Emisioni Vetting në News24

Tuneli i Llogarasë, gangrenë mjedisore dhe korruptive. Qeveria e ka konsideruar ligjërisht Qafën e Llogarasë si një nga zonat më të mbrojtura të vendit, por vetëm deri kur nisi ndërtimit i tunelit…

Zhurmat e makinerive të “Gjoka Konstruksion”, kompani e cila po ndërton si nënkontraktor tunelin e Llogarasë, nuk kanë nxjerrë në pah vetëm disa shkelje në procedurat e tenderimit të këtij tuneli, por edhe shkeljen e ligjit për Zonat e Mbrojtura, ku më i rrezikuari vijon të jetë Parku Natyror i Karaburunit. Të dyja shkeljet, ajo e Tunelit dhe e cenimit mjedisor të Parkut Natyror të Karaburunit, rezulton të kenë rrënjët dhe mbrojtjen në zyrat e Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë. “Vetting” sjellë në këtë episod disa nga prapaskenat me shkeljet ligjore nga Ministria e Infrastrukturës për ndërtimin e tunelit të Llogarasë, një tender i organizuar dhe dirigjuar nga zv/kryeministrja Belinda Balluku.

Rreziku për parkun natyror të Karaburunit

Ajo që dallohet lehtësisht për ata që vizitojnë punimet në këtë Tunel është mungesa e monitorimit ndaj këtij projekti, që po zhbën dalëngadalë mjedisin dhe bukurinë e Parkut Natyror të Karaburunit. Ekspertët e Mjedisit janë të alarmuar nga ajo që po ndodh me mjedisin aty, por duket se fjalët e tyre prej kohësh kanë rënë në vesh të shurdhër.

Sipas ekspertit të mjedisit Olsi Nika: “Zonat e Mbrojtura gjithmonë janë nën presion sepse është një hapësirë, e cila në fakt presupozon lënien të pa shqetësuar nga ndërhyrjet e njeriut…dhe në këtë kontekst gjithmonë kanë qenë të kërcënuara…”

Por si nisi historia me tunelin e Llogarasë?

Më 19 Qershor 2020, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë do të hapte garën ndërkombëtare për rishikimin e studimit të fizibilitetit dhe hartimin e projektit inxhinierik “Ndërtimi i Tunelit të Llogarasë” me fond limit 624 milionë lekë ose 6 milionë euro. Në garën për projektimin e tunelit morën pjesë 8 kompani, nga të cilat 6 u skualifikuan automatikisht nga Ministria e Infrastrukturës, për mosplotësim kushtesh.

Më tetor 2020, institucioni publik do të shpallte fitues konsorciumin e kompanive “SEED Consulting”, “InfraKonsult”, “iC Consulenten Ziviltechniker GESmbh”, “ELEA iC d.o.o” dhe “IBE d.d svetovanje, projektiranje in inzeniring”, me ofertë 618 milionë lekë ose rreth 6 milionë euro.

Në garë u kualifikuan edhe bashkimi i kompanive “SWS Engineering ” spa , “LLAZO” sh.p.k dhe “NET-GROUP” me ofertë 540 milionë lekë. Kjo e fundit është kompania e Valter Begajt, ish-ortaku i ish-Drejtorit të ARRSH-së, Evis Berberi, që të dy të arrestuar dhe nën hetim nga SPAK për tenderat e fituar nga Autoriteti Rrugor Shqiptar.

Pas përfundimit të garës për studimin e fizibilitetit, më 14 dhjetor 2020, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë do të hapte garën për tenderin e parë për “Ndërtimin e Tunelit të Llogarasë” në seksionin rrugor Orikum-Himarë pjesë e Autostradës SH8 (Vlorë-Sarandë) me fond limit 19 miliardë lekë ose 190 milionë euro.

Ky tunel parashikohet të ketë një gjatësi prej rreth 6 kilometrash dhe nis nga ura e Shën Elizës në zonën e Dukatit deri në urën e Palasës. Sipas përllogaritjeve, duke kaluar përmes këtij tuneli, me një shpejtësi 50-80 km/orë, koha për të kaluar nga një anë e Llogarasë në tjetrën do të jetë 7- 10 minuta. Tuneli do të lidhet në hyrje dhe dalje të tij nga dy ura. Kalimi i automjeteve të transportit rrugor në këtë tunel do të jetë me pagesë.

Në dokumentet e tenderit të parë është specifikuar se kompania që do të shpallet fituese, do të ketë në dispozicion 37 muaj ose, një muaj më shumë se tre vite për të realizuar kontratën.

Por gara për tenderin, i cili më vonë do të anulohej, do të shfaqte indicet e para për korrupsion. “Vetting” sjell sot me fakte se si në këtë garë janë diskriminuar kompani që kanë fuqinë dhe eksperiencën për të realizuar projekte të tilla. Konkretisht, sipas dokumenteve, kompania garuese duhet të demonstrojë kapacitetin teknik për realizimin e tunelit, si dhe të plotësojë disa kushte specifike.

Në dokumente, kompanive garuese u kërkohet si kriter që të kenë përvojë të suksesshme për ndërtim urash në rrugë që përfshijnë minimalisht ndërtimin e 4 (katër) urave me gjatësi për urë prej të paktën 120 m.”

Në këtë fazë vjen edhe një pyetje e ngritur nga ekspertët: Përse një kompani garuese në këtë tender duhet të ketë ndërtuar patjetër një projekt me  4 ura, me gjatësi 120 m, kur projektin mund ta realizojë edhe nëse ka ndërtuar një urë me gjatësi 500 m?

Por, sipas ekspertëve, problemet në fushën e tenderave nuk janë risi dhe ka disa arsye që vazhdojnë këto probleme.  Pano Soko, ekspertit ekonomie deklaron se problemi me tenderat në Shqipëri, në 99 % të rasteve ka qenë korrupsioni.

“Tenderat që janë abuzuar sistematikisht vitet e fundit janë dy arsyeja. E para duke rregulluar termat e referencesë, temat e tenderit. Si rregullohen? Në të njëjtën mënyrë që një rrobaqepës që pret rrobën në përmasën e trupit të klientëve. Kështu rregullohen edhe tenderat. Përpilohen kushtet e tenderit që ato ta marri vetëm një kompani. Hartohen të tilla që të mos ketë asnjë tjetër konkurrentë, asnjë tjetër të mos futet vetëm të fitojë një kompani. Dhe e dyta këtu është normuar këtu që unë fitoj tenderin pa garë. Ne kemi sot më shumë se gjysmën e tenderave i ka fituar një kompani”, shpjegon për “Vetting, eksperti Pano Soko.

Vetë Ligji nr. 162/2020 i Prokurimeve Publike ka si synim të sigurojë mirë përdorimin e fondeve publike dhe të nxisë pjesëmarrjen e kompanive private në procedurat e tenderave. E thënë shkurt, të realizohen projektet sipas kushteve të përcaktuara me çmimin më ekonomik. Madje, sipas nenit 2 të këtij ligji, qëllimi është të sigurohet një trajtim i barabartë dhe jo diskriminues për të gjithë operatorët ekonomikë, pjesëmarrës në procedurat e prokurimit publik.

Por vetëm duke konstatuar kriteret specifike që janë vendosur te tenderi për ndërtimin e urave, gazetarët e “Vetting”kanë zbuluar faktin se kemi të bëjmë me shkelje të nenit 2 të ligjit të Prokurimeve Publike. Në fakt, kushtet diskriminuese të kontratës do të dilnin në sipërfaqe nga arnimet që iu bënë këtij tenderi nga institucioni.

Kjo pasi Ministria e Infrastrukturës parashikonte dorëzimin e ofertave për ndërtimin e tunelit të Llogorasë me 12 shkurt 2021, por e shtyu këtë afat deri në 1 mars 2021. Nga dokumentet e siguruara nga “Vetting”, Ministria ka bërë disa ndryshime përsa u takon kritereve për kompanitë që janë të interesuara për të marrë pjesë në garë.

Konkretisht, kanë ndodhur disa ndryshime në kapitullin 12, ku gjenden kushtet specifike të kualifikimit që lidhen me kapacitetet financiare dhe ekonomike.  Aty shpjegohet se për EBITDA-n, që është fitimi përpara interesave, taksave, zhvlerësimit dhe amortizimit, për pesë vitet e fundit, pra për periudhën 2015-2019, ishte vendosur një shifër prej 50 milionë eurosh. Në këtë rast, ky kriter është ndryshuar dhe është ulur në 20 milionë euro.

Por Ministria nuk është ndalur me kaq, pasi ka vendosur edhe sqarime të tjera për pjesën e realizimit të një projekti të ngjashëm. Nëse në fillim të tenderit kërkohej që kompanitë të provonin se në 5 vitet e fundit kishin ndërtuar një gjatësi prej 8 kilometrash tunel, atyre, në arnimin e projektit, u kërkohet të provojnë se projektin e kanë zbatuar me një afat prej 3 vitesh.

Megjithatë, grupi i prokurimit të tenderit nën drejtimin e ministres Balluku nuk është ndalur me kaq. Nëse në fillim të projektit kërkohej që kompania të kishte realizuar punë të ngjashme me një vlerë sa 70% e fondit limit të kontratës, ajo ulet në 50% të fondit limit të kontratës.

Pra, kompania duhet të ketë realizuar projekte me vlerë 9,5 miliardë lekë ose 95 milionë euro gjatë 5 viteve të fundit. Edhe pse Ministria ndryshoi kushtet, përsëri asnjëra nga kompanitë nuk arriti që të shpallej fituese për këtë projekt.

Një muaj më pas, në prill 2021, Ministria e Infrastrukturës do të anulonte tenderin pasi asnjë nga ofertat e paraqitura nga kompanitë nuk përputhej me kriteret e përcaktuara te dokumentet.

Por kjo nuk është hera e parë që tenderat e mëdhenj prodhojnë situata të tilla, të ndryshimeve të mëdha, që shpesh përkojnë vetëm me kërkesat që vijnë nga vetë grupet e interesit. Dyshimet për korrupsion me fondet publike përforcohen nga ndryshimi i dokumenteve, por edhe nga zgjatja e afateve të këtij tenderi.

“Këto janë normuar, janë bërë brenda ligjit, ç’ka operon i gjithë sistemi. Korrupsioni nuk është se bëhet në nivelin e këtyre poshtë në kurriz të atyre lart. Po ndërtohet e gjithë infrastruktura nga ata lart, ata që miratojnë VKM-tw, ata që nxjerrin miratojnë akte normative. Ata ndërtojnë arkitekturën e ata poshtë e vënë në zbatim. Por atë arkitekturë që kanë miratuar këta lart. Ne e kemi korrupsionin në sistem, e kemi që në rrënjë”, deklaron Pano Soko për “Vetting”.

Lajm i gëzuar erdhi nga Strazburgu për të gjithë shqiptarët, ku Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës në 75 vjetorin e krijimit, pranoj rekomandimin që Kosovvës ti jipet drita jeshile për pranim në Këshillin e Evropës më 16 maj.Sipas raportueses Bakoani “ Kosova është demokraci funksionale që vepron në përputhje me parimet e respektimit të të drejtave themelore dhe së aty respektohen të drejtat e njeriut, dhe më theks të veqantë për pakicat”.Kosova në këtë organizatë ndërkombëtare shumë të rëndësishme ka aplikuar në maj të vitit 2022, kur Rusia ishte tërhequr nga Këshilli i Evropës për shkak të agresionit në Ukrainë .Edhe përkunder lobimit të Serbisë e cila edhe formuan ekip special kunder Kosovës,nga 171 deputet , 131 ishin pro, 29 kunder dhe 11 abstenuan nga 46 shtete anëtare. Presidenti serb sigurishte shumë i merzitur deklarojë, së beteja kryesore do të bëhët më 16 maj, kur do të vendos Këshilli i Ministrave,duke mbajtur shpresa tw Franca .E dihet së rekomandimet dhe procedurat vështirë së do të kthehen mbrapa, dhe së edhe më katë datë Vuqiqi do të zhgenjët edhe më shumë.Një grusht i rëndë ishte padyshim rrëzimi i amandamenteve të Serbisë nga KiA, si kushtëzim për pranim dhe kushti për formimin e Asociacionit të Komunave më Shumicës Serbe.Kosovës më këtë akt historik po i lëshohet rrugë pas masave ndëshkuese të pa drejta nga BE-ja, që mos të nxitohet lidhur më temen e asociacionit.Më duket së BE-ja , gjithnjë e më shumë po e kupton qëllimin final të Serbisë, e cila temen e asociacionit po e plason për qëllime të aneksimit të veriut të Kosovës.Pse nuk ka nevojë për nxitim Qeveria e Kosovës shtrohet pyetja logjike?:BE-ja i ka bërë të qartë Vuqiqit së duhet të zbatohen marrveshjet e Brukselit, dhe veqmas aneks marrveshja e Ohrit.Sipas deklarimeve të deritashme të kreut të Serbisë , nuk do të pranojnë që Kosova të bëhët pjesë e organizmave relevant të Evropës, siq dëshmoj edhe rasti i Strasburgut,si dhe deklarimet e Vuqiqit dhe Daciqit së nuk do pranojnë as inkuadrimin e Kosovës në OKB, edhe përkunder së kishte më parë në Bruksel nënshkrim të marrveshjës për mos lobim të Serbisë , kunder Kosovës.Edhe lobimi që Kosova mos të inkuadrohet në Këshillin e Evropës, tregon orjentimin politik prorus të Serbisë të Vuqiqit, i cili BE-në e sheh vetëm si trampolinë për donacione të ndryshme ekonomike. Nuk duhet të pranohet më asnjë kusht as qështja e dinarit serb, si mjet pagese të Serbisë në Kosovë.Serbia është duke e konsederuar Kosovën pjesë përbërese të saj, e dihet që Kosova është shtet sovran dhe e pavarur.Deri sa Serbia nuk i ndryshon qëndrimet pushtuese dhe nuk e pranon pavarësinë e Kosovës, nuk duhet mendoj unë të vazhdohen bisedimet për normalizim të marrdhënjeve siq po thuhet.Dihet së nuk ka paqe dhe normalizim të marrdhënjve më klikën e qetnikizmit në pushtetin e Serbisë.Edhe diqka shumë të rëndësishme kur jemi këtu.Anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës do ti hapte rrugë edhe dënimit të Serbisë për gjenocid, siq po deklarohet edhe vet kreu i këtij shteti.Si dhe do të bënte që më në fund të bie nga pushteti i Serbisë nomenklatura e mbetur promillosheviqiane.Për fund të theksojmë së anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës u mundëson qytetarëve, të parashtrojnë ankesa në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe detyron institucionet që të respektojnë vendimet e asaj gjykate, që natyrishtë është shumë e rëndësishme.Eshte kjo pa dyshim merita e radhes e klases se re politike ne pushtet

Që prej gjenezës së Republikës Islamike, udhëheqja e Iranit ka pasur ambicie për shtrirje e dominim në rajon. Që nga viti 1979, ky vend e ka konsideruar kaosin dhe paqëndrueshmërinë si një mundësi për të çuar përpara interesat dhe ndikimin e tij. Udhëheqësit iranianë, edhe tani po shfrytëzojnë dhe përshkallëzojnë konfliktin në rajon për të ngritur statusin e regjimit të tyre, për të dobësuar dhe delegjitimuar Izraelin, për të minuar interesat perëndimore dhe për të riformësuar më tej rendin rajonal në favor të tyre. Por për regjimin e Iranit, mbijetesa tejkalon çdo prioritet tjetër, ndaj ata sërish u tregun shumë të kujdesshëm ta mbrojnë atë me çdo kusht, siç kanë bërë në fakt, për 40 vitet e fundit.

Sulmi i Iranit ndaj Izraelit ishte një akt domethënës me pikësynime të qarta; ai ishte projektuar me kujdes që të mos përshkallëzohej në një luftë me shkallë të gjerë. Ky operacion ishte i paprecedentë në shtrirjen e tij, por u përmbyll me sukses në sajë të shfrytëzimit të forcës së mbrojtjes izraelite, që është e konfiguruar për të përballuar sulme të tilla në mënyrë tej mase efektive.

Me këtë rast, le të kujtojmë se gjatë ditës së parë të Operacionit Liria e Irakut, më 2003, SHBA-të lëshuan 500 armë të precizionit të lartë. Ndërkohë, operacioni i Iranit përfshiu 320 të tilla brenda një intervali prej pesë orësh, siç komentoi dhe gjenerali Mark Hertling. Kjo sasi dhe ritmi i sulmit ishte i rëndësishëm, por dukej si i llogaritur për të shmangur shtyrjen e Izraelit drejt një reagimi ekstrem ushtarak. Metodologjia, pas një sulmi të tillë të Iranit, sikur pasqyronte taktikat ruse të përdorura në Ukrainë: një përzierje dronësh, raketash të llojeve të ndryshme, përfshi edhe ato balistike. Ato u nisën në mënyrë të koordinuar për të sfiduar e mbingarkuar mbrojtjen ajrore izraelite, duke arritur në destinacion në të njëjtën dritare kohore. Kjo taktikë synonte që të “ngopte” sistemet e mbrojtjes ajrore të Izraelit, duke krijuar një tension maksimal në aftësinë e tyre për të kapur sulmet në hyrje. Por, ndryshe nga pritshmëria dhe propaganda nga ana e Iranit, Izraeli, dhe aleatët praktikisht i ndaluan këto armë në mbi 90%, sidomos po të krahasohet me mbrojtjen ukrainase, e cila mesatarisht arrin të shkatërrojë vetëm afro 45% të sulmeve të ngjashme.

Irani, me siguri, nuk ka marrë parasysh plotësisht dinamikën rajonale, veçanërisht angazhimin direkt të Jordanisë, ndarjen dinamike të informacionit midis Izraelit me Arabinë Saudite dhe UAE si dhe koalicionit të gjerë të aleatëve perëndimorë, që mbështetën Izraelin me angazhim direkt. Sipas “The Economist” – Shtetet e Gjirit Persik, përfshirë Arabinë Saudite, mund të kenë luajtur edhe një rol indirekt shtese, duke “strehuar” sistemet perëndimore të mbrojtjes ajrore dhe duke vënë në dispozicion zonat për mbikëqyrjen dhe furnizimin me karburant të avionëve luftarakë, ndihma këto që ishin jetësore gjatë atyre orëve.

Largësia gjeografike prej rreth 1600 km midis Iranit dhe Izraelit i dha, gjithashtu, Izraelit kohën e nevojshme për reagim, që së bashku me paralajmërimet e hershme dhe shkëmbimin e informacionit, bëri të mundur një përpjekje më të koordinuar mbrojtje.

Ky sulm pra vuri në dukje dhe bashkëpunimin e fortë ushtarak midis Izraelit dhe aleatëve të tij rajonalë arabë. Partneritete të tilla, të cilat rrisin aftësitë e ndërsjella të mbrojtjes kundër kërcënimeve, nënvizojnë një ndryshim të rëndësishëm në aleancat dhe strategjinë ushtarake rajonale. Në mënyrë ironike, ndërsa Irani kishte si qellim të demonstronte kapacitetin ushtarak dhe vendosmërinë e tij shpaguese, sulmi nuk duket të ketë arritur ndikimin e synuar si psikologjik, ashtu edhe atë strategjik. Në të kundërt, ky agresion ekspozoi kufizimet e aftësive të Iranit dhe kështu, mesa duket ka ulur për kundërshtarët pragun e rrezikshmërisë ndaj sulmeve kundër objektivave iraniane në të ardhmen. Nga ana tjetër, analiza dikton se operacioni “Hakmarrja e Premtimit të Vërtetë” shkaktoi dëme të pakta, por, siç shpjegoi një burim iranian për “Financial Times”, “ai zbuloi se ne jemi më të çmendur nga sa mendoni dhe gati për të përballuar të gjitha pasojat”.

Shtrirja gjeopolitike e kësaj ngjarjeje është e thellë. Ky sulm jo vetëm që ka reduktuar izolimin, që ndjeu Izraeli për veprimet e tij në Gaza, por gjithashtu, ka vënë Rusinë dhe Kinën në pozita delikate. Të dyja vendet u përpoqën ta balanconin mbështetjen e tyre për Iranin me thirrjet për përmbajtje, një qëndrim që edhe mund të zvogëlojë ndikimin e tyre në Lindjen e Mesme, por ndërkohë është e qartë që këto vende kanë një interes që konflikti në Lindjen e Mesme të mbetet i paparashikueshëm dhe i tejzgjatur. Teherani, nga ana e tij, e sheh dominancën rajonale si një shans për forcuar dhe më shumë marrëdhënien me Rusinë dhe Kinën. Interesat e këtyre vendeve përputhen në pjesën më të madhe, duke e mbajtur Uashingtonin dhe aleatët të zhytur në një krizë në Lindjen e Mesme, që dëmton reputacionin dhe harxhon kapacitetet ushtarake e financiare, të cilat nga ana tjetër sidomos i mungojnë mbrojtjes së Ukrainës në këtë moment kritik. Vlen për t’u përmendur se në fillim të marsit, Kina, Irani dhe Rusia nisën një stërvitje të përbashkët detare, e katërta e këtij lloji në pesë vitet e fundit, në Gjirin e Omanit.

Ndërsa Izraeli mendon për lëvizjen e tij të radhës, debati brenda Kabinetit të Luftës është tregues i një përllogaritjeje më të gjerë strategjike – nëse do të përgjigjet me forcë të konsiderueshme kundër objektivave iraniane, ose do të adoptojë një qasje më të matur për të parandaluar një përshkallëzim rajonal. Megjithatë, sa më gjatë që Izraeli të vonojë përgjigjen e tij ndaj sulmit të Iranit, aq më e vështirë do të jetë të fitojë mbështetje ndërkombëtare për një sulm të tillë.

Konteksti global është po aq i rëndësishëm, teksa koha kalon dukshëm, qëndrimi i administratës Biden dhe partnerëve të tjerë ndërkombëtarë po anon drejt favorizimit të zgjidhjeve diplomatike ndaj përgjigjeve ushtarake, siç theksohet nga mbledhja e menjëhershme e liderëve të G7 dhe deklaratave pasonjëse individuale.

Pra, në botën e sotme, në të cilën të gjitha format e ndërveprimit duken të jenë të militarizuara, Irani edhe pse ka dështuar në objektivat e tij afatshkurtra ushtarake, ka krijuar kushtet e përgatitjen e terrenit për një ndërveprim të ndërlikuar të strategjisë ushtarake, marrëdhënieve diplomatike dhe dinamikës së aleancave rajonale duke bërë mëse të nevojshme për të gjithë ne që të realizojmë ndryshime thelbësore në mënyrën se si mendojmë dhe veprojmë, sidomos për sa i përket sigurisë. Ajo dhe pse është shumë më e gjerë se mbrojtja, nuk ka dyshim se mbrojtja është dhe do të mbetet diktuese në çdo strategjie sigurie. Ne kemi nevojë për një ndryshim paradigme në mbrojtjen kolektive, duke parandaluar keqkuptimin e “pjesës tjetër kundër Perëndimit”.

Është thelbësore të veprojmë me vendosmëri e vizion për të ridimensionuar përpjekjet tona kolektive për të parandaluar shfaqjen e sfidave të tilla ndaj institucioneve ndërkombëtare, apo edhe ndaj një aleance kundërshtare sipas një boshti të ri, potencialisht të katalizuar nga konflikti në Lindjen e Mesme apo gjetkë. Përgjigja jonë duhet të përputhet me parimet tona demokratike, të zbatuara në vazhdimësi e mënyrë konstante në mbarë botën, siç dhe u demonstrua në Ukrainë. Një qëndrim i tillë parimor është në mbështetje të sigurisë globale dhe do të përforcojë rendin ndërkombëtar.

Bardhyl Çipi, një nga specialistët më me përvojë në vendin tonë në fushën e Mjekësisë Ligjore dhe Bioetikës, mësimdhënies së tyre dhe përgatitjes së ekspertëve të rinj mjeko-ligjorë. Disa nga pacientët e tij, janë: viktima që u vranë në kufi për të shpëtuar nga diktatura komuniste, por i ndihmuar nga qeni i tij besnik, për zbulimin e kufomës së tij të fshehur, gruaja e internuar që vrau veten nga dëshpërimi, qytetarët e Kosovës të vrarë nga serbët, sepse kërkonin të jetonin të lirë, për të mos u poshtëruar dhe torturuar prej tyre, banorët që kanë jetuar 1500 vjet më parë në Shqipëri, profesori i universitetit të Tiranës i grabitur dhe i vrarë, etj.

Një libër mbi vdekjen dhe provat shkencore për zbulimin e llojeve të ndryshme të saj: vrasje, vetëvrasje, të stimuluara dhe të detyruara nga regjimi komunist, vrasje dhe gjenocide ndaj Shqiptarëve nga fqinjët e tyre, kufoma të freskëta apo të dekompozuara dhe të skeletizuara.

Dokumentet e vdekjeve të personave të shquar; Kenedit, Linkolnit, Napolonit, Leninit, Trockit, etj., dhe ngjarje të tjera të vdekjeve të njerëzve të zakonshëm. Njohuri mbi ndryshimet që ndodhin pas vdekjes dhe ekzaminimit të kufomave në botë dhe në vendin tonë, nga pikëpamja historike, etike, mjekoligjore, juridike. Disa nga librat e tij të fundit janë; “Manuali i Mjekësisë Ligjore” (2015), “Bioethics in Albania nowadays” (2016), “Tranzicioni shqiptar në lupën e mjekësisë ligjore” (2018), “Mjekësia Ligjore Kriminalistika” (2020).

******

Sekreti mjekësor në përgjithësi dhe ai pas vdekjes së pacientit dhe i personave publikë

I njëjti arsyetim mund të bëhet edhe në rastin e Lordit Moran, i cili e botoi këtë libër pas vdekjes së pacientit, kryesisht për mjekimin e Çurҁillit, pa e diskredituar të ndjerin (Robitscher, 1968). Në literaturën mjekësore shembuj të tillë janë të panumërt (Robitscher 1968; Piédelièvre, 1966):

-Rasti Maratit, një nga udhëheqësit e revolucioni francez të viti 1789 që u vra duke bërë banjo, por që nga mjeku i tij rezultoi se ai vuante nga dermatiti (infeksion i lëkurës)  së skrotumit dhe perineumt. Banja e qetësonte atë nga sëmundja prej së cilës vuante.Kjo e bëri më të lehtë atentatin ndaj tij.

-Rasti i mjekut, që kishte përpiluar raportet mjekësore mbi përparimin e sëmundjes dhe sjelljen e Napoleonit para se të vdiste.

-Rastet e sëmundjeve dhe vdekjeve të shumë presidentëve të ShBA etj.

 Sekreti mjekësor në Shqipëri

 Çështja e sekretit mjekësor në vendin tonë, paraqitet në kodin e etikës dhe deontologjisë mjekësore, i cili përmban nenin 22 (ruajtja e sekretit mjekësor) dhe nenin 23 (zbulimi i sekretit mjekësor).

Pra, sipas këtyre neneve, sekreti mjekësor i mjekut, përbën një parim shumë të rëndësishëm, por jo me karakter absolut, sepse mund të zbulohet kur rrezikohet jeta e pacientit ose e kërkon ligji.

Kështu mos-ruajtja e sekretit mjekësor, nga kërkesa e ligjit, është dhe ai i parashikuar në kodin e procedurës penale të vendit tonë. Sipas nenit 282 (kallëzim nga personeli mjekësor), personeli mjekësor për një mjekim që ai kryen dhe dyshon se lidhet me një vepër kriminale, është i detyruar ta denoncojë atë në organet e prokurorisë (Kodi i Procedurës Penale të Republikës së Shqipërisë, 1995).

Para disa kohësh, në zbatim të këtij neni të procedurës penale, u arrestuan dy mjekë dhe një infermier në Fier me akuzat penale “moskallëzim i krimit” dhe “veprime që pengojnë zbulimin e së vërtetës” (Top Channel, 2022).

Kjo për arsye, se ata kishin mjekuar një person që kërkohej nga drejtësia, pas përplasjes së tij me armë zjarri në një fshat të Elbasanit. Pra në këtë rast, ata nuk kishin zbatuar nenin 282 të kodit të procedurës penale, sipas të cilit ata ishin të detyruar të kallëzonin mjekimin që i kishin kryer këtij personi në organet e drejtësisë.

Sekreti mjekësor pas vdekjes i personave publikë

 Çështja e sekretit mjekësor pas vdekjes përmendet në kodin e etikës dhe deontologjisë mjekësore (viti 2012) të vendit tonë vetëm në paragrafin e dytë të nenit 22 (ruajtja e sekretit):

“……..Madje edhe pas vdekjes të të sëmurit, me përjashtim të rasteve kur ajo (e fshehta mjekësor) përbën rrezik për shëndetin dhe jetën e të tjerëve, mjeku duhet të mos zbulojë sekretin profesional”.

Siç shihet, kjo çështje trajtohet shumë pak në legjislacionin mjekësor Shqiptar. Prandaj për këto raste, sidomos për personat publikë, që kanë filluar të analizohen edhe te ne, duhen zbatuar rregullat e rekomanduara nga literatura e huaj, një pjesë e të cilave u paraqitën më parë në këtë studim.

Nga ana ime unë kam marrë pjesë në disa raste vdekjesh mjekoligjore, rezultatet e të cilave i kam shpallur dhe botuar në shtyp, duke mos ruajtur kështu sekretin mjekësor, por pa shkelur rregullat e veçorive të këtyre rasteve (B. Çipi, 2018).

-Kështu në disa botime për vdekjet e Mehmet Shehut, Nako Spirut, që përfshihen në grupin e vdekjeve kriminale dhe si të tilla ato do të konsiderohen si raste, kur sekreti pas vdekjes nuk ruhet. Sidoqoftë përpara botimit, unë kam marrë edhe lejen e familjarëve të tyre (Çipi B., Çipi S. 2015; Çipi, 2018, 2020;).

-Çështja e viktimave të bombës në ambasadën sovjetike në Tiranë në vitin 1951, përbën edhe ajo një rast kriminal, ku nuk ka qenë nevoja e ruajtjes së sekretit mjekësor; edhe për këtë çështje është marrë prej meje leja e familjarëve të viktimave, të cilët kanë ndihmuar edhe në zbulimin dhe ekzaminimin e tyre.

-Në rastin e zhvarrimit të Enver Hoxhës në vitin 1992, të drejtuar prej meje, botimi i tij në vitet 2000, u bë për të përgënjeshtruar shpifjen e publikuar në atë kohë, sipas të cilës gjatë ekzumimit (nxjerrjes nga varri), kufoma u godit në kokë dhe u dëmtua nga kavoja e vinçit që po e nxirrte. Për këtë botim, unë pata mbështetjen edhe nga një prej njerëzve të rrethit familjar të Enver Hoxhës.

Në lidhje me të dhënat e ndjekjes mjekësore së Enver Hoxhës, mund të përmenden këto publikime:

-Shënimet mbi ndjekjen mjekësore të Enver Hoxhës, të lëna nga   Prof. Dr. Fejzi Hoxha (të botuara pas vdekjes së tij nga Prof. Dr. Lluka Heqimi, në vitin 2003): bashkëmoshatar, nga Gjirokastra dhe ai, që e kishte njohur Enver Hoxhën që në fëmijëri dhe e kishte kuruar, pavarësisht nga vështirësitë e këtij mjekimi, për një kohë shumë të gjatë (Heqimi, 2003).

Botimi i këtyre shënimeve, pas vdekjes së autorit të tyre, përbën një nga ato raste kur sekreti mjekësor mund të mos ruhet për personat publikë shumë të njohur. Përveҁ tij, për mjekimin e Enver Hoxhës është shprehur edhe mjeku tjetër i tij, Prof.Dr. Sabit Brokaj, një nga mjekët e ekipit që ndiqte 24 orë shëndetin e Enver Hoxhës.

Sipas tij, Hoxha vuante nga një patologji e hershme e diabetit dhe ai kishte të gjitha faktorët rrezikues, që mund t’i merrnin jetën herët apo vonë.

“Diabeti ishte i njohur që nga viti 1948 dhe ndaj ishte eprori profesor Fejzi Hoxha, mjeku më i mirë endokrinolog që kishim, sepse pacienti ishte i sëmurë diabetik dhe Enver Hoxha mjekohej për diabetin. Ecuria e diabetit me ndërlikimet shoqëruese bëri rrugën e vet natyrale.

Duhet të kemi parasysh që ai ishte një pacient me një diabet të vështirë për ta ekuilibruar, obez, duhanpirës, me stres permanent. Pra, në konceptin e kardiologjisë, këta faktorë  prej më shumë se 10 vitesh janë faktorët rrezikues dhe vetiu në një pacient të tillë, janë të pritshme ndërlikimet në sistemin arterial, në zemër apo dhe në tru”.

Sipas Prof. Sabit Brokaj, që kishte qenë pjesë e ekipit të mjekëve, por dhe për përvojën për këta të sëmurë, “Enver Hoxha ka qenë i sëmurë i mirë-kontrolluar, në aktivitet të plotë derisa vdiq në atë moshë, pasi me këta faktorë, pacientët janë të rrezikuar dhe në moshë shumë më të re.

Enver Hoxha pati ndërlikimet e tij diabetike. Vdekja e Enver Hoxhës ishte rrjedhojë e një patologjie të hershme të diabetit, që në vitin 1948, duke krijuar komplikacione, që agravoheshin vit pas viti dhe në organet të tjera të trupit. Kujdesi ndaj tij ishte maksimal, ndërsa Enver Hoxha deri pak para vdekjes, ka qenë aktiv në detyrat politike dhe shtetërore”.

Në të vërtetë, në 10 vitet e fundit të jetës së tij, Enver Hoxha ka qenë nën kujdesin shëndetësor të një ekipi mjekësor të përzgjedhur, në të cilin bënin pjesë edhe Prof. Dr. Isuf Kalo dhe Prof. Dr. Ahmet Kamberi.

-Vitet e fundit janë botuar dy libra me detaje të hollësishme nga ana e këtyre dy mjekëve që e kanë kuruar Enver Hoxhën:

“Blloku” i Prof. Dr. Isuf Kalo, viti 2019 (Kalo, 2019).

“Pacienti ynë i veçantë” i Prof.Dr. Ahmet Kamberi, viti 2020 (Kamberi, 2020).

Të dy librat në lidhje me ruajtjen ose jo të sekretit mjekësor pas vdekjes, janë të justifikuara, sepse kanë të bëjnë me udhëheqësin kryesor të diktaturës komuniste 40 – vjeçare; prandaj problemet mjekësore të tij, do të ishin të nevojshme të njiheshin në radhë të parë nga publiku i gjerë i vendit tonë. Nga ana tjetër është marrë dhe leja e të vesë së Enver Hoxhës, për botimin e librit “Pacienti ynë i veçantë” të Prof. Dr. Ahmet Kamberi.

Në këto libra janë ruajtur dhe respektuar në përgjithësi interesat e pacientit.

Kështu në librin “Blloku”, Prof. Dr. Isuf Kalo shkruan midis të tjerave: “Kam mendimin se nëse Enver Hoxha nuk do të jetonte në atë kohë, nuk do të ishte bërë diktator, por do të ishte bërë një mësues shumë sharmant, sepse ishte shumë simpatik si njeri; në një farë mënyre, pozita e mori në qafë atë…! U bë një pacient bashkëpunues që ia lehtëson punën mjekut.…! Ai nuk ka dashur që ne ta diktojmë as sëmundja ta diktojë, por ka pasur inteligjencën edhe mundësinë që të bashkëpunonte në lidhje me mjekimi e tij”.

Ndërsa në librin “Pacienti ynë i veçantë”, Prof. Dr. Ahmet Kamberi, duke u mbështetur kryesisht në marrëdhënien mjek-pacient, thekson se: “Në marrëdhëniet me mjekët, Pacienti ishte i përzemërt. Nuk ka ndodhur kurrë që ai të shprehte pakënaqësi me fjalë, ndaj ndonjërit prej nesh, madje edhe atëherë kur ai nuk ishte i kënaqur me këshillat tona. Pakënaqësinë ai e shprehte thjesht, me ngrysjen e fytyrës, me mungesën dëshirës për ta zgjatur diskutimin dhe me mosbindje….”!

Por në librin e parë “Blloku” të Isuf Kalos, jepen disa të dhëna dhe mendime mbi jetën intime, që unë kam mendimin që Pacienti vetë dhe bashkëshortja e tij, nuk do të ishin dakord që ato të shpalleshin pas vdekjes së Pacientit. Po kështu në librin “Blloku”, jepen mendime dhe argumente kryesisht të karakterit psikologjik nga ana e autorit të librit, për ngjarje të ndryshme të asaj kohe, mendime këto të cilat nuk i ka shprehur Pacienti dhe me të cilat vetë Pacienti, kur ishte gjallë, besoj se nuk do të ishte dakord.

Këto mund të kenë qenë disa nga arsyet që për botimin e librit: “Blloku”, nuk është marrë miratimi familjes së Enver Hoxhës. Në lidhje me këto botime, unë kam këto vërejtje dhe sugjerime:

-Botimi i këtyre librave, të dy mjekëve të njohur: Prof. Dr. Isuf Kalo dhe Prof. Dr. Ahmet Kamberi, po kështu edhe botimet e mjekëve të tjerë që kanë mjekuar Enver Hoxhën, do të ishte mirë që të shoqëroheshin edhe me publikimin e plotë të raportit të autopsisë, sikurse është vepruar me udhëheqësit e Bashkimit Sovjetik, Leninit dhe Stalinit. Kjo më shumë për të vërtetuar ose hedhur poshtë hipotezën, që ai mund të jetë eliminuar. Kjo akuzë e shpallur në shtyp, është ngritur nga njëra prej nuseve dhe njërit prej djemve të Enver Hoxhës, sipas të cilës, ai është helmuar.

-Do të ishte më e përshtatshme që libra të tillë, të botoheshin në një kohë më të vonë, sikurse rekomandohet nga literatura përkatëse, sipas të cilës kujtesa e njerëzve që e kanë njohur të vdekurin, është shumë më e rëndësishme se ajo që ka mbetur në gjeneratat e më pasme, prandaj mbrojtja e konfidencialitetit mjekësor pas vdekjes, do të pakësohet me kalimin e kohës, deri në zhdukjen e plotë të tij.

Kjo, për arsye se botimi i këtyre dy librave, sidomos i librit “Blloku” u shoqërua, përveç lavdërimeve të shumta, edhe me një reagim të rreptë kundërshtues ndaj paraqitjes simpatike të Enver Hoxhës, në marrëdhëniet me mjekët që e kuronin atë, ndërkohë që në mendjet e njerëzve, si atyre të moshuar por edhe atyre më të rinj, janë ende të freskëta dëshmitë shumë negative të jetës së Enver Hoxhës, një pjesë nga ato të publikuara nga ata që e kanë njohur që në rininë e tij, si dhe ato të krimeve monstruoze të urdhëruara prej tij, shumë prej tyre ende të pazbuluara.

P.sh., shkrimtari dhe studiuesi Vedat Kokona (Kokona 2020), që e ka njohur që në rini Enver Hoxhën, në kujtimet e tij, midis të tjerave shkruan se; “Ai ka qenë  një sfinks ndanë piramidës të ndërtuar me eshtrat e atyre që vrau…..e mbylli këtë vend në një bodrum të fëlliqur, në një kënetë të ndotur, ku krokasin natë e ditë bretkosa të mjera…! Afro gjysmë shekulli në errësirë, në këllirë, me mashtrime, gjurmime, pushkatime, internime, spiunime, kur bije në shtrat me frikë dhe ngriheshe me frikë…….kur duhej të flisje dhe të thoshe ato që s’doje t’i thoshe….etj”!

Një vlerësim tjetër negativ për Enver Hoxhën, nga një person anonim: “Njeri i lig dhe i djallëzuar shumë. Vuajti shumë ky popull. Nuk ja kishte borxh….! Ç’faj patën gjyshërit tanë që ishin me dhën, e me dhi, me shtëpi e katandi? Ç’faj patën ata që mësuan në shkollë dhe u diplomuan në Perëndim? Pse Enveri ishte tapë topi dhe aventuerier….! Hajt të bëjë terror gjithë të diplomuarit, gjithë pasanikët, gjithë të kamurit etj.

Në përfundim duhet theksuar se:

-Parimi i rëndësishëm i konfidencialitetit mjekësor, i cili nga një detyrim moral është kthyer në një detyrim ligjor dhe në fund si një nga të drejtat fondamentale të njeriut, përmban edhe të fshehtën mjekësore pas vdekjes, të njohur jo aq sa duhet.

-Kjo e fundit përmban aspekte të ndryshme që i përkasin argumenteve kryesisht filozofike, interesave të personit të vdekur, rrethanave kur kjo e fshehtë nuk ruhet, kohës që ka kaluar nga vdekja, personave që kanë detyrimin për ruajtjen ose jo të saj, rasteve të ruajtjes ose jo të saj për personat e njohur etj.

-Kjo lloj e fshehte mjekësore, sidomos ajo e një personi publik për vendin tonë, përbën një çështje shumë delikate që kërkon një kujdes shumë të madh në rastet e shpalljes së saj. Bardhyl Çipi Memorie.al

Deklarimi i Kurtit për media, pas votimit të suksesshëm në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës

Ajo ka qenë dhe mbetet një ndër lëvizjet më të bujshme të shekullit të kaluar për sportin tone kombëtar. Një histori që lidhet me Asllan Rusin, kolosin e volejbollit të Dinamos dhe përfaqësueses, ndërsa krejt papritur ai do të kalonte te Studenti, një skuadër modeste që luante në Kategorinë e Parë të asaj kohe. Edhe sot, kur flitet për atë ngjarje, ka pas misterin shoqërues, bashkë me disa enigma: Cilat ishin motivet e atij transferimi befasues, kur Asllan Rusi do të braktiste Dinamon e tij për të veshur fanellën e një klubi tjetër? Aq më shumë kur bëhet fjalë për një sportist të atij niveli, një mit si ai, që për specialistë, trajnerë, lojtarë, spektatorë, admirues, ishte një surprizë, kur në parket, në mjediset e pallateve të sportit, Rusi dinamovit, do të shfaqej me një formacion universitar?

Një histori pak e rrëfyer, pak e njohur dhe e kujtuar apo komentuar, edhe për brezin tim, që e kemi përjetuar nga afër karrierën e tij, të nisur nga parku sportiv i Dinamos, ai pas kryeministrisë, më pas në pallatin e sportit “Partizani”, në përplasjet e mëdha të kohës. Si e kujton sot Edison Pashaj, kur si trajner i Studentit do të kishte në gjashtëshe edhe “studentin” Asllan Rusi, në atë kohë 32-vjecar?. Një rrëfim mbresëlënës, por jo vetëm. “Panorama Sport” rikthen sot historinë e Asllan Rusit në vitet ‘70, me disa të pathëna për ish-volejbollistin.

TE DINAMO, BINJAKËT E RRJETËS RUSI-BONATI
Jemi në vitin 1963, në kampionatin kombëtar të Kategorisë së Parë. Kemi një Dinamo me Vangjel Kojën si lojtar-trajner, Franc Jakova, Ylli Shehu, Anastas Panteqi, Foto Kola, Qemal Gjinali, Hazbi Kotoni, Kreshnik Tartari, Andrea Gjika, Petrit Maçi, si dhe dy të rinj të talentuar, Asllan Rusi e Zhani Bonati. Pikërisht këtu do të startojë karriera e Asllan Rusit, plot lavdi e lidhur me trofe dhe pjesëmarrje të paharruara në Europë, deri në “Final 4”, atë të vitit 1972. Gjithmonë në linjën e parë, shtylla kryesore, njeriu skuadër, tek ai luhej, bazohej dhe orientohej loja.

Shuter, me një potencial unikal. I preferuar, i kërkuar dhe i pëlqyer nga shumë klube të Europës, por pa mundur të transferohet në asnjë prej tyre. I admiruar, adhuruar nga spektatori dhe protagonist i padiskutueshëm. Bashkë me Dashamir Fagun, janë dyshja spektakolare konkuruese në Europë, fillimisht me Dinamon, pastaj së bashku te Partizani, protagonistë në sfidat e mëdha ndërkombëtare të kohës.

LARGIMI I BUJSHËM DHE I PAPRITUR
Në lojërat me dorë, janë disa lëvizje dhe transferime të spikatura për kohën. Janë dy basketbollistët e Partizanit, Guxim Bekteshi që do të kalojë te 17 Nëntori dhe Dodan Përmeti, do të veshë fanellën e Dinamos. Ndërsa në sezonin 1975-1976, volejbollisti Asllan Rusi, në atë kohë 31 vjeç, ishte ende lojtar i Dinamos. Pjesa e bluve ishin edhe Enis Terihati, Kiço Lena, Rajmond Gjerazi, Leonard Tase, Ilir Cirnaku, Shaban Uka, Kostaq Skënderi, Ylli Çela, Andi Tirana, Shkëlzen Hoxha, Hajrulla Beriolli, Vladimir Sadushi dhe me të pandarin, trajnerin legjendar Vangjel Koja.