Keni nevojë për ndihmë me një rubinet që pikon? Inteligjenca Artificiale shpesh e kupton problemin, dhe me një kosto shumë më të ulët sesa një hidraulik.

Nëse dini si ta përdorni Inteligjencën Artificiale, ajo mund t’ju kursejë shumë kohë dhe para. Po lidhni një kontratë për një makinë të re me qira? Sigurohuni që të ngarkoni një fotografi të kontratës në ChatGPT përpara se ta firmosni. Keni nevojë për ndihmë me një rubinet që pikon? Inteligjenca Artificiale shpesh e kupton problemin, dhe me një kosto shumë më të ulët sesa një hidraulik. Nëse jeni prindër me një fëmijë të vështirë, mund të përdorni tani chatbot-e për t’u përgjigjur pyetjeve tuaja brenda sekondave, në vend që të prisni për një takim te pediatri.

Dhe nëse i jepni Claude një PDF me listën e verërave, ai do t’ju ndihmojë të gjeni shishet me raportin më të mirë mes cilësisë dhe çmimit. Të gjithë këta shembuj përbëjnë pjesë të një ndryshimi shumë më të madh. Me përhapjen e Inteligjencës Artificiale, po zhduket një nga shtrembërimet më të qëndrueshme të kapitalizmit modern: avantazhi informativ që gëzojnë shitësit, ofruesit e shërbimeve dhe ndërmjetësit ndaj jush si konsumatorë.

Kur secili prej jush ka në xhep një “gjeni” digjital, bëheni më pak të prekshëm ndaj mashtrimeve dhe produkteve të shitura me informacion të shtrembëruar, duke përfituar vetë dhe duke rritur efikasitetin e përgjithshëm të tregut. “Ekonomia e mashtrimit”, ku kompanitë përfitojnë nga mungesa e transparencës, konfuzioni apo përtacia juaj, po gjen më në fund kundërshtarin e saj.

Avantazhet informative kanë ekzistuar po aq gjatë sa vetë tregjet. Në Anglinë mesjetare, tregtarët përdornin peshore të falsifikuara për të mashtruar blerësit; pronarët e bareve shtonin kripë në birrë për t’i bërë më të etur klientët. Këto praktika nuk janë thjesht bezdisëse. Në një artikull të vitit 1970, ekonomisti George Akerlof, më vonë fitues i Çmimit Nobel, e ilustroi këtë dukuri përmes tregut të makinave të përdorura. Është e vështirë për ju si blerës të dini nëse një makinë funksionon siç duhet apo është një “limon” me probleme të fshehura.

Për pasojë, prireni të supozoni më të keqen. Si rezultat, shitësit e ndershëm, që nuk duan të ngatërrohen me ata që dyshohen për mashtrime, tërhiqen nga tregu. Cilësia bie, dhe ju e keni gjithnjë e më të vështirë të gjeni shërbime të ndershme. Interneti e ka bërë më të vështirë për tregtarët t’ju mashtrojnë. Falë shërbimeve si Carfax dhe platformave të tjera të të dhënave për automjete, mund të kontrolloni historikun e një makine përpara se ta blini, duke kapërcyer një pjesë të problemeve që përmendte Akerlof.

Shoferët e taksive e kanë më të vështirë t’ju çojnë në rrugë të gjata dhe më fitimprurëse, pasi aplikacionet si Lyft dhe Uber ju tregojnë saktësisht itinerarin më të shkurtër. Tripadvisor, platforma e njohur e vlerësimeve, ju ndihmon të gjeni restorante që ofrojnë ushqim të mirë. Në fillim të viteve 2000, në Londër kishte mbi 20 filiale të Angus and Aberdeen Steak Houses, lokale të njohura si “kurthe për turistët”. Sot kanë mbetur vetëm katër, dhe ato që ekzistojnë janë dukshëm më të mira.

Fundi i tregjeve të mashtrimit

Zhvillime të tilla çuan analistët të shpallnin fundin e tregjeve të mashtrimit. “Përsosmëria e informacionit po rritet”, – deklaroi Jeff Bezos, themeluesi i Amazon, në vitin 2007. “Shumë teori ekonomike mbi asimetrinë e informacionit, ndonëse të sakta nga ana logjistike, janë bërë të vjetruara në praktikë”, – argumentuan Tyler Cowen dhe Alex Tabarrok nga Universiteti George Mason në vitin 2015.

Sipas vlerësimeve, rreth 25% e shpenzimeve të konsumatorëve në SHBA shkojnë për mallra dhe shërbime me asimetri të fortë informacioni, nga kujdesi shëndetësor te riparimet e shtëpisë, krahasuar me 30% në fillim të mijëvjeçarit. Megjithatë, shumë industri të tilla ende ekzistojnë. Ndërtimi është shembulli më i dukshëm. Ju, si pronarë banesash, rrallë keni njohuri për sistemet HVAC apo lyerjet, çka ju lë të pambrojtur ndaj operatorëve të pandershëm.

Agjentët e pasurive të paluajtshme japin me qira prona problematike që zbulohen vetëm pasi jeni vendosur në to. Avokatët japin këshilla të pasakta, por ju e kuptoni shumë vonë. Mjekët ofrojnë trajtimet më të shtrenjta. Zyrtarët publikë marrin vendime, nga gjobat tatimore te refuzimi i një lejeje ndërtimi, që janë të vështira për t’u kuptuar nëse nuk jeni ekspertë.

Ekonomistët zakonisht janë përqendruar në pasojat e asimetrisë së informacionit rast pas rasti. Në vitin 2012, Susan Woodward nga Sand Hill Econometrics dhe Robert Hall nga Universiteti Stanford zbuluan se huamarrësit e kredive hipotekore humbnin mesatarisht të paktën 1,000 dollarë sepse nuk krahasonin mjaftueshëm ofertat e ndërmjetësve.

Shumë njerëz humbisnin mijëra dollarë sepse nuk rifinancohej kredia në kohë, kur normat e interesit binin. Një studim i publikuar në vitin 2019 në Journal of the American Medical Association zbuloi se sistemi shëndetësor amerikan shpërdoronte deri në 100 miliardë dollarë në vit për “trajtime të panevojshme dhe shërbime me vlerë të ulët”.

Nëse i mbledhim të gjitha këto humbje, rezulton se tregjet mashtruese imponojnë një “taksë efektive” prej qindra miliarda dollarësh çdo vit. Një studim i porositur nga qeveria britanike në vitin 2024 vlerësoi se qytetarët humbnin çdo vit ekuivalentin e 2.5% të PBB-së për shkak të blerjeve të mallrave dhe shërbimeve me cilësi të ulët ose me defekte. Kjo përfshinte gjithçka, nga blerja e një versioni tjetër të të njëjtit produkt, deri te koha që humbisnit duke bërë ankesa. Pavarësisht përmirësimeve që nga koha e Akerlof, tregu i makinave të përdorura mbetet i vështirë për t’u menaxhuar.

Por ndërmarrjet e reja po japin një ide se si mund të duket e ardhmja. CarEdge përdor një negociator të fuqizuar nga Inteligjenca Artificiale për të diskutuar me koncesionarët rreth çmimit dhe kushteve të makinës; Pruvo monitoron rezervimet e rimbursueshme të hoteleve dhe i rezervon automatikisht kur çmimi bie. Modelet e mëdha gjuhësore (LLM) po bëhen tashmë pjesë e përditshme e vendimmarrjes së konsumatorëve.

Një anketë e kompanisë së softuerit Clio zbulon se mbi gjysma e konsumatorëve kanë përdorur ose do të përdornin Inteligjencën Artificiale për të marrë këshilla ligjore. “Stereotipi i ri është se brezi Z nuk blen një makinë pa kaluar më parë kontratën në ChatGPT”, – vëren Financial Dystopia, një llogari e njohur në X.

Kur diçka shkon keq, mund të përdorni chatbot-e për të kërkuar kompensim. Një studim i fundit nga Weixin Liang i Universitetit Stanford dhe bashkautorë të tjerë zbuloi se në fund të vitit 2024, rreth 18% e ankesave financiare të konsumatorëve ishin hartuar me ndihmën e Inteligjencës Artificiale. “IA do t’i ndihmojë njerëzit që më parë nuk kishin privilegjin e këshillave të mira, të marrin këshilla mjaft të mira”, – argumenton Bret Taylor, drejtues i OpenAI, krijuesit të ChatGPT.

Provat për ndikimin e konsumatorëve të fuqizuar nga Inteligjenca Artificiale janë ende të kufizuara, por shumë domethënëse. Një studim nga Ryan Shea dhe kolegët e tij në Universitetin Columbia raportoi për një eksperiment mbi tregtinë e makinave të përdorura dhe qiradhënien e apartamenteve. Ata zbuluan se përdoruesit që bashkëvepronin me një model Inteligjence Artificiale “përmirësuan ndjeshëm performancën e tyre në negociata”.

Një kërkim tjetër nga Minkyu Shin i City University of Hong Kong dhe bashkëpunëtorët e tij, që analizoi mbi një milion ankesa të dërguara Byrosë Amerikane për Mbrojtjen e Konsumatorëve Financiarë, zbuloi se 49% e ankesave të ndihmuara nga IA përfunduan me kompensim, kundrejt vetëm 40% të atyre të shkruara plotësisht nga njerëzit.

Në ç’masë Inteligjenca Artificiale do t’i eliminojë plotësisht tregjet e mashtrimit, kjo varet nga dy faktorë. Së pari, ju si konsumatorë duhet të dini si ta përdorni siç duhet. Të përsërisni verbërisht këshillat e ChatGPT është më pak efektive sesa ta përdorni si një mjet për të mësuar dhe për të negociuar më bindshëm.

Në këtë drejtim, rezultatet e një prove të zhvilluar nga Jan Biermann (atëherë në Universitetin e Hamburgut), John Horton nga Instituti i Teknologjisë në Masaçusets dhe Johannes Walter nga Qendra Europiane e Kërkimeve Ekonomike ZEW-Leibniz janë inkurajuese. Eksperimenti përfshinte njerëz që duhej të vlerësonin sa pika kishte në një imazh, me forma të ndryshme asistence nga IA. Studiuesit zbuluan se pjesëmarrësit ishin në gjendje “të vlerësonin me kujdes rekomandimet algoritmik duke përshtatur besueshmërinë e tyre në varësi të cilësisë së sugjerimeve”.

Së dyti, ofruesit dhe shitësit ka të ngjarë të kundërpërgjigjen me mjetet e tyre të Inteligjencës Artificiale. Listat e Amazon janë tashmë të mbushura me përshkrime produktesh të krijuara nga IA. Nëse sot përdorni ChatGPT me hidraulikun tuaj, mund ta bindni ta ulë çmimin. Por nëse e përdorni vitin e ardhshëm, ai mund të ketë një model të vetin që i thotë të kërkojë më shumë.

Kompanitë po zhvillojnë tashmë “optimizimin e motorëve gjenerues”, një praktikë që mund të çojë në publikimin e informacionit të filtruar për të promovuar një produkt apo shërbim të caktuar. Me kalimin e kohës, shumë tregje mund të kërkojnë ndërmjetës algoritmikë, ku të dyja palët bien dakord t’u binden vendimeve të një “ankues digjital” të paanshëm. Por një gjë është e qartë: ditët e konsumatorit që nuk di asgjë po marrin fund./Monitor.al