e fluturake,e tepashme si veshtrimi e buzeqeshja e Bekit aq imcake e trupvogel si nje femije I habitur ,me buzen e siperme pak te dale,dhe duart aq delikate sa do kishe frike ta prekje.

Dhe ate cast Neli desh vetem sa te prekte fare pak vetem me nje cikje

.O zot tha ai me vehte kjo vogelushe eshte eterike po aq e magjishme sa atij po i vinte ne gryke nje thirrje si nje klithme Mos m’u largo!

Pikerisht aty ishte ngjizur edhe ajo enderr plot mister,qe s’po i ndahej !

Zeri I Bekit mbisundoi zerat e gjithe vashve qe u hodhen ne valle

Lule e bukur porsi dielli

Kush te mbolli ty ketu

Me ka mbjell imzot prej qielli

Per te ndritur mend e tu

“Të interpretosh serenatën korçare është njësoj sikur të duash të tregosh një ëndërr që e ke parë në një natë maji, kur trendafilet kane çelur dhe hëna ka dalë si një perëndeshë mbi fronin e blertë të malit të Moravës , kurse zëri i bilbilave t’a shpie shpirtin në lëndina përrallore’.i tha Neli vetes, per larguar dridherimen e asaj parandjenje qe i a pickonte zemren.

++++++

Kur u gjenden te gjithe ne bulevard,me kembet qe u rreshqisnin ne deboren e bute,shoket gjysem te dehur, therrisnin sa kishin ne koke

-Ta dish se jemi te dashuruar me kete qytet,e duam dhe do i thurim serenata Korces sone,meqenese jane shpirti i ketij qyteti ,jane kenge te shenjteruara-

Ne dyqan i Tasit karshi Mitropolise

Mblidhen djemte e skolise

Nga sevda e dashurise
Beme moj zonje dhendere

Se jam djale i embele

“kur do na i rrefesh te zgjedhuren tende Neli?

‘Mjaft more djaj me brire”

“Do te vijme te gjithe andej nga kinema Majestik ,dhe do te kendojme gjer ne mengjez.!”
E ai u pergjigjej po me shaka:
”mua me pelqen te flas sy me sy dhe jo me paravolira”

Djem te mire gazmore , te dashur,dukem qe atje tutje qe jam i dashuruar,eshte e kot, nuk e fsheh dot.

Ata flisnin po ai degjonte vetem zerin dhe fjalet e saj.

“BEKI,BEKI desh te therriste,kurren e kurres, mos m’u largo”

Po serenatistet qene me te shpejte:

Hen’ e plote e bukur hene
Fort te lutem ti vrapo

Per nje lule qe t’kam dhene

Thuaji trimit ne me do

Ref:

Ah moj vashe lozonjare

Gjumi ty s’te paska zene

Mos u bej ti merak fare

Ke nje trim qe nuk ka shok

Gjum’ i embel uruar

Oh sa endrra na degjon

Vash’ e trim jane martuar

Trasheguar pergjithmon’ .

BEKI

Per qametet e Prillit,kjo eshte beja qe ze ime eme.Rina.Me te vertet asaj ne kete muaj i kishin ndodhur qametet e medha.Gjemat e medha.Pra lindjet dhe vdekjet.Shuarejet dhe ripertritjet,sic eshte edhe ky muaj pranvere me shi,diell,stuhi,bulim gjethesh e sythash te mardhur,qe mezi presin te shperthejne.

Po per mua,jo,jo aspak.Prilli per mua u be muaji me gazmor sepse,femija im i pare, lindi pikerisht ne Prill,ne nje dite kur kundermonte era e bajameve te hidhura,qe e ndricoi me drite perendie shpirtin tim te dimeruar nga ankthi se nuk do te qesh kurre ne gjendje t’i jepja dashurise sime kurorezimin dhe lengun e jetes, nje femije,aq te pritur e te desheruar

Dashuria ime nuk mund te pershkruhet me fjale,me asnje lloj fjale.Une do perpiqem sigurisht,po nuk di ne se do te arrij ta shpjegoj sadopak se si ndodhi ajo mrekulli pa pritur e pakujtuar ne ate dite dimri,kur bora ishte aq e bardhe e aq e ndriteshme njekohesisht,diten e dasmes se kusherires sime.Ja keshtu,ne qytetin tim,bie nje bore fluturake e gjithecka behet e brishte,e tejpashme,e perjeteshme e palevizeshme.

Arabeskat mbi drtare,druret tmerresisht te mardhur e te vetmuar ne kopeshtin evjeter,hena apo gjysma e saj,qe reflektohet mbi ate bardhesi,si nje pritje e pafundme,qe e ke brenda vetes,qe e di se do te vije pa tjeter,sepse ajo ka qene aty,qysh diten e pare,qe ke lindur.

Nuk e di se si pat ndodhur qe ne shpirtin tim kishte vetem dashuri per cdo gje te gjalle e jo te gjalle qe me rrethonte.Sic duket nga qe s’kam qene krejt vetem po me vallain tim,qe na quanin binjaket e Rines,jo se qeme me te vertet te tille,une isha nje vit me e madhe dhe disi imcake e Aleksi buckan me rinte pas si manar.Mua me gezonin lulet e pemeve,gushekuqet e pellumbat,dallendyshet qe kishin bere fole tek catija e shkonin e vinin nga Misiri.I percillja me lote ne sy sepse ishin miqte me te dashur te femijerise.

U kisha lidhur verore ne kembe,i therisja me emra perkedheles, qe u patem sajuar si bisht-gershere,sybajame,kurore mbretereshe,etj,etj.

Rrokulliseshim ne barin e gjelber me Leksin,si njerezit me te lumtur te botes.E bota jone ish aty,ne duart e bukura te Rines me gishtat e gjate,te holle qe i ndjeja midis flokeve,kur thurnin e shthyrnin gershetin cdo mengjes,kur na lante ne nje govate te dyve e na kendonte me nje ze melodioz .Kenget vinin njera pas tjetres si nje mall i larget nga nje pus i thelle,i thelle,sic qe shpirti i Rines sime,i bute si pambuk dhe i forte si ajo cope guri-shkembor,qe rrinte jete e mot mbi kaminen e oxhakut.

Rina merrej me ne,ndaj edhe e donim edhe ia kishim friken.Sa per babane,ai ishte njeriu me i qete e me i dashur ne bote.I shkurter,shpatullgjere,flokeverdhe nuk e ngrinte zerin kurre.Kur vinte ne shtepi te paren gje qe bente qe te na therriste:”shpejt ne piqi te babait.hajde cupeza ime,e ti cifliku im”(keshtu e quante tim vella)Uleshim njeri perballe tjetrit e ndjenim eren e tij.qe ish nje perzierje rreshire,duhani e djerse.Nje dashuri e pafundeme buronte qetesisht nga e gjithe qenia e tij e te jepte siguri,paqe e gezim.

Familja e jone nuk qe shume e madhe po se bashku me djemte e rritur te xhaxhait dhe kusheriren time te vetme tre vjet me te madhe se une,beheshim kater djem e dy cupa.Xhaxheshes sone dhe Rines u merrej fryma nga te hyrat e te dalat e shtepise “ si Hani i Berdushit”

Kjo qe shprehja e preferuar e Rines.Me te vertete qe nje shtepi e madhe me tre kate,shume dhoma me cardake te hapur prej derrase,me tavane te zbukuruar me gedhendje druri,me mindere mbuluar me velenxa te kuqe flake me theke,me jasteke te forte prej kashte e kellefe te bardhe bore e me qendisje engjejsh. Perdet e renda te dritareve me pragje te drynjte si te qene skena teatrosh ishin vendet me te pershtateshme per te humbur,ku “binjaku im” ”tretej”kur e kerkonin per ndonje pune.Une e doja me mente e kokes tim vella e nuk e lija t’i ngjitej qimja e jo te merreshin vesh “arratiasjet” e tij.Shtepia jone ish ne breg te lumit qe rrjedh here i qete e here i hazdisur dhe e ndan Korcen ne dy qytete ate te muslimaneve,qe shtrihet pertej xhamise se Mirahorit dhe ate te krishtereve qe zjen nje jete tjeter me oborret rrethuar me kangjella,lule e trendafile dhe kitarat e dritheruara te serenatave e shume kengeve qe shkojne goje me goje si nje ugur enderre dhe lirie.

Lule e bukur porsi dielli

Kush te mbolli ty ketu

Me ka mbjell imzot prej qielli

Per te ndritur mend e tu

Lum ay njeri i urte
Qe me sheh e me beson

Vet vetiu un’ s’kam mbire

Lum ay qe me kupton

Mua Zoti me ka mbjelle

Çdo i urte kupton

Kjo qe kenga ime me e dashur.Une e Rina kendonim se bashku dhe thoshin” se ngjanim si dy pika uji.”

Lumi i Korces zbret nga malet e thate te Moraves,e here here,sjell aq uje sa e mbyt carshine e Korces dhe shkaterron shtepi e dyqane e ndonjehere eshte akoma me i rrezikshem sepse behet cerdhe per cdo ndohtesire e cdo te lige.

Babai shfrynte kunder tij:’Ky lume eshte i pabese –thosh ,dy here me rradhe e kish pare ta permbyste Korcen e pafajeshme.E tani nga viti ne vit,lugu i lumit po mbushet,e mjerimet e Korces plake po shtohen.”

Babai fliste per qytetin si per nje njeri te gjalle.Ishim mesuar me te foluren e tij e vecanerisht Rina,”verjani veshin babait se i a njeh fare mire burgjite e kesaj viraneje jete”,na porosiste.

Nga dritaret e katit te trete te shtepise sone mund te shihje sa te hante syri,uren e madhe dhe muret qe ndanin shtepite e lagjes se muslimaneve,qe komunikonin me dericka me njera tjetren ashtu si edhe ne me xhaxha Xhuvin.Vertet s’ na ndante vecse nje mur,po edhe ne s’benim te njejten jete.

Im ate qe njeriu i tokes,dhe xhaxhai i shkolluar ne Zosimea, njeriu i respektuar i penes.

Babai im kujdesej per koriten dhe pyllin,prona te trasheguara te Rines.Kjo qe aresyeja qe ne e donim shume pyllin,ku kalonim pushimet e shkolles,qyshkur qeme te vegjel.Rrinim ne kasollen e pojakut,qe na dukej nje pallat i vertete.E fillonim diten ne agim, kur rrezja e pare e diellit na hapte syte dhe cicerima e zogjve depertonte permes mjergulles ne mugetiren e kalter te lagur te pyllit .Shtresa e halave te pishave mbytete zhurmen e lehte te hapave tona.Kur delnim ne lendine,babai na tregonte lulen e vogel te bukezijes.

-Pse quhet bukezije?-e pyesja babane.

-Pylli ka qene jete e mot mbrojtesi i njerezise,ai te jep e nuk kerkon asgje shperblim,kesaj bime i hahet rrenja,e shte shpetimtare e jetes.

Babai i donte shume lulet e pyllit.Njehere pa se largu nje lule te verdhe ,qe dukej si luledielli.Cau lajthishten e dendur,po qe te arrinte tek lulja duhej te kapercente perroin,Babai ishte shume i fuqishem,i largonte deget me sepatken e vogel. Une e ndiqja pas, kur ne nje vend te pabese kembet i u fundosen ne llum babai me largoi “ike.tha me prit pertej”ndersa vete shkoi perpara.Me nje dore mbante deget e dendura dhe me tjetren mbahej ne shkop.E ndiqja me zemer te dredhur.Kur morri tatapjeten,kemba i zuri ne nje gur te lepire,te mbuluar me leshterike e shqau.Une klitha:baba,baba.Zeri kumbonte ne lajthishte.Babai u zu pas degeve e u hodh m’ata ane te ujit.E shkulli bimen e eger qe e mundoi aq shume dhe solli ne shtepi,e mbolli te muri i xhaxhait,qe u ngjit lart sinje shermashek i sperkatur me lule dielli qe e kemi edhe sot e kesaj dite.Oborri yne i ka te gjitha llojet e luleve te mali,trendafile te eger,luleshenmitri,rradhiqet,hithrat,pjesa me e madhe e te cilave perdoren per te sheruar semundje te ndyshme.Babai na i mesonte nje e nga nje te fshehtat e pyllit,Ngavesa mund te dije si do te qe moti,spas shenjave te rrenjeve te barerave te pyllit,si do ishin te korrat.Pylli dukej i ndezur nga afshi i rreshires,shkelqente e lartohej shkalle,shkalle. Pishat me trung te gjere si te ngjitura me njera tjetren ngriheshin perpjete.Babai na rrefente vendin e brejtur nga nje dre,nje grusht guaskash te hedhura nga pikthi.Babai i njihte te gjitha huqet e pyllit e njuhte zemren e tij.

Njehere buze nje katarakti ndeshem me nje karvan kurbetesh.Dy prej tyre kishin mbledhur ne nje batanije nje kufome.Karvani zbriste tatepjete me nxitim dhe u ndane per cudi ne drejtime te kunderta. Ne i u afruam me plakut dhe babai i ngushelloi per humbjen.Ai ishte nje plak i vjeter shume,sic e cilesoi Leksi,plak vetem kocka e kokalla,po zerin e kishte shume te fuqishem e bubullues sa te shtinte friken.

-Te falem zot – i u pergjigj kurbati tim eti,mos u cudit qe ne vrapojme ne drejtim te kundert me te vdekurin.Keshtu rrjedh ky lumi i jetes sone,pa varre te te pareve,pa mall,pa atdhe!Varret te terresin lum miku,ndaj ne ikim prej tyre e nuk e dime ku i kemi.I humbasim vete .

Nuk e di perse m’u hap nje humnere ne shpirt.Edhe babai nuk foli nje cope here,derisa u degjua shume qarte nje sepate e vetmuar e ngutur,qe ngulej mbi trung.

Babai na rrembeu te dy me Leksin per dore.Vrapuam nje cope here.Sepata dukej sikur binte mbi zemren time,dang,dang,dang. ”C’do te ndodhe tani,mendoja,cdo te ndodhe valle?”

E ndjeja nga shterngimi i dores,qe im ate ish i zemeruar.Kur u gjendem ne afersi me keqberesin e ndalem vrapin.Te tre mezi merrnim fryme.Druvari ishte me kurriz nga ne e s’na vuri re,v

vetem kur im ate e zuri per krahu ,ktheu koken.Nuk qe vecse nje djalth pesembedhjetevjecar,qe ngriu ne kembe bga frika.Nuk do I harroj kurre syte e tij te medhenj,te deshperuar,lutes.”C’do te beje babai me te?pyeti Leksi me ze te mekur.Babai vetem heshtete dylle i verdhe. Atehere foli djali:-Kam bere nje dite te tere rruge,qe ngaDvorani,me duhet edhe nje dite tjeter, qe te zbres ne Korce t’i shes,Sic e sheh,zot, ne te gjoret hahemi me mortin-tha-“Sa do i shesesh”?pyeti babai

“Dy korona,e sot humba edhe hejbete e jam fare pa ngrene.”Na kater-tha babai e nxorri nga xhepi parate dhe ia dha djaloshit,qe I u mbushen syte me lote nga mirnjohja dhe gezimi.

Hajde te hame nje kafshate buke me femijet e mij me c’na ka dhene Zoti”Ky ishte babai yne!Ndoshta kjo qe edhe aresyeja qe ne nuk beme ndonje prokopi te madhe nga trashegimia e Rines,vetem “bli dite e shko” sic tallej edhe ajo vete,

Babai mua me therriste,shqerka e bute dhe tim vella shqerka e eger.

Gjithe dites e veres ngjiteshim ne lartesite ku mbaronte shtresa e pishes dhe fillonte ahishtja si nje cardak,qe zoteronte nga lart fushen e Korces me qilimin e arave te verdha,te blerta me ugare e mezhda.Nga jugu malet e dardhes dhe xhadea,nga lindja kurrizi i larte i maleve te Moraves,nga veriu Çardaku ,qe i zoteron te gjitha.Liqeni I Ohrit si pasqyre.Mali i thate i ndritur prej diellit duket si nje cope gurkali.Dhe zemra ime lumturohet mbushur me gezim e dashuri per te gjithe ate bukuri ,qe rrethon jeten e njeriut.Dhe zemra ime qe kendon pa u ndalur:

Lule e bukur porsi dielli

Kush te mbolli ty ketu

Me ka mbjell imzot prej qielli

Per te ndritur mend e tu

Lum ay njeri i urte
Qe me sheh e me beson

Vet vetiu un’ s’kam mbire

Lum ay qe me kupton

Mua Zoti me ka mbjelle

Çdo i urte kupton

Ne vjeshte i linim lamtumiren pyllit dhe fillonin telashet e shkolles.

Per shkollen fillore te Qiriazeve,apo shkollen e vashave asnjeri nuk pati kundershtime.Kur erdhi koha e se mesmes u ndame ne dy kampe,kampi xhaxhait si me i shkolluari fisit desh te na niste te gjitheve cupa e djem ne Lice,qe ai e quante me nderim:” gjysem universitet”.Djemte e xhaxhait ,Leksi dhe kusherira ime, shkuan gjithe gezim ne Liceun frances.Ndersa per mua vendosi Rina me veton e saj te padiskutueshme per qytetesen,jo vetem se ne Korca ndoshta qe i pari qytet,qe kish kjijuar traditen dhe respektin per mesueset. si nje zanat i pershtatshem per femera po edhe pse Rina kishte dicka te dhimbeshme,personale, vrasjen e vellait te vetem,mesuesi i gjuhesh shqipe,te derguar se bashku me kalin dhe hejbete mbushur me abetare,te perlyera me gjakun e djaloshit njezete pesevjecar.Rines nuk i delte njeri perballe,kur qe fjala per amanetin e vellait,mesuesit deshmor.Une,Leksi,po edhe femijet e xhaxhait duhej te mesonim permendesh se s’ben,vjershen e Naim Frasherit:GJUHA SHQIP.,qe u gjend ne hejbete e pergjakura,dhe gurin qe rrinte ne kaminen e oxhakut,e qe ish guri me histori,sepse cdo gje qe duam e na rrethon paska nje histori,qe do u rrefeka kur ti vije koha e casti!

Vellezre Shqipetare

Qasuni e me degjoni

Sa te muntni me pare

Gjuhen tuaj te mesoni

………………………..

Se gjuh’e Shqiperise

Eshte e Perendise

……………………

Shqip te flisni per here

Fjesht’e te pa perzjere!

Djelli,hena,hylli,

Engjelli,shpeshi,dashi

Kembora gjethi,pylli,

Dellndyshja,larashi,

Edhe bibili vete

Shqip te flase nde jete!

Edhe vete Perendija,

Edhe zoti i vertete,

Dh’e tere gjithesia

Kete gjuhe te kete

Kete edhe Shqipetari

Shpirt-madhi,pune-mbari.

Ky qe edhe ungjilli i Rines sime,shpirtbukur e shpirtplagosur,valletare e meskeputur,kengetare e magjiplote, per mua dhurata me e cmuar ne bote.”

“Çdo njeri ka nje histori per te treguar,perseriste pa rreshtur.”

Edhe une keshtu u rrefeva historine time,qe te mos humbase e te behet harrese.

Mund te them me plot gojen se Zoti me pat bekuar qe ne djep.jo vetem nga emri qe me paten vene BEKIME,apo thjeshte E BUKURA BEKI,sic me quajti i shtrenjti im Neli,qysh ne castin e pare qe u pame sy ne sy.Pasketaj per mua cdo gje tjeter e kesaj bote morri emrin e tij,NELI

NELI E BEKI u transformuan ne nje qenie.

Jetuan keshtu plot shtate vjet,me dy cupezat,engjellushet tona te shenjteruara!

SHIU I YJEVE

(leter e paderguar)

Ne te vertet une,s’u kam shkruar kurre asnje leter,kjo per shkak te ndarjes sone ne vite aq te hereshme.Ndarja eshte dhimbja jone e perjeteshme,plage e pergjakur,qe nuk u sherua asnjehere,po njekohesisht edhe kredoja ime.

Kjo eshte letra e pare,me e cuditeshmja,sepse po shkruhet neper keto hapesira te largeta kozmike ne diten kur i gjithe rruzulli pret eklipsin e diellit.

Edhe ju ishit dielli i jetes sime.Ma mbushet me drite e gezim ate pjese,sado te larget,qe e erresoi eklipsi i humbjes.

E di qe kam qene femije i desheruar dhe i pritur si ujet e paket,fjale e bukur kjo ne gjuhen shqipe,qe po tingellon plot dritherima,si ne ato dite e nete kur ju te dy,ne kulmin e rinise e bukurise i luteshit Zotit t’ju a plotesonte deshiren per nje femije.

Zoti u tregua zemergjere,ai u bekoi me gjithe dashurite e botes.Ai tha:qofshi te lumtur bijt e mij.Dhe ju ashtu qete.Askush nuk qe me i lumtur e i dashuruar ,ne nje kohe kur dashuria ishte disi e rralle jo vetem ne Shqiperine tone te vogel,djepin e shtratin tuaj,po ne te gjithe boten e madhe ku po dendesoheshin rete e zeza, qe do te merrnin jetet e bardha. Kur bota e madhe ketej dhe andej kontinenteve,shkundej ndermjet endrrave e shpresave,thatesirave,termeteve,krizave konomike,lufterave qe s’kishin te mbaruar,traktateve qe s’kisin perfunduar,ku peshkaqenet kerkonin gjah tek te vegjelit,te dobetit te uritur,ku”qetesia”s’qe vecse nje genjeshter e nje mashtrim i madh.

Po ju ishit te rinj,e Fati qe me JU

Shume breza shkojne e vijne ne kete bote,po jo te gjithe gjejne dashurine.Shume cfiliten e ropaten,genjejne veten,po ne fund e dine se jeta u ka ikur neper duar,e gjithcka e magjishme,e gjithpriteshme ka fluturuar bashke me vitet me te mira.

Po jo per ju te dy.Ju qete te zgjedhurit e Zotit,qe pat caktuar DASHURINE dhe lumturine tuaj,aq te shkurter po edhe te ndriteshme,si spektakli yjor i nates se Shen Lorencit.

Baba i dashur,qe ruajte brenda vetes dy ndjenjat me te thella prinderore,per cupat e tua.Po te kujtoj tani ne nje largesi kohe ,vendi dhe nuk gjej asnje jete tjeter te ngjashme me tuajen, trashegimia ,qe late per dy vogelushet, mbeti pengu i juaj i kesaj jete!

Ju ,na late driten dhe shkelqimin e shpirtit tuaj,energjine diellore!

Sa te jemi gjalle, do te jeni te pandare nga ne!

Keshtu,Ju u shndruat,u bete ndergjegjia jone e vetme para se ciles japim llogari per te miren dhe te keqen.

Jeni qortuesit dhe ngushelluesit tane,qe nuk na lini te plakemi ,sepse e ndjejme veten gjithenje femije,para jush.

Berlin, fror 2020

Shihemi pas 60 ditësh. Dejtoni vdiq. Mirë se vjen RS-xit. Lamtumirë Bosnjë.

Kështu e shohin serbët kohën politike që përhihet në horizont.

Fantazma e Millosheviqit sillet sërish mbi Ballkan. Figura e vartësit të dikurshëm Vuçiq është emanacioni i saj veshur me bizhu Europe.

(E shqiptarët shpenzojnë energjitë me Xhamajkën e ngjyrave të largëta e mashtruese !)

Nëse “Republika serbe” deklaron shkëputjen, aherë ndërlidhmërisht, sipas lëvizjes së gurëve në fushën manjetike, po këtë do bëjnë dhe serbët e Veriut. E, fill më pas, dhe ata të Malit të zi që, duke qenë shumicë si thotë Zotnia i Dedinjes, mund t’a zhbëjnë shtetin e Gjukanoviqit ose t’a rikthejnë atë në prehërin e nënës Serbi.

(E shqiptarët kryqëzohen në kauza të shpifura: në Prishtinë me taksën që rrjedhë si shoshë, kurse në Tiranë me puçin e padëgjuar që bëjnë – jo gjeneralët, jo opozitarë të ndërkryer, por qeveria kundër vetes së saj!).

Serbia armatoset, numëron banorët e kombeve në rrethim, ndalon tregtimin e ansamblit mjekësor në Europë (nëvojë, demografi, dinjitet!), mban si pishtar idenë luftës dhe parasheston gjasët e triumfit a humbjes. I tillë, i paarkivuar, nacionalizmi i saj, kjo doktrinë e qenies, kërcënon më shumë se asnjëherë territorin shqiptar në Veri e Verilindje të tij. Belgradi ende kujton për frymëzim të “butin”, të ” mirin” patriark Pavlen e ndjerë, i cili një moment në fillimvitet 90-të, pat harruar zhgunin e klerikut dhe uratën e Jezuit. E tha: e drejta shtrihet deri në gjatësinë e shpatës. Poashtu, një anë e skicë-kufijëve që vijëzonte Drashkoviqi i dizajnuar rrejshëm, nuk jepet dot. Serbi, pohonte ai, është deri tek varret në perëndim dhe deri tek tempujt në jug. Por nëse “kufiri i varreve” u varros dhe vetë, “kufiri i tempujve” është akoma gjallë.

(E shqiptarët xyfen keq mes tyre. Dhe kjo grindje, sidomos nga media provinciale e Kosovës, ngjan e ultë – sepse është e pakulturë dhe e marrë – sepse tronditë themelet e ngrehës shtetërore, duke kompromituar ashtu aftësinë e vetë racës për vetëjetesë. Fundja, Kosova s’mund të ketë komocionin e Shqipërisë. Ajo, si tha njëherë Kadare, i ka “letrat” që Kosovës i mungojnë…)

Dhe asimetria dramatike vijon. Natyrisht në dëm të shqiptarëve. Serbi, si përherë: i pozicionuar, i programuar dhe i disiplinuar. Mbanë tjetër, shqiptari: i gatshëm për tagrin e gjakut por i hutuar, mashtruar dhe i pështjelluar. Inercia është ligj i provuar fizik. Po edhe i shpirtit, e pra, i robit gjithashtu! A nuk e thotë bukur Talmudi se nga dhjetë kafetë e gjumit që kanë zbritur në botë, nëntë prej tyre robërit i kanë pirë?!

O lajm i hidhur, që më lëndove vargun,

Me lot në sy trishtohet dhe dreri,

Miku im poet humbi motrën e dashur,

E humbi motrën Baki Ymeri.

Ç’pate moj e mira natyrë?!

Gjith’ ai vigan vargu të shkrehet së qari…

Nuk ia shoh dot pikëllimin në fytyrë,

Dhe poeti më i fortë është fije bari.

Në dhembjen e gjakut bëhet i tëri,

Pikë loti me dritë mallëngjimi,

Sa ngrohtë nga shpirti i motrës i vjen zëri,

Lotët e poetit janë bekim trimi.

Vlorë, Albania, 18.02.2020, 00:41’

Rrëfen D.S

Unë nuk kam shkruar kurrë ndonjë tregim, prandaj mos më nxit kot, sepse edhe këtë ngjarje nga jeta ime veçse do të ta them ty, dëgjoje dhe, po të pëlqeu , bëjë vetë një tregim…
Kur më çuan për riedukim në fshat, u vrerosa shumë në fillim . I humba të gjitha , thashë,.por, sa mirë që ty nuk është nevoja të ta shpjegoj se çfarë do të thoshte atëherë “riedukim” ; mos qesh hidhshëm, sepse e marr me mend se ç’do të thuash, por dëgjo ! Njëzetvjeçarëve apo tridhjetëvjeçarëve duhet t’ua shpjegosh patjetër hollësisht se ç’do të thoshte për ne “riedukim”. Po po, ata të shkretët të pyesin pa dashje me një naivitet fyes…
E pra, kur më çuan për riedukim në fshat, masa e parë që mora ishte ngritja e një biçiklete ; prit duro, jam plotësisht i saktë; ngritja e një biçiklete … Po shprehem kështu, sepse, kunati im më dha një trup të vjetër “Robusto” dhe dy disqe të ndryshkur. Të tjerat gjeji vetë, më tha. E sheh, m’u desh vërtet të ngre nga e para një biçikletë. Mos shih tani që ka sa të duash, nga më të mrekullueshmet. Atëherë u stërmundova, gjersa e ngrita më këmbë, hëhë, atë biçikletë…
Dymbëdhjetë kilometra në ditë, i dashuri mik; gjashtë qytet – fshat dhe gjashtë të tjera fshat – qytet, dimër – verë !
Dhe ke parë ti, edhe kur nisesha herët në mëngjes, edhe kur kthehesha pasdite vonë, erën e kisha gjithmonë kundër. E di e di, që meteorologët do të më thoshin “ shko ore pirdhu”, por ja që është pikërisht kështu, siç po ta tregoj unë; mezi i jepja biçikletës zhdrak e zhdruk gjithë rrugës. Le pastaj sa herë jam ftohur keq e mos më keq! Si ? Ke të drejtë ti, tërë jetën edhe unë “contravento “ kam shkuar…
Në fshatin riedukues, duhet thënë që në fillim, se më pritën mirë, paçka se mua më binin në fytyrë ca djersë të yndyrshme shqetësimi. Vërtet kryeja lloj – lloj punësh, por kurrë, lavdi Zotit, nuk më kërkuan ta bëja normën.Po të më detyronin, nuk do ta arrija asnjëherë të vetme dhe, kësisoj do të fillonin kushedi ç’andralla…
Çfarë pyete ? A kam prashitur, apo a kam korrur ndonjëherë ? Posi, madje kam hedhur nëpër ara edhe komposto fekalesh, mut, me një fjalë, i dashur.Sa mirë që nuk të vjen për të qeshur ! Pas kaq e kaq vitesh, edhe mund të gajaseshe, madje. Një ditë tek po mbaja ato kovat, në drejtpeshim të plotë, një në secilën dorë, vura re një fotograf, që shkrepte frap e frap aparatin, pasi vendoste me radhë disa kooperativistë n’atë sfond që i dukej më i përshtatshëm. Ika nxitimthi si kusar, që të mos më fotografonte edhe mua, sepse pastaj, hajt ta duroja surratin tim, atje te tabela e emulacionit socialist , mbi murin e kryesisë, me diçiturën e tmershme : ja, një intelektual që punon pa u lodhur në frontet më të vështira të bujqësisë. Ee; si të duket ? Por, sot them se, kam bërë një gabim të pafalshëm, që s’e luta vetë atë fotografin të më fiksonte me kovat ndër duar; s’do të kishte fotografi më autentike! Ja, do t’iu thosha të gjithëve, a e shihni sa rëndë më dënuan për hiçgjë, a e shihni si më poshtëruan ? Si ,si ? Po që ke të drejtë ti; ashtu do të më qesëndisnin, duke u nëpërdhëmbur; prandaj bie erë ky birboja edhe sot e kësaj dite, sepse paskësh trazuar haletë e dynjasë! Po, po; ke të drejtë; më mirë që s’e kam një fotografi të atillë…
Fshati ishte i bukur, por s’e shijoja dot bukurinë e tij. Nuk mundesha. Gjithashtu, po të them se, nuk ia lejoja edhe vetes, sepse pastaj nuk do të arrija të përballoja dot punët rraskapitëse në kooperativë, të veshurën time gati – gati prej fshesaxhiu , ngënien e bukës drejt e nga qesja, ashtu ulur mbi bishtin e veglës së punës; fyerjet, sharjet, përbuzjet, orët politike pas punës, ndarjen nga letërsia dhe shkrimtarët; që nuk më paskëshin dashur dhe më shpërfillën ngutshëm…
E, megjithatë fshati ishte i bukur; ta thashë një herë. Kishte tokë të begatë, pemë të mrekullueshme, lloj – lloj zogjsh, hije, lumë me shtrat të gjerë dhe të shtrirë, gjithë zaje vezulluese dhe brigje me ferra dhe shelgje, që lëshoheshin e lëshoheshin. Ah, moti ngrohej shpejt atje dhe, në ato vite mund të shijoje ende kthimin e zogjve. O, sa bukur, kur vinin, por, sa bukur edhe kur iknin, ashtu plima – plima! Ç;zogj ? Ç’të të përmend, rosa, pata, lejlekë si ëndrra…
Unë nuk e kruajta me njeri, më kupton ? Dhe flisja fare pak; vetëm kur më duhej të përgjigjesha, apo të sqaroja ndonjë gjë të domosdoshme. Çdo moment tregohesha i kujdesshëm dhe pas çdo sjelljeje shqyrtoja veten. Mirëpo, edhe ky vetëkontroll, nuk më pengoi të vija re një grua që punonte në brigadën tonë. M’u desh ta shoh vetëm një herë, për të mos ia ndarë më sytë. O Zot, psherëtiva thellë, gjeta një motiv tërheqës për të ardhur ca si me qejf në kooperativë ! Si ? E sajova nga e keqja ? Jo dhe aq, ke për të parë…
Ishte e stërmadhe, por lëvizte sikur trupi i saj të përbëhej prej një muskuli të vetëm. Tundte bythët; i tundte fort e fort, pa pasur pikën e mëshirës. Po, ç’të bënte e shkreta! Ku ecej dot pa i tundur ato bythë të mëdha ! Merre me mend ! Edhe pse vishte pantallona dhe, njëherësh, edhe një biçim fundi përsipër; ato i dukeshin të bukura, gjithë rrumbullakësi ngacmuese dhe të larta, a thua se ecte gjithë hijeshi majë takave. Po flokët ? S’e merr dot me mend sa shumë kishte ! Dukej sikur i shtoheshin çdo moment. Të dendura dhe të ndritshme, ato të kujtonin barin në pranverë, kur mugullon e mugullon paqërmbajtshëm mes shirash dhe vetëtimash. Jemi në fshat: mos harro dhe, flokëve krahasimi me barin u shkon më së miri. Të pëlqen bari, djalosh ? I mrekullueshëm është vërtet, ashtu i blertë dhe i njomë, shtrirë mes drurëve, apo fushës që përkëdhel era, por mua më pëlqente trotuari prej betoni i qytetit atëherë, kur riedukohesha në fshat, më pëlqenin pallatet dhe asfaltet. Por, ç’po thoshim ? Ajo, o Zot vinte në punë çdo herë e gëzuar; po më ndjek ? Pikërisht e gëzuar. S’ngopej e s’ngopej me jetë. Zor se gjen tjetër njeri, që të mbërrijë atë vlim gëzimi. E, si u gdhitë pyeste, të gjithë, mirë ? Pyeste ashtu kot …
Tundej e shkundej dhe, pulpat që i zbuloheshin nga përveshja e pantallonave gjer afër gjunjëve, i kishte të bardha dhe të harkuara gjer te kavilet. Si u gdhitë, pra, i pyeste të gjithë dhe në fytyrë kishte aq dritë, sa edhe mëngjesi mbi fushë. Gjoksi i madh i lëkundej kompaktësisht dhe nuk merrej vesh se me çfarë e përmblidhte. Nganjëherë dekolteja: ta përdorim këtë fjalë? Pse jo ? E pra, dekolteja e thellë i zbulonte një lëkurë të ndritshme dhe të lëmuar, të cilën ia kishte dhuruar bujarisht natyra.Dëgjo ! Mos u çudit që fshataret nuk kanë shumë kujdes në mbulimin e gjoksit, sepse ato janë mësuar ta nxjerrin vend e pa vend, kur mëkojnë fëmijët e tyre, që i lindin rresht njeri pas tjetrit, jo rrallëherë edhe n’arë. Por unë ta thashë një herë, duhej të rrija urtë, urtë në kuptimin e të ndenjurit të nnxënësit në klasë; qartë ?
Një ditë, pasi na përshëndeti të gjithëve me atë mënyrën e vet, m’u kthye mua: e more, ti i qytetit …
Sa tallje kishte në zërin e saj, sa qortim ! Nuk të besohet sa shumë nuanca aluzionesh vibrojnë në të folurën e fshatarëve. Askush nuk të shpotit më hidhur se ata. Si ? Desh të kruhej, ke të drejtë, por të thashë, unë isha me karton të verdhë, në mos më keq.megjithatë , të ndiqje sjelljet e saj, ishte një kënaqësi më vete, madje në rastin tim të veçantë, një terapi e dobishme.Në fshat, i dashuri miku im i vëmendshëm dhe, në përgjithësi, në tërë provincat, njerëzit paraqiten pa përjashtim, me karakteristika të përcaktuara saktë. Do të sillesh si do të sillesh, në fshat dhe, do të shfaqesh detyrimisht ai që je. Nuk ke nga ia mban në atë mjedis të ngushtë; nuk kamuflohesh dot; pastaj, kur të marrin vesh se kush je, të pranojnë ashtu siç je dhe, shpesh bëhesh edhe proverbial. E tillë ishte edhe ajo. Se ç’kishte një emër fare të shkurtër; dale ! O, Sano, Sano ! Të pëlqeu, hë ? Sanie, duhet ta kishte pasur të plotin, por askush s’e thërriste ashtu. Jo mor’jo; nuk ia solla ndër mend emrin me zor, por zgjodha një mënyrë të shprehuri tërheqës, kur të thashë, o dale …
Por unë morracaku, duhej të sillesha në mënyrë shëmbullore dhe të mos e kaloja as nëpër mend një aventurë me Sanon. Si ? Ndoshta ke të drejtë, nuk do ta hap më parantezën e të ndenjurit urtë. U teprua. Por, mos je i poshtër edhe ti. Vazhdojmë; ishte prill, bretkosat kuaknin ndanë lumit, zogjtë fluturonin ulët mbi ara dhe ndalnin mbi plisat e kthyer, që shkëlqenin si feta buke të lyera me gjalpë, shtrëngatat shpërthenin herë pas here, teksa gruri ishte në qumësht. O, Zot, një çast ndieje vapë, një çast ftohtë !
Sanoja, ah çfarë Sanoje, nuk përqëndrohej dot më ! Faqet e prushta i zinin pothuaj puçriza të imëta dhe sytë e zmadhuar dhe vetëtitës të ndillnin paturpërisht. Lëshohej shtegut si një kafshë e bukur me vithe të djersitura dhe të ndritshme, që azdiset gjithë kërcime dhe humbte mes pëshpërimave të shelgjeve tutje në lumë. Eh, thoshin fshatarët me përtesë: ashtu është ajo, sikur nuk e njihni…
Pas i shkonte ( zakonisht tri – katër minuta më vonë ) një burrë rreth të tridhjetave, që për Zotin, ishte gjysmë teveqel. Ç’po them ? Dëgjomë me vëmendje, sepse jam ashpërsisht i saktë. Unë përfytyroja kofshët e saj që fërgëllonin nëpër bar, por pastaj e fikja menjëherë përfytyrimin tim. Nuk doja…
Kështu ikte i gjithë prilli, i shkreti ti, ethet erotike e mbërthenin Sanon, sapo hynte ky muaj dalldisës. Po. Dalëngadalë edhe unë u forcova fizikisht së tepërmi dhe, nga fytyra më iku “ zbehtësia e qytetit “. Darkave as lexoja dhe as shkruaja më. Mora vendim të prerë një herë e mirë për këtë , sepse ndryshe, nuk zgjohesha dot në mëngjes. Mendja e trashë në trup të trashë, tallesha me veten time, duke përmbysur kuptimin e proverbit latin dhe shkoja për të fjetur fare herët; si pulat e fshatit. Të dalë ku të dalë ! Duke e vrarë trurin ca si shumë , e pësova, ta provoj një herë pa kokëçarje…
Dhe prilli i Sanos erdhi përsëri dhe gruri në arë ishte përsëri në qumësht. Kur do të na largohesh nga kooperativa, më pyeti një ditë Sanoja. Si nuk i hodhe sytë një herë tutje hundës tënde, o i shkretë, vazhdoi, je dhe goxha gazetar ! Ke frikë atë gruan tënde në qytet, më duket…
Nuk i ktheva përgjigje, por vetëm tunda kryet i brengosur. Por ti, a më beson, që kisha filluar ta dashuroja dhe të bëhesha xheloz për të ? E, pra, si t’ia bëja, si të sillesha ? Brigadierin tonë e kisha bërë prej kohësh mik për kokë dhe, e dija që do të më ndihmonte, po ta donte puna, por, nga ana tjetër, do t’i çudisja të gjithë me sjelljen time të papritur dhe krejt të dënueshme. Pa shih, pa shih, do të shfrynin ugareve, i dolën puplat gazetarit; filloi ta dredhë edhe ai me atë të tërbuarën! Sanoja, nga ana e saj, as që pyeste për njeri, madje as për burrin dhe, herë – herë e shthurte gojën fare. Po mëkati më pëlqente, më intrigonte papërmbajtshëm dhe më bënte trim! Fundi i fundit, më kishin dënuar fare pa të drejtë, prandaj unë do të hakmerresha . Moralin askush nuk e do për vete, gjithmonë e shërbejnë për të tjerët…
Kështu ia mbusha mendjen vetes dhe një pasdite nuk u ktheva si zakonisht për në qytet, por shkova në shtëpinë e brigadierit tonë dhe piva me të nja dy gota raki. Kur dola q’andej e mora biçikletën përdore dhe u futa mes për mes fshatit, Kushedi ç’pamje qesharake duhet të kem pasur, ashtu gjysmë i dehur, me këpucë të shkelura mbrapa, pantallona pa asnjë lloj forme, këmishë të zbërthyer gjer te rripi i mesit…
Por, e dija ku po shkoja. Te Sanoja ! Lavdi Zotit, shtëpia e saj ishte paksa e mënjanuar nga të tjerat. Ç’kemi, i thashë, sapo e pashë në oborr me një thupër të gjatë në dorë, me të cilën po shtynte pulat për në kotec. Ndërkohë, m’u kujtua që atë ditë ajo kishte mbëltuar qepë e përkulur mundueshëm.
E, profesor, u rrëmbye ajo, më nge dukesh; eja ma ndihmo një herë në mësime këtë djalin tim të madh. Kungull gardhi është !..
Mbështeta me qejf biçikletën pas një peme dhe hyra në oborr. Sanoja më solli një karrige, të cilën duhej shumë guxim ta quaje të atillë dhe unë u ula.Sakaq, i biri, një zdap i gjatë, erdhi e më zgjati dorën. Atë dëgjon ti; e ku di gjë ajo ? – më tha për të ëmën dhe, iku nga oborri me të katra.
Një herë më quan gazetar, një herë profesor, një herë frikacak , s’merresh vesh fare dhe ti – iu lëshova Sanos. Ajo nuk reagoi fare, por hyri në shtëpi, prej së cilës vinte një erë e këndshme gatimi.
Eja të pish një kafe, më ftoi Sanoja që nga dera e hapur, përjashta nuk rrihet më. U bë shumë fresk.
Shih, e marra, thashë me vete, kurse asaj: lere kafen këtë herë, sepse po hyra brenda mora fund fare, të gjithë po na ruajnë ne. Prapë do të takohemi…
I hipa biçikletës dhe u lëshova në të tatëpjetën e udhës së fshatit, por m’u duk sikur dëgjova një të qeshur që shpërtheu si dallgë, që më spërkati mbi shpinë. Sa keq, sa keq, kur lë pas një femër që shprehet për ty: ah, i shkreti, s’qenka i zoti për asgjë…
Por le të thoshte ç’të donte Sanoja për mua! Mjaft i kisha marrë në qafë fëmijët dhe gruan me dënimin tim absurd për botimin kinse të një shkrimi që aludonte haptazi për shpenzimet e tepruara të disa anëtarëve të Byrosë. Po, ku dreqin e kishte atë burrin e saj brinjar ? Mos ndoshta brenda në shtëpi? Ruajna, Zot !
Megjithatë, Sanoja nuk bënte për në shtëpi. Ajo ishte e mirë në një mjedis me bar të lartë dhe pemë rreth e rrotull. Ndërkohë , në fshat kisshte rënë paqja e mbrëmjes, teksa unë dola në rrugën automobilistike. Erën e kisha kundër…
Vazhdojmë. Po më ndjek ? Në rregull… Të nesërmen në mëngjes u lëshova përsëri drejt kooperativës sime të shtrenjtë dhe erën , sigurisht , e kisha përsëri kundër. Kisha frikë se mos më shpohej ndonjera nga rrotat, sepse kopertonat e biçikletës ishin tepër të përdorur dhe vende – vende të qepur me spango, si opingat. Mezi gjeje kopertona të rinj asokohe: ti e mban mend ? Le, që ç’gjeje atëherë ! Prapa, në skarë kisha vënë bukën, vaktin e drekës, djalosh, dietë e varfër sa më s’ka, por, edhe atë të shkretë shpesh detyrohesha ta haja pak si mënjanë, sepse isha i vetmi në brigadë, që haja bukë gruri. Fshatarët e munduar nuk thoshin gjë, por mua më dukej sikur ndonjeri edhe turfullonte me vete: ne që prodhojmë grurë, hamë bukë bajate misri të çembrionizuar, kurse ky birboja antipushtet e antiparti na vjen e na kapardiset me bukë gruri.
Në kooperativë mbërrita shpejt, megjithatë përherë gjeje dikë që kishte vajtur para teje. Plehrat kimike, pesticidet dhe insekticidet ishin produktet që urreja më shumë dhe atë mëngjes, për dreq, pikërisht me shpërndarjen e tyre po merreshin.
Do të më rregullosh fëmijët në shkollë të mirë, kur të fillosh punë si mësues në qytet, m’u drejtua brigadieri, sapo më pa. Qesha, Patjetër i premtova, sepse ai kishte të drejtë. Askush nuk do të më kthente më mua në gazetari. Do të më caktonin diku mësues dhe kaq. Po ku ta gjeja edhe mësuesinë !
Brigadieri thirri Sanon, kinse me ashpërsi dhe kur ajo u afrua, na u drejtua të dyve: do të shkoni të qëroni kanalin pas vreshtit, jua tregoj unë ku ndodhet, duro ti lakute e dreqit (ti grykëse me një fjalë…) Kanali është mbushur dhe ka zënë lëpushka anëve. Prisni, t’ju çoj gjer atje Culja, sepse është ca si larg .Cule ! Hajde këtu , more lakoç ! Merr karrocën shpejt dhe hiqmu nga sytë ! Pse më thua gjithmonë lakoç, u nxeh Culja, unë ia fus edhe pelës, po të dua; ti më quan lakoç…
Në karrocën që na kalamendte si për të lodruar, u ulëm përballë njeri – tjetrit. Nuk flisnim, por vetëm vështroheshim dhe mua më dukej sikur dy shtjella të ndritshme flake, përziheshin e përziheshin. Midis këmbëve tona ishin veglat e punës. Ah, ç’vegla ! Çnuk provon i ziu njeri! Pa le të shihje ç’këpucë kishim mbathur! Edhe tani më vjen turp, kur i kujtoj. O, Zot, thundra të vërteta, të lerosura me baltë dhe bajgë bashkë. Po, po , ja unë, miku yt elegant dhe e dashura e tij që i hidhej gjoksi përpjetë si baticë deti. Por arat përreth ishin mahnitëse ! Kisha filluat t’i ndjej bukuritë e tyre me ato dekore, që lëviznin stinë pas stine. Atë mëngjes fëshfëritës ato i krihte flladi gjithë kujdes dhe, kikat e njoma dhe të qumështëzuara të grurit përqafoheshin e ndaheshin sipas një ritmi dehës.E shtriva vështrimin gjer tutje, ku vlonte dielli dhe provova po atë kënaqësi që provon kur shtrin gjymtyrët e mpira…
Karrocieri, që nuk pranonte të ishte i tredhur, na la në një zabel me drurë të ndryshëm, nga ku nuk shihej kanali kullues, prandaj m’u desh të përqëndrohesha një moment për të gjetur anën e zgjatjes së tij. Sanoja, ndërkaq kishte lëshuar veglat e punës dhe çantën e saj të madhe rrëzë një akacieje dhe ishte ulur edhe vetë. S’kisha pikë emocioni dhe më erdhi keq për veten. Por edhe po të kisha pasur emocion, përsëri do të më vinte keq për veten , ndonëse për një tjetër arsye…
Nga t’ia fillojmë, iu drejtova Sanos. Bobo ! – ç’pyetje bëra, thashë me vete në çast dhe prita që ajo të më kthehej , nga të sat’ëme!…
Por ajo më tha tjetër gjë: ulu një herë të marrim frymë! Pastaj ; sa i madh që je, sa një buall…!
Më është dhjamosur truri këtu te ju, ia ktheva dhe qesha me gjithë shpirt.
Ishim përsëri ballë për ballë, ajo e mbështetur pas akacies, unë i ulur këmbëkryq si shkronjësi egjyptian i Luvrit.
Sa e bukur ishte, sa të bardhë e kishte lëkurën dhe sa të shtrirë, a thua se s’rreshkej tërë ditën e ditës së punuari në diell, por qëndronte para pasqyrës për t’u lyer e zhgërryer…
Sa e bukur ishte Sanoja dhe sa e pavetëdijshme për shumë gjëra ! Më shpartallonte pavetëdija e saj ! Nuk shqetësohej dhe nuk mërzitej asnjëherë për ato që bënte. Ndoshta s’e jepte dhe veten, jo, jo, nuk e besoj.
Gjunjët i mbante të përthyer dhe këmbët të çapëlyera dhe te pantallonat e saj prej kooperativisteje, mbi vaginë, vura re një njollë, që hapej. Kishte derdhur dhe unë u ndjeva fajtor! E mbërtheva vrullshëm nga krahët dhe, pothuajse, zvarrë – zvarrë shkuam dhe u zhytëm mes barit dhe drizave. Sanoja më godiste fort me grushte, më kafshonte përvëlueshëm , ku të mundte dhe më shante tërë kohës. Më pas filloi të rrënkojë mbyturazi dhe thellë, teksa sytë i mbante të hapur, shumë të hapur, gati të shqyer; por, të siguroj se ajo nuk shihte asgjë me ata sy. Hera – herës i kalonte mbi fytyrë një dritë ekstaze, si rrezja e diellit mbi cipëzën e ujit. E kuptova, do të shqiteshim prej njeri – tjetrit, kur të shkrehej dhe të lëshohej krejtësish ajo. E shkreta Sano! Vetëm erë të mirë binte; hë, pra gjeje …
Aty nga ora dymbëdhjetë, u ulëm të hanim. O, sa gjëra të mira kishte me vete Sanoja! Ku i gjente ? Më dha mua nga të tëra, kurse unë asgjë, kështu që nuk mund të quhet se kryem një shkëmbim. As bukë gruri ( o Zot ! Mendo sa shumë ka tani ..) nuk i dhashë. S’e shpjegoj dot këtë moment, por të siguroj, që ajo do të fyej po t’i jepja. Do të të rrahë ajo qytetarja, kur të kthehesh në shtëpi, mor i shkretë, më ngacmoi, do të të zhveshë në darkë, por ti i thuaj se më pickoi nepërka….
Por unë haja me ngut dhe s’i ktheja përgjigje. Ore, filloi përsëri ajo, po edhe ju të qytetit njëlloj e bëki këtë punë ?!
Kështu më tha, mos u gajas, por, a e merr me mend se me ç’ton ma tha ? Sikur s’ishte ajo që pak më parë gërvishtte qiellin me gishtrinjtë e këmbëve. Rrinte pranë meje , me një shprehje të atillë në fytyrë, sikur kërkonte ëngjëjt e saj, diku përreth…
Pas disa muajve u caktova vërtet mësues në një shkollë tetëvjeçare të qytetit,i riedukuar plotësisht tashmë dhe, me punën që bëja, më dukej ( ç’budalla !) e pameritueshme buka që haja. E çfarë se ! Duke kryer punën fisnike të mësuesit. Por ti më kupton; mësimdhënia për mua ishte si një punë çiliminjsh para ferrit në kooperativë, ndonëse edhe aty Zoti i lumnueshëm, kishte hedhur një mëkatare…
Unë s’prodhoj bukë, arsyetoja si lejfen në fillim, si mund të kem të drejtë të ha ? Sanoja? A u lidha më tej me të ? Ah, kurrë nuk do t’i harroj ethet erotike të saj ! Sa shumë m’i pakësuan vuajtjet e riedukimit lidhjet me të ! Zgjimi i asaj femre ishte si zgjmi i natyrës, edhe letargjia e saj po ashtu ishte, si e natyrës. E dashurova atë femër fshatare dhe shqetësohesha për të. Kurse ajo nuk më dashuroi. Asnjëherë. E, ç’të më dashuronte mua! Unë e pëlqeja edhe kur e humbte turravrapin nëpër fushë, edhe kur s’i shkëlqente më fytyra, edhe kur s’kishte më magji dhe guxim. Ti po tallesh, tek më dëgjon, që deklamoj i frymëzuar, por, ta dish : ti asaj femre nuk do t’i rezistoje dot ! Si ? Nuk do të kishe mbetur pa i shkuar prapa, desha të them.Hiperbola Sano të tregonte se ka jetë ! Se ka vdekje, ti e dije vetë.Ashtu, hë, një mesazh filozofik i mrekullueshëm? Po, mirë, le ta pranojmë, përderisa ti pate kënaqësi ta quash të tillë. Sanoja; është më mirë të çuditesh pak, sesa të dëgjosh të vërteta të ujdisura, ishte gjithë delikatesë sensuale dhe këtë e kuptoje dhe e ndjeje më mirë, kur ndaheshe prej saj, siç u ndava unë prej ikjes. Ha ha ha ! Ja, po qesh edhe unë me ty, madje, duke pasur nevojë, por dëgjo happyend-in: një pasdite pranvere, një pasdite prilli, pra, me shkundje lulesh, me rrëqethje dhe parandjenja, u nisa për te Sanoja. Pas kaq e kaq muajsh ! Erën, sidoqoftë , e kisha kundër…

ëndrra e ditës…

Në ëndrrën e gjumit të ditës së pashpresë mërgimtare, në pëlhurën imagjinare të saj, me shfaqet qartë: në një faqe e tërë të Milosaos e zinte tregimi im! Befasia ishte aq e me madhe nga se ishte tekst që nuk e kisha shkruar fare! Fare nuk e kisha nisur në adresë të asnjë redaksie, për botim! Tregimi ishte shtypur me shkronja të praruara, si të argjendta, rrezatuese dhe në fletë fine. Ishte botuar solemnisht!

Kështu e kallëzonte atë ëndrra e ditës!

Nuk ishte e rastit që ëndrra e “botonte” aty dhe pse kishte zgjedhur pikërisht faqet e Milosaos!

Ka kohë që preokupohem e rropatëm me një lloj proze, më një tip (“të ri”!) shkrimi, pagëzuar prozë urbane. Pa ditur fare se ku me shpie kjo rrugë e nisur, pa ditur as si do të dali puna e këtij projekti!

Çfarë forme do të merr, përfundimisht!

Redaktori i shtojcës për kulturë dhe art “Milosao” nga Tirana, kish guximin intelektual dhe përgjegjësinë profesionale që të botojë, tri herë radhazi, këto shkrime me titull të përbashkët “Prozë urbane”. Deri në këtë dekik dramatik, nuk ma thotë kush dot asnjë fjalë në lidhje me këtë lloj shkrimi, kur është pa zhanër, pa përkatësi gjinie e stili! Pa temë bosht, pa konflikt të brendshëm as të jashtëm, e trille të ngjashme…

!?!

Jam midis flakesh. Vishkull jam!

Midis mjegullash, pa busull!

Digjem, piqem e venitëm… si kandili qe s’ka…, opinion!

Ëndrra e gjumit të ditës se pashpresë mërgimtare, shkonte edhe më tutje: kallëzonte qartë titullin fort të goditur “Bukuri shkatërrimtare”, të tregimit tim, respektivisht, te ëndrrës time mashtruese!

Akoma ende pa e grisë e shkundë perden e saj, mendova e thash: kjo mund të këtë lidhje gjaku më preokupimin tim plot ethe e siklet, që nuk me shqitet as në gumë e nuk me le rehat tash e një kohë të gjatë. Shqetësimi bëhet edhe më zaptues, më i padurueshëm, kur nis të me bre kanceri i dyshimit, si duket redaktorit të Milosaos i ka fry dikush në vesh, apo ashtu vetvetiu, është ngopë me këto tekste, kur në komentin e tij të fundit shkruan: “Proza urbane e Bajram Sefajt ishte e këndshme, ku shpesh ai e lë të gurgullojë nënvetëdijen e tij, që duhet thënë se është asfare e paqtë dhe ka shume mendime kontroverse. Proza i ngjan më shumë një të riu por shqiptuar nga një i vjetër në moshën e Bajramit”!

Kuku…!

Kuku, për mua të mjerin!

Çka me gjeti!

*

Pa u zgjuar mirë prej gjumit, si jerm të i sha, yrysh e si cjap i kam kërcyer kompjuterit!

Në faqen e parë të tij, nis radhitjen e këtij teksti që, merr rrugën drejt opinionit anonim! Gjithandej ndjekur dyshimi brejtës: pse në ëndërr nuk me ishte shfaqur ndonjë gazete tjetër, por pikërisht Milosao, që për tri vjet, (nga një në vit, 2013, 2014 dhe 2015!), i ka botua ato.

Jo xhanëm, jo!

*

Duke përfillur e përligjur vërejtën e redaktorit: “…autorit i shkon më shumë  formë mozaiku!”, kësaj radhe, prozës (time) urbane, pos që ia shtoj edhe dy fjalë: pa urbanizëm, në bisht ia var edhe një tjetër ëndërr, kësaj radhe të natës, që nuk ka asnjë lidhje, pos që është ëndërr, me të parën, një ide sekrete, dhe krejt në fund, rrëfimin e shkurtër rebel, cub e shyt: varri pa fe!

Si kurth a pabesi, le të merret kjo!

*

A s’u tha jo njëherë se letërsia i ngjason një deti të madh!

Çka s’ka në deti!

Këtë e din çdo njeri!

O njeri, ku je!

Çfarë letërsie e leshit është ajo që brenda qenies saj, nuk ka një libër me prozë urbane, qoftë edhe pa urbanizëm, madje!

Aman, aman!

ëndrra e natës…

Është ëndërr e ligë, e pashpirt, dinake, tinëzare…, ëndërr e keqe që nuk me shqitet këtu e një kohë shumë të gjatë. Ka shumë riprodhime, të njëpasnjëshme, ka paksa nuanca. Ka të njëjtën shtrirje dramaturgjike. Edhe shtrirja skenografike është gati e njëjtë, me pak ndryshime të padiktueshme. Sa i takon kostumeve nuk kam haber. Mbase janë ato që, në atë dekik, i kam të veshura në trup!

Ajo, shtrigë ëndërr, kurrë nuk harron të vi e paftuar e të më trazojë, deri në djersë të vdekjes, të me dhunojë. Rëndom vjen atje larg, në dhe të huaj, kur me djeg malli dhe, sa më shpejt e urgjentisht, dua të kthehem në vendlindje. Të kthehem tek të mitë…

Diçka krejt e paqartë, e pakuptueshme, e pa zbërthyeshme, enigmatike e liga ajo, ndodh diçka e panjohur, një avari, një tragjedi e mistershme, në çast, janë mbyllur e gjitha rrugët dhe shtigjet që nuk me shpijnë deri atje, të sheshi i trenit të shpejt që, për pak minuta, duhet të niset. Edhe nëse ndodhë që përbirohem disi labirinteve, sikur të ishin ato të Labirintit në pallatin e mbretit Minos, atje në Knosos të Kretës…

Ëndrra kurrë nuk gabon e të me shpie në drejtim të ndonjë aeroporti!

një ide…

Që nuk bën të kallëzohet hiç, para se të ndodhë, ashtu siç pritet të ndodhë! Në një dite me diell e rreze drite shumë, të kësaj verë po sa ajo t’i hapë dyert ndonjë herë!

Rrëfimin e saj, pra, e kapërcej, e lë për atëherë kur t’i vjen vakti. Atëherë do t’ia heq duvakun e nusërisë, kur do t’ia heq vellon e misterit. Do të ndodhë kjo kësaj vere, para se në Tiranë, ani pse boll lakmoj të ndodhë atje, do të ndodhë para Bibliotekës “Pjetër Bogdani” në Prishtinë, atje ku bëhen gati  të gjitha përurimet e librave të ri, të shkrimtarëve tanë, nga Kosova dhe Shqipëria amë.

Si do të duket ky promocion, nuk jam në gjendje në them tani. Kush do të flas e çka do të thotë, jo, por që do të jetë promocion i zjarrtë dhe i kallur flakë, justifikoj qysh tani.

Spektakël unik dhe origjinal do të jetë, garant!

Jini të pranishëm, do të bindeni!

një varr pa fe!

E kishim një kryq mbi varr, në një melodi të popullarizuar!

Që erdhi fluturimthi nga Korça, pikërisht nga Sanremo jonë e bukur, bashkë me një kanconën fort të qëlluar e të bukur, kur ishte, sa sentimentale, aq edhe prekëse!

Tash e kemi një gur mbi varr, në po të njëjtën melodi!

Kryqi ka pësuar metamorfozë e është zhdukur, është bërë gur!

Gur cullak, pa ngjyrë, pa fe as komb!

Gur universal. Të lumtë na!

Kur barazinë fetare e kemi kanonizua denbabaden dhe sa krenohemi, ore trim, deri në krekosje, duke e njomur, orë e çast, atë thënien e poetit tonë, Pashko Vasa:”Mos shikoni kisha e xhamia, Feja  e shqiptarit, asht shqiptaria”!

Ku na mbeti krenaria, ku na mbeti harmonia (fetare)!

Kuku për ne sa shumë e thellë ka hy në palcën tonë frika trishtuese që na ka pushtuar krejt…

Jo etëm që nuk guxojmë të bëjmë kryq, por, as ta kthejmë kokën nga maja e lartë e kambanores se Katedrales madhështore Nëna Terezë në Prishtinë, që bën jehonë nga kupa e qiellit, kur duhej të ishte blu, e që mjerisht nuk është i pastër!

Të mjerët na, të mjerë!

As gjumin e përmotshëm nuk mund e bëjmë rehat e pa droje, me një kryq mbi varr!

Varret tona janë të pa fe!

Aman, aman!

——————————

(diku në Francë, 2015)

Andrea Varfi (Qeparo, 21 shkurt 1914 – Tiranë, 18 shtator 1992) ka qenë publicist, përkthyes dhe shkrimtar shqiptar.

Lindi në Qeparo të krahinës së Bregut, i biri i Epaminonda Varfit, mësuesi i shkollës së parë të fshatit. Mësimet fillore i kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen e ndoqi në Shkollën Tregtare të Vlorës ku ishin edhe Petro Marko, Spiro Çomora, Aleks Çaçi, Mehmet Shehu e Shefqet Musaraj.

Më 1935 mbaron degën klasike të gjimnazit në Tiranë. Më 1941 kreu studimet Fakultetin e Shkencave Agrare në Universitetin e Peruxhias, Itali. Më 1941 kthehet në atdhe[1], ku bëhet pjesë e Grupit Komunist të Zjarrit. Shërben si agronom në Zyrën e Bujqësisë së Tiranës dhe në Shkollën Bujqësore të Kavajës dhe më pas gjatë Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare, Varfi u rreshtua në radhët e Brigadës V Sulmuese. Së bashku me Dhimitër Mandron, ai u caktua në shërbimin ndihmës të agjitacionit dhe të propagandës në këtë brigadë..

Pas Çlirimit emërohet drejtor i Kulturës dhe Propagandës Bujqësore në Ministrinë e Bujqësisë, ku drejton edhe revistën “Bujku i Ri” 1945-1947. Në vitin 1947, burgoset për dy vjet me Petro Markon, Jusuf Vrionin, Lazër Radin dhe Mitrush Kutelin.

Më pas punoi në shtëpinë botuese “Naim Frashëri” e më pas në Lidhjen e Shkrimtarëve. Vdiq më 18 shtator 1992, në Tiranë.

Krijimtaria letrare e Andrea Varfit nis në vitet ’30 me bashkëkohësit Nonda Bulka, Aleks Çaçi, Dhimitër Shuteriqi, Sterjo Spasse, Migjeni. Poezitë dhe proza e shkruar para dhe pas Çlirimit u përmblodhën në dy vëllime letrare, më 1989.

Më 1934 -35, Efthim Kovaçi do kompozonte mbi poezinë e Andrea Varfit “Kushtrimi i të shtypurve” që këndohej në rrethet revolucionare. Po kështu janë të mirënjohura dhe këngët “Himni i Ushtrisë”, “Dëshmori partizan”, “Kënga e dëshmores partizane”, “Dëshmorëve”. Në vitet 1952 – 60 botoi poezi dhe proza satirike me pseudonimin “Ager” dhe “Bokërrima”. Shkruajti me vargun tradicional, klasikun tetërrokësh dhe trajtoi tema sociale.

Krahas krijimtarisë artistike, Varfi përshtati në gjuhën standarde veprat kryesore të De Radës: “Serafina Topia”, “Rrëfime të Arbrit” më 1975[6], “Këngë të Milosaut”, “Krutan i mërguar” më 1977 dhe “Këngëtorja arbërore” e Santorit më 1980.

Nga letërsia botërore ka përkthyer “Qivuret” e Ugo Foscolo më 1934, “Tregime mbi Leninin” 1946 dhe “Hënëzat e kuqe: tregime nga jeta e Leninit” 1960 nga Aleksandr Kononov, vëllimin “Poezi” të Nazim Hikmet më 1957. Gjithashtu ka lënë përkthime të Alfierit, Maurizio Caprile, etj. Përktheu edhe përmbledhjen e vetme poetike të Pashko Vasës, “Rose e spine” nga italishtja, me titullin “Trëndafila dhe gjëmba”.

Para se të vdiste, la të përgatitur për shtyp një vëllim me veprën letrare dhe muzikore të Neço Muko Himarjotit, me titullin “Zemra kërkon miqësinë”, i pajisur me një parathënie prej tij.

Titujt e veprave

Këngë e ritme, 1930 (poezi)
Monografi “Ulliri i Shqipërisë dhe masat për shtimin e përmirësimin e kulturës së tij”, 1943
Artikuj shkencorë, 300 faqe të karakterit bujqësor e botanik, “Bujku i ri”, 1945-1947.
Në tingujt e revolucionit, 1951 (poezi)
Dielli i jetës sonë, 1957 (poezi)
Një histori e lashtë stërgjyshore, 1957 (poezi)
Në shpellën e kuqe, “ nëntori”, 1960 (dramë)
Në zgjim, 1962 (poezi -prozë)
Blerim nëntori, 1966 (poezi)
Vepra letrare 1 (poezi; 332 faqe; janë përmbledhur një pjesë e poezisë që nga vitet’30 deri në vitet ‘74), 1989
Vepra letrare 2 (prozë, 353 faqe, janë përmbledhur një pjesë e prozës që nga vitet’30 deri në vitet ‘74), 1989

Nëpër ullinjtë e bleruar,
… më ngjan, Vlorë, turtulleshë.
Po pse s’këndon më t’aguar,
ti trimoshja labëreshë?

Buzë detit, këtij prillit,
jemi sot në pranverë!
As edhe erë trëndafilit
s’po të ndiej më kësaj herë.

Shoh një çerdhe të ronitur
përmbi rrapin gjethe-rrjepur:
dhe bilbilat, të nemitur,
në Beun do jenë tretur!

Vetëm te çati e zbehtë
po shoh ca haxhilejlekë,
më kujtojnë ata të shkretë,
Anadollin me zejbekë!…

Po te pusi, n’ato hane,
Dëgjoj, Vlorë, këngën labçe:
ndjej… si shemben istikame,
dhe thirrjet “Viva la pace”.

Vlorë, o ylli ynë i rrallë,
dhe në heshtje, ti s’hesht kurrë,
ti sërish do jesh në ballë,
do të ngresh dhe gurë dhe drurë!

Ndiej: po ngrihet kënga labçe,
nga Çipini gjer te Çika
ti sërish “Selam Musaçe”
do ta zësh “topin nga gryka”!

Ujë-i Ftohtë, (Vlorë), prill 1932

VOAL – Mihail Aleksandroviç Shollohov (rusisht Михаил Александрович Шолохов, shqip Mihail Aleksandroviç Shollohov; lindi më 24 maj 1905, në Krushilinski, fshat i Stanitsa Voschenskaya; u nda nga jeta më 21 shkurt 1984 ishte Rostov.) Shkrimtar dhe laureat i Nobelit.

Shollohovi ishte djali i Aleksander Mihailoviç Shollohov (1865-1925) dhe gruas së tij Anastasija Danilowna Tschernikowa (1871-1942). Prindërit e tij i përkisnin klasës së mesme të ulët, babai i tij punonte si bujk, tregtar bagëtish dhe mullinj. Nëna e tij ishte e veja e një kozaku, e cila mësoi të lexonte dhe të shkruante vetëm kur Scholochow ishte tashmë një autor i njohur. Si fëmijë, Shollohov vetëm përkohësisht ndoqi shkollat ​​në Kargin, Moskë, Boguchar dhe Vyoschenskaya, derisa u bashkua me Bolshevikët në Luftën Civile Ruse në 1918, në moshën vetëm 13 vjeç. Më 1922 transferohet në Moskë për t’u bërë gazetar, ku filloi të shkruante. Ai duhej të siguronte jetesën nga puna e vështirë fizike dhe punoi si doker, gjithashtu si llogaritar, midis viteve 1922 dhe 1924. Ndiqte periodikisht kurset e shkrimtarëve. Vepra e tij e parë e botuar ishte një artikull satirik, Provimi (botuar 19 tetor 1923). Më 1924 Shollohov u kthye në shtëpinë e tij në Vjoschenskaja dhe iu përkushtua ekskluzivisht punës së tij letrare atje. Në të njëjtin vit ai u martua me Maria Petrovna Gromoslawskaja (1901-1992), e bija e Pyotr Gromoslawski, Ataman Kossack i rrethit Bukanowskaja; të dy kishin dy djem dhe dy vajza. Më 1928 Shollohov filloi punën për romanin me katër vëllime që duhet ta bëjë atë të famshëm, Doni i Qetë, një vepër që e mbaroi në vitin 1940.

Më 1932 u bashkua me CPSU dhe u bë anëtar i Sovjetit Supreme më 1936. Nga viti 1937 Shollohovishte anëtar i Akademisë së Shkencave të BRSS. Vepra kryesore e tij me katër vëllime Doni i Qetë jep një pasqyrë koherente të jetës fshatare kozakë të Donit në periudhën e tensionuar midis Luftës së Parë Botërore dhe Revolucionit pasues të Rusisë, e ndjekur nga trazirat e luftës civile midis të kuqve dhe të bardhëve. Vepra e tij Tokat e çara, botuar në 1930, feston futjen e detyruar të ekonomisë kolkoz nën Stalin. Më 1941 ai mori çmimin Stalin, Urdhrin e Leninit më 1955 dhe çmimin Lenin më 1960.

Nga viti 1961 ishte anëtar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste. Në vitin 1965 ai mori çmimin Nobel për Letërsi në Stokholm për veprën e tij kryesore Doni i Qetë dhe në Janar 1966 iu dha një doktoratë nderi nga Fakulteti i Filologjisë në Universitetin e Leipzig, me rastin e ditëlindjes së tij të 60, 24 maj 1965.

Vepra e Shollohov dhe qëndrimi i tij politik afirmues-besnik në epokën e Bashkimit Sovjetik nuk ishin pa kritikë. Suksesi i tij i jashtëzakonshëm letrar dyshohet për plagjiaturë. Sipas kritikëve, veprat e tij  Doni i Qetë (katër vëllime) dhe tregimet e Donit nuk duket se mund të korrespondojnë me një edukim letrar mjaft të paplotë dhe me mungesën e përvojës e të njohurive njerëzore që Shollohov kishte si një i ri në luftën civile. Sipas kritikëve, veprat e Shollohovit nuk vijnë nga pena e tij, por mund të bazohen në shkrime të pabotuara, por të humbura nga shkrimtari kosak Fyodor Kryukov, një kundërshtar i bolshevikëve. Ky dyshim u shpreh më 1974 nga, ndër të tjera, Alexander Solzhenitsyn, fituesi i çmimit Nobel rus për letërsinë, i njohur si disident.

Në të kundërt, Konstantin Simonov deklaroi në një intervistë për Spiegel se urrejtja e Solzhenitsyn ndaj gjithçkaje Sovjetike e kishte motivuar këtë të fundit për të vërtetuar “se një libër kaq i sinqertë për luftën civile si Doni i Qetë nuk ishte nga një shkrimtar sovjetik dhe gjithashtu nuk mund të shkruehj nga “të ardhurve”si Shollohov, por vetëm nga një gardist i bardhë dhe një kozak vendas si Krjukow ose një tjetër ”.  Sidoqoftë, nuk ka ndonjë dorëshkrim përkatës nga Krjukow, çka e bën analizën të vështirë.

Për më tepër, pjesë të dorëshkrimit të Shollohovit u botuan si faksimile nga Felix Kusnezow në përgjigje të pretendimeve për plagjiaturë.

Tashmë në vitet 1980, studiues të tillë si German Jermolajew dhe Geir Kjetsaa treguan me metoda matematikore se supozimi i një plagjiaturë është mjaft i pamundur. Sipas Willi Beitz, “legjenda e pretenduar për ‘plagjiaturë të Shollohovit’ u iniciua nga Solschenizyn si hakmarrje, pasi Shollohovi kishte luajtur një rol kryesor në shpifjen dhe margjinalizimin e Solschenizyn si një shkrimtar jo-sistematik në fund të viteve 1960.

Në të kundërt, përkthyesi dhe shkrimtari Felix Philipp Ingold deklaroi në një artikull në Neue Zürcher Zeitung më 23 gusht 2006 se Shollohovi nuk kishte shkruar asnjë nga veprat e tij madhore. Përkundrazi, në emër të shërbimit sekret sovjetik bazuar në veprën e Krjukow u bë një vepër letrare, autor i së cilës u shpall Shollohov. “Shollohovi nuk kishte pse të hynte në hulumtime të hollësishme. Ai u mbrojt nga statusi i tij si një shkrimtar model zyrtar dhe mjaft zyrtar i realizmit socialist. Ai ka qenë bashakutor i romanit Doni i Qetë.

Pas vdekjes një anije lundruese lumore mori emrin Mihail Shollohov dhe asteroidi (2448) mori emrin Shollohov./Elida Buçpapaj (Wikipedia)

VEPRAT KRYESORE TË SHOLLOHOVIT

• Donskie Rasskazy, 1925 – Tales of the Don.
• Lazorevaja Step, 1926.
• Tikhii Don, 4 vol., 1928–1940 (The Quiet Don) – And Quiet Flows the Don (1934); The Don Flows Home to the Sea (1940); Quiet Flows the Don (1966). A three-part film version, directed by Sergei Gerasimov and starring P. Glebov, L. Khityaeva, Z. Kirienko and E. Bystrltskaya, was produced in 1957–1958.
• Podnyataya Tselina, 1932–1960 – Virgin Soil Upturned (1935); Harvest on the Don (1960).
• Oni Srazhalis Za Rodinu, 1942 – They Fought for Their Country.
• Nauka Nenavisti, 1942 – Hate / The Science of Hatred.
• Slovo O Rodine, 1951.
• Sudba Cheloveka, 1956–1957 – Destiny of a Man. A film version directed by Sergei Bondarchuk and starring Sergei Bondarchuk, Pavlik Boriskin, Zinaida Kirienko, Pavel Volkov, Yuri Avelin, and K. Alekseev was produced in 1959.
• Sobranie Sochinenii, 1956–1958 – collected works (8 vols.)
• Oni Srazhalis Za Rodinu, 1959 – They Fought for their Country
• Sobranie Sochinenii, 1962 – collected works (8 vols.)
• Early Stories, 1966.
• One Man’s Destiny, and Other Stories, Articles, and Sketches, 1923–1963, 1967
• Fierce and Gentle Warriors, 1967.
• Po Veleniju Duši, 1970 – At the Bidding of the Heart
• Sobranie Sochinenii, 1975 (8 vols.)
• Rossiya V Serdtse, 1975.
• SLOVO O RODINE, 1980.
• Collected Works, 1984 (8 vols.)
• Sobranie Sochinenii, 1985 (collected works) (8 vols.)
• Sholokhov I Stalin, 1994.

Mihail Aleksandroviç Shollohov u lind më 1905, në Kamenskajë të Rusisë. Gjatë luftës civile, luftoi në anën e revolucionarëve dhe më 1922 shkon në Moskë për t’u bërë gazetar. Në të njëjtin vit fillon të shkruajë romanin, që do ta bënte të famshëm: “Doni i qetë”, (1928-1940). Më vonë publikon romanin: “Tokat e çara”, (1932-1960).
Më 1939 bëhet anëtar i Akademisë Sovjetike të shkencave. I jepet Çmimi Nobel për Letërsinë më 1965.

Në rajon kishte ardhur komisari i rrethit për grumbullimet.
Ai rrudhi fytyrën dinake, që e kishte rruar sa e kishte bërë gjak dhe foli shpejt e shpejt:
– Në bazë të të dhënave të statistikës, nga krahina juaj duhet të marrim 25.000 pud grurë. Shoku Bodjagin, unë ju zgjodha komisar krahinor për grumbullimet, se mora parasysh që jeni një punëtor energjik dhe i pakursyer. Kam besim tek ju. Ka një muaj afat… Për ca ditë gjyqi do të transferohet këtu. Sa për grurë, ushtria dhe qendra kanë nevojë gjer këtu, e shikoni?… – i ra me forcë fikthit të mprehtë e tërë qime, dhe shtrëngoi dhëmbët fort! – Pushkatohet kush e fsheh me qëllim!
Tundi kokën e tij të rruar toç dhe iku.

Shtyllat e telegrafit, që shkonin e bridhnin si trumcakë rreth e rrotull asaj krahine, thoshin: rekuizim!
Nëpër hutore e stanica, kozakët që prodhonin grurë e shtrënguan edhe më shumë barkun me brezat e tyre të qëndisura dhe thanë të gjithë së bashku pa ngurruar:
– Të japim grurin falas? Kurrën e kurrës!. ..
Në vathat, në rrugën e hutorit, kudo që të hidhje sytë, në mes të natës, kërcisnin arkat, se po fshihnin në dhe me dhjetëra e qindra pud grurë të shkoqur. Kushdo e dinte se ku e si e kishte fshehur fqinji grurin e tij.
Askush s’bënte zë ….
Bodjagini me repartin e rekuizimit vinte vërdallë atij rrethi. Dëbora kërciste nën rrotat e karrocës që linte pas vathat e zbardhura nga bryma. Po ngrysej. Stanica ishte si gjithë stanicat e tjera, po veçanërisht për Bodjaginin kjo ishte shumë e dashur: këtu ai kishte lindur. Sadoqë kishin kaluar gjashtë vjet, prapseprapë ajo s’kishte ndryshuar fare.
Ja si kishte ndodhur: një ditë të nxehtë korriku, mezhdat e arave ishin mbushur tërë luleshqerre të verdha, qe tamam koha e korrjes. Ai Ignat Bodjagini ishte akoma katërmbëdhjetë vjeç. Po korrte bashkë me të atin e me argatin. Po, ja, papritur e papandehur i ati rrahu argatin sepse i theu një dhëmb sfurkut; Ignati iu afrua të atit dy hapa larg dhe i tha duke kërcitur dhëmbët:
– Je maskara, baba…
– Unë?!
– Po, ti…
Me një grusht i ati e përmbysi përdhe Ignatin dhe e rrahu për vdekje me rripin e qinglës. Mbrëmjeve, kur u kthye në shtëpi nga ara, i ati vajti në kopësht dhe preu një thupër vishnje, e qëroi mirë e mirë dhe pastaj, si fërkoi mjekrën, ia dha Ignatit dhe i tha:
– Shko, biri im, bjeri rrotull botës për kismet dhe ktheu këtu vetëm kur të kesh vënë pak mend në kokë… dhe vuri buzën në gaz.
Kështu kishte ndodhur dhe ja, tani po nget arabanë pranë gardheve, lë, pas çatitë prej kashte dhe kanatat me bojë… Bodjagini ua nguli sytë parmakëve të kopështit para shtëpisë së të atit dhe gjelit prej teneqeje sipër çatisë me krahë hapur sikur të këndonte kikiki në heshtje, ndjeu sikur diçka iu mblodh lëmsh në grykë dhe po ia merrte frymën. Mbrëmjeve, e pyeti të .zotin e shtëpisë:
– A rron akoma plaku Bodjagin?
I zoti i shtëpisë, që po ndreqte takëmet e kalit, me gishtërinjtë e tij tërë zift, lidhi lelen me spango dhe picërroi sytë:
– Po pasurohet gjithnjë e më tepër mori një grua të re, se plaka ka kohë që i ka vdekur Djalit s’i dihet as nami as nishani dhe ai qerrata plak nuk i lë rehat gratë e ushtarëve…
Pastaj u bë më hijerëndë dhe shtoi:
– Ama, si bujk s’ke ç’i thua, s’ta ka shokun!… Mos e kini mik?
Në mëngjes, tek po hante, kryetari i sesionit të gjyqit shëtitës revolucionar tha këto fjalë:
– Në mbledhjen e djeshme dy kulakë i nxitën kozakët të mos e dorëzojnë grurin… Në kontrollin që u bë ata kundërshtuan dhe rrahën dy ushtarë të kuq. Do t’u bëjmë një gjyq që të jetë shembull dhe do t’u japim gjysmën e lekut…

Kryetari i gjyqit ishte një butexhi, që nga skena e ulët e shtëpisë së kulturës hodhi fjalën sikur po i vinte kades një rreth i ri: – Pushkatim!
Të dy kulakët i shpunë te dera… Bodjagini e njohu se i dyti ishte babai i tij. Mjekra e kuqërreme dhe si patkua i qe thinjur vetëm në majë. E ndoqi me sy atë zverk të djegur nga dielli dhe doli pas tij.
Në hajat, i tha oficerit të rojës:
– Pa ma thirr pakëz atë më plakun.
Plaku erdhi duke kërrusur supet si i turpëruar; e njohu të birin dhe sytë i nxuarën xixa, që pastaj u shuan. Picërroi sytë, nën vetullat e tij të shpupurishura:
– Me të kuqtë, biro?
– Po, me ata, baba.
– Po-o-o. – Dhe i ktheu sytë nga ana tjetër.
Heshtën.
– Kemi gjashtë vjet që s’jemi parë, baba, dhe s’ke gjë të më thuash?
Plaku rrudhi hundën si me zemërim.
– Eh, ç’të them… Rrugët tona janë tani të ndryshme. Unë, që mbroj pasurin time, do pushkatohem; unë, sepse nuk lë njeri të hyjë në grurin tim, qenkam një armik. Përkundrazi, kush vjen e shtie duart në sëndukët e të tjerëve, ai vepron sipas ligjit, apo jo? Plaçkisni: ju kini arën dhe gurin në dorë.
Bodjaginit, komisarit të grumbullimit, i qe bërë mavi lëkura në mollëzat e faqeve.
– Ne nuk plaçkitim të varfërit, po u vëmë fshesën atyre që e kanë grumbulluar me djersën e të tjerëve. Ti je i pari, që tërë jetën tënde ua ke pirë gjakun argatëve!
– Kam punuar vetë natë e ditë; s’jam sorollatur poshtë e lartë nëpër botë, siç ke bërë ti!
– Kush ka punuar e do pushtetin e punëtorëve dhe të fshatarëve, kurse ti e ke pritur me çomange… As i lë t’i afrohen gardhit tënd… Prandaj do zhdukesh nga faqja e dheut!
Plakut iu zu fryma sikur po hiqte shpirt… dhe tha me zë të ngjirur, sikur po e këpuste atë perin e hollë të dashurisë, që gjer në atë çast i lidhte akoma:
– Ti s’je im bir, dhe as unë babai yt. Për këto fjalë që nxore nga goja kundër tyt eti, qofsh tri herë i mallkuar! – Pështyu dhe u nis pa bërë zë. Pastaj ktheu kokën me rrëmbim dhe s’e mbajti dot, po shfreu tërë inatin e tij: – kij mendjen, Ingaçka! Sikur të na qëllojë të takohemi, do të ta… tët ëmë! Nga Hoprona po vijnë plot kozakë dhe ata do ta përmbysin pushtetin tuaj! Po nuk vdiqa, po më ruajti Shën Mëria, do të ta marr shpirtin me dorën time…
Mbrëmjeve, prapa stanicës, matanë mullirit me erë, tek një rrëpirë toke ku hidhnin kafshët e ngordhura, u mblodh njerëzia. Komandanti Teslenko shkundi llullën dhe tha shkurt:
– Afrojuni më tepër nga honi…
Bodjagini hodhi sytë nga një sajë që po çante vija-vija dëborën buzë rrugës, pastaj tha me një zë të mbytur:
– Mos më mbaj mëri, baba… Priste një përgjigje. Heshtje.
– Një… dy… tre!
Kali i sajës, matanë mullirit me erë, u praps; saja u drodh mbi rrugën me gropa, dhe ajo njollë gjaku në atë buzë të greminës luhati një copë herë në çarçafin e bardhë të dëborës.

Shtyllat e telegrafit, që shkonin e bridhnin si trumcakë rreth e rrotull asaj krahine, thoshin: kryengritja plasi në Hopro. Komitetet Ekzekutive u dogjën. Nga bashkëpunëtorët e pushtetit ca u vranë, ca morën arratinë.
Reparti i rekuizimeve u nis për në rajon. Këtu në stanicë, mbetën për njëzetekatër orë vetëm Bodjagini dhe kryetari i gjyqit Teslenko. Ata bënë çmos që të nisnin shpejt e shpejt për në qendrat e grumbullimit qerret e fundit të ngarkuara me grurë. Që në mëngjes kishte zënë stuhia. Frynte një erë e ftohtë: qielli ishte mbuluar me një re tymi dhe një pluhur i përhimtë e mbulonte stanicën. Ndaj nate, aty tek sheshi, mbërritën trokthi njëzet veta kaluar. Në atë stanicë të zhytur në pirgjet e dëborës u përhapën tingujt e kushtrimit. Hingëllima kuajsh, lehje qensh, tinguj të ngjirur kambanash dëgjoheshin kudo.
Kryengritje.
Atje në kodër, matanë një gomileje varri të motshëm që dukej si një kafkë boshe dhe tullace, dolën dy kalorës, që ishin bërë qull në djersë. Përposh, tek ura, kërcisnin thundrat e kuajve. Një mori kalorësish. I pari i tyre, me një kapele oficeri, i ra me kamxhik pelës së tij prej race, me këmbë të gjata.
– S’kanë ku venë komunistët!
Matanë gomilës Teslenkua, një ukrainas me mustaqe që i vareshin, ia tundi frerin kalit të tij kirkiz të vogël:
– Do të na mbërrijnë, djalli t’i marrë!
U “mëshoni” kuajve. Ju e dini se kodra shtrihet nja tridhjetë vjorsta.
Kalorësit derdheshin prapa tyre si lavë. Nata pllakosi andej nga perëndimi, matanë mezhdës… Tre vjorsta larg stanicës, brenda një lugine, në një pirg dëbore të shpupurishur, Bodjagini vuri re një njeri. Iu afrua trokthi dhe thirri me zë të ngjirur:
– Ç’djall bën këtu?
Një kalama fare i vogël, i verdhë dyllë në fytyrë, brofi në këmbë. Bodjagini vringëlliti kërbaçin; kali u harlis dhe mezi u mbajt përpara kalamanit.
– Dashke të vdesësh së ftohti, more djall? Ç’të solli këtu? – e pyeti Bodjagini.
I zbriti pastaj kalit, u kërrus dhe dëgjoi një murmuritje të lehtë:
– Xhaxho, kam ngrirë… Jam jetim… sorollatem dhe rroj me lëmoshë. Akull e kallkan, hodhi në kokë kindin e një bluze të grisur gruaje dhe s’pipëtiu fare.
Bodjagini, pa nxjerrë asnjë fjalë nga goja, zbërtheu xhubenë dhe me cepin e saj mbështolli atë trup të vogël e të dobët, pastaj mezi i hipi kalit, që hidhte hickëla.
U nisën. Çuni, që ishte nën xhubenë, qëndronte kruspull, ngrohej pak e nga pak dhe mbahej fort tek rripi. Kuajt shpejtonin vrapin, rënkonin, shfrynin me tërbim, se e ndjenin që edhe kuajt e tjerë nga pas po ngisnin shumë.
Midis tufanit që ulërinte, Teslenkua e kapi nga krifa kalin e Bodjeginit dhe i thirri:
– Hidhe atë kalama! A nuk dëgjon, mor qen bir qeni? Hidhe, se na zunë! – Duke sharë zot e soj e sorollop, filloi t’i bjerë me kamxhik duarve mavi të Bodjaginit. – Po na zunë, na bënë copë-copë! Të martë lumi ty bashkë me atë shejtanin e vogël!…
Të dy kuajt ecnin barabar duke nxjerrë shkumë nga goja. Teslenkua u ra duarve të Bodjaginit sa u nxori gjak. Me gishtërinjtë e ngrirë ai shtrëngonte atë trup të vogël dhe të flashkët; ndërkaq mblidhte frerin pas vetes dhe kërkonte me dorë nagantin.
– S’e lëshoj nga dora këtë çilimi, e shpëtova, se po vdiste së ftohti! Hiqmu, kërmë, se të vrava.
Atëherë ukrainasi mustaqethinjur e ndaloi kalin dhe qau me zë:
– Nuk shpëtojmë dot! E pat!…
Gishtërinjtë sikur nuk i kishte të tij, se nuk i urdhëronte më. Bodjagini kërciste dhëmbët tek po lidhte çunin në shalë me rripin e tij. Kur pa se e kishte lidhur mirë, vuri buzën në gaz:
– Mbahu pas krifës, mor picirruk!
Teslenkua u ra vitheve të djersitura të kalit me millin e këlliçit, futi gishtërinjtë në gojë nën mustaqet e tij të varura dhe nxori një fishkëllimë të mprehtë dhe shurdhuese. Pastaj, për një copë herë, ndenjën dhe vështruan kuajt, që po rendnin me të katra, e të lehtësuar, se s’i kishin më kalorësit e tyre përsipër. Ata u shtrinë përdhe njëri pas tjetrit. Pastaj i pritën me një breshër plumbash ato kapela lëkure, që sapo u dukën majë kodrinës…

Mbetën aty të shtrirë tri ditë e tri net. Teslenkos, në brekët prej pëlhure të trashë e të ndyrë, i dukej një goxha shuk dhe goja e çarë gjer tek veshët, i qe mbushur me flluska e gjak të mpiksur. Bodjaginit, në gjoksin lakuriq, i kërcenin pa frikë ca zogj çafkalorë të stepës. Në barkun e çjerrë dhe me zgavrat e syve të tij ata hanin sqep më sqep kokrrat e elbit të zi.