Kemi afro 50 vjet që jetojmë me makthin e dosjeve. Nuk shpëtojmë dot nga dënimi i ynë. Sapo zuri një farë cipe sëmundja e llahtarisur e përgjimit, na zunë ethet e dosjeve: të hapen, apo të mos hapen, u hapën, s’u hapën, do të hapen apo nuk do të hapen.

Përse këto dilema?

Të gjithë e dimë se cilët ishin persekutorët e spiunët e vegjël (fatkeqët e mjerë) të rrethit familjar a shoqëror ku jetonim. Kjo sillte tjetërsimin, makthin, fjalën e shtirur, mashtrimin, vdekjen e ngadaltë shpirtërore.

I shohim edhe sot fytyrat e tyre me sytë e stërzgjatur, lakmitarë me komplekset e gjuhën gjarpërore që hedh helm e jargë mbi çdo shpirt të pastër. Ndoshta, ky është dhe ngushëllimi i fundit. Pështy e helmo gjithçka.

Dosje të hapura. Dosje të mbyllura. Furtuna në gota uji.

E megjithatë ka dosje gjysmëshekullore, që kanë sfiduar sytë tanë, siç është një vrasje e pashpjeguar e dy vetëvrasje të tre tragjikëve, tejet të njohur të L. N. Çl.

Dosja 1RAMIZE GJEBREA, bijë e një familje me disa breza patriotësh, me nënën nga Kaçaniku. Babai, luftëtar i lirisë, sjell nusen kosovare në shtëpi që në ditët e para të shpalljes së pavarësisë. Viti 1913, (vit i mbrapshtë i fatit tonë) e ndan nusen nga trojet e veta. A thua prapësia do t’i ndjekë denbabaden?Ramizeja, e bukur, e kulturuar, e talentuar, heroinë e aksioneve më të guximshme kundër fashistëve në kryeqytet, një nga firmat më të njohura të shtypit të L. N. Çl.Me pseudonimin “Zala”, u vra nga shokët e saj pa i mbushur të 21 vjetët.

E kudogjendshmja, e palodhura, fjalëzjarrta Ramize, i dha bukurinë, rininë, dashurinë dhe jetën, idealit të saj, LIRISË.

E megjithatë, u arrestua në Ramicë nga shokët e saj të luftës me disa denoncime absurd të spiunëve vrasës.

Dënimi me procesverbale të humbura (Sa shumë i kam kërkuar nëpër arkiva, krejtësisht kot, për shumë vite).

Të dy fajtorët, Ramize Gjebrea dhe Zaho Koka në arrest.

Gjyq me dënim të pashpallur. Korrierë që vrapojnë e nuk arrijnë kurrë në destinacion.

Ramizeja e gdhin natën me një pallto ushtarake të hedhur krahëve. Lexon librin “Ditët e fundit të një të dënuari me vdekje”, por nuk e merr dot kurrë me mend, se kjo e dënuar është ajo vetë.Batalioni i rreshtuar në formë rrethi. Heshtje. Ankth. Mars i ngrirë i vitit 1944. Në një cep çelet rrethimi dhe sjellin Ramizenë. Askush nuk e di se ç’po ndodh.Ramizeja ecën e menduar, me pardesynë që ja merr era. Kurrë, kurrë zemra e saj e dëlirë s’e afron pabesinë e vrasjes pas shpine, pa paralajmërim. Po vendimi tashmë, ishte marrë. Moralistët (terroristët më të pamoralshëm) në emër të moralit, urdhërojnë skuadrën e pushkatimit të vajzave të shtien mbi shoqen e tyre.

Një partizane e kësaj skuadre, me duar të dridhura, shtie mbi veten nga tronditja. Plumbi që i ka shënjuar fytyrën, është dëshmitar i asaj dite tragjike edhe sot e kësaj dite.

Ramizeja krejt e befasuar nga plumbat në trupin e saj, ktheu kokën e klithi: “Përse kështu o shokë?!!”Përse? Përse? Përse?…Klithma rrufe u ngjit drejt qiellit të ngrirë të atij marsi. Breshëria rrëzoi të bukurën e dheut, Ramize, mbi tokën që ajo e deshi aq shumë.

Iu dha dhe plumbi i fundit… LAMTUMIRË!

Partizanët mbetën të ngrirë, me shpirt të gjymtuar, gjysmë të varrosur nga ankthi i pyetjes:

“PËRSE? PËRSE KËSHTU O SHOKË?!”

***Dosje të hapura. Dosje të mbyllura.

Sa herë kam dhënë një mendim për këtë çështje, ka filluar përndjekja e Ramizesë dhe shumë e shumë vite, pas vrasjes.

Cerberët e kryeqytetit e heqin shkrimin nga shtypshkronja. Gazetarucët me sy të zbardhur nga tmerri i trimërisë së tyre, klithin: “Kush të ka dhënë ty të drejtën ta rehabilitosh?”KRIMI përplaset me sinqeritetin e lotëve të shokëve të luftës.

Ramizeja zgjon revoltën e shpirtrave të bukur, që pyesin: “Deri kur? Deri kur? Cerberët do të vrasin e rivrasin idealin njerëzor, ëndrrën e aq e aq brezave për liri e drejtësi?

Dosja 2ZAHO KOKA, heroi popullor i Bregut, i tronditur, tre muaj pas vrasjes së Ramizesë e kërkoi vdekjen vetë.

Zaho nuk e dëgjoi pyetjen e Ramizesë. Ai mbahej i burgosur dhe nuk e pa poshtërimin e saj. Po “ligji i luftës” veproi vetëm për Ramizenë. A nuk ishin që të dy “fajtorë pa faj?” Kush pra, e kish të drejtën të shpersonifikonte njeriun dhe për ndjenjën më fluide, për atë që quhet LIRIA e gjithsecilit?

Zahoja e parandjeu të vërtetën e hidhur në burgun e tij, në Ramicë. LIRI të madhe nuk do të ketë më në këtë tokë, derisa të vritet qenërisht LIRIA e secilit.Zaho Koka shkoi vetë në mes të ditës me diell, drejt një mitralozi, që e bëri shoshë e për këtë i dhanë “bujarisht” titullin HERO.

Po populli? Ai mori një plagë për dhimbjen e pashprehur për birin e tij, të vetëvrarin, të bukurin, të pastrin, të thjeshtin, personazhin e tragjedisë që në prologun e saj. Kështu iku djali i fyer. Shkoi vullnetarisht drejt mitralozit, në qershor të po atij viti, dy muaj pas vrasjes së Ramizesë. As “mjeshtrit e mëdhenj” as “qatipët e vegjël”, s’krijuan dot alibi tjetër veç titullit: HERO.

Dikush thotë që në Ramicë Ramizenë e veshën nuse dhe e qanë me ligje. Është e vërtetë, apo legjendë? S’ka rëndësi. Rëndësi ka që populli, (të cilin kujtojnë se e kanë në dorë mendjeshkurtrit), nuk u pajtua me këto VRASJE.KJO ISHTE DISIDENCA E SHPIRTIT TË TIJ, AJO SHQISË E GJASHTË QË MAT TË VËRTETËN E GËNJESHTRËN E FJALËS, KUR KA DHIMBJE TË THELLA. POPULLI HESHT, POR NUK HARRON KURRË…

Zaho Koka vrau veten para dhjetëra dëshmitarëve.

“PËRSE? PËRSE KËSHTU O SHOKË?!!”

Dosja 3NAKO SPIRU, i fejuari i së bukurës Ramize Gjebrea. Braktis klasën e tij të pasur si idealist i kulluar dhe vë veten në ballë të luftës për liri e përparim shoqëror. Kur moralistët perversë i vranë të fejuarën si “shkelëse të besës”, Nakoja e tha burrërisht se i takonte atij ta gjykonte të fejuarën, për jetën e saj intime.

(Alibia e moralit të shkelur s’ishte gjë tjetër veçse një gur që do të vriste zogjtë, një e nga një.FAJI I NAKOS: inteligjenca e jashtëzakonshme dhe intuita për të parë, si po rrëshqisnin në LIMERIN E PAZARLLËQEVE TË BEOGRADIT.

I llahtarisur guxon e thotë se “Po e shesim Shqipërinë”.

Kështu, i paracaktoi fatin vetes. I varrosur si tradhtar. I zhvarrosur si HERO.

Gjithnjë në pritje të një gjëme të re mbi varrin, bustin, emrin. Gjithnjë në lojën e persekutimit të hijeve, kockave e familjeve.

Një makth i pafundE kam njohur nënën dhe motrën e Nako Spirut, të vetësakrifikuarën Leonorë. Kam qënë fëmijë dhe nuk e dija se ç’ndjente e ç’mendonte ajo zonjë e zbehtë, me vështrim të thellë, nën sharpin e zisë së përjetshme.

Nuk e di se përse fytyra e saj dhe e së bijës, më sjellin ndër mend vargjet: “Në një prag e në një derë / plasën si dy qelqe me verë!”Nako Spiru shkruan një karakteristikë (në italisht) për Enver Hoxhën, në vitin 1944:“Me ndihmën e Miladinit e të Dushanit, u fut në formacionet e partisë U bë anëtar i K Q Provizor, duke ndjekur symbyllur, Miladinin Kështu, krijoi pak e nga pak mundësinë, për ta mbajtur me duart e veta Në Konferencën e Partisë zgjidhet sekretar i rekomanduar, si njeri i shquar në luftën kundër fraksioneve Në fakt, është një parti gratis e një kompensim për këto punë Nuk ka bërë asgjë, pa pyetur ekzekutorët e vet e pa ia hapur Miladini, perspektivën Me një inteligjencë mediokre edhe në shkollë edhe jashtë shtetit edhe gjatë punës si profesor, krejt mediokër Gjatë gjithë kësaj kohe, (para krijimit të partisë), me një jetë private aspak të rregullt U ngjit kështu në parti dhe tani dëshiron të jetë i adhuruar, dëshiron t’i ketë të gjithë nën vete e t’i marrë të gjithë nën thundër, dëshiron t’i shohë të tjerët të veckël, të veckël Është i shquar për kompleksin e inferioritetit S’ka asnjë cilësi udhëheqësi Të gjithëve ua frenon iniciativën Në popull, nuk është fare i njohur Edhe aty ku është i njohur, nuk gëzon respekt Në parti po popullarizohet me të gjitha forcat E për këtë ka filluar të njihet, por populli nuk është shumë i sigurt, për kapacitetin e tij”

Kjo karakteristikë e shkruar që në vitin 1944 ishte “krimi “ i Nakos. Pra ishte i destinuar të vritej e të rivritej pambarimisht, së bashku me ekipin e tij tragjik (Ramize e Zaho).Dosje të hapura. Dosje të mbyllura. Lojtare e dëshmitare të tragjedisë së jetës sonë.Le t’i lëmë shpirtrat e dënuar të ferrit, të enden e të përplasen të terrin e tyre, derisa të gjejnë sadopak paqe e qetësi, derisa gjuha gjarpërore (dikur e paguar aq lirë), të mbarojë helmin e vet, derisa puset e qelbit shpirtëror, të shterin, derisa kufomat e gjalla, të marrin më në fund fytyrën e njeriut.Të gjithë e dimë fare mirë, se cilët janë ata. Dosjet s’janë thjesht ca letra të fëlliqura, të varrosura nëpër limere e katakombe.Fatkeqësisht, janë krejt të gjalla, para syve tanë…

Botuar në gazetën “Rilindja Demokratike”, më 14 maj 1994

Martin Camaj përherë me ne

Nga Ardian Klosi

Sot, shkrimtari dhe linguisti Martin Camaj do të kishte mbushur 85 vjeç. Në dy vjetët që do të kalonin deri sa vdiq, Camaj luajti një rol të jashtëzakonshëm në jetën tonë. Ai ishte shembulli i gjallë i qëndresës në fushën e kulturës.

Botojmë sot për herë të parë bisedën në një talk-show të Televizionit Austriak, në Mars 1991 ku Camaj ndodhej përballë një ambasadori që mbronte vijën e PPSH-së 

Sot, shkrimtari dhe linguisti Martin Camaj do të kishte mbushur 85 vjeç. Një moshë e zakonshme mund të thuash për malësorët e tij të Dukagjinit, sidomos për një njeri aq të përkorë si profesori i Mynihut. Por sëmundja e rëndë që i qe shfaqur që para se të mbushte të 65-at i rrëmbeu jetën më 12 mars 1992.

Ai e dinte shumë mirë që do të vdiste, edhe kur jemi takuar për herë të parë në Innsbruck në shkurt të vitit 1990, mandej shumë herë e ka tematizuar vdekjen në poezinë e tij (Kur të vdes më mbështillni me tesha të leshta/sikurse ishte dokja ndër të parët e mi) ndërsa vitet e fundit ndërtoi me të një parabolë të tërë në formën e një cikli poetik, për mendimit tim nga më të mirët në gjithë veprën e tij: „Palimpsest”.

Takimin e parë me Camajn e kam përshkruar edhe në raste të tjera. Ai erdhi në Innsbruck me shpresën që një poete lokale e atyshme të lëmonte do përkthime të dobëta nga shqipja të poezive të tij.

Unë isha duke mbyllur studimet e mia në atë qytet. Na e ndërmjetësoi takimin albanologu i Innsbrukut Hermann Oelberg, njeri që kishte mbledhur në bibliotekën e Institutit të tij shumë literaturë subversive për Shqipërinë e që kërkonte me të herë pas here të më thyente frikën.

Subversive në pikëpamje letrare ishte vepra e Camajt, e plotë në vëllime të mëdhenj të bukur me ngjyra të thekshme nën motivet e Gjelosh Gjokajt, e vështirë për t’u depërtuar me skemat që kishim ne në kokë aso kohe lidhur me vlerat dhe hierarkitë në letërsinë shqipe. Por një herë që të kishte pushtuar magjia e gegnishtes dhe poezisë së tij, ajo nuk të lëshonte më.

Misteri që fshihej në shumë nga ato poezi, abstragimi i tyre i lartë, të bënte t’i ktheheshe e riktheheshe si ndonjë gote magjike me verë që mbushet vetiu. Ishte një botë gjithë ngjyra që nuk pranonte emërtime të caktuara, si mëngjese të largëta fëminie ku gjithë sendet dhe njerëzit përreth kanë kuptim të thellë e të vërtetë.

Vetë Camaj ishte tejet i përzemërt, me një mirësi të kultivuar, kur bashkohej malësori bujar me europianin erudit. Zëri ishte tejet melodioz, dukej nganjëherë sikur fliste me kantilenë, e nuk e di si këndonte por do çuditesha sikur të mos këndonte bukur me atë zë dhe nuancat e holla që shqiptonte. Sidomos gjermanishten e kishte të kulluar, fjalët të nyjëtuara saktë me një tingëllim Shkodre për të cilin më duket ishte krenar.

Ashtu sikurse Bogdani erdhi në Shkodër për të lëmuar kosovarishten e vet (“m’anshtë dashunë me djersë të mëdha shumë fjalë me ndërequnë ndë dhee të Shkodërsë”) edhe Camaj kishte marrë tingëllimet më të bukura të qytetit të tij, ku pat zbritur dikur fëmijë nga Temali i Dukagjinit për t’u shkolluar në kolegjet e jezuitëve.

Për çudi atë ditë të ftohtë dimri një numër fjalish në shqip i linte të pambaruara, kalonte prej një teme te tjetra, a thua se e nguste diçka ose pse e ndjente pamundësinë që në kohën e mbetur të kumtonte të gjitha sa donte (midis nesh 45 vjet mungesë komunikimi).

Erika e shoqja, ndërhynte herë pas here për ta sjellë te tema për të cilën kishin ardhur. Unë në fillim, nën ndikimin e sa e sa romaneve si Armiqtë ose Mërgata e korbave e kushedi sa filmave të Kinostudios Shqipëria e Re, e ndjeja që kisha përballë armikun klasik (aq më shumë që Camaj shtatlartë kishte veshur një pardësy të çelët dhe e kishte ngritur jakën mbi qafë ngaqë në luginën e Innit frynte erë e fortë).

Por tundimi për ta njohur ishte shumë më i madh se frika, e pastaj kur sheh se ky njeri merret me kulturë dhe poezi të rafinuar dhe jo me diversion, skemat e Kinostudios kthehen në libra për fëmijë të prapë.

Në dy vjetët që do të kalonin deri sa vdiq, Camaj luajti një rol të jashtëzakonshëm në jetën tonë.

Ai ishte shembulli i gjallë i qëndresës në fushën e kulturës, vijuesi i një tradite të pandërprerë në poezinë shqipe të variantit geg që megjithatë kishte hyrë në terrene të pashkelura më parë nga krejt poezia jonë, duke u afruar me motrat më avangarde në kontinent, pa e humbur karakterin e saj shqiptar, përkundrazi me rrënjë shumë të forta në mitologjinë dhe mënyrat shprehëse të Veriut. Camaj ishte shembulli i gjallë edhe i qëndresës në gjuhë.

Ndërsa të tjerët luftonin me pamflete ose teorizime që nuk i dëgjonte njeri, ai e tregoi me vepra të shumta në poezi, në prozë ose dramaturgji se një traditë aq e gjatë letrare nuk mund të vdesë brenda një brezi, edhe pse për këtë qe vendosur më 1972, në kushtet e diktatit nga lart, prej shumicës së përfaqësuesve të asaj që ishte kultura zyrtare e kohës.

Këtë qëndresë ai e zhvilloi edhe në shinat e dijes, me monografi e gramatika të ndryshme, sikurse në Albanian Grammar të tij ku e analizon gjuhën shqipe në tri koinetë kryesore të saj: gegënisht, toskërisht e arbëresh.

Pak për t’u habitur sot, kur Camaj pranohet nga gjithë përfaqësuesit me peshë e me poste të gjuhë-letërsisë shqiptare, kjo anë e personalitetit të tij lihet në heshtje, madje Camaj ngrihet lart më fort nga të gjithë pikërisht prej atyre që nuk duan as t’i dëgjojnë termat gegënishte ose variant letrar geg.

Camaj pati për ne një rol të veçantë edhe si frymëzues për njohjen dhe përhapjen e kulturës së panjohur ose deri më aty të ndaluar shqiptare në Shqipëri.

Në qershor 1991 krijuam Lidhjen e shkrimtarëve e intelektualëve të pavarur “Albania” që e pati pikërisht këtë si synim kryesor të saj: në disa botime të atyre viteve si “Shqipëria zgjim i dhimbshëm”, “Libertas”, “Quo vadis Shqipëri” etj.

Martin Camaj dhe Arshi Pipa ishin nga kontribuesit kryesorë. Pak ditë para se të vdiste i dërgoi me telefon lidhjes sonë këtë mesazh që u bë më pas i famshëm për fjalinë e tij të fundit:

“Të dashun miq e vllazën shqiptarë, intelektualë, artistë dhe mbarë popull shqiptar, përshëndetjet e mija ju janë drejtue të gjithëve. Gëzohem pa masë se keni vendosë të vlerësoni veprën time: ky vlerësim na afron.

Bâtë burrninë të më shtini në rreshtin tuej. Ndonse të ndamë për një gjysmë shekulli, unë jam i jueji e ju jeni të mijt. Martin Camaj.”

Në ditët që pasuan rrëzimin e monumentit të Enver Hoxhës në Tiranë jemi takuar me Camajn në studion e Klub 2, një nga talk-show kryesorë të Televizionit Austriak. Ishin ftuar këtu gjithashtu historiani M. Schmidt-Neke, gazetaria Ch. von Kohl, ambasadori i atëhershëm i Shqipërisë në Vjenë, zëdhënësi i Partisë Demokratike Genc Pollo.

Camaj u tregua edhe këtu i qetë e i matur, megjithë ndërhyrjet e vrazhda e provokuese të ambasadorit që mbronte natyrisht vijën e PPSH e që arriti deri aty sa t’i thoshte tërthorazi Camajt se i paskej duart e lara me gjakun e popullit.

Apo ndoshta Camaj u tregua i përmbajtur se mendonte që mund të hakmerreshin ndaj familjes së tij në Temal, ndaj të vëllezërve Gjergj e Zef që jo pak kishin vuajtur qysh prej arratisjes së tij më 1948? Midis Camajt dhe ambasadorit botë kulture.

Mjaft të vëreje gjermanishten e latuar me kantilenë Shkodre të profesorit dhe fjalitë e rrëmujshme të tjetrit për të bërë dallimin. Sidoqoftë nxora nga kaseta e emisionit të atëhershëm ato fragmente ku ka folur Martin Camaj dhe dialogun që është zhvilluar mes të dyve:

Nga emisioni për Shqipërinë në Klub 2 të Televizionit Austriak, më 2 mars 1991:

Moderatori: Cili është versioni juaj, zoti ambasador [për rrëzimin e monumentit]?

Ambasadori: Unë përfaqësoj këtu si ambasador një shtet dhe një qeveri. Dëgjova këtu çfarë thanë dy zotërinjtë, zoti Klosi dhe zoti Pollo, për mua nuk është asgjë e re.

Studentët ishin futur në grevë urie, kishin kërkesa të tjera të cilat pjesërisht u përmbushën. Duhet të theksoj se nuk ishin aty të gjithë studentët, nuk është nevoja të përgjithësohet kështu.

Në grevë urie ishin rreth 700 studentë. Pastaj, thonë, se u bashkuan me ta edhe punëtorë. Por për mendimin tonë fjala nuk është thjesht për një ose dy monumente. Ekzistojnë forca në Shqipëri që duan të pengojnë zhvillimet demokratike, janë forca regresive, rebele, nëse mund të shprehem kështu, janë forca të errëta që provokuan direkt.

Moderatori: Ju thatë forca të errëta, regresive, cilët keni parasysh me këto?

Ambasadori: Janë forca të errëta. Siç tha dhe zoti Pollo, po të kishte ndërhyrë policia, do të ndodhte gjakderdhje. Këtë dëshironin forcat e errëta. Ka ligje në Shqipëri, ka një ligj greve, që u shkel, ka një ligj për demonstratat, për të cilin kanë rënë dakord të gjitha partitë, që deri në zgjedhje nuk do të ketë demonstrata.

Të gjitha këto u shkelën. Ka një ligj për mbrojtjen e monumenteve, edhe për mbrojtjen e emrit të Enver Hoxhës. Unë nuk do të flas këtu për arritjet dhe meritat e Enver Hoxhës, nuk është ky qëllimi im. Dua të them vetëm se me aktin që u krye aty, u luajt me ndjenjat e popullit. Dhe pikërisht këtë donin të arrinin.

Christine von Kohl: Po kush ishin këto forca?

Ambasadori: Sikur ta dija unë… Por ka të ngjarë të dalë, me siguri.

Moderatori: Siç e kuptoj unë, gjatë vitit të kaluar qeveria e Ramiz Alisë ka bërë përpjekje që me hapa të vegjël të shkohet drejt demokracisë.

Këto forca tani duan të shkaktohet gjakderdhje dhe të pengohen reformat, apo jo?

Ambasadori: Më lini ta mbaroj mendimin. Pas këtij incidenti të gjitha partitë politike, edhe Partia Demokratike, i dënuan këto akte kriminale, që janë penguese për procesin e demokratizimit në Shqipëri dhe duan të çojnë në luftë civile.

Këtu ka një kundërthënie. Zotërinjtë këtu, si përfaqësues të Partisë Demokratike e përshëndetën këtë akt, nga ana tjetër zyrtarisht ka një deklaratë të kësaj partie që i dënon këto akte.

Martin Camaj: Shtjellimet tuaja zoti ambasador, më tingëllojnë shumë të errëta, kurse këto forcat e errëta më tingëllojnë mistike, mistifikim i fakteve.

Edhe diçka që më ka bërë shumë përshtypje, sidomos me rrëzimin e Enver Hoxhës, si letrar: figura e Enver Hoxhës – për ne jashtë Shqipërisë, e unë përfaqësoj në njëfarë mënyre këtu diasporën – është paraqitur si një njeri i dashur, të cilin e adhuron gjithë populli. Kështu nga një person real u krijua një person fiktiv, i cili gjeti pasqyrimin e vet pastaj edhe në letërsi.

Sipas ndjesisë sime ky rrëzim është diçka simbolike, diçka që e ka pritur i gjithë populli shqiptar prej 45 vjetësh. Shtjellimet tuaja (i drejtohet ambasadorit) për demokracinë më duken mjaft të dyshimta, që një bartës, një flamurtar i diktaturës të udhëheqë demokratizimin.

Kjo është një contradictio in termines, që një diktaturë, me policinë, me të gjitha strukturat e saj, të qenkej në gjendje të realizojë demokratizimin në Shqipëri ose ta ndihmojë atë.

Unë jam një emigrant i vjetër, ju natyrisht mund të thoni që unë paraprakisht jam një armik, emri im deri më sot ishte krejt i ndaluar në Shqipëri, po të më kishit parë para e zëmë tetë muajsh, ju me siguri nuk do të ma kishit dhënë dorën, sikurse ka ndodhur shpesh.

Por dua të jem me të vërtetë objektiv. Pra, unë nuk besoj që Partia e Punës së Shqipërisë të jetë në gjendje të udhëheqë proceset e demokratizimit në Shqipëri. Jam shumë i gëzuar që sonte kemi këtu këta dy zotërinj, përfaqësues të brezit të ri dhe unë besoj se brezi i ri sot, që quhen demokratë, se vetëm këta janë në gjendje të realizojnë një demokratizim të vërtetë në Shqipëri.

…Moderatori: Duket e pamundur që dikush në vendet e Lindjes që udhëheq një parti, që është i rrethuar nga shokët e partisë të jetë në gjendje të realizojë me shkathtësi reforma. Shembulli më i mirë është Gorbaçovi që filloi perestrojkën dhe që sot sheh para vetes gërmadhat e perestrojkës.

Martin Camaj: E vërteta është që qysh prej 1945-s e deri më sot në Shqipëri nuk janë realizuar reforma.

Ky është ndryshimi nga partitë e tjera komuniste të Lindjes. Edhe Jugosllavia, madje edhe Rumania, kanë njohur shkallë-shkallë disa reforma. Në qoftë se kuptohen me reforma grindjet në majat e partisë, kjo është diçka tjetër.

Kurse reforma të vërteta, të natyrës ekonomike, pse jo edhe në arte… Realizmi socialist është gjithmonë konstant – kemi një vijë të drejtë nëpër kongreset e partisë, të themi që nga 1948 e deri më sot është gjithmonë po një vijë e drejtë, e patrazuar, pa reforma.

Ambasadori: Në qoftë se ju thoni vetëm një vijë e drejtë, pse jo, ju i keni kthyer kurrizin Shqipërisë, por edhe jeni shumë larg që ta ndiqni Shqipërinë nga Mynihu. Reforma ka patur edhe te ne. Kur flitet për procesin e demokratizimit te ne duhet bërë dallimi me vendet e tjera.

Procesi i demokratizimit te ne ka filluar para një viti, atë e ka nisur presidenti Ramiz Alia duke patur mbështetjen e partisë, ku është sekretar i parë, por edhe të masave të popullit. Ndryshimi është që ka disa që kërkojnë që ky proces demokratizimi të zhvillohet shumë shpejt. Por brenda një kohe të shkurtër u arrit edhe liberalizimi i mendimit edhe pluralizmi i partive. Edhe në të drejtat e njeriut ka arritje. Edhe në ekonomi.

Moderatori: Domethënë ka përpjekje për demokratizim që prej një viti. Por fjala është për më përpara, që nuk ka patur diçka të tillë, këtë po thonit ju apo jo (i drejtohet Camajt)

Martin Camaj: Kjo është e vërteta.

Dhe nuk është e vërtetë që flasim me përafërsi. Dihet që në Gjermani, sidomos në universitete, si për shembull në Mynih, ka specialistë të mirë që janë marrë me problemet shqiptare. Mynihu është qendër për studimet e Europës Juglindore, kështu ka specialistë për ekonominë nga Instituti i Ekonomisë, politologë etj.

Natyrisht të dhënat janë marrë nga „Zëri i Popullit” dhe literatura juaj. Studiuesit kanë qenë përgjithësisht të rinj që e njihnin mirë gjuhën shqipe. Natyrisht e pranoj që ka munguar atmosfera, hollësitë, por konturet e krejt zhvillimit, këto janë regjistruar dhe hulumtuar.

Kështu janë nxjerrë përfundime, janë botuar monografi…
(Pas disa shpjegimeve nga A. Klosi për fetë tradicionale të shqiptarëve, kanunin, periudhën ateiste, zbrazëtinë morale dhe dëshpërimin që shprehet me eksodin, Camaj ndërhyn:)

Martin Camaj: Përsa i takon etikës, moralit, kodeksit, jetës që ka bërë më parë populli shqiptar, dua të ngre një çështje. Meqë ambasadori thotë se unë kam një kohë të gjatë larg…

Moderatori: Më falni, a do të ktheheshit tani?

Martin Camaj: Natyrisht.

Moderatori: Dua të them, a ju lejojnë?

Martin Camaj: Nuk e di…

Ambasadori: Po ju e njihni Shqipërinë, ju e ndiqni zhvillimin në Shqipëri, ligjet, ju i njihni ligjet.

Martin Camaj: Unë desha të ngre një çështje…

Moderatori: Më falni, zoti ambasador, mund t’ju ndërpres sepse po tregoheni shumë misterioz. Ju i njihni ligjet…

Ambasadori: Ata që nuk i kanë ndyer duart me gjakun e popullit, që nuk kanë luftuar kundër popullit, me përjashtim të tyre të gjithë të tjerët lejohen

Moderatori: Ndiheni i prekur ju nga kjo, zoti Camaj?

Martin Camaj: Jo.

Moderatori: Domethënë mund ta bëjë kërkesën në Bonn.

Ambasadori: Sigurisht.

Martin Camaj: Më mirë po pres edhe pak derisa këta të dy (tregon nga Klosi dhe Pollo) të vijnë në pushtet. Unë jam një tjetër gjeneratë, por identifikohem me gjeneratën më të re. Këto janë çështje personale dhe jo fort të rëndësishme.

E rëndësishme është ajo që kam vënë re, që familja shqiptare, struktura e familjes shqiptare është e tronditur. Kjo është shumë keq për një shoqëri që nuk është shkëputur ende nga patriarkati.

Ka edhe probleme të tjera, p.sh. ajo çka më bën shumë përshtypje dhe më brengos, sidomos kur hyj në bisedë me emigrantët e rinj, mësoj se në një shoqëri të ashtuquajtur, teorikisht, pa klasa, ka të privilegjuar, më pak të privilegjuar, pastaj është masa, masa që mban ekonominë, pra makineria prodhuese, dhe edhe sot, në vitin 1991, ka të deklasuar.

Ambasadori: Ç’do të thotë të deklasuar?

Martin Camaj: Të deklasuar? Domethënë që nuk kanë të drejta, nuk kanë prestigj… ju e kuptoni mirë ç’do të thotë të deklasuar.

Ambasadori: Po kë keni ju parasysh me këtë?

Martin Camaj: Për shembull çdokënd që ka qenë një herë në burg. Ose priftërinjtë, hoxhat, e gjithë kategoria e tyre, me aq sa jam i informuar, këta përbëjnë një klasë të deklasuarish…

Më dt. 6.3.1991 Camaj i shkruante një letër Gjon Sinishtës në universitetin e San Franciskos, botuesit të Buletinit Katolik Shqiptar. Ndër të tjera i tregonte për emisionin „Më 2 marc, javën që shkoi isha në Vjenë ku u mbajtë në televizionin ustriak një talk-show mbi Shqipërinë… Klosi e Pollo mbajtën anën time në diskusion: ambasatorin e bâmë pupletë derisa iu muer goja, si belbacakut. Ashtë e para herë që dal e diskutoj në një talk-show dhe e kalova provimin.”

XXIII – 2020 VITI I AT GJERGJ FISHTËS – Profesor Rasim Bebo: Patër Gjergj Fishta kundër errësirës – Përgatiti Fritz RADOVANI

Patër Gjergj Fishta kundër errësirës

(Botue 2013)

Fishta është autor i gjithësejt 37 botimeve letrare, emri i tij është i lidhur në mënyrë të pashlyeshme me një vepër të vetme, madje me një nga krjimet më mahnitëse në mbarë historinë e letërsisë shqiptare, që Norbet Jokli në Enciklopedinë e Madhe Gjermane e ka quajtur “Kënga e këngës së Ballkanit Lahuta e Malcis Shkodër 1937.

Martin Camaj, shkrimtari dhe albanologu i shquar shqiptar. që kaloi një pjesë të mirë të jetës në Gjermani me një karrierë të ethshme akademike, ku dhe ndërroi jetë më 1992, është vajtuar me gjamë burrash si qëmoti. Veç kësaj, ai është qarë me lot e kujë prej grash e burrash njëherësh, duke qëndruar i pajetë para tyre në fshatin e lindjes, jo me trup, por me kostum.
Kjo tregohet nga 80-vjeçari nga Palçi i Merturit, Gjon Pjetra, gjamatar i njohur. Ai thotë se duke u qëndruar besnik zakoneve kanunore, të afërmit dhe banorët e fshatit Temal të Dukagjinit, me njoftimin e ikjes nga kjo botë e birit të tyre, Martin Camaj, i cili u kishte munguar prej rinisë së tij, vendosën atë mesmarsi të vitit 1992 që në kullën e Kolë Camajt të hapnin dyert e mortit.
E sipas zakonit, kur mejti (kufoma) nuk është e pranishme, vendosen rrobat e tij e qahet mbi to. Martin Camaj i kishte dërguar para disa kohësh vëllaut të tij një kostum, këpucë e këmishë, të ruajtura në arkën e nuses së tij.
E të afërmit, siç tregon plaku Gjon, me dhjetra burra e kanë vajtuar Martinin me vaje e gjamë sipas zakonit të lashtë, duke ardhur në mort prej krahinave të ndryshme të malësisë, Shala, Shoshi, Pulti, Nikaj Merturi, Malësi e Madhe, Iballë e deri nga Gashi e Krasniqja.
Kështu pra, akademiku i ndjerë, themelues dhe më pas drejtues i Katedrës së Shqipes në Universitetin e Mynihut, është ndoshta i vetmi person me stature intelektuale perëndimore që është vajtuar me gjamë, një ritual i lashtë kanunor i Malësisë së Veriut të Shqipërisë, ku burri jo vetëm qan – ndryshe nga ç`thuhet në një tjetër linjë tradite se burri që është burrë nuk qan – por madje edhe vajton, duke e shoqëruar vakinë e vdekjes me një kujë të pazakontë të dalë prej gjokse e gurmaze burrash.
Përflitet se rituali i rrallë i gjamës së burrave, jo vetëm vjen që nga koha e Skënderbeut, por që dhe mundet të ketë të bëjë direkt me të, në çastin kur ai ka ndërruar jetë.
Sipas gjamatar Gjonit 80-vjeçar, këtë mendim e ka përforcuar edhe një tjetër gjamatar i njohur nga Nikaj Merturi, Zef Prend Pepkolaj, që ka vdekur tashmë. Nga mërzia e vdekjes së Skënderbeut , paska shpjeguar ai,e përhapur kjo gojë më gojë, princi Lekë Dukagjini paska bërtitur me të madhe, duke rrahur gjoksin, shkulur flokët dhe gërvishtur fytyrën e tij, derisa është mbuluar në gjak.
E prej këtij çasti, ka lindur më pas tradita e vajtimit me gjamë të të vdekurve, jo vetëm prej grave por dhe prej burrave.
Sipas rregullave zakonore, gjama nuk mund të nisë nëse të paktën nuk janë 10 burra. Sa më shumë burra që i bashkohen këtij rituali aq më i madh është respekti për të vdekurin. Por kjo vlen vetëm për të vdekurit meshkuj. Sepse për ato femra, vajtojnë gratë.
Pas ndalimit nën komunizëm, rituali i gjamës së burrave ndaj të vdekurve meshkuj u ringjall sërish. Rasti i Martin Camajt e tregon më së miri këtë fakt.

Pas intervistës në News24 e “Gazeta Shqiptare” të studiuesit Ardian Ndreca që denoncoi publikisht daljen e dosjes së Martin Camajt në mënyrë të paligjshme, Kryetarja e Autoritetit për Informimin për Dosjet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH), Gentiana Sula ka firmosur një urdhër hetimi.

Në një postim në “Facebook”, Sula bën të ditur se grupi i punës i ngritur për këtë qëllim do të verifikojë zbatimin e rregulloreve përkatëse gjatë administrimit të materialit arkivor në ngarkim të tij.

“Nisur nga dinamikat e ditëve të fundit dhe publikimeve në shtyp mbi dosjen fashikull nr. 456 të Martin Camajt, që kanë të bëjnë me trajtimin e saj nga AIDSSH, sot, më datë 10.07.2020 firmosa urdhrin nr. 31 të nisjes së hetimit administrativ për verifikimin e praktikës së dosjes fizike dhe asaj digjitale të Martin Camajt nga AIDSSH.

Grupi i punës i ngritur për këtë qëllim do të verifikojë zbatimin e rregulloreve përkatëse gjatë administrimit të materialit arkivor në ngarkim të tij. Ndërkohë AIDSSH do te vazhdoje te zbatoje me rigorozitet ligjin, duke garantuar qasjen ne dokumentet e Sigurimit, edhe për figurat historike.

Materiali përmbledhës i hartuar pas kryerjes së veprimeve për përmbushjen e objektit të urdhrit në fjalë do t’i bëhet i ditur Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, për ndjekje sipas legjislacionit në fuqi”, deklaron Sula.

Tri ditë më parë, studiuesi Ardian Ndreca, profesor në Universitetin Urbaniana në Romë u tregua shumë i ashpër, ndaj studimit të Auron Tares për Ernest Koliqin e Martin Camajn. Ai hodhi akuza se dosja nuk është marrë në mënyrë të ligjshme. Për të, studimi është pa metodë shkencore, pa rend logjik. “Përpiqet të denigrojë figurën e Camajt. Tare e mori dosjen në mënyrë të paligjshme.” Ai i jep një tjetër lexim situatës, duke hedhur hije dyshimi mbi arsyet e përdorimit të disa dokumenteve, ndaj ka një thirrje për Autoritetin e Dosjeve.  “Ka përpjekje për të hedhur baltë mbi klerin katolik. Baltë mbi shkrimtarë e artistë të asaj kohe. Nëse Autoriteti e lejon, humb misionin e tij”.

Memorie.al publikon dokumentin e plotë të mbrojtjes që i bëri Patër Anton Harapit në “Gjyqin e Regjencës” në marsin e vitit 1946, avokati i tij, Dr. Spiro Stringa, i cili që në atë kohë dhe më pas, nga kolegët e tij avokatë e jurist të njohur që ishin diplomuar në universitetet më të prestigjoze të Perëndimit, është cilësuar si një nga mbrojtjet më brilante që mund të jenë bërë në të gjithë gjyqet e vëndeve komuniste të Europës Lindore, ku u gjykuan dhe u dënuan “kolaboracionistët dhe armiq e popullit”.

E gjithë fjala e mbrojtjes së avokat Stringës, i cili pasi i bëri një “pasqyrë” të plotë të gjithë jetës dhe veprimtarisë fetare, atdhetare e politike të Patër Antonit, publikoi aty edhe disa deklarata dhe dëshmi që ai u’a kishte marrë disa emrave të njohur, si profesor Gabriel Meksit, Age Grudës, etj., të cilët hidhnin dritë mbi të kaluarën atdhetare e patriotike të Harapit, si dhe ndihmën e madhe që ai u kishte dhënë komunistëve në periudhën e pushtimit gjerman të vëndit, duke nxjerrë nga burgu apo u falur jetën shumë prej tyre.

“Patër Anton Harapi, nji emën i njoftun në këtë Shqipëri të vogël, dhe pra nuk ka nevojë me ju a paraqitë, sepse ay njihet si nji Shqiptar i kulluar dhe idealist. Kush ka pasë mundësinë me kuvendue me Patër Anton Harapin, asht largue me kujtimet ma të mira se ka pasë përpara syvet nji burrë në plotkuptimin e fjalës, siç e përfytyron katundari, malsori dhe qytetari. Kush nuk asht prekun, Zotrinj Gjyqtarë, nga zëri i Patër Anton Harapit, kur ky, pa droje, ka ngritur zërin për mbrojtjen e të drejtave Shqiptare, atëhere kur Shqipnija ishte një utopi, një andërr, nji meteora. E, mirë Zotrinj Gjyqtarë, këtë andërr, këtë utopi, këtë meteora, e brumosi Patër Anton Harapi së bashku me atdhetarët e tjerë në kohna ma të vështira, dhe e bani realitet të dukshëm dhe të prekshëm, dhe bani që emni SHQIPNI të ndigjohet an’ e mb’anë. Kjo Shqipni, e përbuzur, e lanun mbas dore, mjet tregtimi e fuqive të hueja, të bahet objekt bisedimi, dhe ma së fundit të ndigjohet zëri arbnuer. Nuk mund të gjykohet, Zotrinj Gjyqtarë, askush pa u dijtur e kaluemja e tij, këtë e lyp ekiteti i së Drejtës naturale dhe pozitive. Nuk mund t’a marrim Patër Anton Harapin, ashtu siç e paraqit akuza, sepse do t’ishte mëkatë, do t’ishte nji përdhuni ndaj së kaluemes së tij. Patër Anton Harapi, nuk ka për emblem ‘divide et impera’, nuk asht nga ata që kanë ardhun me valiçe në krah, dhe me rastin ma të volitshëm, me hik nji ditë”.

Kështu shprehej në mes të tjerash avokat Dr. Spiro Stringa, në mbrojtjen që i bënte klientit të tij, Patër Anton Harapit në “Gjyqin e Regjencës” në marsin e vitit 1946, ku ai po gjykohej si “armik i popullit”. Po kush ishte avokat Dr. Spiro Stringa dhe si e mbrojti ai Patër Anton Harapin? Lidhur me këtë na njohin dokumentet origjinale që na i ka dhuruar familja e avokat Stringës dhe Memorie.al publikon të plota duke filluar nga ky shkrim.

Kush ishte Padër Anton Harapi?

Padër Anton Harapi u lind në fshatin Shirokë të Shkodrës në vitin 1888. Mësimet e para i mori në qytetin e Shkodrës dhe më pas vazhdoi studimet e larta në Vienë për Teologji e Filozofi. Pas shugurimit si meshtar ai shërbeu si famullitar në fshatin Grudë që asokohe përfshihej nën Principatën e Malit të Zi. Më pas Padër Antoni u kthye në qytetin e tij të Shkodrës, ku shërbeu për disa vjet si drejtor i Kolegjit Françeskan. Pas kësaj, Padër Antoni punoi dhe si drejtor i gjimnazit “Illyricum” ku jepte lëndën e Filozofisë. Gjatë viteve 1941-‘43 Padër Antoni u emërua si Provincial i Françeskanëve të Shqipërisë, detyrë të cilën e mbajti deri në fund të vitit 1944, në mbarimin e luftës. Pak ditë pas pushtimit gjerman të Shqipërisë, Padër Antoni u thirr dhe pranoi postin e regjentit në Këshillin e Lartë të Shtetit, ku përveç tij, bënin pjesë dhe Lef Nosi, Mehdi Frashëri dhe Fuat Dibra. Pas mbarimit të Luftës dhe me ardhjen e komunistëve në fuqi në nëntorin e 1944, Padër Antoni nuk u largua nga Shqipëria, por u fsheh në malësitë e Shkodrës për t’ ju shpëtuar ndjekjeve të komunistëve. Nga fillimi i vitit 1946, ai u arrestua në shtëpinë ku fshihej dhe doli në gjyq para Gjykatës Speciale në Tiranë, e cila me vendimin nr. 9 të dt. 19 shkurt të vitit 1946, e dënoi atë me vdekje me pushkatim, duke e cilësuar si kriminel lufte. Po cila ishte e kaluara e Patër Anton Harapit dhe ku konsistonte aktiviteti i tij, fetar, publicistik, politik etj., që komunistët e dënuan me vdekje. Lidhur me këtë aktivitet të tij, bënë fjalë mbrojtja e famëshme dhe briliante që i bëri avokati i tij, Dr. Spiro Stringa, në atë gjyq që filloi më 11 shkurt të vitit 1946 në sallën e Kinema “Kosova” në Tiranë, (dokumentin origjinal të mbrojtjes na e ka dhuruar i biri i tij. Z. Pandi Stringa) dhe atë mbrojtje po e botojmë të plotë në shkrimin e mëposhtëm, duke e publikuar në versionin origjinal, ashtu siç është shkruar prej tij, ku vetëm nëntituj janë redaksional të Memorie.al, të nxjerra integralisht nga teksti i saj.

Fjala e mbrojtjes e avokat Dr. Spiro Stringës, në gjyqin ndaj Padër Anton Harapit

Gjykoeni, Zotrinj Gjyqtarë, një emën i së kaluemes shqiptare. Gjykoheni Zotërinj Patër Anton Harapin, për atë që asht dhe jo për atë që mund të supozohet. Asht me komocion të math, Zotrinj Gjyqtarë, që unë marr fjalën në mbrojtjen e të pandehunit Patër Anton Harapi; asht nji trishtim që sundon shpirtin t’em, trishtim njerzuer dhe jo i avokatit, i qytetarit dhe jo i mbrojtësit, i mejtueshëm mbi çka jeni thirrur. Zotrinj Gjyqtarë, me i’u përgjegj akuzës Publike. Asht nji trepidacion i thellë për fuqitë e mija modeste profesionale, përpara akuzave të randa dhe të tmerrshëme që i vërtiten Patër Anton Harapit, dhe sidomos për hijen e randë që sundojë këtë sallë gjatë zhvillimit të gjykimit, ku ngjante se çdo za njerzie s’kishte ma vend.

Zoti Kryetar, më lejoni me Ju drejtue përshëndetjen t’ime të stimës që, me aq mjeshtri dhe pa-ansi, drejtuet këtë proçes të randë dhe të vështirë, përshëndetje që njikohësisht i shtrihet edhe përfaqësuesit të së Drejtës Botnore. Detyra e mbrojtësit asht nevojë shoqnore, dhe konditë ‘sine quanon’ e mirë-vajtjes së çdo Kombi, dhe prandaj unë sot së bashku me kolegët e mijë, ndodhemi këtu për me prue fjalën skjaruese rreth çështjes për të cilën gjykohen të pandehunit, në këtë sallë që, siç theksonja dhe në Gjyqin Special, ka marr në këto çaste, solemnitetin e nji faltoreje, në të cilën nuk janë drejtue vetëm sytë vëzhgonjës të familjarëve të të pandehurve, por asht e gjithë Shqipnija pa dallim, dhe sidomos bota e jashtme, e cila ka me çmue pjekmeninë t’onë politike, njerzinë t’onë, vllazërimin t’onë, lirinë e opinionit dhe sidomos mëshirën kundrejt të mundunit.

Avokat Stringa: Pse e mbroj Padër Antonin?

Në çdo gjykim, duhet të mbretnojë Drejtësija, dhe kësajë t’i leri vendin çdo ndjenjë tjetër njerzore. Gjykoni, Zotrinj Gjyqtarë, pa prekoncepte, keni për princip ‘fiat justitia pereat mundus’, emblem për çdo Gjyqtar t’urtë dhe të xhveshun nga çdo animozitet, virtut kryenaltësie që nderon çdo Shtet. Gjyqtari ka për detyrë të respektojë ligjën, por edhe t’a zbatojë me butësinë ma të madhe, dhe kur i mbrrihet këtij qëllimi, çdo qytetar me kënaqsi mburret për institucionin e Drejtësis që aplikohet në vendin e tij. Dhe në këto principe, u bazova dhe sidomos ma tepër në ndjenjat njerzore të pa-shterrueshme e të mëshirës së Popullit Shqiptar, kur mora përsipër mbrojtjen e Patër Anton Harapit.

Patër Anton Harapi, nji emën i njoftun në këtë Shqipëri të vogël, dhe pra nuk ka nevojë me Ju a paraqitë, sepse ay njihet si nji Shqiptar i kulluar dhe idealist. Kush ka pasë mundësinë me kuvendue me Patër Anton Harapin, asht largue me kujtimet ma të mira se ka pasë përpara syvet nji burrë në plotkuptimin e fjalës, siç e përfytyron katundari, malsori dhe qytetari. Kush nuk asht prekun, Zotrinj Gjyqtarë, nga zëri i Patër Anton Harapit, kur ky, pa droje, ka ngritur zërin për mbrojtjen e të drejtave Shqiptare, atëhere kur Shqipnija ishte një utopi, një andërr, nji meteora. E, mirë Zotrinj Gjyqtarë, këtë andërr, këtë utopi, këtë meteora, e brumosi Patër Anton Harapi së bashku me atdhetarët e tjerë në kohna ma të vështira, dhe e bani realitet të dukshëm dhe të prekshëm, dhe bani që emni SHQIPNI të ndigjohet an’ e mb’anë.

Kjo Shqipni, e përbuzur, e lanun mbas dore, mjet tregtimi e fuqive të hueja, të bahet objekt bisedimi, dhe ma së fundit të ndigjohet zëri arbnuer. Nuk mund të gjykohet, Zotrinj Gjyqtarë, askush pa u dijtur e kaluemja e tij, këtë e lyp ekiteti i së Drejtës naturale dhe pozitive. Nuk mund t’a marrim Patër Anton Harapin, ashtu siç e paraqit akuza, sepse do t’ishte mëkatë, do t’ishte nji përdhuni ndaj së kaluemes së tij. Patër Anton Harapi, nuk ka për emblem ‘divide et impera’, nuk asht nga ata që kanë ardhun me valiçe në krah, dhe me rastin ma të volitshëm, me hik nji ditë.

Në Patër Anton Harapin, Zotrinj Gjyqtarë, nuk ka folur egoizmi meskin, por se në personin e tij ka gjetë vend altruizmi. Patër Anton Harapi, akuzohet randë, Zotrinj Gjyqtarë, dhe pra meriton të ndigjohet, të gjykohet me gjak-ftohtësi, me dinjitet, ashtu siç e lyp Drejtësia, piedestali i çdo Kombi. Patër Anton Harapi, lindi, u rritë dhe u zhvillue në këtë Shqipni, pasioni i tij. Nuk bani akrobacina, për të fitue metelikë, tituj, por u lodhë për me kontribue në të mirën e përgjithëshme, mbasi në dejt e tij lëviz gjak Shqiptari; nuk pasurohet, nuk përfiton nga pozita e tij, por qindron me ato sandale të fjeshta, me litar në brez: pasuni e vetme e tij.

E tash, të vështrojmë për çka akuzohet Patër Anton Harapi, gjatë okupacioneve të hueja. Përças i elementave fetare, anti-Shqiptar, pregatitës i datës 7 Prillit, bashk-puntor i ngushtë i okupatorit, propagandist në favor të tezës s’armikut; ja akuzat q’i vërtiten Patër Anton Harapit në radhë të parë. Patër Anton Harapi, nuk ka mbjellun grindje midis elementave të ndryshëm këtu në Shqipni, asht përpjekun si nji Bari i mirë me i bashkue në të mirën e përgjithëshme, e ka shfaqun opinionin e tij me kjartësinë ma të madhe në Hyllin e Dritës. Ja çfar thekson Patër Anton Harapi në Rivistën Hylli i Dritës, në Nr.5 vjeti i VI-të Maj 1930, në artikullin: “Tri zanamare ose armonia ndër elementat e ndryshëm në Shqipni”, në faqen 262, midis të tjerave:”… Pra nuk asht nji utopi me kujtue, se elementat fetare në Shqipni, munden me rrnue në pagje shoq me shoq; pengimet njimend janë të forta, por nuk janë të pamuejtuna, e m’at mëndyrë sikurse Germanët, Inglizët, Amerikajt, me gjithse kanë ndryshim të fortë besimi, rrnojnë në pagje, nji për nji besimet t’ona nuk na pengojnë të rrnojmë si shokë e vllezën, mjaft që na të duem”.

Ja, kështu predikon Patër Anton Harapi mbi vllaznimin e elementave, dhe nuk mbjellë ferra dhe gjemba nëpër kambë të Shqiptarit. Dhe nuk mund t’ishte ndryshe, sepse do të çnderonte vehten e tij, kulturën, pra akuza në këtë drejtim mbetet pa vend, dhe zhduket. Por, ka dhe ma, Zotrinj Gjyqtarë, nga ku rezulton se Patër Anton Harapi nuk ka qenë kurr pengues i bashkimit t’elementave këtu në shqipëri, përkundrazi ay e ka dashtë këtë bashkim, dhe ka theksue:”A e duem nji Shqipni me të gjithë Shqiptarët? të marrin fund nji herë e përgjithmonë fjalët dhe frazat: Muhamedanët refraktarë! Katolikët anti-Shqiptarë! Orthodoksët grekomanë! Kemi pasë, po, mjerisht Muhamedanë, Orthodoksë e Katolikë të dobët, dhe kemi pasë e kemi Muhamedanë, Orthodoksë e Katolikë vërte Shqiptarë; të vlertë e të mëdhej, por as Muhamedani nuk ka arsye të rrij sherbes, as Kristiani nuk do t’a kujtojë vehten të marrun nëpër kambë. Me gjak të vet e sigurojë lirinë e Atdheut Katoliku, Orthodhoksi e Muhamedani: Gjeçovi e Gurakuqi, Çerçiz Topulli e Bajram Curri, Gërmenji e Negovani nuk kanë ndryshim, por janë nji në mendim e në vendim, në vepër e në vdekje.

Ata e kryen detyrën e vet, tue vulosun me gjak ata çka qen; ne na mbetet t’a vulosim me bashkim ata çka jemi: vllezën njij gjaku”. Dhe këtë besim të pa-tundun në bashkimin e elementave e ka theksue ma tepër e ma mirë, në fjalimin që ka mbajtun mbi eshtrat e dëshmorve të Çerçiz Topullit e të Mustafa Qullit, Ja çka shprehun ai në këtë rast: “Ndaluni! ku veni burra? Çerçiz e Muço, dy fjalë ka me Jue Shkodra Kreshnike këtu në logë të Kuvendit, para se të ndaheni. Doni t’a leni Shkodrën, e të shkoni atje ku së parit patë t’amblat rrezet e Diellit, ku si filiza të shëndoshtë gëzueshëm e rritët shtatin, atje prej kah Shqipnija u çiti dhe u ndriti. Le të lavdohen, po për Jue Gjinokastra e Leskoviku, vendet ku Ju u lindët por grimë ma pak s’do të gëzohet me Jue Shkodra, vendi ju Ju nuk vdiqet por u lindët për Atdhe. Nuk po Ju pyes kush jeni as kah po veni. Kudo shkojshi të bardhë qofshi; ku ndejshit, flori ndritshit. Ideali i Juej më tregon se kush jeni. Nuk marr parasysh se ç’krahinë kjet e ç’besim patët, mjafton të dijë se besuet në nji Zot e si kristal i kulluet rrodh ndër dejt t’Uej gjaku i Shqiptarit. Zotrinj të Ndritshëm. Por, para se të niseni eni këtu e mbi këta eshtna, symbol ideali, force e bashkimi, t’ia shtrimë dorën shoqi-shoqit, toskë e gegë, Muhamedanë e Kristianë, e me besën e burrave, me besën Shqiptare, të lidhemi për t’ia mbajtë Shqiptarit të pa-prekun nji Zot të vërtetë, nji atdhe të lumtun për të ba Shqipninë e re të fortë e të dejt për Skënderben. T’i diftojmë po botës, se Shqiptarët janë nji-mend burra, se mund të jenë toskë e gegë, Muhamedanë e Kristian, e njiherit Shqyptarë të vërtetë”.

Patër Anton Harapi, punon në heshtje për këtë Shqipni, për të cilën sot akuzohet se e ka trathtue, se i ka ba varrin, duke pregatitun ditën e zezë të 7 Prillit. Asht nji akuzë e randë që në vet-vehte të shtyp, për atë që ka pak cipë, për atë që ka nji dinjitet, për atë që ka shkri çka ka pasë në dorë, çka ka mundun, në dobi të çështjes Shqiptare. Asht fakt i pa-kontestueshëm dhe i pa-mohueshëm se e din jo vetëm populli kreshnik i Shkodrës por se e gjithë Shqipnija, që më 1918 Patër Anton Harapi çon në kambë Hot, Grudë dhe Triepsh, dhe me ta bie në Shkodër ku bajnë demostrata Kombtare me gjithë kundërshtimet e autoritetve franceze t’asaj kohe. Ngren së bashku me Franceskanët e tjerë më 12 Qershuer 1913, Flamurin Kombëtarë në Kumbanoren e tyne; proteston së bashku me të tjerët pse Evropa don të mbajë Shkodrën të shkëputun prej Shqipnis. Ja, ky asht anti-patriotizmi i Patër Anton Harapit; ja, si nuk e don Shqipninë Patër Anton Harapi.

Harapi, shok i Gurakuqit e Nolit

Asht Patër Anton Harapi ay që ban të dali në shesh trathtija e madhe e marrveshjes “Titoni-Venizellos” me hollsitë e saja, n’opinionin publik Shqyptar, i cili mëson me detajet ma të mëdha se si e qysh dërgata e jonë e asaj kohe e luftojë atë marrveshje. Këndoni, Zotrinj Gjyqtarë, Hyllin e Dritës Nr.5 të muejit Maj të vjetit 1934, faqe 219. Pra, po t’ishte se Patër Anton Harapi, t’ishte nji nga pjestarët e pregatitjes së terrenit për 7 Prillin, nuk ka se si kuptohet demaskimi që i bahet traktatit në fjalë nga an’ e Patër Anton Harapit. Ky demaskim prodhojë nji protestë energjike të Konsullatës së Shkodrës, por pa dobi, për arsye se Patër Anton Harapi ishte i pathyeshëm dhe nuk lypinte ç’ka villte. Pra akuza q’i bahet në këtë drejtim, zhduket dhe nuk len asnji gjurmë. Përkundrazi, Patër Anton Harapi, Zotrinj Gjyqtarë, ka luftue me mish e me shpirtë regjimin zogollian dhe korrupsionin e sistemet e vjetra dhe të ndryshkura, dhe bahet anti-sinjan i nji koheje ma njerzore dhe ma të drejtë, ashtu siç ishte i brumosun që nga voglija me ndjenjat altruiste.

Asht lidhun ngushtë me Luigj Gurakuqin, nji nga Pionerët e parë të Rilindjes Kombtare, nji nga bashk-puntorët ma të ngushtë t’Imzot Fan Nolit, dhe së bashku vërsulen kundra regjimit anti-Popullor të Zogut, me anën e Fletores “Ora e Maleve”; pra ku asht shpirti antipopullor i Patër Anton Harapit? ku asht shpirti diabolik dhe gënjeshtar i Patër Anton Harapit? Po, akuzë e Nderuar, asht e vërtetë se në vjetin 1935, djelmnia Korçare ngrinte zërin dhe bante grevën e bukës; i thonte Tiranës së kuqe se mjaft ma me zgjedhjen arbitrare, se populli ka nevojë të lëvizë, ka nevojë për ndihma, të shprehi mejtiin e tij të lirë, dhe neve shohim në Hyllin e Dritës në Nr.11, mueji Nandor, artikullin “BUKE”, dhe ja ç’thuhet: “28 Nandor. Ballkohet e Bashkive t’ona janë plot me njerz. Fjalimet me fjalë të zbrazta, të detyrueshme me u përmend, jehojnë prej zaneve, që nuk njohin unë.

Patër Antoni s’ka pas dijeni për 7 Prillin ‘39

Patër Anton Harapi, vërtetohet se nuk ka pasë dijeni rreth pregatitjes së 7 Prillit, me deklaratat që ka ba i pandehuni tjetër Maliq Bushati, për arsye se ky pohon se, mbasi pati takim me Giron, shkon në Itali dhe i telefonon Bahri Omarit, dhe i nep instruksione që të mirret vesht me Mustafa Krujën, i cili, në bisedimet që ka zhvillue me të pandehunin Maliq Bushatin, i ka treguar hollsisht emnat e personave të jashtëm e të mbrendshëm që ishin implikue në pregatitjen e datës fatale të 7 Prillit, por emrin e Patër Anton Harapit, nuk e zen në gojë. Fakti ma i mirë, Zotrinj Gjyqtarë, se Patër Harapi s’kishte dijeni për 7 Prillin.

Anton Harapi nuk ka pasë gisht në pregatitjen e 7 Prillit, asht edhe se emri i tij nuk figuron në listën e botueme që përmban emrat e atyne që kishin punuar qysh ma parë për datën fatale të nalt-përmendun. Kur ordhitë fashiste t’Italis imperialiste të Mussolinit, vunë kambë në tokën arbnore, zëri i Patër Anton Harapit çau orizonte dhe e kundërshtojë zgjedhën fashiste. Konte Çiano vetë pohon në ditarin e tij çka përmenda ma nalt; dhe ja çka thekson në këtë ditar, midis të tjerave:”Ideja e bashkimit personal, gjenë shumë kundërshtime. Të gjithë janë d’akord për nji princ të Shtëpis Savoia, ose ma mirë, më preferojnë mua. Kam bisedime të gjata me shumë krenë, kokë fortë, prej të cilëve duken ata të Shkodrës, të nxitun nga Kleri Katolik.”Në këtë drejtim, shifni Fletoren Bashkimi Nr.185, dt.2/Gusht/945.

Po të mirrni mundimin, Zotrinj të Gjykatores, me hetue se kush asht ky Kler, keni me gjetë Patër Anton Harapin. Patër Anton Harapi, me kambëngulje e mbrojti përpara Gjyqit të z. s’Uaj këtë aserim, dhe Ju përmendi nji emër që ishte pjestarë në dërgatën e Shkodrës, Z. Zejnel Brojen, të cilin mund t’a pyetni përsa thekson i pandehuni. Po, pse vallë nuk doli ndonji person që bante pjesë nëpër dërgatat e ndryshme e të vinte përpara Gjyqit të Popullit dhe t’akuzonte Patër Anton Harapin për trathtinë që kishte ba kundra Atdheut, sepse shtrembërimi që i bahet qindrimit të fortë të Patër Anton Harapit, nuk asht i vërtetë. Ky fakt, duhet të mjaftojë, Zotrinj Gjyqtarë, me Ju bindë se Patër Anton Harapi protestojë okupimin e Shqipëris. Po, pse vallë nuk e shofim Patër Anton Harapin të bahet Ministër ose Kryeministër gjatë okupacionit italjan? N’atë kohë kur Ministrat u këmbenin simbas dëshirës së Luogotenencës, që vinte vetëm personat që ishin lidhun ngushtë me politikën italjane. Po, pse Patër Anton Harapi, gjatë okupacionit italian, nuk dekorohet, nuk merr ndonji titull, por qindron në heshtje në punën e tij?

Po, pse nuk e shofim Patër Anton Harapin të mbajë ndonji konferencë gjatë okupacionit italian, duke propaganduar për imperon fashiste, ose duke lavdëruar politikën e zaptuesit? Po, pse Patër Anton Harapi nuk mbush xhepat e tija, në kohë që imperoja fashiste zbraste djathtas e majtas të holla, ashtu siç vepruan disa krerë, fatkeqësisht Shqiptarë? Karakteri, edukata, e kaluemja atdhe-dashnia, dhe çka u theksue ma nalt, përgënjeshtrojnë për që Patër Anton Harapi të ketë qenë në marrveshje me Italinë fashiste, para datës 7 Prill 1939, për okupimin e Shqipëris. Okupimin e Shqipëris nuk e pregatiti Patër Anton Harapi; disa pa skrupull, disa në të cilën ndjenja popullore kishte humbur krejtësisht, disa që harruan tradicionin Shqiptar, disa që mohuar sisën e nanës, tue u bashkue me megallomaninë dhe kryeneçësinë e Mussolinit, toleranca e fuqive të mëdha, indiferenca e fqinjve, shkaktuan okupimin e Shqipnis.

Deklarata e prof. Gabriel Meksi: Patër Antoni më ka rezultue patriot i madh

Nuk asht bindja e jeme, Zotrinj Gjyqtarë, për që Patër Anton Harapi ka qenë anti-italjan, por na e vërteton Z. Prof. Gabriel Meksi, nji nga arsimtarët me vlerë që din dhe peshon dishminë, dhe nuk mundet të supozohet se ay ka trumbetue çka dishronte Patër Anton Harapi. Z. Meksi thekson në mënyrë të kjartë në deklaratën e tij të paraqitun se: “Kam pasë gjatë kësaj kohe që prej vjetit 1928 e deri në vjetin 1944, bashk-fjalime të ndryshme dhe shkëmbim mejtimesh me Patër Anton Harapin, nga të cilat më ka rezultue si patriot Shqiptar dhe me ndjenja anti-italjane, dhe gjithnji theksonte nevojën e doemosdoshme të bashkimit të të gjithë elementave, për mirvajtjen e popullit Shqiptar”. Përsa theksova ma nalt, Zotrinj Gjyqtarë, rezulton edhe fakti ma i mirë se Patër Anton Harapi nuk ka ba ndonji herë politikë anti-shqiptare pro Italis, sepse italjanët këtë fakt do t’a kishin spekulue me çdo mënyrë duke e trumbetue me anën e radios, me anën e shtypit për qëllimet e tyne, ashtu siç banë edhe për ngjarje të tjera që u interesonin.

Asht Patër Anton Harapi, Zotrinj Gjyqtarë, ay që, sa do që në vjetin 1941, nuk drejton Hyllin e Dritës, i përgjigjet Cordignanos, me pseudonimin “Criticus”, kështu:… “Mos me u xan besë. E pra ky asht nji fakt që tronditi krej publikun shqiptar. Penda e shkrimtarit të njoftun e qiti shqypnin pa të drejtë eksistence…Nuk kemi nevojë t’a gjykojmë na: Cordignano ka gjykue vedin. Me një cinizëm që të çudit, nuk ka dert se hin dhe prek e prish çka asht vet e ka ma të përzëmërt Shqyptari, e pret të lexohet në publik shkrimi i tij, si me dasht me na thanë: edhe këtë herë mira Ju a bana: na nuk kemi çka thomi tjetër, por bashkohemi me të gjithë Shqyptarët që vërtetë kuptojnë, dijnë, e protestojnë dhe i mbyllin gojën me nji fjalë të vetme artikulli i yt Cordignano, asht nji atentat kundra nji Kombi”.

Këtë vlerë të protestimit, dishmitarët e akuzës publike deshën t’a zvogëlojnë, të mos i apin ndonjë randësi, duke theksue se edhe tradhëtari, bashkëpunëtori i ngushtë dhe i fëlliqur i okupatorit, Ernest Koliqi, ndërhyri me këtë çashtje dhe bani që Cordignano të largohet nga Shqypnia. Po, asht e vërtetë, por se dishmitarët harruen se nuk qe Ernest Koliqi që ndërhyri vullnetarisht në këtë çashtje, por me arsimtarët e Shkodrës, lavdi e nderë Shqypnis, që shtërnguern Ernest Koliqin dhe imponuen vullnetin e tyne për largimin e Cordignanos, kurse Padër Anton Harapi – kaq i lidhur me fashizmin-siç thotë akuza, nuk lau duart, nuk qindrojë spektator indiferent, por e ngriti zërin arbnuer kundra poshtërsis dhe përbuzjes së Cordignanos.

Tash, a mund të sostenohet, Zotrinj Gjyqtarë, me ndërgjegje të plotë dhe me qetësi shpirtnore, se Patër Anton Harapi asht anti-Shqyptar, anti-popullor, trathtar dhe bashk-puntor i fashizmit? Jo, besoj, sepse këtë e kërkon llogjika ma fillestare. E të vazhdojmë tash me akuzën e dytë që i bahet të pandehunit Patër Anton Harapit.

Iniciator për formimin e Komitetit Ekzekutiv t’ashtuquajturës Asamble Kombtare, Antar i regjencës, inspirues, urdhnues, ndihmues i okupatorit ndër vepra kriminale, si vrasje, tortura, shpërngulje të detyrueshme, internime etj., bashkëpunëtor i ngushtë i gjeneralëve gjermanë, inspirues dhe ndihmues i organizatës tradhëtare Balli Kombëtar dhe Legaliteti, formues i Lidhjes së Shkodrës, sabotator i Pushtetit Demokratik, duke ardhun në marrëveshje me Mark Gjon Markaj etj., kryesues i Komisionit për dënimin e Gjysh Gjonit me vdekje, si dhe të 25 militantave të Lëvizjes Nac – Çlirimtare.

Zotërinja Gjyqtarë, çka do të shprehet këtu poshtë, nuk pasqyron, veçse mendësinë e atyne që, mbas kapitullimit t’Italis, morrën ndër duer frenat e Shtetit, kësodore çdo fjalë, espresion, nuk ka të bajë me sisteme ose persona, por i asht drejtue vetëm çashtjes në mënyrë objektive ashtu siç e gjykonin ata në kohën q’i mirrnin barrën e randë t’administratës Shtetnore, dhe kështu, para se me hye e me analizue veprimtarinë e Patër Anton Harapit gjatë kësaj periudhe, e t’i hedhim nji sy gjandjes së mbrendëshme të Shqipnis.

Italia kapitullon, ringjallen shpresat për ni Shqipni të lirë. Të gjithë kërkojnë me ba diçka, pa mejtue se në portat e shqypnis vinte nji armik akoma ma I fuqishëm dhe ma i rrezkishëm se i pari.

Nuk dinin ata që mirrnin përgjegjsina të randa, se nuk do të kishin fuqi me përballue situatën që krijohej, dhe në mirë-besim, ranë në gabim. Mejtuen se do të banin mirë me rrugën që ndiqnin, por se pa-qëllim të keq, e rrënuan Shqipërinë. Kërkonin me pa, duke pasur sytë të mbyllun. /Memorie.al

Studiuesi Erald Kapri, i ftuar në studion e lajmeve në News 24 deklaroi se është kundër studimit të Auron Tares që i nxjerr dy shkrimtarë të njohur si Ernest Koliqin e Martin Camajn si agjentë të shërbimeve të huaja. Sipas tij, Tare nuk ka dokumente që të faktojë se Martin Camaj ishte vegël e UDB-së.

Dihet që Martin Camajn e kanë rekrutuar shërbimet tona sekrete me dhunë në ‘48. Ai e pranon këtë gjë, njofton ata që do të duhet të spiunonte dhe largohet nga Shqipëria. Ai vuri në rrezik familjen e tij që vuajtën dënime në burgje. Është aludim i Tarës kur thotë se ka qenë person i rëndësishëm në komitetin malazez të themeluar nga jugosllavët. Ai s’ka qënë i pranishëm në atë komitet. Komiteti u miratua në 51, kurse Camaj shkoi të studionte në Jugosllavi në vitet ‘50.

Emri i tij përmendet në disa dokumente operative të CIA-s si anëtar i komitetit ekzekutiv. I atribuohet edhe se ka punuar në radio Beogradi. Por ai nuk ka punuar atje, bashkëshortja e tij po, Nina ishte serbe. Largimi i tij nga Beogradi ndodhi kur u normalizuan marrëdhëniet e Beogradit me Shqipërinë, pjesa më e madhe e tyre ikën nga Beogradi. Kështu ndodhi edhe me Camajn. Pra s’ka asnjë dokument që ai ka qenë agjent i UDB.

Ai ishte si mijëra shqiptarë që vorbulla e jetës i bëri të gjenden atje.
Ne si shoqëri duhet të ndahemi nga modeli i vjetër i komunizmit. Camaj dhe Koliqi në vetvete kanë kontribut të jashtëzakonshëm në kulturën shqiptare. Aq kontribut sa kanë pasur ata nuk ka bërë dot Akademia e Shkencave e komunizmit, ndaj atakohen sot ata”,- tha Kapri.

KRYE I NJIZETËTETRETË.

Pjestarët e perjashtimevet.

KRYE I NJIZETËTEKATERT.

Deka.

§.1221. Kanûni i Malevet të Shqypnis shliron e perjashton: I. Kishen:

a)      prej çdo teloznet,

b)      prej dhetimit të tokvet e të gjâs sëgjallë;

c)      prej giobet e çdo ndeshkimit,

d)      prej çdo angarije kah katundi e flamuri,

e)      e bân pjestar në çdo giobë,

f)        ndoren e ndermjetsin i a ruen.

§.1222. ‑ Il. Priftin, i cilli:

a)      âsht  jashtûem prej ushtrije,

b)      po u lyp në bé, vehtja e tij xêhet per 24 Poronikë,

c)      po vrau kend, s’ndiqet per giak, prîndja e tij biejn në gjak,

d)      s’ndjekë kend per gjak të prîndës.

§.1223. ‑ III. Krenët e Flamurit:

Pô u lyp per Poronik nii nder Pleq të mdhaj, vehtja e tij xêhet per 12 Poronikë të paniefun.

§.1224. ‑ IV. Kasnecat: Jashtohen prei ushtrije.

§.1225. ‑ V. Farketarët: Jashtolien prej ushtrîje.

§.1226. ‑ VI. Të vorfnin ‑ djalë të vetem, qi i kà mbetë mbi krye shpija e e âma ‑: âsht i jashtûem pre ushtrije.

§.1227. ‑ VII. Gruen: mos‑pelqimi i saj kah kanûjà:

a)      per Plak,

b)      per Kapucar,

c)      per Poronik, as beja s’i gjegjet,

d)      s’kà za as vend në kuvend,

e)      s’kà trashîgim as tê prîndja as tê burri,

f)        nuk ndiqet per gjak;

h) ndermjetsija s’i dhunohet.

§.1228. ‑ VIII. Virgjinat (femnat, qi veshen si burrë): S’veçohen prei grash tjera, posë qi jânë të liar me ndêjë nder burra, porsé pà tager zanit e kuvendit.

§.1229. ‑ IX. Deken:

Ata, qi kàn deken në shpi, jashtoehn prej çdo pûne si kah katundi si kah flamuri, si edhè kah të reshunt e ujit të mullijvet. Ket tager e kàn prej kanûnit per nji javë ditë rresht. ‑ Si të mbushet java, do tu pergjegien detyrvet si kah katundi si kah Flamuri, edhè në kjofèt krye a Dera e Giomarkut.

§.1230. Kanûni i Malevet nuk  bân qi t’i shkaktohet kuej trazim mbi trazim.

§.1231. Kur t’i desë kush njij shpije në katund, per nji javë ditë rresht ‑ mbas deket ‑ nuk mùnd t’i bzajë kush tê dera per kurrnji pûnë, qi t’a ketë vendi me e bâ katundisht.

§.1232. Jaslitohet me gjith giinden e shpis prej çdo angarije si kah katundi, si kah fla­muri, si edhè prej vijash t’arve e të mullinit.

§.1233. Po desht kush me pritë per “krye shndosh” perte javen, të presë: porsé krye tetë ditësh kanûja i a don pûritorin me kênë edhè i Derës së Gjomarkut.

§.1234. Si të des kush, do të dergohen lajmtarët, per me thirré ne mort.

§.1235. Tu bâ gjâmë burrnimi, grrisht­en edhè tundin krahnorin.

§.1236. Grat vaitoin, por nuk grrisht­en.

§.1237. Porsa të vêjn kamben në katund të të dekunit miqt, do të vêjn në krye jakzat e gjur­dijavet.

§.1238. Kanû âsht me bâ gjâmë mbë të dekunin tri herësh. tuj persritun fjalen “I mjeri unë!” nandë herësh.

§.1239. Burrnimi nuk bertasin mbë gra, por po i biri mbë t’âmen e i vllai nbë të motren.

§.1240. Kur të niset kush per me shktie në mort, nuk thotë “Lamtumirë”, as i thotë kush “Udha e marë”.

§.1241. Tuj kalue rrâzë vorresh, pûn­torvet, qi çilin vorrin, nuk u thohet “puna e mbarë!”

§.1242. Në kjoshin miq, u shndoshin kryet, kjenë shokë, u thonë: “a u lodhët, or juni?”

§.1243. Si shokët e katundit të të deku­nit, si miqsija, ‘si të pijn kafen, kupzen e pshtesin në tokë, tuj thànë: “Zoti ju dhashët gajret!” ‑ ‘’Per të mirë” nuk thohet.

§.1244. Të treten ditë mbas deket, kush­do qi të vîjë,lë per “Krye shndosh” si mbas kafjet, si edhè mbas buket thotë: “Zoti ju dhashët gajret! Per të mirë mbas sodit!” ‑ Nuk thohet: “Ju shtrofèt per të mirë!”

§.1245. Gjâmatarët rreshtohen, tuj perba gjymës rrethit me ftyrë kah i dekuni.

§.1246. “Perejellsat me të dekmin nuk mùnd t’i kaloin kuej per derë, posë në kjofët udha e madhe a udhë katundi”.

§.1247. Tuj dredhue prej vorresh, s’do të ndalet kush n’udhë, por do të shkoië fill në shpi të të dekunit.

§.1248. Si të mbrrijn n’oborr, u dalin perpara shokët e shpis së të dekunit, u mbajn armët, u qesin ujë duervet pà hi në shpi e u prijn ké treveza, per me hànger Drekë.

§.1249. Pa krye së hàngermit të gjith, nuk do të ngrehet kush prej buke.

§.1250. Si të çohen prej buke, do të dalin jashtë të gjithë e lain duert para derës së shpis në shekë, e cilla do të gjindet plotë me ujë.

§.1251. Miqt, qi grishten ftyre në dekë të mikut nuk do t’i lain faqet e pergjakuna as në shpi, as në katund të të dekunit e as per udhë, por ,si të mbrrijn në shpi të vet.

§.1252. Zija per të dekun të shpis (per burrnim, por jo per gra.) do të mbahet nji vjetë.

§.1253. Per fmi nuk mbahet zija.

§.1254. Zija hiqet a per ndo’i të kreme, qi lutet me miq, a per ndo’i ditë të motmotit.

§.1255. Në drekë do të gatuej bukë grueja e vêjë.

§.1256. Grueja me burrë nuk mùnd të gatuej në drekë, as me qitë ujë duervet, as me qitë raki e as bukë me thye.

§.1257. Po ju desht grues me burrë të gjall me gatue në drekë, në darsem nuk mùnd të gatuej.

§.1258. Grueja e vêjë nuk mùnd të gat­uej në darsem, as nuk mùnd të qesë ujë duervet, as raki, as me thye bukë, as me veshë e me i u afrue nuses.

§.1259. Me ardhë në shpi të prîndes në pasi bija e martueme e me dekë aty n’at kohë, drekët do t’i bajë prîndja. Të prishunat e drekvet do t’i bajë shpija e prîndës e jo e burrit.

§.1260. Po u dha ndo’i ndimë shpija e mikut, kjo xêhet nderë në kanû, por jo detyrë.

§.1261. Me u çue prîndja e me bajtë trupin e dekun të së bîs së vet në shpi të burrit, katundi e giobitë per at siellje shnjerzimi.

§.1262. Né, rrios pasët me sè me shti në dhé të bin e vet prîndja, vllaznija e fisi do t’i apin uhà.

§.1263. Të prishunat e uhat e drekvet do të lahen në krye të mojit, ‘si të hîjë i dekuni në dhé, e nuk mund të shtyhen pertej.

NYE I NJIQINDEKATERDHETEPARË.

Tagri e detyra e Pleqvet.

§.991. Plaku i pengut nuk mùnd t’i lypë të falmet e të premet e kanûs, pà e ndreqë pûnen.

§.992. Pleqt jânë a të parët e vllaznive a Krenët e fiseve, zyra e të cillvet âsht e pshtetun në themel të tagrit kanûnar.

§.993. Pa këta nuk mùnd të bahet ndo’i kanûn i ri e as kurrnji gjygj a pleqni, qi do të per­shijë a nji vllazni, a nji fis, a edhè nji katund e Flamur.

§.994. Pleq thirren edhè burrat më za per urti e qi jânë regjë nder gjygje e pleqni.

§.995. Per pûnë të veçanta e per të kapme të posaçta, edhè të permendunt mùnd të mirren per pleq pêgjesh e gjygii i bam prej ‘tyne âsht i njoftun prej kanûnit, mjaft qi të pleqnojn mbas këtij.

§.996. Pleqt e Kanûs kàn tager me shmangë çdo rragë e kercnim damesh e vraset, kû me urti, kû me fuqi bashkë me katund e nder kerc­nime të randa fôrt do të lypin krahin e Krenvet e të djelmvet të Flamurit, per të pruin ne mend të dalunin mendësh.

§.997. Pleqt kàn tager me mbledhë katudnin, kùr mos të due kush me i ndêjë gjygjit të folun mbas kanûnit e pà krahambajtje.

§.998. Per pleqni të vogla do të mirren Pleqt në katund permbas v1laznijet e fisit.

§.999. Pleqt e mârrun per me bâ ndo’i pleqni, aty e n’at hov, qi t’u apin zabuken të fjal­isunt, tager kàn me bâ gjygj e me e çue deri në mbarim.

§.1000. Jo veç Pleqt ase Krenët e Kanûnit kàn két tager, por edhè Pleqt e çashtjevet të veçanta, ‘si t’i ketë zgiedhë kush per pleq, kàn tagrin e permendun.

§.1001. Si t’u epet Pleqvet në dorë pengu i pelqimit, edhè ne u pendojshin të fjalisurit, nuk mùnd t’u a stermarrin pengun, as nuk mùnd t’i ndrrojn ata Pleq.

§.1002. Parimi î kanûnit âsht: “Plak mbi Plak, gjygi mbi gjygj e bé mbi bé kanûja nuk bân

§.1003. Pûnët e randa, qi e vrugnojn nderen e katundit a të Flamurit, do të peshohen prej Pleqvet të katundit e prej Krenvet të Flamurit.

§.1004. Pleqt e Krenët e Flamurit nuk mùnd të kpusin kurrnji gjygi e nuk mùnd të gio­bisin kend në katund, pà i pasë me vedi Pleqt e Strapleqt e katundit, në të cillin gjindet fajtori.

§.1005. Po ndolli sè duel mendsh nji katund mârrë me gjith Pleq e Vogjli, atbotë ngre­hen Krenët e Flamurit me Pleq e Strapleq vllaznish e fisesh e me gjith Vogjli ede e bien ne mend katundin e dalun dore.

§.1006. Po u çue ndoi katund per me u ngrefé luftë Krenvet, Pleqvet. Strapleqvet e Vôgjlis së Flamurit, rien të cillin gjindet, atbotë do të bahet me dieje Dera e Gjomarkut, në zâ të së cillës do të çohen edhè Flamurt tjerë e nen prije të kësaj Dere do të msyhet katundi i dalun dore. edhè e bien në mend me ndeshkime giobësh, nie të xjerrun prej vendit, a edhè me grime katundisht, në pasët bâ kush ndo’i fâj per të grim.

§.1007. Sjelljet e ndeshkimet e permen­duna i veshen edhè nji i Flamuri. kùr të dalë dore,me ndryshim qi Flamuri marë nuk mùnd të xieret prej vendit, porsé leçitet prei Flamursh tjeré mjé qi të shtrojë pengun.

§.1008. Kanûnet. qi vên nji katund me Pleq e Vogjli per vedi bj.fi. per hjeksi, pabesni, per vrasë a cubni, as Flamuri e as Dera e Glomarkut nuk mùnd t’u a luej, mjaft qi mos të trillohen pûnë te reja, qi të jenë kundra vendimevet jetike të kanûnit të Malevet.

§.1009. Nder gjygje e pleqni, qi i perkasin katundit mârrë a njij Flamuri, Pleq të veçanët nuk kàn tager me mârrë neper dorë. ‑ Këto do të peshohen pre.) Pleqvet e Krenvet të kanûs së Katundit e të Flamurit.

§.1010. Po rà në faj nji Plak katundi, do t’a lshojë pengun në dorë të Vogjlis.

§.1011. Po s’u gjegj me shtrue pengun, Vogjlija thrret Krenët e Flamurit e zbashkut e bien n’arsye.

§.1012. Po rà në fâj kush i derës së Gjomarkut, gjygjin do t’i a bâjn Krenët e Vogjlija e të glith Flamurvet.

§.1013. Po rà në fâj ndonji prej Flamurtarësh, do të peshohet prej Krenvet e Vogjlis; e Kreu i Flamurit në faj do të peshohet prej Flamurtarit, Krenvet tjerë të Flamurit e prej Vogjllje.

§.1014. Edhepsé Plak, a Krye, a i Derës së Giomarkut, pengun do t’a lshojë në dorë të Pleqvet e të Vogjlis, po bani kush vàj mbë ‘të.

§.1015. Pleqt do të bâjn gjygj pà kra­hambajtie e pà u thye prej nendoresh a të folmesh prej njanit a tietrit.

§.1016. Po u hetue ndo’i Plak sè e bani gjygjin me krahambajtje e kundra kanûnit, veç pse i thyem prei mendoreve t’anës kundershlare, posë faqes së zezë, s’e mêrr kush mâ per Plak.

NYE I NJIQINDEKATERDHETEDYTË.

Pegjet.

§.1017. “Pengu i lshuem nuk mirret mâ”.

§.1018. Pengu âsht nii shêj i landët, qi epet në dorë të Pleqvet gjygjtarë me tager qi të bâjii gjygj mbi ankimet e dy kundershtarvet.

§.1019. Pengu thirret “Pengu i pelqimit a i zabukës”.qi don me thànë sè, tuj e dhânë pen­gun në dorë të Pleqvet gjygjtarë, këta gjinden gati me i ndêjë gjygjit e pleqnis.

§.1020. Pleqnlja e gjygji bam pà pêgje,faqe kanûnit s’kà vjeftje.

§.1021. Para sè të fillohet gjygji, pêgjet do të jenë në dorë të Pleqvet, e të kapunt në padi, pose qi nuk mùnd të luejn mâ, ata lidhen edhè me là opangat, ase Pleqnin e preme prej kanûnit.

§.1022. Per peng xêhet arma, fisheku, ortari a edhè kutija e duhànlt, mjé qi të biejn pêg­jet, qi t’i parasohen vjeftjes, per të cillen kapen.

§.1023. Nder pleqni ankimesh, zhgarkimesh a shplfjesh flala e gojës nuk pelqehet per peng, duhet shêji.

§.1024. Fjala peng jét vetem atbotë, kùr t’i flasë kush kuej kaq e kaq, per n’i a ndreqët nj i pûnë.

§.1025. Po i a ndreqi pûnen, të folmen i a kà dptyrë burrit të hueî.

§.1026. Po ngulen Pleqt e pegjevet njani ne mende të vet e tjetri në të ve’n, do t’u siellen Pleqve tjerë, porsé per të prishuna nuk mùnd t’u randohen të fjalisunvet (të zotvet të pegievet).

§.1027. Opangat e Pleqvet do t’i lajn të zotët e pêgjeve, sà njani aq tjetri.

§.1028. Opangat e Pleqvet lahen jo mbas andjes së Pleqvet, por mbas randsis së ple­qnis: “Mbas pengut shkoji opangat”. ‑ “Mbas gja­jet shkojn opangat”.

§.1029. Pleqnija e njij paradites kà  pêsë grosh. ‑ (heret nuk baheshin pleqnit mbas­dite.)

§.1030. Per pleqni të dâme me “gùr”, të kapunt do të lajshin kà 10 grosh per pleqni.

§.1031. Para sè t’i a hijn gjygjit Pleqt, do të bâjn két bé: Per két të mirë të Perendis (mbî nji shêj Besimi) e si e bajsha mue më ndimofët, gjygjin nuk do t’a baj me dredhi e me krahambajt­je e, mjé ké të m’a mârrë mendja e shpirti, nuk do Vi baj lak kanûnit e gjygjit të drejtë!

§.1032. Jashta katundit nuk kà tager kush me gjetë Pleq.

§.1033. Po duel kush me lypë Pleq në Flamur, nen të cillin gjindet, do të mârrë per Plak nji prej Krenësh e jo prej VogjIijet.

NYE I NJIQINDEKATERDHETETRETË.

Shtim Pleqsh.

§.1034. “Gjygi mbi gjyg’’ e Plak mbi Plak kanûja nuk bân “.

§.1035 “Në mos të pelqefët gjygji, tek a’Sh.Pali”. ‑ “Në mos të pelqefët gjygji, tek a’Gryka e Oroshit”. ‑ Dera e Gjomarkut themeli i kanûs”.

§.1036. Po i a dorzove pengun Plakut, e ky t’a bani gjygjin, s’ké pse lypë mâ Plak e gjygj.

§.1037. Po s’t’a mbushi menden gjygji i Pleqvet, qi ti i zgodhe e i pelqeve, tager ské me e stermarrun pengun t’and as me zgiedhë Pleq tjerë.

§.1038. Po u vojt mendja të zotve të pêgjeve, sè u âsht bâ gjygji pa’ rrugë e me kraham­bajtje, kàn tager mos me i ndêjë pleqnis.

§.1039. Pleqt e parë nuk  lshojn pêgjet, porsé këta jânë në detyrë me dlirë vedin, tui jau lshue pêgjet e veta në dorë Pleqvet të dytë të zgled­hun prej sish, e mbasi të jau shtrojn gjygjin e bam, do të peshohet prei Pleqvet të dytë.

§.1040. Po e bân të keq gjygjin e Pleqvet të parë, këta të dytët u mârrin pêgjet të fjal­isunvet e, posë qi jesin pa’ opanga, këta do të lajn opangat e Pleqvet të dytë.

§.1041. Pleqt mùnd të stohen mjé në tri lagje: po s’e kputen gjygjin, atbotë do të hijn nder krenë deri në Derë të Gjomarkut, qi âsht therneli  kanûs. Pertej kësaj Dere s’ka.

§.1042. Po duel i mirë gjygji i Pleqvet të pare, pêgjet e para do të lajn dy lagje opangash: Pleqvet të parë e të dytvet.

§.1043. Po ndollen gjygje a pleqni të randa, zhvillimi do të lypet në derë të Gjomarkut.

NYE I NJIQINDEKATERDHETEKATERT.

Porota.

§.1044. Porotë a Poronikë me gojë të kanûnit thirren ata nierz  të cillt shenjohen me gisht prej gjygjit, per me bâ bé e nie xjerrë së keq ndokend.

§.1045. Poronikë do të.jené asish:

a)      qi mos të jenë gjetë në bé të rrèjshme,

b)      qi mos të kênë ndo’i mllef as kundra lagjes, qi bân bé, as kundra asaj qi veshtron bén,

c)      qi mos të jené gjind Iloftaré. qi vierrin shpirtin në krrabë per nji mullë bukë.

d)      ­qi, némose me hamende mû nd të diejn ndo’i pûnë, a mùnd t’a hetojn mâ lehtas:

e)      s’do të jenë gra, ‘sè kanûja s’i xèn.

f)        qi mos të jenë të betuem e mnisa.

§.1046. Peregjithsisht beja pà Porotë s’bahet.

§.1047. Parimi i kanûnit âsht: “Beja kà Poroten, Porota kà mundin nder hetime e të lidhmen”.

§.1048. Prifti s’çohet në bé; por, me qil­lue sè i lypet beja, si per me là vedin, si edhè per Poronikë, ky xêhet per 24 vetë.

§.1049. Nji krye i Flamurit, po u thirr në nji bé 24 vetësh, 12 i a nief gjygji e per 12 të pan­jefun âsht vetë.

§.1050. Aj, qi u prîn Poronikvet në bé,nuk njifet per Poronik. Parimi i kanûs âsht: “Njiqind Poronikë por i zoti s’njifet”.

§.1051. Porota nuk shkon në bé, pà i u lidhë i zoti i bés”.

§.1052. Aj, qi  prîn bés, do t’i lidhet Porotës, qi, po duel beja e rrêjshme, të lajë gioben e Kishës per dhunim të bés se rréjshme, gioben e Flamurit a të katundit, si mbas numrit të Poronikvet e dypernjahen të zot’t.

§.1053. Gjygji do të niefin per Poronikë gjind prej vllaznijet e prej katundit t’atij, qi do t’i prijë bés.

§.1054. I zoti i bés do t’u shkojë Poronikvet të niefun per derë, per me i bâ me dieje se gjygji i kà niefé per betarë.

§.1055. Poronikët e panjehun, qi i gjen vetë i zoti i bés, ne gjygj e para Pleqvet do t’i kallx­ojé emen per emen, si i kallxuen atij të njefunt.

§.1056. Edhè Paronikvet të paniefun do t’u shkojë per derë i zoti i bés per me u kallxue, sè i kà zgjedhë per betarë.

§.1057. Gjymsen e Poronikvet i njefë gjygji, e gjymsen tjeter i gjen i zoti i bés.

§.1058. Pleqt, mbasi t’a njefin Poroten, do t’i thonë të zot’t të bés qi, per ne pasët dyshim prej ndonjanit nder Poronikë të niefun, sè kishte me e lânë Iidhë prei ndo’i reset a mllefit, të kallxo­jë aty.

§.1059. I zoti i bés, si të diftojë arsye të themelta per niânin a tjetrin nder Poronikë të nje­fun, Pleqt e gjygjit jânë në detyrë me i ndrrue.

§. 1060. Ndrrim Poronikësh mùnd të bahet mjé në tre vetë, por jo mâ.

§. 1061. Dita e bés i caktohet Porotës, e i zoti i bés âsht në detyrë me e mbledhë.

§. 1062. Porota, para sè të shkojë në bé, do të perpiqet me bâ hetime kû të mundet, me e shqyrtue të zon e bés, qi mos të shkojë në bé të rrêjshme.

§.1063. Porota kà tager me bâ hetimet e veta e, po kje çeshtja e padis teper e rigatrrueshme, kà tager me e shty bén mjé në gjashtë muej, tuj vijue nder hetime.

§. 1064. Per ngatrrime të randa fôrt e qi kapin hapët, Porota kà tager me e shty bén, edhè me vjetë.

§. 1065. Si të két bâ hetimet e veta’ Porota e, si t’i két hullë fjalët haj per me e lirue me bé të shpifunin, haj me e lânë lidhë, s’kà pse shtry­dhet, a njanen a tjetren do t’i a kallxojë të zot’t të bés.

§.1066. Edhè nji nder Poronikë, ‘si mos të ndigjojë me e bâ bén, i zoti i bés jét lidhë.

§.1067. Kanû âsht, qi nji Poronik a edhè mâ, qi nuk don me bâ bé, do t’i a shndoshë zêmren të zot’t të bés, edhè me bé, ne e lypët, sè nuk e lajn lidhë prej ndo’i mllefit a mnijet, por vetern prej’ drojet e dyshimit të mos shkoin në bé të rrêjshme.

§.1068.” Po hàngri bukë Porota, bén e kà të bame”.

§.1069. Po u mblodh Porota, edhè hàn­gri buken e bés, i zoti i bés del i pafai; Porotes s’i jét tjeter veç me shkue në bé.

§.1070. Po e là buken pà hànger Porota,

i zoti i bés jét në faj.

§.1071. Po s’u gjegj zhgarkuesi me ardhë në ditë të caktuerne, per me pà bén, i shpifu­ni mundet me fjetë në qetsi, sè me bukë të hàngerme prej Porotet, ajo duel i pafaj.

§.1072. Porota do t’i thotë zhgarkuesit a të vîjë me pà bén, a të qesë kapucarin.

§.1073. Zhgarkuesi, edhè ne u perpushët ndo’i ditë, së mbarmit, a do të shkojë me pà bén, a do të qesë kapucarin.

§.1074. Porota, per ne u mbledhët me bâ bén jashta ditës së caktueme, s’kà tjeter bukë, por shkon në bé e derdhet në pûnët të vet seicilli.

§. 1075. Në ditë, qi do të bahet beja, do të pranojn edhè Pleqt e gjygjit të bam.

§. 1076. Beja do të bahet me két rend:

a)      prîn në bé i zoti, per me i a shndoshë zêmren Porotës,

b)      mbas këtij do të bâjn bé ata, qi e kàn mâ afer me giak;

c)      mandej bâjn bé Paronikët e njefun prei gjygjit.

d)      së mbramit Poronikët e paniefun.

§.1077. Fjalët e bés do të shqyptohen pà ndrrim e sikursè i kà niefé e rreshtue gjygji i Pleqvet.

§.1078. Të giithë sà Poronikë të jenë, do të bâjn bé, tui e pshtetun doren mbë shêj të besim­it, perposë në falët a në jashtofët kend per nderë vetë i zoti  gjâs.

                                                            Oroe:

Dukagjini, Malsija e Gjakovës e sà krahina tjera Poroten e njefin disà per “dorë bejet” në Kishë, e disà tjera e lajn per “me ndigiue bén”.

NYE I NJIQINDEKATERDHETEPESËT.

Kapucari.

§.1079. Kapucar thirret aj, i cilli difton fajin e ndokuej, si bj.fj. ndo’i viedhni të mshefne, a ndo’i vrasë të hupne permbas hetimeve, qi bân .

§.1080. Kapucari peregjithsisht nuk del faqe, a ndollë sè del edhè çiltas.

§.1081. Kapucari do të ketë kpucët e veta permbas të folmevet të zot’t të gjâs se vjedhun a të gjakut të hupun.

§.1082. I zoti i gjâs së viedhun a i gjakut të hupun, para sè t’i flasë kpucë kapucarit, do të shkojë në katund të pandehunit  do të mârrë dy shokë të tij e bashkë me ‘ta. do t’i shkojë tê dera, per me lypë arsye prej tij.

§.1083. Si mos t’i vêhet kurrsesi i pan­dehuni, i zoti i gjàs do t’i kallxojë sè do të flasë kapucarin në shpinë të tij.

§.1084. Po i thà i pandehuni, sè âsht i lirë të flasë kapucari sà të duei po duel në fâj, kpucët e foluna kapucarit do t’i  lajë ky.

§.1085. Po i foli kush kpucët kapucarit pà e bâ me dieje të pandehunin, edhè në dalët fajtuer ky, kpucët e foluna prei të zot’t të gjâs pergjymsash do t’i lajn.

§.1086. Kpucët e kapucarit   jânë me dorë në bé, qi mos të randohet i pandehuni me teprime të foluna, edhè në dalët në fâj.

§.1087. Kanûni i pergjithët âsht, qi kpucët e kapucarit nuk mùnd të kalojn çmimin e gjâs së hupun.

§.1088. Gruen s’e xên kanûja per kapu­car.

§.1089. Kapucarija e hershme me dorë në bé kishte 50 mié në 500 grosh.

§.1090. Kapucari i gjetun në rrênë do të late gjân e huej ne vend të cubit. (Dukagjini)

NYE I NJIQINDEKATERDHETEGJASHTËT.

Pagesa e Kapuctarit.

§.1091. Kapucarlt i nepen kpucë:

Per gjak të hupun 1500 grosh

vath, shpi et 1 të ihyem 500

mushk 1000

kàl 500

ogiç 500

kà hullijet 400

thi të mbajtun 500

lopë të barrës 150

gomar 150

mzat 100

dele e dhé 25 grosh

viç të njomë 25

thi 23

edhe e kingj 10

§.1092. “Kapucari hjekë bén”. Po duel kapucar nji burrë  i’ndershem, beja nuk i epet të pandehunit, do t’apë arsye.

§.1093. “Kapucari xjerrë gjân e hupun”. Si të tumiret kapucari prej Pritëtarvet, i pandehum jét në faj, e do t’i a kthejë gjân të zot’t si mbas kanûnit.

NYE I NJIQINDEKATERDHETSHTATËT.

Pritëtarët e Kapuctarit.

§.1094. Pritëtarë ‘ jânë ata, zyra e të cill­vet âsht me bâ hetimet e dhunshme, tuj e rrethue kapucarin me të pvetuna të shpeshta, tuj a vû menden, mos po bân lak nder diftime e mos t’i zhgarkohet kuej.

§.1095. Pritëtarët do të jenë nierz të ndershem, t’urtë e veshtakë, e të rregjun nder shqyrtime e hetime.

§.1096. Pritëtarët do të jenë prej asish, qi gjygji i kà niefë per Poronikë.

§.1097. Si s’a’kanû, qi kapucari të dalë çiltas, ashtû kà tager kapucari me lypë me emen disà prej Poronikësh, të cillvet u xên besë mâ fôrt sè nuk e qesin.

§.1098. Parase të fillojn me bâ hetîme, Pritëtarët do t’a vêjn në bé kapucarin, qi do të kallxojë drejt, pà krahambajtje e pà mllef.

§.1099. Mje në tri lagje Pritëtarësh mùnd t’a shqyrtojn kapucarin.

§.1100. Gjithsà herë të flasin Pritëtarët me kapucarin, msheftas do të flasin.

§.1101. Po thà kapucari, sè ajo gjâ e vjedhun âsht shitun, Pritëtarët do të dergojn gjin den per hetime.

§.1102. Po thà kapucari, sè gjaja e vjed­hun âsht pré, Pritëtarët do të lypin nji shêj prej tij, bj.fj. nji copë lkurë, brynat, a ndonji gjymtyrë tjeter.

§.1103. Si të tumiren diftesat e kapucar­it prej Pritëtarvet, mohimet e cubit a të gjaksit, edhèpse të rrêjshme, nuk mùnd t’i ndalin kush deri tê beja: por Porota kà tager me i ndalë doren e mos me e lânë me shkue në bé të rrêjshme.

§.1104. Po duel kapucari i dyshuem faqe Pritëtarvet, tuj kênë ky në të drejtë, e duel edhè e kapi per krahi cubin a gjaksorin, kpucët i kà të preme 500 grosh mié në 1500 grosh.

§.1105. Pritëtarët do të bâjn bé mos me qitë kapucarin per të gjallë, posë sè në dashtë me dalë vetë

NYE I NJIQINDEKATERDHETETETËT.

Burrat e Malevet të Shqypnis në kuvend.

§.1106. Kuvendi âsht nji bashkim fisit a fisesh me Krenë, Pleq, Sterpleq e Vogjli a Djelmni të dheut, qi kanë qellim me rrahë ndonji çashtje a me lidhë ndonji besë.

§.1107. Kuvendet bahet pjesnisht a edhè pergjithsisht.

§.1108. Kuvende të pjesshme jânë ato të katundeve, në të cillat mârrin pjesë Pleq, Sterpleq e Vogjlija e njij katundi.

§.1109. Të pjesshme thirren edhè ato kuvende, në të cillat bashkohen të gjith Pleqt e Sterpelqt e Vogjlija e Fiseve të ndryshme qi sundohen prej njij Kreut.

§.1110. Kuvende të pergjithshme jâné ato, në të cillat bashkohen Pleq, Sterpleq, Vogjli me Krenë e me Derë të Gjomarkut.

§.1111. Nder kuvende, gjygje e peshime mârrin pjesë:

a)      Dera e Gjomarkut t’Oroshit,

b)      Krenët e fisevet,

c)      Pleqt e fisevet e të katundevet,

d)      Sterpleqt e fiseve e të katundevet;

e)      Djelmnija e Vogjlija e të gjitha fisevet;

f)        Kasneca fisesh,

g)      Giobtarë.

NYE I NJIQINDEKATERDHETENANDËT.

Vende kuvendesh.

§.1112. bashkime kuvendesh mbahen a nder oborre Kishësh, a nder rrenime të vietra faltoresh, a në zemer të vendit.

  1. Mirdita në Sh.Pal a në Grykë t’Oroshit.

  2. Lura tu Kisha në katund të vjeter.

  3. Thkella tu Kroni i Fikut në Perlatai.

  4. Matia në Lis.

  5. Malsija e Lezhes (Zhuba) në Molung, ké Dardha    Kerbucë.

  6. Dibra ?

  7. MaIsija e Krues në bendë.

  8. Malslja e Tiranës në Martanesh.

              9. Malslja e Elbasanit?

10. Laberila (Arbërija)?

11. Arbënija në Larushk.

12. Kurbini në Djerr të Selitës, në Laç ­Sebaste.

13. Luma në Bicaj.

14. Hasi ?

15. Malslja e Gjakovës tu Vorret e Shalës.

16. Dukagjini në Koder të Shen Gjergjit (Shosh).

17. Puka tu Qyteti i Pukës.

18. Postripa në Qytet tu Xhamija (Drishte).

19. Mbishkodra tu Kisha e Brigjes­ Rapshë.

20. Kelmendi në Qafé të Berdelecit.

21. Capa (Zadrima) në Dajç.

Nikaj në Merteur tu Kisha e Nikajvet. Merteur e Krasniqe tu Blîni i kuvendit (Selîmaj).

§.1113. Burrat e bashkuern në kuvend rrijn në gjymës rrethit: ashtû qi të mùnd të shofin shoqi shoqin e po u thirr kush. të két shteg per me u dukë nder Krenë e Pleq.

§.1114. Burrat e dheut në kuvend rriin t’armatisun.

§.1415. Sà te jené në kuvend burrat e dheut, s’kà tager kush i huej me u perzie nder ‘ta.

§.1116. Nder gjygje e peshime Krenët e Pleqt rrijn në vedi e Vogjlija në vedi.

§.1117. Krenët e Pleqt rrijn në kuvend mbas prijet e tagrit.

§.1118. Në kuvend, sà të flasë niani, t’jerët do të ndigiojn e të heshtin.

§.1119. Çashtjet e vogla e të kapmet, qi kà katundi shoq me shoq, Pleqt e katundit bashkë me Sterpleq e Vogjli kan tager me i zhgarkue.

§.1120. Çashtjet e randa, qi i perkasin njij fisi mbarë, do të peshohen e do të pleqnohen prej Krenvet të fisit bashkë me Pleq, Sterpleq e Vogjli.

§.1121. Çashtjet, qi i perkasin njij krahine mârrë ‑ ase shtetit, ‑ do të peshohen nder kuvende të pergjithshme: “burrë per shpi”.

§.1122. Fiala e randë nuk bahet në kuvend.

§.1123. Kanûja s’bân qi të shahet kush në kuvend, po bani kush két pûnë, do të giobitet mjé në 5 desh.

§.1124. Po i thà kush kuej, se rréné ne kuvend, do të giobitet mjé në 500 grosh.

§.1125. Po i a shkrepi kush kuej armen në kuvend, shpija i digjet e siellsi i armés grihet kuvendisht e shkon gjakhupës.

NYE I NJIQINDEPESËDHETËT.

Dera e Gjon Markut.

§.1126. Dera e Gjomarkut âsht themeli i kanûs.

§.1127. Xen kryet e vendit në çdo vend e kuvend.

§.1128. Nuk mùnd të leçitet.

§.1129. Nuk mùnd të sodumet.

§.1130. Nuk mùnd té xieret prej vendit.

§.1131. Pertei kësaj Dere s’kà vazhdim çashtjesh.

§.1132. Ka tager me mledhë krenë e Vogjli në rasë të kuvendevet të pergjithshme.

§.1133. Sà herë t’a lypë nevoja kà tager me derdhë kasneca per të grishun të dheut “burrë per shpi” e me i mbledhë në Sh.Pal.

§.1134. Në çdo gjygj a pleqni kà tagrin e fjalës së kputne.

§.1135. Ka tager me sodumë e me xjer­rë prei vendit.

§.1136. Ka tager me dnue per dekë: “kortarët jânë të fisevet, kryet âsht të Gjomarkut”.

§.1137. Ka tager me i a hjekë prijen a parin atii, qi të xéhet në hjeksi e tradhti të vendit. ‑Porse nuk mùnd t’i epet kuei jashta vllaznijet, tu kênë trashigim plangçuer‑tagruer.

§.1138. Ka tager pjese në çdo giobë.

§.1139. Ka tager mbi 500 grosh per çdo vrasë.

§.1140. Para sè të dalë me krenë e Vogjli të fîsevet, per zbatim të kanûnevet ndeshkimore, do t’a shtrojë pengun, e po u gjet në ndonji fâj, do të pergjegjet si mbas kanûnit.

§.1141. Do t’i vêhet giobës si çdo nen­shtetas.

§.1142. Kur del per paitim të dheut, kà tager mbë “Razogj” (dy hae bukë).

§.1143. Po u lyp per Poronik cillido i kësaj Dere, xêhet per 12 të panjehun.

§.1144. Kur të dalë n’ushtri, kà tager prije e urdhnimi.

§.1145. Per faje, qi j’âne per une zjarmi, edhè két Derë e perket lima (sà me bâ shêj).

NYE I NJIQINDEPESËDHETEPARË.

Krenët e fisevet.

§.1146. Krenët jânë të parët e fiisevet.

§.1147. Krenët jânë me plang.

§.1148. Sè i cilli krye kà tager mbi fis të vet: “Kortarët jânë të fisevet, kryet âsht të Giornarkut”.

§.1149. Nder gjygje e pleqni mbrenda i rrethit të njîj kreut, nuk mùnd t’i perzihen krenët e fisevet tjera.

§.1150. Kreu i fiisit, bashkë me Pleq e Vogjli të vllaznive kà tager me mbajtë kuvende me lidhë besë, me bâ gjygie, me giobitë e me leçitë.

§.1151. Kreu i fisit nuk mùnd të paditet nder krenë të fisevet tjera e nuk mùnd t’a ngushto­jë kush per gjygie e pleqni të bame.

§.1152. Kreu i fisit nuk mùnd të bajë vendime a pleqni mbi vendime të kanûnit.

§.1153. Po bani kush vàj mbë krenë, këta do të peshohen pre j PIeqvet e Vogjlis së ven­dit, a edhè prej Deret të Giomarkut.

§.1154. Kreu i njij fisi s’kà tager me djegé, me sodumë, me gri, me xierré prej vendit. Lypet Dera e Glomarkut me krenë e Vogili të fisevet tjera.

§.1155. Per të giobitun e të leçitun të njij kreu, mjaftojn Pleqt. Sterpleqt e Vogiliia e fisit.

§.1156. Me u çue kush prej VogjIijet e me vrà ndonji prej krenësh a Gjiomarkajsh, bjen në gjak si per vrasë të çdo njerit.

§.1157. Kreu i fisit, si çdo njerl prej Vogjlljet, mùnd të giobtet, mùnd të digjet, mùnd të leçitet, mund të sodumet, mùnd të grihet é mùnd të xieret prej vendit.

§.1158. Kah pronet e pasunija, kje në fushë, në bjeshkë e në vrri, do të shikjohet tagri plangçuer i sè të cillit.

§.1159. As dera e Glomarkut, as krenët e fisevet e as Pleqt e katundevet s’munden me pasë ndonji tager mbi gjâ e pasuni të tjervet.

§.1160. Vogjlija e fisevet s’i kà detyrë as kreut e as Derës së Gjomarkut të dhetë e telozen.

                                                  Oroe:

Krenët (Flamurtarët) e Malsis së Glakovës: Nikaj, Mertuer, Gash e Krasniqe., kàn tager mbi nii rend t’ujit (vadë) prej kujrijet, posë atij, qi kàn si çdo shpi.

NYE I NJIQINDEPESËDHETEDYTË.

Pleqt e katundevet.

§.1161. Sè i cilli katund kà Pleqt e fisit.

§.1162. Pleqt e katundit kàn tager me mbledhë katundin në kuvend.

§.1163. Pleqt e katundit nuk kan tager me giobitë as me leçîtë kend, pà pelqim të Sterpleqvet e të Vogjlis.

§.1164. Pleqt e katundit nuk perjashto­hen prej zyrevet të katundit, as prej angarijet e prej

punve të perbashkta.

§.1165. Pleqt e katundit nuk perjashto­hen prej ushtrijet.

§.1166. Me rà në faj Plaku i katundit, do t’u a shtrojé pengun Sterpleqvet e Vogjlis.

§.1167. Po i u randue katundi me Pleq ndonjij fisi, Plaku i të randuemit kà tager me e mprojët edhè me krenë të fisevet tjera.

NYE I NJIQINDEPESËDHETETRETË.

Sterpleqt.

§.1168. Sterpleqt mbajn anen e Vogjlis.

§.1169. Sterpleqt kàn tager me çue zanin, kùr të shofin sè po randohet Vogjlija me gjygje e pleqni kundra kanûnît.

§.1170. Sterpleqi bashkë me Vogjli a Djelmni fisesh jânë giobtarë.

NYE I NJIQINDEPESËDHETEKATERT.

Giobtarët.

§.1171. Giobtarë thirren ata, të cillt ne­men të kuvendit mbarë reshten në vath të gjâs së të giobitunit, per të mârrë aq krenë desh a qe si mbas të premes së gjygjit të krenvet, të Pleqvet, e të Vogjlis.

§.1172. I zoti i vathit nuk guxon me i ndalë giobtarët qi mos t’i hijn në vath.

§.1173. Po bani két pûnë, burrat e kuvendit dynden të gjithë edhè i brumbullaksohen në derë.

§.1174. Po bani sè bani flalë i zoti i gjâs, kàn tager me i a shtue gioben.

§.1175. Giobtarët zgiedhin vetë desh e qe per giobë e i zoti i gjâs nuk mùnd t’i ndalin.

NYE I NJIQINDEPESËDHETEPESËT.

Zani i vogjlis nder gjygje.

§.1176. Po s’i pelqej  Vogjlija të dâmet e krenvet e të Pleqvet, kàn tager mos me u ndej ënë ‘to.

§.1177. Krenët e Pleqt do të vêhen rishtas në peshim të punvet.

§.1178. Po e tumiren gjygiin e krenvet e të Pleqvet Vogjlija, kanû âsht qi të bertasin njij zani: “kamba e huej, kaptinat t’ona”.

NYE I NJIQINDEPESËDHETEGJASHTËT.

Leqija.

§.1179. Me leçitë, me gojë të kanûnit, don me thànë: me dà, me lânë mbas dore e me shkepë njij shpi, tuj i a hiekun çdo tager, hir e nderë, si kah katundi, si kah Flamuri.

§.1180. Katundi kà tager me leçitë, por jo me xjerrë prej vendit.

§.1081. Kapucari do të két kpucët e veta permbas të folmevet të zot’t të gjâs se vjedhun a të giakut të hupun.

§.1182. Me djegë, me sodumë e me gri s’kà tager as katundi pà flamur e as flamuri pà katund.

§.1183. Rasët per me leçitë kend jânë:

a)      Kur mos të duei kush me u lidhë me besë me katund a flamur,

b)      kùr të shes kush katundin e vet me hieksi e trathti,

c)      kùr t’i pervaret kush njij gjygjit a vendimti të folun kuvendisht prej katundit a fla­murit;

d)      kùr të bajë kush ndo’i faj të dhûnshem në katund, në flamur a jasht këtyne e mos t’i shtro­het gjygjit,

e)      per dhûnë të barne jashta katundit a flamurit, po s’u gjegj fajtori me shtrue pengun në katund e në flamur të vet, këta hjekin dorë prej ‘tij, tuj u a lânë shtegun të lirë gjithnjatyne, qi kjahen mbë’të të bâjn shka të duen me ‘të.

§.1184. Po nguli katundi edhè i a ndali doren flamurit në të djegun a në të sodumun të njij faqeziut, qi vrugnoi katundin a Flamurin me ndo’î dhûnë teper të shemtuerne, flamuri kà tager, a me leçitë at katund, a me mbledhë flamurt tjerë, per me e prû në mend.

§.1185. Po e là veç me të leçitun, as merr e as nep me ‘të, mié qi t’i shtrohet gjygjit e giobës.

§.1186. Si t’i a shtrojë pengun flamuri katundi i pervarun, flamuri e giobitë mbas peshim­it të fâjit.

§,1187. Shpin e fâjtorit e djegin, esodu­min me bîmë e me dhé, e shkaktarin e fâjit të dhûn­shem e grijn kuvendisht me gjakhupës e robët i a xjerrin prej vendit.

§.1188. Po kje mbrapshti teper e dhun­shme e sherntueshme, posë të diegunit, të sodumit, të grimunit e të xjerrunit prej vendit, flamuri edhè Shpin i a pret.

§.1189. E premja e shpis âsht, kùr ti zhgulin gurët e kater skepeve të shpis per rrâzë, themelit. ‑ Kjo bahet, mbasi të digjet shpija.

§.1190. E premja e shpis në kanû shen­jon, sè gjindj a e asaj shpij e j ânë të xj errun prej ven­dit me lang e plang e pergjithmonë, e perkrah fla­muri xêhen të dalun fare.

§.1191. Pasunija e tundshme u bahet giobë e e patundshmja do të jesë zmojle (djerr), per kullosë të flamurit.

§.1192. Me të leçitun nuk mundet kush i katundit me marre e me dhânë; e, po muer e dha kush, jét i leçitun edhè aj e bjen n’ato ndeshkime si i leçituni.

§.1193. Trajta e të leçitunit âsht njikjo: “Me dà kend per mort e per gjellë”. ‑ “Me leçitë kend per mort e per darsem e per uhàn e miel­lit”.

NYE I NJIQINDEPESËDHETESHTATËT.

Zjarmi, të sodumt e të grimunt.

§.1194. Digjet, sodumet, grihet katundisht xieret prej vendit me lang e plang:

a) aj, i cilli i shpifet në pûnë të randë a vên dorë a vret Priftin;

b) kush vret mikun në besë, grihet, gio­bitet, digjet e xieret prej vendit:

c) kush vret per fis, digjet, giobitet e xieret prej vendit

d) kush vret mbas pajtimit të gjakut, dig­jet, giobitet e xieret prej vendit,

e) kush vret “Vra e hup”. digjet, giobitet e xieret prej vendit;

f) kush vret gjaksin në besë të vet.. grihet,digjet, giobitet e xieret vendit,

g) kush vret të kushrinin, per me u bâ i zoti î pasunis së tij, grihet, digjet, giobitet e xieret prej vendit,

h) kush t’i lajë mbrendë fajtorët e Flamurit, digjet, giobitet e xjeret,­

i) aj fis, qi nuk prin mbë fajtorët, giobitet e leçitet.

§.1195. Po râ kush në ndonji këso fajesh, grihet katundisht, giobitet, digjet, pernët i prehen, kopshti e veshta i sodumen e xieret prej vendit me lang e plang.

§.1196. Per Prift të vràm gjaksi xieret prej vendit per gjithherë e per faje tiera, qi i per­mendem, xieret per 5‑15 vjetë.

§.1197. Unen e zjarmit e spaten nuk mùnd t’i qesë kush në pûnë (as katundi, as Flamuri e as Dera e Gjomarkut) per posë doret të zot’t të shpis, qi rà në faj.

§.1198. Dora e fajtorit do të bajë shêj në të djegun e në të sodumun, tuj i shqyptue flalët e dokshme: “I mârrsha të ligat katundit e Flamurit”.

§.1199. Po s’u gjegj ky me bâ shêj me zjarm e askush tjeter i shpis së fajtorit. Plaktu i fisit do t’i thotë ndokuej, qi e kà fajtorin mâ ngiat e detyra e këtij âsht me mârrë unen e spaten e me i pri katundit e Flamurit në rrênim, permbas të cilit katundi e Flamuri marë do të vêjë dorë n’at rrênirn.

                                            Oroe

E djegmja e shpis per çdo vrasë nuk kà kênë: kjo pûnë kà hi në veprim vonë. ‑ Qeverija tyrke e qiti ne veprim e kasnecija e sa shpijave të forta, me të zi qi e priti két pûnë. ‑ E kerkuemja e giakut prej shpis së dorërasit marë nuk kà kênë; két e dishmon edhè fjala e kanûnit “Giaku per gisht”: por, per me mârrë gjakun mâ letas, e pershin mashkullimin e shpis marë deri të damët zjarmit n’ato 24 orë. Vende‑vende qiten në pûnë edhè “LEÇIN” e gjakut, tuj pershi vllaznin marë. Per çdo vrasë shpija e dorërasit do të late giobë, do t’u epte bukë djelmve e Flamurit e në Mirditë do të late dorërasi 500 grosh Derës së Gjomarkut.

Lakmimi i pares i disà krenve e djelmve të Flamurit në shoqni të Pleqvet i shtuem edhè i rriten disà pûnë, sà per me mbushë kuleten e mullen.

NYE I NJIQINDEPESËDHETETETËT.

Lajmtari.

§.1200. “Laimtari nuk bân faj, nuk xêhet.

§.1201. Lajrntar thirret aj, i cilli çon ne vend porosin e derguesit.

§.1202. Lajrntari dergohet:

a)      pre’ n» shpije të veçanët tê tietra;

b)      prei nj ii katundi tê tjetri,

c)      prej niij flamuri tê tjetri.

§.1203. Laimtari bân flalen e niij shpi­je, të njii katundi a të nij flamuri.

§.1204. Lajmtari nuk e mêrr pergjegjen mbi vedi as tê lagja, qi e dargon, as tê lagia, së cil­lës i dergohet; âsht bajsi i fjalvet të porosituna.

§.1205. Lajrntari do të jét i lirë n’udhë të vet.

§.1206. Lajmtarit nuk i xêhet per faj flala e folun, sepsé flet n’emen t’atij, qi e dergon.

§.1207. Lajmtari âsht miku i derguesit e, po e gjet gjâ sà të jét në két zyre, i pritet mik der­guesit.

§.1208. Me u pré lajmtari i njij shpije, pretari bien në gjak me shpi, qi e dergon.

§.1209. Me u pré lajmtari i njij katundi, pretari bjen në gjak me katund.

§.1210. Me u pré lajmtari i njij flamuri, pretari bien në gjak me flamur, qi e dergon.

§.1211. Me u pré lajmtari permbas fjalës së njij flamurit tjeter, bien në glak flamuri me fla­mur.

§.1212. Me e pré laimtarin nji 1 katundit të tij, pretari grihet katundisht.

NYE I NJIQINDEPESËDHETENANDËT.

Kasneci.

§.1213. Kasnec a i lajm thirret aj, i cilli hapë e lajmon urdhnat e Kretu të fisit a per derë, a prej njij patalokut të caktuem prej Kreut, prej Pleqsis e prej Vogjlijet.

§.1214. Zyra e kasnecis âsht plangçore e trashiguese.

§.1215. Kasneci i fisit do t’i a derdhë zanin e ftimit mârrë fisit prej Patalokut të caktuem.

§.1216. Kasnecat e katundevet do të shkojn per derë, kùr të lypen “burrë per shpi”.

§.1217. Në çdo rrezik a kercnim kasneci do të gjindet gati me i dhânë “kushtrim” fisit.

§.1218. Kasneci me gjithë shpi âsht i perjashtûem prej ushtrijet.

§.1219. Kasneci ‘nuk mùnd t’u mnjanohet punvet e zyrevet të perbashkta të katun­dit të vet.

§.1220. Edhè në ndollët Kasneci i xânun nder zyre të fisit a të katundit, gjindja e shpis së tij do të dalin në pûnë të katundit.

L  I  B  R  I    I     D H E T Ë T .

KANUNI KUNDRA MBRAPSHTIVET.

KRYE I NJIZETËT.

HJEKSIJA.

§.766. Hjekës thirret aj, i cilli me nder­mjetsi të mbrapshtë e per nen dhé i ep ndimë tjetrit per me bâ ndo’i rrênim a ndoi faqe të zezë tjeter në katund të vet.

§.767. Hjeksi i shokve:

           a) per të hikun të grave bjen në gjak e500 grosh do t’i apë katundit per giobë;

              b) per vrasë bjen në gjak e 500 grosh giobë katundit;

            c) per cubni e per çdo send, qi të vidhet në katund me bukë, me prije e me msim të hjeksit,si të hetohet, do të lajë gjân mbas kanûnit.

KRYE I NJIZETEPARË.

VJEDHNIJA.

NYE I NJIQINDEDYMBDHETËT.

Përcaktimi i vjedhnis.

§.768. Në viedhni pershihen:

a)      Cubi; e âsht aj, i cilli vjedhë me dorë të vet nji kafshë të huejen.

b)      Simahorët, qi jâné ata, të cillt i bahen ndimë e krah cubit në nji vjedhni a në çdo mbrap­shti, e diten e mbrame, po u hetue vjedhnija, do të lajn gjân e huej si mbas kanûnit e mbas pjesës, qi kàn mârrë.

c)      Buka âsht niaj plang, kû cubat me gjâ të vjedhun hàn bukè, ase marrin me vedi bukë, edhè perciellen me gjâ të vjedhun.  “Cubi e bukd­hânsi jânë nji”.

d)      Kjori; e âsht aj, i cilli e strofullon gjân e vjedhun. ‑ “Paras cubi, paras kjori”.

e)      Edhè në mos marrët pjesë në viedhni kjori, ai bahet fajtuer si vetë cubi, pse bahet strofull cubash e vjedhnish.

f)        Gjurma âsht ferkemi, qi bân gjaja, permbas së cillës udhton i zoti i gjâs së viedhun, tuj e çue gjurmen: a mbrenda kufinit të njij katundi a të njij lagjie, a mbrenda rrethit të nji) shpije, të njij oborri a të njij vathi. ‑ “Gjurma e vûme, giaja gje­tun”.

g)      Fmi, brraca e biramela. 

h)      Grabitçori, e âsht aj, i cilli ballas e me perdhûni i a mêrr kuej nji gjâ per ndo’i detyrë.

§.769. Po i u duer gjurma në mal të zot’t të gjâs së vjedhun, nuk mùnd të kapë as katundin e aferm, as flamurin, porsé, n’i kjafët zêmra mb’at katund, t’a mundojë qi t’i lahet me bé.

§ 770. Gjurma e prûme mbrenda katundit, po s’mùnd e hetoi cubîn, i zoti i gjâs e lypë mbë katund, e katundi do t’i pergjegjet.

§.771. Gjurma e prûme mbrenda njij lagjje të katundit po s’u hetue cubi, ajo lagje do t’i a lajë gjân të zot’t.

§.772. Gjurma e prûme mbrenda rrethit të shpis, t’oborrit, a të vathit, ajo shpi do t’i a lajë gjân të zot’t.

§.773. Gjurma e prûme mbrenda rrethit të shpis, të oborrit, a të vathit, ajo shpi do t’i a lajë gjân të zot’t.

§.774. Çdo dâm, viedhni e bracni të bame prej fmîsh, bracash e biramelash, po u het­uen, shpija, së cîllës i perkasin, do t’a lajn.

§.775. Parimi i kanûnit âsht: “Shka të bâjn të mêtujt (mêcat), burrnimi i shpis do t’a lajn”.

§.776. Fmit, bracat e biramelat, edhè ne u gjeshin me bracni në dorë, dora e huej nuk mùnd t’i perkasë (nuk mùnd t’i rrafë),por do të bahen me dije prîndja, e këta do të pergjegjen per’ta.

NYE I NJIQINDETREMBDHETËT.

Grabitja.

§.777. Udha e Zotit s’làn gjâ”.

§.778. Kanûja s’bân qi të trazohet kush në shteg të vet. Udha e amdhe s’i a kà ndo’i detyrë kuej.

§.779. Po i pat kush ndo’i detyrë kuej e nuk i ep arsye, vajin do t’a bajë në katund uhasi, e ky do të biejë në mend detyrsin.

§.780. Po u çue kush edhè thei udhen e madhe, tui i a ndalë shtegtarit a kalin, a mushkun, magjarin a ndo’i kâmbë berri, ‑ po su vran aty‑per­aty ‑ grabitçari bjen në giobë të katundit mbas randsis së faiit e gjân e grabitun do t’i a kthejë të zot’t.

§.781. Po u çue kush, e vetem prei hamendjet, edhè i grabiti kuei a kàl, a mushk, a màgjar, e së mbrami i del i padetyrë i grabitunî, grabitçari bjen në giobë të katundit per të thyem t’udhës së madhe e të zot’t do ti a kthejë gjân e çmimin e ditve të hupûna.

NYE I NJIQINDEKATERMBDHETËT.

Preja (Premtimi).

§.782. ” Preja mirret me pré”,

§.783. Me rà pré, me pretue, me mârrë pré don me thànë me mârrë a me pershi nji tufë gjaje në mal, në vrri a edhè në vath.

§.784. Preja të shumen e herës shkakto­het kùr mos të giegjet me i ardhë n’arsye lagja lag­jes.

§.785. Prela nuk shndrrohet ndryshei, por a me pré tjeter, a me pushkë.

§.786. Prela ndollë a katund me katund, a flamur me flamur, a edhè nder shpija të veçanta.

§.787. Preja shkaktohet a per kufije mali a bjeshke, a per kullosë. a per ndonji dhûnë tjeter, me të cillen fyhet nji katund, nji flamur, a edhè nii shpi e veçantë.

§.788. Preja. qi bahet në mal, kà gjân të zot’t, pà tjeter.

§.789. Preja, qi bahet në vath, kà gjân të zot’t e 600 grosh giobë per nderë të vathit.

§.790. Preja e pà‑rrugë kà gjân të zot’t e 500 grosh giboë. Permbas ndermjetsis së dashamirvet e të burravet të dheut gioba falet.

§.791. Po u pretue nji tufë e huej në rrugë, në mal e një bjeshkë per kufi, atbotë si katundi si flamuri i perkrahen pretarit.

§.792. Pres së pà‑rrugë, bani e i u perkrah katundi e flamuri, ndermietsija u mârrin pêgje e do të peshohen prej Pleqsh si mbas kanûnit.

§.793. Si mbas randsis së fâjit do t’i lahet gioba e gjaja të zot’t.

§.794. Po i u perkrah pretarit katundi e flamuri, i pretuemi kà tager me, i rà pré kuej të mundet n’at katund a flamur, per me mkambë nderen e vet e me shperblye gjân e vet.

§.795. I pretuemi nuk mùnd t’a pretojë as katundin as flamurin, ‘si t’a leçisë pretarin e t’a lajë shpi me shpi. ‑ Kanûni thotë: “A gjân të zot’t, a rrugen të lirë”.

§.796. Gjaja e pretueme në mal a në bieshkë nuk kà dy‑per‑njahen, por gjân të zot’t,

§.797. “Kumbona e tufës nuk mùnd të mirret pré”,

§.798. Po u muer pré kumbona e ogiçit në mal a në vath, kjo kà nderen sà tufa mârrë e sà vathi  prçtari do të lajë 500 grosh giobë per nderë, edhèpse nuk muer kurrnji kâmbë berri.

§.799. Ogiçi, hànori e vergani e qeni i hekuravet, nuk mùnd të mirren pré as per detyrë.

§.800. “Preja per detyrë nuk mirret”. Po ndolli kjo pûnë, katundi e flamuri e leçIsin pre­tarin, po su gjegj me kthye gjânë.

§.801. Po e prishi gjânë e pretueme pre­tari, diten e lahes do t’i a kthejë të zot’t krye per krye edhè tuj e zgiedhë në tufë të tij.

NYE I NJIQINDEPESËMBDHETËT.

Faji i kobshem.

§.802. Kush vjedhë Shpin e strajcen e mikut, kanûja i kà caktue per giobë “faqen e zezë” e âsht i hjedhun prej kuvendit e gjyqit.

§.803. Po e vodh mikun e njij shpis dora e tjeterkuej e i shpis tjeter  i lypet miku i prém e shpija e thyeme.

NYE I NJIQINDEGJASHTËMBDHETËT.

Dypernjahja.

§.804. Nder të gjitha vendet, kû mbahet kanûja, çdo gjâ e vjedhun kà dypernjahen: “Dy per nji, mjaft qi të hecin me kâmbë”.

§.805. Dypernjahja do t’epet jo veç per bagti të trasha, por edhè per bagti t’ima, e per send të vjedhun.

§.806. Dypemjahja do të shperblehet edhè per nji të djegun të dhûnshem të shpis, të ksollës, të tbanit, të mullarit të sânës a të kashtës, të gjethit edhè të gardhît.

§.807. Kopshti, veshta e ara e vjedhun kan dypernjahen.

§.808. Gjeli (knduesi‑kadoci) i vjedhun a i vràm, kà gjygjin e prém: 500 grosh të zot’t, per arsye qi: “Knduesi âsht herori (sahati) i të vorfnit”.

§.809. Thiu i mbajtun, i vjedhun a i vràm (posë sè n’u gjet në dâm) kà 500 grosh, per arsye qi: “Thiu i ushqyem âsht mbaja e njij shpis”.

§.810. Dy kafshët e permenduna nuk e kàn dypernjahen e as gjelin gjel, as thin thi, por 500 grosh pare të thata.

§.811. Per vegla bulkijet, bi. fj. per um të vjedhun e të hetuem cubi do t’i lajë të zot’t aq puntorë sà ditë i shkuen hupës, e umini umî.

NYE I NJIQINDESHTATËMBDHETËT.

Tagri i të zot’t të gjasë së vjedhun.

§.812. “Ku t’a gjejë gjân e vet i zoti, e mêrr.”

§.813. Mbas këtij parimi i zoti i gjâs së vjedhun nuk âsht në detyrë të rrafgohet, sepsé, kûdo qi t’a hetojë e t’a gjejë gjân e vet, aj kà tager me e mârrë.

§.814. Po u vodh gjaja nper mjet të bukës, buka do t’a lajë.

§.815. Po u vodh gjaja nper mjet të kjorit, kjori do ta lajë.

§.816. Po u ndoq per gjurmë, aty kû të jesé gjurma, i zoti i gjâs ngulë e do t’i epet arsyeja më kâmbë e më dorë.

§.817. Po bleu kush nji giâ të vjedhun, edhè pà diejtë sè âsht e vjedhun, i zoti i gjâs kà tager me e mârrë e shitsi (cubi) do t’i a ktheje ble­sit deri në të mbramin dysh të çmimit, qi muer per at gjâ të shitun, e të zot’t të gjâs dypernjahen.

§.818. Pose sè per vjedhin të bame ne Kishë e në Qele, cubi nuk kà giobë as faqe katun­dit as faqe flamurit.

§.819. Po u vodh gjaja në vath, cubi do te lajë dypernjahen e 500 grosh giobë per vath te thyem.

§.820. Po u vodh gjaja ne mal, cubi do te lajë dypernjahen.

§.821. Po u vodh gjaja ne shpi, cubi do te laje dypemjahen e 500 grosh per shpi te thyeme.

KRYE I NJIZETEDYTË.

VRASA.

NYE I NJIQINDETETËMBDHETËT.

Prita.

§.822. Prita âsht nji sjellje, me të cillen malet e fushat e Shqypnis u vêin pusijt glaksorvet a kuejdo, qi të két menden me vrà. (Me dalë në, pritë; me ndêjë ne pritë, me vû priten, me rà në pritë).

§.823. “Së keqes i pergiegjet aj, qi prin ase rrethas”.

§.824. Mbrenda flamurit të vet nuk mùnd të mârrë kush shokë, per me i dalë kuej në pritë, e, po duel kush, edhè vran kend të flamurit, të gjith biejn në gjak.

§.825. Jashta flamurit të vet, po duel kush në pritë per me vrà kend të flamurit të huei, prisi bien në gjak e jo simpahorët. “Aj, qi prîn, e mêrr gjakun mbi vedi”.

§.826. “Kush e ep fishekun, gjakun e bân të ve’n”.

§.827. U çue kush edhè mblodh shoke e dashamire edhè i duel në pritë kue), tuj u thànë: të gjithsà pushke, qi t shprazen, jânë të mijat, po u vrà kush, gjakun e mêrr mbi vedi prisi.

§.828. “Pushka c çon giakun tê shpija”. ‑ “Pushka të lshon në gjak”.

§.829. Po e uhajtî kush pushken e kuej e pà dieje të zot’t të pushkës shkoi ky e i duel në pritë kuej edhè vrau nierin, tëhjeksi bjen në gjak e jo i zoti i pushkës.

§.830. Po i muer kush pushken e kuej, tuj i kallxue të zot’t, sè kà nder mend me dalë në pritë e me vrà nierin, edhè e vrau, i zoti i pushkës bjen në gjak, sepsé :  Pushka e çon gjakun tê shpi­ja

§.831. “Simahori i pa’‑gjak bjen në gjak”.

§.832. Po duel nji edhè mblodh shokë e dasharnirë e i duel në pritë kuej, pà i pasë ky as glak as varrë, edhè e vrau, prisi me gjithë simaherë biejn në gjak.

§.833. Po duel kush në pritë per me vrà gjaksin e vet, me gjithsà shokë e dashamirë të jét, e mêrr gjakun e vet e nuk biejn në gjak.

§.834. Po duel në pritë nji tubë burrash, krisi pushka prej ânet të pritëtarvet, porsé nuk vran kend, e n’ai hov krisi pushka edhè prej ânet t’atyne, qi ràn në pritë, n’ai të perziem vritet nji prej atyne, qi ràn në pritë, por nuk u vrà prej pushket të pritë­tarvet, këta biejn në gjak mbas kanûnit, sepsé e fil­luen pushken.

§.835. Prita do të fillojë pushken mbë burra e jo mbë gra, fini, mbë shpi e mbë bagti.

§.836. Po qiti pushkë prita mbë gra, fini, shpi a mbë bagti, punon kundra kanûnit e, po nuk e muer në kujdes két dhûnë Flamuri i pritëtarvet, qi t’i ndeshkojë mbas kanûnit, atbotë do të hîjë push­ka shpi më shpi, mandej fis me fis, katund me katund e së mbramit flamur me flarnur.

§.837. Aj, qi dàn me dalë në pritë, do të

mârrë bukë me vedi si edhè per simahorë.

§.838. Po hinë kund, pa xânë’ vend prite e pin kafé, a hàngern bukë, a mueren me vedi buken në ndonji shpi të huej, shkuen në pritë edhè vran nierin, shpija e të vramit e kerkon per gjak Shpin, qi u dha bukë.

§.839. “Pushka e buka e dhânun me dieje të vrasës, i sjellin gjakun atij, qi e ep”.

§.840. Po u çue kush me i dalë në pritë shoqit të vet e per simahorë mbledhë shoqnin, po vran kend, si prisi si shokët simahorë biejn në gjak me at shpi, po kje sè duelen faqe.

§.841. Po u çue kush prej Mirdite me i a vû priten ndokuej në Thkellë a në Malsi të Lezhes a njeti e per simahorë mêrr shokë e dikend prej flarnurve të permendun, aj, qi u prîni, bjen ne gjak.

§.842. Po i thà kush kuej qi t’i dalë në pritë ndokuej e t’a vrasë, tuj i folun besen, sè në ditë të pajtimit t’atij gjaku do të laj çmimin e gjakut, e aj permbas besës së dhânun, shkoi edhè vrau shi atê, qi i thà aj, e së mbramit e lên në qull e nuk i u pergjegj,me të holla, dorërasi jét në gjak, e atij, qi e shtini, i digjet shpija per presë, qi i bani e 100 desh e nji kà giobë.

NYE I NJIQINDENANDËMBDHETËT.

Dorërasi.

§.843. Dorëras thirret aj, i cilli vret kend me dorë t’vet.

§.844. Dorërasi, porsà t’a vrasë nierin, do të çojë fjalë sè e vrau aj e mos të hutojn mendsh prindja e të vramit.

§.845. Dorërasi do të çojë me lypë besë.

§.846. Dorërasi, po muejt vetë me e sjllë marë te vramin, mire; perndryshej mbe kedo, qi të ndeshet, do t’i thotë qi të shkojë me e sjellë marë e armen me i a pshtetë tê kryet.

§.847. Dorërasi nuk guxon mè mârrë armen e të vramit, po bani két faqe të zezë, aj bjen në dy gjaqe.

§.848. Dorérasi i prîndës së vet grihet prej fisit a katundisht.

§.849. Dorërasie kà të luejtmen nâten aty, kû t’a çile drita, do të struket.

NYE I NJIQINDENJIZETËT.

Simahori.

§.850. Simahuer âsht aj, i cilli i ep dorë dorërasit, tuj i ndihmue a në vrasë a në viedhni a në  të kryem të çdo mbrapshtije tjeter.

NYE I NJIQINDENJIZETEPARË.

Bestari.

§.851. Bestarë jânë ata, qi hijn tê prîndja e kushrinija e të vramit, per me xjerrë besë per dorërasin e per shpi të tij, jânë mproj­tarët e dorërasit e të shpis së tij, qi mos t’i gjejë gjâ në vade të besës.

§.852. “Dorzânë e bestàr nuk‑ hîn kush me pare”.

§.853. Tuj kênë nji nevojë uhazishte, kanûja nuk don qi të mârrin opanga ata, qi hijn dorzânë e as ata, qi xjerrin besë per ndokend.

NYE I NJIQINDENJIZETEDYTË.

Besa.

§.854. Besa âsht nji vade lirije e siguri­mi, qi shpija e të vramit i ep dorërasit e shpijarvet të tij, tuj mos i ndjekë per gjak perkohsîsht e mjé në vade të caktueme.

§.855. Me çue gjind per besë âsht kanû, me dhânë besë âsht detyrë e burrni.

§.856. Shpija e të vramit, po i dha besë dorërasit, ky edhèpse e vrau, do të shkojë në mort e në gjâmë me percjellë të vramin deri në vorrim e me ndêjë per drekë. ‑ Kio besë ngjatë 24 orë.

§.857. Po s’shkoi dorërasi ne gjâmë e ne drekë permbas besës së dhânun, nuk i xêhet per shburrnim shpis së të vramit, edhè në mos i dhashtë besë, tuj kênë sè dorërasi i a shtoi dhunën mbi dhûnë.

§.858. Permbasi të hîjë i vrami në dhé, katundi kà tager, mbas kanûnit, me i a xjerrë besen dorërasit e shpijarve të tij.

§.859. Besa e katundit âsht tridhetë dit­shem.

§.860. Po ngurroi shpija e të vramit e s’u gjegj me i dhânë bese katundit, dorërasi me gjithë shpijarë e kushrîni te dame zjarmit do të rrijë mshilë.

§.861. Kurrkush tjeter nuk mùnd të bije me i a xjerre besen dorërasit e shpija e të vramit nuk mùnd t’i ape kuej bese, per pà ndreqe katundin e vet.

§.862. Si t’a ndreqë katundin e vet shpi­ja e të vramit, atbotë u çilet udha miqvet e dashamirvet per me lypë besë per dorërasin.

§.863. Po e çili besen e fisit shpija e të vramit, gjith sà fiseve të jenë në katund të tij do t’u apë besë as mâ pak as mâ teper.

§.864. Po u çue nji mik edhè i shkoi shpis së të vramit per besë e kjo e percjellë me “Mos m’eia mâ” e nuk i dha besë, s’kà pse i shkon mâ.

§.865. Po u çue nji mik tjeter edhè i shkon per besë shpis së të vramit, e kjo e percjellë me “Per tash s’t’ap besë, ‘sè nuk e shof gjasen”, mâ të paren besë, qi dàn me dhânë, këtij do t’i a apë, tuj lânë m’anesh miq e dashamirë zemret.

§.866. Po pat besë shpija e dorërasit, të rrijn me mend e me nierzi në pûnë të vet, të ruhen si burrnimi si edhè granija e mos t’i shkaktojn dâme as trazime, per në kioshin ngiatas me shpi të të vramit e mos të shesin kreni.

§.867. Po u prû keqas shpija e dorërasit ndaj Shpin e të vramit, katundi bashkë me dorzânë t’a qortojë e, n’e lypët nevoia, të ndeshkohet me giobë e t’u kputet besa.

§.868. Kanû burrnijet por edhè detyret

âsht të mos perbuzet kush në Shpin e të vramit, edhèpse e mjerë e e thame krahësh.

§.869. Mos të trimnohet kush me i pri gjaksit e me luejtë me ‘tê neper katund të shpis të të vramît, kanûja thotë: “Giaksin rueje e mos e per­ciell faqe shoqit të shpis së të vramit”. “Gjaksi e kà të luejtmen nâten, e aty, kû t’a çilë drita, të struket”. ‑ “Si të biej në glak nieri, të hikmen e të mshefmen i kà per deytrë”.

§.870. “I dâmi zjarmit jashta 24 orvet nuk î ruhet mâ giaksit”.

§.871. Kushrinija e dâme me zjarm prej dorërasit mbrenda 24 orve të vrasës do të ruhen, sepsé, po i vrau shpija e të vramit, e mêrr gjakun e vet.

§.872. Po pshtuen pà u vrà mbas 24 orësh, do të dorzaniten me shpi të të vramit e do të jenë të lirë në punë të vet.

§.873. Po vran kend prej kushrinis së dâme shpija e të vramit mbasi të kalojn 24 orët, ajo nuk mérr gjak, por bjen në giak.

NYE I NJIQINDENJIZETETRETË.

Besa e gjasë e e çobanit.

§.874. Besa e gjâs e e çobânil âsht ajo, qi dy a mâ flamure vêjn nder vedi me pelqim të niani tjetrit.

§.875. Tuj vû két besë, flamurtarët me Krenë e djelmni, i caktoin udhen udhtarit, lajmtar­it, si edhè bariut me gjâ.

§.876. Udhtari e lajmtari i njij flamuri, qi kà pûnë në flamur të huej, nuk mundet me i kalue caqet të kufizueme prej dy flamurve në të lidhun të besës së gjâs e të çobânit.

§.877. Udhtari e lajmtari, posë sè nuk mùnd të shmangin udhen, ata as mùnd të hiin në shpi tjeter, ‘si të vêjn kamben në flamur të huej, por do të shkoin fill e tê shpija e Flamurtarit të vendit.

§.878. Po pat per të krye pûnen e vet udhtari, a pûnen e flamurit lajmtari, ata nuk mùnd të dalin neper flamur të huej vetem, por do të jenë të percjellun a prej Flamurtarit të vendit a prej ndonjij nierit, qi tu apë vetë Flamurtari.

§.879. Si tuj shkue, si tuj dredhue urd­htari e lajmtari do t’udhtoin per udhë të madhe e pà shkapercye caqet e dâme prej flamurve me besë të gjâs e të çobânit.

§.880. Po e gjet giâ udhtarin, lajmtarin a barin, pà dalë prej flamurit të huej, a tuj kullotë gjân nder copë të dâme, ata priten në besë te gjasë e të çobânit.

§.881. Presa në besë të gjasë e të çobânit kà këto ndeshkime e giobë:

a)     dorërasi do t’i lajë shpis së të vramit 22 qese per gjak,

b)     flamuri i dorërasit i djegë tri kulla dorërasit, po s’pat tri kulla të veta dorërasi, do të digien: kulla e dorërasit e dy kulla tjera të kushri­ive të ngiatë të dorërasit, po s’pat kushrij të ngiatë, edhènjiqind brêzash në kjoshin, do t’u digjen kul­lat.

§.882. Flamuri i dorërasit e sodumë pasunin e dorërasit me bîme e me dhé, me gjà e me gjithshka të két.

§.883. Po e shmangu udhen udhtari a lajmtari, a i kaloi caqet bariu me gjâ, ne i vrafët kush, s’i priten miq besës së giâs e të çobânit, por atij, prej shpis së të cillit duelen, e me shpi të tyne bjen në gjak dorërasi si mbas kanûnit.

§.884. Po preku kush tufen e gjâs në mal e rider caqet e shenjueme, cubi bjen në ndeshkime e giobë të permenduna, pse e preu në besë të gjâs e të çobânit.

§.885. Dorzânët e besës së gjâs e të çobânit, jânë Flamurtarët, Krenët e Djelimnija e Flamurve të lidhun në két besë.

                                                        Oroe:

Mbas tregimeve, qi diftohenprej popullit të Malevet të Shqypnis (mbi të cillat tash falsim në rreshtim të tregimeve të ndryshme), dàn kjartas sè “Besa e gjâs e e çobânit” âsht shum e vjeter, e sè do të jét kênë mbajtë para sè kà fillue me vjellë flakë grykëholla (pushka).

Vende‑vende edhè sot mbahet besa e gjâs e e çobânit; si bj.fj.nder Malet e Gjakovës: Nikai, Mertuer, Gash, Krasniqe e njeti. Nder Malet e Dukagjinit: Shalë, Shosh, Kir, Gjaj, Plan e Toplanë; nder Malet e Pukës, të Mirditës, të Thkellës, të Malsis së Lezhes e kah Kurbini, edhèpse sot nuk mbahet mâ kjo dorë bese, permbas tregimevet, qi na kàn diftue Pleqt e këtyne vendeve, heret edhè këto krahina i kà pase pershi besa e gjâs e e çobânit.

NYE I NJIQINDENJIZETEKATERT.

Gjaku.

§.886. Në kanû të Malevet të Shqypnis gjithsà djelm të lein, njehen të mirë e nuk veçohen njani prei tjetrit.

§.887. Çmimi i jetës së nierit âsht nji, si per të mirin si edhè per të keqin.

§.888. Seicilli mbahet i mirë edhè i thotë vedit: “Jam burrë” e i thonë: “A jé burrë!”

§.889. Me kênë veçim gjaqesh, kanûja nuk kishte dieit me i a gjetë vangun pûnës prej ple­qnish e pêgjesh në peshim të të mirit e të keqit, tuj kênë sè seicilli mbahet rrumbull katerqind derhêm n’okë të vet.

§.890. Me pasë lânë shtegun e veçimit të gjaqevet, të keqin per dukë e per fisniki‑firukun­ kishin me e vrà edhè pà pûnë, ishin shtue vrasët, ‘si mos të kishte dalë kush me lypë arsye per vrasë të të keqit e të firukut.

§.891. Prandei “Gjaqet i là Leka si nja­nja: del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit”. ‑Shpirt per shpirt, ‘sè duken e falë Zoti”.

§.892. Kush të vras nierin prà, kje burre a grue, djalë a cucë a edhè férishte djepi, i mirë a sherntim per dukë, krye, plak a sterplak, i pasë a i pà‑pasë, fisnik a firuk, ndeshkimi âsht nji doret: per vrasë të mashkullit 6 qese, 100 desh e gjysë kau giobë.

§.893. Kush të shitojë nierin, çmiml, i permendun ne 892 pergjysmohet si per mashkull si per femen.

§.894. “E shituemia shkon mbas kerçikut, a si t’i a prejë mjeku” (Çmimin e mjekim­it si t’a prejë mjeku).

§.895. Pajtimi i gjakut a i varrës, qi bahet me krenë e djelm, nuk kà tjeter per posë 6 qese per gjak e 3 qese per varrë.  Pajtmi i giakut a i varrës, qi bahet me ndermjetsi të dashamirvet, permbi 6 a 3 qese lypin edhè të prishunat e mjekimevet.

§.896. Të ramt në gjak, po u bâ vrasa në katund, dorërasi me mashkullim të shpis edhè fer­ishte djepi në kjofèt do të bahen e do të dalin prej katundit e do të shkojn nder miq, per me i u shmangë rrezikut të vrasës.

§.897. Me grani të dorërasit slà pûnë shpija e të vramit, sepsé “Grueja e Prifti nuk biejn në gjak”.

NYE I NJIQINDENJIZETEPESËT.

“Gjaku shkon per gisht”.

§.898. Në kanû të veter të Malevet të Shqypnis vetem dorërasi bijte në gjak, ase aj, i cilli tëhiqte, shkrepte e shprazte pushken a çdo armë kundra nierit.

§.899. Shpija e të, vramit nuk mujte me ndjekë as me vrà tjeterkend prej vllazensh, nipash a kushrijsh të gjaksorit, pos gishtit ‑ dorërasit ‑.

§.900. Kanûja e vonshme pershin mashkullimin e shpis së dorërasit mjé në ferishte djepi, kushrinin e nipat e ngiatë, edhèpse të damë, por per 24 orë, në valë të gjakut , e mbas 24 orësh do t’u qitte dorzânë shpija e të vramit

NYE I NJIQINDENJIZEGJASHTËT.

“Gjaku per gjak me mbetë”.

§.901. Kur të vrasé shoqi shoqin dy vetët, qi u fjalisen, e biejn të dy dekun, jesin krye i per krey, ase gjak per giak.

§.902. Shpijat e të vramvet nuk mùnd të shtyhen në fjalë, as nuk mùnd të lypin shperblime lagjja lagies. ‑ Do të dorzaniten mbas kanûnit.

§.903. Po mbet niani i vràm e tjetri i shituem, atbotë i shituemi do t’i a kthejë tepricen e çmimit të gjakut të vramit.

§.904. Po m’a vrau kush têm vllà un u çova edhè e gjuejta nji të shpis së dorërasit, tuj e shitue nji herë e mjé në njizet herë, së mbramit drodha pushken edhè e vrava të vllan e këtij a mun dorërasin e t’êm vllà, të gjitha varrët do të pleqno­hen e do të lahen, e i vrami jét krye per krye me t’êm vllà të vrâm.

§.905. Po vrava atê, qi paçë shitue njizet herë, varrët hupin, e jesin gjak per gjak me të vramin.

§.906. Po qita mbë kend edhè vetem e gervishta në krye, i kam 3 qese per varrë.

§.907. Po i rashë kambës i kam 750 grosh.

§.908. E shituemja në brêz e perpjetë kà 3 qese, në brêz e teposhtë kà 750 grosh.

NYE I NJIQINDENJIZETESHTATËT.

“Gjaku per faj nuk jet”.

§.909. Çdo faj, qi fi bajë Shqyptari Shqyptarit, tager kà me e mundue me pleq e me pêgje, porsé nuk mùnd t’a vrasë, ‘sè “Gjaku per fâj nuk jét”.

§.910. Po më shau kush, e un e vrava, i a kam giakun.

§.911. Po erdh kush me m’i dhânë zjarré shpis, a ksollës, a tbanit, un e prita edhè e vrava, î karn gjakun,

§.912. Po erdh kush me të vjedhë, edhè e shef tuj t’a zhberthye deren, e vrave, i ké gjakun.

§.913. Erdh kush me t’a dlirë vathin, e shef tuj t’a vû tufen e gjasé perpara, rrane me xjer­rë gjânë tande e atij s’i lodhet mendja me t’a lshue, po e vrave, bjen në gjak.

§.914. T’u mbat kush a të rà, ti e vrave, bjen ne gjak.

§.915. Të hypi kush në qafé, edhèpse jânë dy duer per nji krye, po e vrave, i ké gjakun.

                                 Oroe:

914 e 915 peshohen mbas rand­sis së fajit.

NYE I NJIQINDENJIZETETETËT.

“Gjaku s’bahet giobë”.

§.916. “Gjaku gjak, gioba giobë, thotë kanûja”.

§.917. Gjaku s’hupë kurr.

§.918. Në çdo faj me i rà shpis së dorër asit shpija e të vramit, do të gjygjohen e do të ple­qnohen edhè me pêgje, ne e lypët nevoja; prose faji jét gjithherë faj, e shpija e të vramit do t’a perligjë Shpin e dorërasît, ‘si t’a shofin me udhë pleqt.

§.919. Në çdo giobë me rà shpija e të vramit, gioben e làn giobë, porsé giakun s’mùnd ti ia hupin a giobë s’mùnd ti a bâjn edhèpse shpi e ligë edhè e lânun.

NYE I NJIQINDENJIZETENANDËT.

Gjaku per punë të ligë.

§.920. “ Ata, qi kàn shtat e dhûnë bashkë, po u vran të dy në pûnë të keqe, shkojn gjak‑hupës”.

§.921. Parimi “Gjaku per faj s’jét”, në dhunim të gravet e bjerrë fuqin e vet.

§.922. “Mikun e prém, armët e gruen e dhunueme, kanûja s’i perket.”

§.923. I marruemi e e marruernja vetem atbotë shkoin giak‑hupës, kùr të vriten në pûnë e në mndyrë të keqe e me nji pushkë.

§.924. Prindja e të marruemve nuk mùnd t’i kerkojn per gjak por do t’i apin dorërasit fishekun e prishun me “Të lumët dora”!

§.925. Do të qesin dorzânë, sè gjaqet e të marruemve nuk do t’i kerkojn perjetë.

§.926. Po i kjau zêmra prîndes së të vramve, sè dorërasi nuk i kà vrà në pûnë të dhun­shme, gjygii i shenjon bén mbas kanûnit.

§.927. Po e là Porota mbrendë, dorërasi jét në dy gjaqe e në giobë mbas kanûnit.

§.928. Po pshtoi njana lagje pà u vrà edhè hiku, dorërasi, qi i gjet në pûnë të keqe, nuk mùnd t’a vrasë mbrapa, ‘sè bjen në giak, e lagje së vrame gjakun do t’i a lajë.

§.929. Po duelen me marre grue e vajzë a cucë, e po pshtuen pà u vrà ‑ hiken ‑ në dhé të largët, ata i leçitë Flamuri per jetë.

§.930. Po u hetue aj, qi i koriti edhè i vûn rrethin si këtij si edhè të marruemeve, fisi, katundi e Flamuri i grin të dy, tuj jau bâ gjakun giobë.

§.931. Grueja e vêjë a cucë, qi delshîn me marre, do të digjeshin per së gjalli në grumbull të plehit. ‑ Ase i vejshin ndermjet dy turrave drush të ndezuna e a i bajshin me kallxue simahorin, a i leishin të shkrihen per mnderë ndermjet dy zjarmesh. ‑ Me kênë sè mbrrijshin me i a xjerrë fjalen sè cilli e koriti, atbotë i vejshin rrethin edhè simahorit, edhè i grijshin bashkë.

NYE I NJIQINDETRIDHETËT.

Vrasa pa hiri.

§.932. Vrasa pà hiri nuk e kà të ndjek­men me pushkë. ‑ Dorërasi làn giakun e dorzanitet.

§.933. N’at gjak të xet dorërasi do te largohet e te rrîjë mshefèt mjé qi të mirret vesht puna mire.

§.934. Hin gjindja e urtë e, ‘si të verte­tohen sè pernjimend kie pà hiri vrasa, qi u bâ, dorërasi làn çmimin e gjakut edhè dorzanitet.

§.935. Me vrà kush ‑ edhè pà hiri ‑gruen me shtat xânë, posë 3 qesevet të gjakut të grues, i a presin edhè barrés 3 qese.

§.936. Po u perpush dorërasi per 3 qese te barres, kanûja e ep me çilë të vramen, per me pà pale a pat djalë a vajzë.

§.937. Po pat djalë, dorërasi do të lajë 3 qese per gjak të grues e 6 qese per gjak të dialit: po pat vajzë, posë 3 qesevet të grues së vrame, do të lajë edhè 3 qese të vajzës.

§.938. Vrasa pà hiri nuk kà giobë.

NYE I NJIQINDETRIDHETEPARË.

Vrasë me dorzani.

§.939. Me bâ me u ngatrrue nder vedi shpija e dorerasit e shpija e të vramit mbas gjakut të pajtuem, dorzanvet u duhet me hî në flakë e nuk do të bâjn qi t’u dhunohet êmni e dorzanija.

§.940. Po krisi pushka ndermjet tyne, Dorzânët do të kerkojn mikun e prém prej lagjes, qi nisi pushken. “Gjaku shkon per gjak”.

NYE I NJIQINDETRIDHETEDYTË.

Pushka ndjekë gjaksin.

§.941. Pushka e nisun kà giobë”. ‑”Pushka e paré kà giobë”.

§.942. ‘’E shkrepmja kà giobë”.

§.943. Po u fjalisen dy vetë e njani e dredhë pushken mbë tietrin e e shkrepë, por s’i ndezë, po s’u vran n’at valë, i pari, qi shkrepi pushken, bjen në ndeshkim të giobës.

§.944. Po e shkrepi i pari pushken e nuk i ndezi, i dyti i ndej gati edhè e vrau, ky bjen në gjak, por jo në ndeshkim të giobës, sè “Pushka e mbrame nuk jét me të paren”.

§.945. Me shkrepë pushka pà hiri, i zoti i pushkës bien në gjak, po vrau a shitoi kend.

§.946. Po hîni kush në shpi të kuej e, porsà t’a vjerrë pushken në krrabë, i kputet rrypi, shkrepë pushka edhè vret ndonji të shpis a kedo, i zoti i pushkës bien në gjak.

§.947. Po e là miku pushken të ngrefët edhè shkrepi e vrau kend, i zoti i pushkës bien në gjak.

§.948. Po e vûer miku pushken’në krrabë e kjo u thye e rà pushka në tokë, shkrepi edhè vrau kend, i zoti i krrabës bien në gjak.

§.949. Kuji e krraba jânë vû per të vjer­run të pushkvet, prà i zoti i krrabës a i kujit do t’u vete menden e mos t’i lete t’u brejshin prej krijet.

§.950. Po u vrà kush e mbet dekun në ni i krah e në tjetrin u shituen dy vetë, jesin gjak per gjak‑ nji gjak, dy varrë.

§.951. Po vrau kush gruen me shtat xânë. kanûja e ep qi të çilet e po, pat djalë, dorërasi, posë giakut të grues, do të lajë 6 qese per giak të djalit; po pat cucë, do të lajë 3 qese per fmi e 3 qese per t’âmen.

§.952. Pushka e shtîme per mik të prém të lshon në gjak, por jo në giobë.

§.953. Pushka e shtîme per grue a cucë të dhunueme s’kà as gjak as giobë.

§.954. Pushka e shtîme per armë të mar­runa, bien në gjak, por jo në giobë.

§.955. Pushka, qi vret pà hiri, kà gjakun gjak, por s’kà giobë as të ndjekmen.

§.956. Pushka e shkrepun mbë kedo kà giobë.

§.957. Per çdo vrasë: 6 qese per gjak, 100 desh e 1 kà giobë Flamurit e 500 grosh derës së Giomarkut t’Oroshit (per Mirditë).

NYE I NJIQINDETRIDHETETRETË.

Kush vret vendin, shkon gjak-hups.

§.958. Po vrau kush vedin, gjaku i shkon hupës.

§.959. Shpija e vetvrasti bjen në globë, ‘sè giobitë vedin me të bjerrun të njij njerit e me të prishunat e drekvet.

§.960. Po vrau i vllai të vilan, gjakhupës shkon, porsé gioben e Flamurit do t’a bâjn si mbas kanûnit.

§.961. Po vrau i biri t’an, s’e ndjekë kush, porsé i biri, dorërasi, grihet a prej fisit a edhè katundisht.

§.962. Me vrà i biri tâmen, bjen në gjak me prîndët e s’amës.

§.963. Me vrà i shoqi të shoqen, bjen në giak me prîndt e grues.

§.964. Me vrà e shoqja të shoin, prînd­ja e kësaj biejn në gjak. (Ka ndollë qi prindja e kà gri të bin, qi bate két shemtim).

NYE I NJIQINDETRIDHETEKATERT.

Shkuesija e gjakut.

§.965. Shkues i giakut thirret aj, i cilli perpiqet té shpija e të vramit, per me e pajtue dorërasin.

§.966. Shkuesi i gjakut, po i duel në krye pûnës, kà tager në kpuce.

§.967. Kpucët a opangat e shkuesit per­bahen prej 500 groshësh.

§.968. Kpucët e shkuesit të gjakut i làn shpija e dorerasit.

NYE I NJIQINDETRIDHETEPESËT.

Pajtimi i gjakut.

§.969. Paitimi i gjakut bahet dy mndyrësh: a) me të himë të dashamirvet të shpis së të vramit e te Famullitarit b) me të dalun të Krenvet, të Derës së Gjomarkut e ë djelmvet të Flamurit. ‑ Në két rasë per çdo vrasë Dera e Giomarkut t’Oroshit mirrte 500 grosh.

§.970. Në të dyja këto rasë dorëzanët e kanûnit jânë të domosdoshem.

§.971. I zoti i gjakut, posë çmimit të caktuem per gjak, kà tager me lypë nji hutë (mar­tine) në krah të cillitdo, qi t’a ngulë synin e dorërasi âsht në detyrë me i a prû aty.

§.972. Pa u ndreqë puna e gjakut, pà hi Dorzânët e duhshem, pà u caktue vadet e të hollavet të gjakut, trevezat e bukës nuk shtrohen e buka nuk hahet.

NYE I NJIQINDETRIDHETEGJASHTËT.

Dorzanët e gjakut.

“Dorzanë e bastar nuk hin kush me pare”.

§.973. Dorzânët e gjakut i zgjedhë shpi­ja e dorërasit.

§.974. Dorzânët e gjakut jânë ata, qi hijn per me mbajtë larg çdo të persritun mnijet e ziar­mit, qi kishte me muejtë me u ndezë ndermjet shpis së të vramit e dorërasit.

§.975. Dorzânët e gjakut, ‘si të hijn nji herë, nuk dalin mâ.

§.976. Dorzânët e gjakut kàn tager me i mbajtë në fre ata, per të cillt kàn hî, e, po nuk vjeften kshillet e qortimet miqasore, kàn tager me u a rrudhun pêjt edhè me kercnim, po luejten.

NYE I NJIQINDETRIDHETESHTATËT.

Dorzanët e të hollave të gjakut.

§.977. Dorzânët e të hollavet të giakut i zgjedhë shpija e të vramit.

§.978. Vadet e të hollavet të gjakut i caktojn Pleqt e burrat e urtë, qi ndollen aty.

§.979. Vadja e caktueme e të hollavet të gjakut as shtyhet, as luhet.

§.980. Me bâ me dalë mendësh dorërasi e me nisë me lueit me Dorzânët e té hollavet të gjakut e me i sjellë me sot‑nesër, do t’i a çojë të zot’t të gjakut të hollat në vade të caktueme e detyrsin e qesin në katund, i cilli do t’a ngushtojë lasin e keq me i u pergiegjë detyrës e, po e lypî arsyeja, mùnd t’a giobisin.

§.981. Të hollat e gjakut do t’i epen shpis së të vramit nper dorë të dorzanvet e jo kurr drejt‑per‑drejt prej dorërasit.

NYE I NJIQINDETRIDHETETETËT.

Buka e gjakut.

§.982. Buka e giakut âsht ajo, kùr ndermjetsit e pajtimit të gjakut me disà prej gjini­jet, shokësh e dashamirësh të zot’t të glakut t’i shkoin në derë dorërasit per pajtim të giakut e të hajn buken e gjakut të paituem.

NYE I NJIQINDETRIDHETENANDËT.

Kryqi në derë.

§.983. Kanû âsht, ‘si të vêhet per fije pajtimi i gjakut e, ‘si të bahet buka, të hijn Dorzânët si të gjakut si edhè të të hollavet e të bahet kryqi në derë të dorërasit prej të zot’t të gjakut.

§.984. Kryqi në derë âsht shêji i gjakut të pajtuem.

§.985. Kryqi xieret në gùr të prakut t’eper të derës së shpis a nder pregjet e krahvet të derës.

§.986. Kryqin në derë do t’a xjerrin dora e të zot’t të glakut.

§.987. Hekurin ‑ sqeparin ‑, me të cillin u xuer kryqi, kanû âsht me e hjedhë mbi pullaz të shpis së dorërasit.

NYE I NJIQINDEKATERDHETËT.

Vllaznimi (Me pi gjak).

§.988. Si t’u pajtohen zemrat shpijavet të dorërasit e shpis së të vrarnit. Pijn giakun e shoqi‑shoqit.

§.989. Marrin dv gota të vogla, i mbushin pergiymsash me ujë a me raki, çohet ndoqii prej dashamirësh e u Iidhë dy gishta të vog­jel, i shpojn me gjylpané, tuj bân me lshue ka’ nji pikë veçmas nder dy gota.

§.990. Mbasi t’a perziejn gjakun ase, mbasi t’a tundin mirë, i shndrrojn gotat, me me duer kryqzue, i a kojn shoqi‑shoqit, tui e pî giakun e njani‑tjetrit. ‑ Nder njiml pergzime qesin pushkë e bahen si vllazen te ri njij nânet e babet.