VOAL – Giosué Carducci (Xhozué Karduçi) u lind më 27 korrik 1835 në Valdicastello në provincën e Lucca, nga Michele Carducci, mjek e revolucionar, dhe Ildegonda Celli, me origjinë nga Volterra. Më 25 tetor 1838 familja Carducci, për shkak të konkursit të fituar nga babai i tyre për t’u bërë një mjek lokal, u zhvendos në Bolgheri, një fshat toskanas që falë poetit u bë i famshëm në të gjithë botën. Qëndrimi në Maremma është dëshmuar dhe kujtuar me nostalgji ne sonetin “Traversando la Maremma toscana” ( (1885), dhe në shumë frymëzime të tjera të poezisë së tij.

Nonna Lucia  (gjyshja Luçie) është gjithashtu pjesë e bërthamës familjare, një figurë vendimtare në arsimimin dhe trajnimin e Giosuè aq shumë sa poeti e kujton atë me dashuri të madhe në poemën “Davanti San Guido”. Disa vjet më vonë, megjithatë (pikërisht më 1842), kjo figurë fisnike vdes, duke e lënë Xhozuenë në dëshpërim.

Ndërkohë lëvizjet revolucionare marrin formë, lëvizje në të cilat është përfshirë babai i pasionuar dhe “kokëshkretë” Michele. Situata është e ndërlikuar në një masë të tillë sa shkon deri tek të shtënat në familjen Carducci, pas përshkallëzimit të konfliktit ndërmjet Michele Carduccit dhe pjesës më konservatore të popullsisë së Bolgherit; ngjarja i detyron ata të lëvizin në Castagneto aty pranë ku ata qëndrojnë për gati një vit (tani i njohur si Castagneto Carducci).

Më 28 prill 1849 Carducci mbërrin në Firence. Aty ndoqi Institutin Piarist dhe takoi gruan e tij të ardhshme Elvira Menicucci, bija e Francesco Menicucci, rrobaqepës ushtarak. Më 11 nëntor 1853, poeti i ardhshëm hyn në Shkollën Normale të Pizës. Kërkesat për pranim nuk përputhen në mënyrë të përkryer, por një deklaratë e At Geremias, mësuesit të tij, është thelbësore: “… ai ka një talent të bukur dhe një imagjinatë shumë të pasur, ai ka shumë njohuri të shkëlqyera. Ai e dalloi veten edhe ndër më të mirët: ai ishte gjithmonë i miri, i krishterë dhe i arsimuar në mënyrë civile “. Xhozué merr provimet shkëlyer me temën “Dante dhe shekulli i tij” dhe fiton konkursin. Në të njëjtin vit ai krijoi, së bashku me tre shokët e klasës, grupin e “Amici pedanti”, të angazhuar në mbrojtjen e klasicizmit kundër Manzonianëve. Pas diplomimit, arritur me nderime, mëson retorikën në shkollën e mesme të San Miniato al Tedesco.

Është 1857 kur kompozoi “Rime di San Miniato”, suksesi i të cilit është pothuajse zero, përveç një lajmi në një revistë bashkëkohore nga Guerrazzi. Në mbrëmjen e së mërkurës, më 4 nëntor, vëllai i tij Dante është vrarë, duke prerë gjoksin e tij me një bisturi të mprehtë të babait të tij; një mijë hamendësime. Thuhet se ai ishte lodhur nga qortimet familjare sidomos të babait të tij, i cili ishte bërë intolerant dhe i vështirë edhe me fëmijët e tij. Vitin tjetër, megjithatë, vdes babai i poetit.

Një vit zie dhe poeti më në fund martohet me Elvirën. Më vonë, pas lindjes së vajzave të tij, Beatrice dhe Laura, ai u zhvendos në Bolonjë, një mjedis shumë i kulturuar dhe stimulues, ku mësoi elokuencën italiane në Universitet. Kështu filloi një periudhë shumë e gjatë e mësimdhënies (e cila zgjati deri në vitin 1904), e karakterizuar nga një aktivitet i zjarrtë dhe i pasionuar filologjik dhe kritik. Djali Dante vdes në një moshë shumë të re. Carducci është goditur ashpër nga vdekja e tij: i zymtë, duke parë në hapësirë, ai e ka përjetuar dhimbjen kudo, në shtëpi, në universitet, për një shëtitje. Në qershor të vitit 1871, duke menduar për djalin e humbur, ai shkruan poezinë “Vaji antik”.

Në vitet ’60, pakënaqësia e shkaktuar nga gjendja në vendin e tij, rezultoi në një qëndrim pro-republikan dhe madje edhe jakobin: kjo pasqyrohet edhe në aktivitetin e tij poetik, i karakterizuar në këtë periudhë nga një temë e pasur sociale dhe politike.

Në vitet në vijim, me ndryshimin e realitetit historik italian, Carducci kalon nga një qëndrim i dhunshëm polemik dhe revolucionare në një marrëdhënie shumë më të qetë me shtetin dhe monarkinë, e cila përfundimisht çon në jetë dukur garantuesin më të mirë të shpirtit laik të Rilindjes dhe një progres social jo-subversiv (kundër mendimit socialist).

Simpatika e re monarkike arrin kulmin në 1890 me nominimin si senator të mbretërisë.

Në vitin 1906 poeti u nderua me Çmimin Nobel për letërsi ( “Jo vetëm në njohje e mësimeve të tij të thella dhe hulumtimeve kritike, por mbi të gjitha një vlerësim ndaj energjisë krijuese, pastërtisë së stilit dhe forcës lirike që karakterizojnë kryeveprën e tij poetike”). Kushtet e shëndetit nuk e lejojnë atë të shkojë në Stokholm dhe çmimi i dorëzohet në shtëpinë e tij në Bolonjë. Më 16shkurt 1907 Giosuè Carducci vdes në shtëpinë e tij në Bolonjë, në moshën 72 vjeçare.

Me Akademikun Tonko Maroeviq

Me akademikun Dobrisha Skok në galerinë e arteve i shoqërur nga Shuip Ziberi dhe Gentiana Fana — me Nijazi Muhamedi.

Akademikët Kovaçec dhe Maroeviq gjatë promivimit të “Kosovës” VI,VII,VIII në Zagreb

                                                Poeti për riedukim, qershor 1973

Poezisë së Faslli Halitit edhe nëse nuk i vihet emri, lexuesi i kujdesshëm e dallon menjëherë dhe e personalizon. Kjo padyshim është vlerë e origjinalitetit dhe individualitetit poetik të spikatur, çka do te jetë objekt i këtij vështrimi kritik. Poeti Haliti është i pakrahasueshëm me personalitete artistike të veçantë. Në këto përfundime kam arritur nga analiza e tekstit poetik të poezisë së përzgjedhur të tij, pas një procesi hulumtues,  perceptues e studiues dhe vlerësues e rivlerësues. Kjo lloj kritike përjashton faktorët jashtëletrarë, fjalomaninë, të shkruarit apo të folurit në përgjithësi e sipas qejfit

2

Katër dekada e më shumë boton poezi Faslli Haliti që nga  koha e diktaturës komuniste, në dy dekadat e demokracisë dhe në vazhdim. Poezia e tij është e shqetësuar dhe e angazhuar. Shqetësimi është i dyfishtë i qytetarit dhe i krijuesit. Kjo përbën një unitetit në raportin art-jetë. Duke mos u ndaluar te kjo çështje në rrafshin teorik, por në atë konkret, theksoj se poeti Haliti është i lidhur pazgjidhshmërisht me vendlindjen, vatrën, me tokën, natyrën, fushën, malin e fshatin. Me jetën në tërësi. Me  shoqërinë dhe njerëzit, gëzimet dhe hidhërimet e tyre; me dramat e tragjeditë; Me lirinë dhe kufizimet e saj, – të cilat i ka përjetuar si qytetar dhe i ka vështruar si piktor e poet. Realitetin artistik e rikrijon prej atij jetësor me poezi të freskët,  me detaje, imazhe, situata, subjekte, ngjarje, tipa e karaktere njerëzish, të cilat janë të veçanta e të jashtëzakonshme, të rikrijuar si personazhe. Syri i piktorit (poeti është edhe piktor) ka qenë syri i vëzhguesit të hollë që dallon edhe të padukshmen, ku njeriu i zakonshëm nuk e sheh dot. Ky sy vëzhgues njësh me syrin e brendshëm të poetit, kanë krijuar mekanizmin krijues të veçantë, origjinal, të ndryshëm të poezisë së tij të shqetësuar e të  angazhuar si në kohën pa liri të socializmit, ashtu edhe në kohën me liri të demokracisë.

3

Poezia e angazhuar e socrealizmit  kish objekt  njeriun dhe realitetin e ideologjizuar e të alibiuar dhe transmetonte mesazhe të tilla. Ndërsa poezia e angazhuar në dy dekadat e demokracisë ka në fokus njeriun natyral, shoqërinë, anën sociale dhe humane; jetën reale e komplekse, me të mirat e të këqijat e saj. Qëndrimi kritik poetik ndaj dukurive negative dhe regresive, sidomos  të dhunës së të drejtave e lirive të njeriut në sistemin totalitarist duke kërkuar ndryshim brenda sistemit, ka qenë i dyzuar me një paqartësi të dukshme. Po nga një optikë tjetër herë të qartë e herë të turbulltë  në dy dekadat e demokracisë është i shqetësuar dhe angazhuar, herë sheh dritë, herë mjegullnajë, herë dhunë herë demokraci dhe liri me tepricë të cilat i shpreh lirshëm, pa kujtuar nenin 55. Poeti i shquar, i përveçëm, Xhevahir Spahiu duke vlerësuar poezinë e Halitit, do të thoshte: ” Dhuna e burgos lirinë, Faslli Haliti e zhburgos lirinë”. Një ndër mjetet më të rëndësishme të poezisë së tij është aplikimi i ironikes,  satirës dhe groteskut..

4

Liria krijuese në mbretërimin e socrealizmit ka qenë e kufizuar nga vijave të bardha ideologjike. Mbi kokat e krijuesve si shpatë e Demokleut qëndronte Neni 55. Këtë autori e dinte dhe  e mbante vëth në vesh. Por ja që pasioni i vrullshëm e tradhton.  Nga dufi për të kritikuar  burokratizmin shkruan poemën “Dielli dhe rrëkerat”. Nuk i vë fre fantazisë. Kalon muret ideologjike dhe godet ashpër poetikisht “rrëkerat” burokratike që bëjnë të pikojë çatia e shtëpisë së heroit dramatiko-lirik të poemës, çatia e njeriut të thjeshtë, fshatarit, punëtorit dhe nëpunësit të vogël. Por kjo është dukja në sipërfaqe. Prapa saj shikoj një simbolikë shumëdimensionale. Burokracia është futur thellë në shtëpinë e madhe të piramidës së pushtetit që ndërtoi Enveri me Partinë. Ajo pikon pikë-pikë. Semantika e togfjalëshit “më pikon çatia” e çon mendjen e lexuesit elitar, gjer te çatia e shtëpisë së madhe, e cila është ndërtuar keq! Burokratizmi po e shkatërron ashtu si ajo pika e çatisë “Pi- / kë, pi- / kë!…”, siç thotë vargu i tij i ndarë në rrokje, i thyer, sfidues i rregullave strikte.

5 

Në këto momente të procesit krijues, si një engjëll mbrojtës i vjen në ndihmë  autocensura e bukur,  paçka se kishte lindur nga dhuna e tmerrshme e sistemit piramidal të censurës vrasëse të lirisë krijuese. Poetit i duhej të shpikte metaforën aliazh të diellit “Enver-Parti” si simbol të dritës!…  Që t’i jepte të kuptonte Diktatorit të Madh që të tjerët e kanë fajin që pikon çatia. Të tjerët e kanë fajin që burokratizmi po gërryen piramidën e shtetit  socialist, paçka se unë flas për shtëpinë time qaramane e sentimentale. Dhe i drejtohet Enverit e Partisë, familjarisht me gruan dhe fëmijët: “ Mos rrini fare të menduar! / Ne për ju flemë nën ujë, /  Ne për ju flemë në dyshekë akujsh, / Ne për ju flemë edhe në çarçaf borërash mbuluar!”. Në nënshtresat semantike të  tekstit poetik lexoj se, bashkë me autorin kështu ligjëron edhe një pjesë e familjes së madhe shqiptare. Dhe vazhdon më poshtë me fjalën “Ne”, përtej familjes. Është zëri i atyre që vuanin burokratizmin e korrupsionin, një zë ironik:  ”Ne për shokun Lili na vjen keq  / (Shefin e strehimit) / Ne për shokun Koli na vjen keq / (Kryetarin e Këshillit) Në pallatin e ri që sapo mbaroi / Nuk na caktoi ne / Nuk caktoi traktoristin Qazim Gjoni, / Nuk caktoi elektriçistin Met Myzeqari / Nuk caktoi arkitektin Koço Mina, / Por soj – / e, / soro-llopin e tij… / Që lanë shtëpitë në fshat / Dhe ikën në qytet  / Të parët morën hyrje në pallat!”. Prapa fjalëve e togfjalëve poetike, në shtresat polisemantike ironia dhe satira godet. Censorët  ngrenë veshët e mprehin armët. Marifetet artistike dhe veglat e artit të kohës eterne, që është kohë e letërsisë natyrore, nuk pinë ujë kësaj here, kur në raste të tjera nuk ishin vënë re në ca poezi liberale të tij që kishin kaluar vijat e bardha. Poema “Dielli dhe rrëkerat” u burgos. Autori u dënua të punonte me kooperativistët e Myzeqesë, të “zinte mend”, si thotë me shpoti Urtaku.

6

Nga polisemantike tropologjike e tekstit poetik shquaj pa lente se  autori shfaqet edhe i ndërgjegjshëm edhe i pandërgjegjshëm. Besonte se Enveri me Partinë ishin “mjekët” që mund ta shëronin këtë sëmundje të rrezikshme. Mirëpo poeti liberal Faslli sfidon poetin e ideologjizuar Faslli. Prapa të dukshmes, perceptoj dhe ndjej ironinë dhe satirën pikërisht ndaj Enverit dhe Partisë. Ishin ato që krijuan burokratizmin, ishte shteti i tyre “demokratik” i burokratizuar, ishte çatia e shtëpisë së poetit dhe çatia e shtëpisë së Shqipërisë që pikonte: “Dy re në qiell / Ajo vu lotët,  / Dy re në qiell / Ajo vu me të madhe”… Nga sytë e tavanit tim, ( të tavanit të shtëpisë së Nënës Shqipëri, M.P.) / rrjedhin lot gjerbësh vu, vu, / Vu, vu, / Rrjedhin natë e ditë, / Rrjedhin me të madhe / Rrjedhin / Pi- / kë, / pi- / kë! “.

7

Kjo poemë edhe me subjekt edhe sintetike, është ndër më të fuqishmet e poemave të tij, më të guximshmet që përcjell mesazhe tronditëse, super-realiste që sfidonin “realitetin e shndritshëm socialist”, pseudodrejtësinë, pseudobarazinë dhe pseudodemokracinë. Poeti pasi e paraqet lakuriq, me detaje të vërtetën, me vargje dramatike, retorike e sarkastike, ironizon edhe s i m b o l i n “Parti-Enver”. Ja disa vargje: “Urdhër! / Me grushtin e klasës punëtore / Thyejani dhëmbët burokracisë! / Thyejani dhëmbët shokut Koli / Shokut Lili!”  Dhe vë në gojën e klasës vargjet: “Po ua thyejmë, / por / Na duhen gurë, / Makinat në gurore u vonuan.” Ironia nuk të bën për të qeshur. Poeti e ndjen riskun. Autocensura lëviz brenda vetes dhe vë në gojën e klasës vargje të tjerë: ”Po i murosim dhëmbët tuaj”,- u drejtohet burokratëve. “Ne s’mund ta lemë me duar nën gjerbë / Enverin / Partinë /  Ne i kemi piketa duart e tyre, / piketa ku duhet të hapim themele / Piketa ku duhet të ngremë çatira. / Partia, /  Enveri / zgjuar rrijnë?! / Dhe vënë dorën aty ku pikon, / Dhe s’ka gjerbë që s’e dijnë ?!” Vini re vargun e fundit: me ekuivokë, dykuptimore, me trope. Po ndryshe e kupton Diktatori. Ndryshe e kuptojnë censorët. Kompromisi i heshtur ndodh. Poeti i shpëton burgut të tmerrshëm të Burrelit. Por jo baltave të Myzeqesë. Poeti e ka bërë kompromisin më përpara, kompromisin artistik,ikht e ka bwrw kompromisin mw pwrparan, / Dhe s’ midis qëndrimit kritik të autorit me  ideologjinë enveriste, një  bashkëjetesë ku sapo godet në rrënjë të keqen, ndryshimin e shikon brenda sistemit, e kërkon pikërisht nga ata që e ngritën ngrehinën e burokratizmit.. Megjithatë poema e tronditi Diktatorin e Madh dhe regjimin e tij diktatorial.

8

U ndala gjatë te analiza e kësaj poeme, për të dhënë më të plotë kompleksitetin e  raportit të poetit me realitetin, një raport i frikshëm nën diktataturë që shfaqet edhe në shumë poezi të tjera në tema, motive e variacione të ndryshme e të larmishme, siç janë edhe poezitë:  “N j e r i u me k o b u re”, 1972, Nëntori. “T r e m b j e” (ose Njeriu i zi, M.P.) 1972, Drita. “L a k u r i q i ” 1987, Drita etj.. Ndërsa nga poezitë e shkruara në kohën e demokracisë raporti i poetit me realilitetin ka një qasje kritike tjetër, në sensin e zhvillimit dhe të progresit. Krahas këtij vizioni të qartë, nuk mungojnë edhe poezitë e turbullta e të errëta, në çaste dëshpërimi e hutimi. Edhe në këtë  periudhë të krijimtarisë së tij poeti është i dyzuar. Brenda tij jeton jo më frika, as mungesa e lirisë. Liria është  e garantuar dhe me tepri. Në subkoshiencë, dyluftimi me veten krijuese, zhvillohet midis ëndrrës për demokraci më të përsosur dhe shpresës së mjegulluar. Poeti është i ndjeshëm. ngazëllen për dukuritë pozitive, por trishtohet, zemërohet, humbet edhe toruan kur e shikon zi realitetin për shkak të mospastrimit të ndërgjegjes nga koha e mbretërimit të socrealizmit (Duhet kohë për të gjithë, të bëhet i plotë katarsësi) Në ndonjë moment humbet dritën, nuk  sheh as në fundin e tunelit, është krejt i hutuar, i mjegulluar, pa shpresë: “Sot / Dashuria / S’më shpëton dot / S’më shpëton trimëria / S’më shpëton dot as vëllai / Nëna / Babai / Fëmija…/ Më shpëton vetëm vdekja …/ Vdekja / Shpëtimi im në çaste shah-mati / Guri i zi i vdekjes, i lëvizur me guxim / Lëvizja e zezë e gurit të zi, shpëtimi im!”, poezia “S h p ë t i m i “ 1995, Aks. Ndërsa në poezinë “Çast kllapie” 1992, Zëri i Rinisë, lëvizjet e reja i sheh kaotike, me pak, fare pak dritë, megjithatë  në këtë “tymnajë”  ai sheh të dashurën e tij, çka tregon se autori nuk shikon vetëm errësirë, kur sapo kish ndodhur ndryshimi i madh. Kurse në poezinë “Greva” 1994, autori  ka futur në grevë, njerëzit,  nuset, të vdekurit dhe bletët: “Lulishtet pa lule / Sektori i blerimit pa blerim”… Poezia mbyllet me vargjet kumt: ”Lulet i duam / Të lulishteve shqiptare / S’duam lule të dërguara / Si ndihma humanitare…” etj. Siç shihet raporti i poetit me jetën është i veçantë, kompleks, origjinal. Njeriu me kulturë me dije e shije siç do të thoshte Konica, nuk mund t’i thotë poetit pse shkruan kështu apo ashtu.. I tillë është ai, kompleks, vetvetja, me profil poetik të spikatur.

9

Poezia e tij është sa e veçantë e konkrete, aq e larmishme dhe e begatë në motive, tema, mendime, ide filozofike dhe në mesazhe, një pjesë e të cilave çlirojnë energji pozitive dhe  japin kënaqësi estetike të ndryshme. Në një varg poetik thuhet “dashuroj dashurinë, urrej urrejtjen”. Është kredoja e tij poetike, thelbi i heroit liriko-dramatik. Shpërfaqet vizioni dhe koncepti i tij për të bukurën, duke fshikulluar të shëmtuarën. Poezia e Faslliut është thirrje për më shumë demokraci, më shumë drejtësi, më shumë përkushtim që njeriu të jetojë më mirë dhe të jetë më i gëzuar. Këtë  e gjen në poezitë e tij  më cilësore.

Profili i veçantë i poetit shfaqet që në  preferencën e v a r g u t  të  l i r ë. Nuk ishte zgjedhje për modë siç bënë shumë poetë në gjysmën e dytë të viteve gjashtëdhjetë dhe fillimviti shtatëdhjetë. Strukturimi i poezive me varg të lirë nga Faslliu, ishte jashtë rutinës,stereotipisë; ishte nevojë e brendshme për t’u shprehur lirshëm poetikisht, si në shestim ashtu edhe në formësim të poezisë. Vargu ndërtohet pa ndonjë rregull të caktuar: me shumë fjalë, me një tog fjalësh, me një fjalë, me një fjalë të ndarë në rrokje, me një zanore; me vargje të thyer, të lirë, të rregullta, me rrimë e pa rrimë,  me një ritëm të brendshëm të dukshëm e të padukshëm. Kjo formë poetike përmban struktura të larmishme. Ky shestim dhe formësim poetik  jo për ekstravagancë, manierë, as për të çuditur të tjerët, por për të theksuar emocionin dhe mendimin, tonalitetin, tingëllimin dhe kolorin gjuhësor, është ndër element e veçantë të formës çka  poeti Haliti nuk ngjet me askënd. Poeti Moikom Zeqo do të thoshte: “Faslli Haliti paraqitet me atributet e origjinalitetit të tij të patjetërsueshëm”. Edhe nëse ka ndonjë ndikim në konceptim po edhe në strukturë nga poezia e Janis Ricos, kjo ka ardhur  e natyrshme, sa është bërë pjesë e ndërgjegjes krijuese të tij, sidomos në poezinë me subjekt dhe në atë me personazhe që ia ka sugjeruar vetë realiteti shqiptar, i cili ka qenë objekt i vështrimit të tij poetik kritik. Kjo mënyrë të shprehuri poetike, shpirtëzon personazhet dhe bëmat e tyre, tipat e karakteret, ngjarjet dhe situatat. Struktura e poezisë së Halitit mundëson krijimin e poezive me një thjeshtësi të çuditshme, me konkretësi,  racionalitet dhe emocinalitet. Burimi është fusha e formave të jetës dhe natyrës, me të cilën poeti ka një marrëdhënie specifike për shkak të njohjes së thellë të realitetit të ditës, të shqetësimeve, gëzimeve, hidhërimeve, dhimbjeve e vuajtjeve të njerëzve ku mprehet qëndrimi kritik i autorit, begatohet poezia me elemente të satirës, ironisë, groteskut; me veçoritë e bëmat e çdo personazhi, me detajet që janë specifike për secilin, siç i ka zbuluar dhe shprehur poetikisht autori ku spikat origjinaliteti dhe personalja poetike e tij.

10

Shumë autorë vetëproklamohen se janë vetvetja, janë të veçantë. E thonë  me fjalë të p ë r g j i t h s h m e. Madje edhe ata që kanë folur ose shkruar për ta, gjykojnë me amatorizëm, pa arritur të përcaktojnë se cilat janë elementet e veçantë të poezisë së tij, origjinaliteti dhe un-i krijues etj. Një akademik në një intervistë  për poetin e shquar Ali Asllani pyetjes së gazetares se cila është e veçanta e poetit, iu përgjigj: ”E veçanta e tij është se këndonte me zemër”( ! ). Kjo nuk është përgjigje akademiku, të gjithë  poetët këndojnë me zemër. Edhe Faslli Haliti këndon me zemër e me mendje, e veçanta  tek ai shfaqet që në përzgjedhjen e temës dhe në shprehjen artistike të  saj, sipas pikëvështrimit të tij poetik të lirë,  të shestimit të poezisë ndryshe nga të tjerët, ndryshe edhe nga formësimi artistik që te struktura, vargu, ritmi, te aplikimi i mjeteve shprehëse figurative sipas natyrës së poezisë lirike apo dramatike, liriko-dramatike, dramatiko satirike. Faslliu si vëzhgues i mprehtë i dukurive dhe njohës i njeriut në rrethana e marrëdhënie të ndryshme, duke qenë i prirur kah konkretja, nga ajo që është e prekshme, e dallueshme dhe e veçantë te çdo njeri, dukuri, ngjarje, subjekt, episod, personazh, mendim apo ide, nuk e ka të vështirë këtë ta përkthejë me gjuhën poetike sipas  personales artistike të tij.

11

Si qytetar dhe poet Haliti respekton lirinë brenda dyzimit të vetvetes, ndërsa në strukturimin  e poezive respekton lirinë krijuese  çliruar nga  kufizimet e ndryshme metrike. Poezinë e formëson ashtu si e kërkon vetë tema, motivi apo frymëzimi, ai shkruan poezi me struktura të ndryshme, klasike, realiste, lirike e romantike, epiko- groteske, jo krejtësisht si struktura të pastra, port edhe të përziera. Një vend të veçantë zë poezia me subjekt dhe me personazhe; poezia e ideve dhe mendimeve, e situatave dhe ngjarjeve, gërshetuar me elemente realiste, fantaziste, me metafora e simbole, por edhe me detaje dhe trope. Siç shihet  tipologjia e poezisë së Halitit është e larmishme dhe shumëdimensionale.

Do të ndalem te stili, si një ndër përbërësit më përcaktues të origjinalitetit të spikatur të tij, i cili  është i larmishëm, i thjeshtë, i shtruar dhe  i përmbajtur, po herë-herë edhe dinamik e shpërthyes në situata e ngjarje të ndryshme. Përgjithësisht stili poetik i autorit shfaqen në të gjitha dimensionet e tij, jo vetëm me një pastërti e thjeshtësi njëdimensionale. Brenda të njëjtës poezi apo poemë, kemi variacione stilesh të autorit, alternime të ritmit, temporitmit, shpërthimeve dramatike poetike dhe të momenteve të qeta, ku stili është i tillë. Nuk e kërkon stilin autori, ai vjen vetvetiu. Nuk e kërkon as figurën, as formën, as metaforën, simbolin apo mjete të tjera shprehëse, gjithçka vjen nga marrëdhënia e përfytyrimit me realitetin që do ta quaja refleksibilitet poetik, që është i veçantë te poezia e Faslli Halitit. Kjo sfidon stilin retorik, estetizant dhe të fryrë. Kjo vlerë gjendet në poezinë më të arritura të tij, e cila është minorancë. Krahas vlerave në disa poezi të tjera që edhe mund të mos ishin përfshirë në botime, shfaqen edhe dukuri të  stilit me vlera të kufizuara, retorik, i zakonshëm, prozaik dhe  i thjeshtëzuar etj,.  Kjo jovlerë nuk zbeh vlerat e stilit të tij në poezitë më me vlera në 18 librat poetik. Vlera e një poeti përcaktohet nga poezitë më cilësore, edhe nëse janë të pakta. Mund të shkruash shumë libra, edhe tetëdhjetë siç kanë deklaruar ca poetucë belulistë dhe, që e fusin veten në poetët elitarë, kur është e diskutueshme janë apo nuk janë poetë. Poeti Haliti duke pasur parasysh poezinë më të mirë të tij,- është zë i veçantë në  poezinë shqipe.

12

Ja disa prej poezive më me vlera. ( Duhej të këndoja i pari, e di) :  “E kam hekurudhën te dera e shtëpisë / Duhej të këndoja i pari, e di. / Nuk këndova , /  Isha i mpirë, i hutuar,  / Isha si dhëndëri në dasmën e tij / Si dhëndëri që pret e përcjell, / Ndërsa të tjerët këndojnë, kërcejnë, /  Ai në qoshe, i lumtur rri. / Duhej të këndoja i pari, e di”.  P o e z i a (Retë) “Retë / Si kope buajsh / Ikin në Veri, / Ikin në Jug, / Duke pëllitur me zë bubullimash. / Vjeshta, si bareshë bionde, / I fishkëllen me shkopinj vetëtimash”. Ndërsa nga poezia (Nëna) veçojmë: … “Po ti, ike moj nënë, / Ç’pate për të thënë i the të gjitha…/ Kam dhe unë diçka për të thënë: / Nëse njeriu s’u ngopka me jetë / Fëmija nuk ngopet me nënë”. Një poezi tjetër brilante: “Ai pret të fryjë era / Jo që të zhvishen pemët, / Jo që të shkunden gjethet e verdha, / por që të zhvesh xhaketën, / T’i duket pas brezit, koburja. / Ai pret të vijë pranvera, / Jo që të mbjell e të korrë, / Por që të zhvesh xhaketën, / Ti duket pas brezit / Koburja”. (Njeriu me kobure).  Nga poema (Thellësi) do shkëpus disa vargje: “Dikush i fyen ditët tona…. / Urrejtjes / S’i jap as gishtin / Dashurisë i fus krahun, / Puthem me dashuri me dashurinë, / Shëtis gjithë dashuri me dashurinë, / Hahem dhëmbë për dhëmbë me hakmarrjen, / Me urrejtjen / Me mërinë…”. Ndërsa poezinë (Lisi)  ia kushton Kadaresë. “ Me / T’u bërë, / Lis,  / Qindra, / Mijëra gozhdë/ Tentuan të të thanin. / T’i ua kalbe gozhdët më në fund…”. Një poezi tjetër sipas Linkolnit:“Sa s’dua / Të jem / Skllav, / Aq s’dua të jem bos, / Miliarder, sheik, zotëri. / Kështu të kuptoj unë  Ty, D e m o k r a c i”.

Janë të shumta e të larmishme poezitë që mund të përzgjidhen si më përfaqësuese të vlerave të poetit Haliti. Përzgjedhja e përgatitur nga Zeqo ka vlera, por nuk e përfaqëson tërë poezinë më të mirë të tij. Ka ca poezi të tjera me vlera më të larta se një pjesë që janë përfshirë në këtë përmbledhje. Poeti Ndoc Gjetja thoshte se kam botuar shtatë libra me poezi, gjykomëni vetëm nga poezitë e zgjedhura në librin e fundit. Sipas kësaj kuptimësie dhe thënies së Konicës se kritika është gjykimi i vlerave të librit, poezinë e Faslli Halitit e kam gjykuar nga poezia më cilësore e tij, më përfaqësuese e vlerave të librave poetikë.

 13

Si konkluzë: Faslli Haliti është poet me një profil artistik  të veçantë  që ngjet vetëm me vetveten. Ai këndon me zërin e tij, vështron realitetin me syrin e piktorit dhe të poetit, i shpreh emocionet, mendimet dhe idetë si reflektim i realitetit aktual të ditës dhe i formëson poezitë i çliruar nga trysnitë, duke i strukturuar me origjinalitet. Nuk është mjeshtër i madh, në kuptimin e përsosjes së poezisë, por është mjeshtër i të qenët origjinal, vetvetja. Lasgushi thoshte: “Nuk ka poet të madh apo poet të vogël, është apo nuk është poet?!”. Faslli Haliti është poet. Poet  i veçantë, origjinal, vetvetja. Këndon me zërin e tij.

ATTILIO BERTOLUCCI
1911 – 2000

Attilio Bertolucci (San Prospero Parmense, 18 nëntor 1911 – Romë, 14 qershor 2000) ishte poet italian, babai i regjisorëve Bernardo Bertolucci dhe Giuseppe Bertolucci.
Poezia e Bertolucci është e thjeshtë dhe komplekse në mënyrën e vet. Vetëdija e tij për përshkrimin dhe historinë e ka sjellë natyrshëm që ai të shmangë lirinë intensive të poezisë së pastër dhe hermetike për t’u kthyer në vend të një gjuhe poetike të kuptueshme dhe të tregimit në vargje. Prodhimi, i cili fillon më 1929, përfshin koleksione poetike, një roman familjar në vargje, prozë, përkthime të autorëve anglezë dhe francezë si William Wordsworth dhe Charles Baudelaire. Një intelektual në dispozicion, i cili ishte poet, përkthyes, kritik, skenarist, krijues dokumentar, por figura qendrore dhe vendimtare e tij mbetet ajo e një poeti, siç e ka njohur përfundimisht kritika bashkëkohore.

TRËNDAFILI I BARDHË

Do të këpus për ty
Trëndafilin e fundit të kopshtit,
trëndafilin e bardhë që çel
në mjegullat e para.
Bletët lakmuese e vizituan
deri dje,
por është ende kaq i ëmbël
sa të dridhëron.
Është një portret për ty prej tridhjetë vitesh,
pak i harruar, siç do të jesh ti atëherë.

Përktheu: Faslli Haliti

VENDI I DIMRIT

Çfarë dielli del pas dëborës
dhe retë ngjyrosen me të kuqe
si skllave: dëborë mbi çatitë
një skuqje do të përskuqë faqen e princeshës.
Ngrihet një erë të lehtë
dhe shuan ujin që po përgjumej,
me zërin e bariut të përgjumur;
dalin vajzat me shallet,
duke llamburitur sytë e zinj,
dhe papritmas ata drejtojnë majat nga thembrrat
të ngjashme me zogjtë që ngrihen në fluturim.
Dhe ciganët rrëmbejnë djemtë.

MERRMË ME VETE

Merrmë me vete në mëngjesin e gjallë
veshkat e thyera syri i zgjuar i mbështetur
në ijën tënde prej gruaje që ecën
ashtu si e bën dashuri,

janë ditët e fundit të dimrit
që na lajnë duart dhe oxhakët
që tymosin më shumë sesa ka nevojë
një sezon kaq i butë,

por le të shkojnë në ferr
ekonomi dhe seriozitet,
konsumohen rezervat
e qytetit dhe të kombit

nëse qielli duke u turbulluar, dhe pastaj
duke u pastruar për një diell më të fortë,
ne do të gjendemi atje
ku jeta dhe vdekja kanë një ndalesë,

shkëndijon në mesditë, llamarina
që tashmë është e kaltër
pa mbetje dhe përsipër
zogj të qetë ecin s’fluturojnë.

Përktheu: Faslli Haliti

Berlin, fror 2019

1.
Paqja ndër shekuj do të ketë formulë, prapahije, aktorë e parime të ndryshme dhe, natyrisht, fitimtarë e humbës të saj.

Dëgjoj shpesh shefin e serbëve, Vuçiq, tek thotë: do bëjmë paqe me shqiptarë për 100 vjet. Ndonjëherë, në shestimet fantazmagorike, shfaqet më fin, i mëshirshëm e pajtestar dhe i fal paqes edhe 100 të tjerë.

E me vete thoshja: përse ky nuk shprehet, qoftë dhe si takt diplomatik, me fjalët “paqe të përhershme”?

2.
Kultshkrimtarin e ekziluar frëng, Houellebecq, (romani “Nënshtrimi”) e sëmbon një dhimbje: qytetnia e shplarë që ka braktisur gurrën e vet. Ndaj dhe, pledon kthimin në vlerat e vjetra konservative. Të kulturës së kulluar kur “Pater familias” siguronte bukën e Zonja edukatën dhe, që këtej, ka një fjalë gjithë pezm për gjermanët. Askush më shumë se ata, revoltohet ai, nuk i është dorëzuar prirjes së shfytyrimit vullnetar.

Në librin e tij nguctar, “Gjermania po vetëzhbëhet”, Thilo Sarrazin (ashtu si Oriana Fallaci me “Eurabinë”), do të shprehte qysh para tij drojën nga shpërbërja identitare e Europës. Dhe fajin do t’a gjejë krejt lehtësisht: idiotizimi i saj vjen nga turko-arabët inferiorë që godasin sistemin social, rëgjojnë inteligjencën dhe, me shoqëritë e getoizuara paralele, shprishin Leit-kulturën gjermane…

Anipse nuk bën retorikë lufte, diku në shënimet përmbyllëse thotë:”…ne nuk e dimë se ç’luftëra do zhvillohen në të ardhmen…”! Por se ato do ndodhin, ai s’ka as më të voglin dyshim.

Ndoshta kësaj here, si do të deshte Houellebecq, ajo do ishte një e totale: një rezistencë mbarëeuropiane kundër shndërrimit të saj në defekt natyre. E kjo dmth. pa familje, pa përtrirje, pa energji sociale e pa ardhmëri kulture që zvetnohet vazhdimisht.

Sepse, si për t’i dalë zot, August Everding (lexuar te “Matanë Brukselit”), do të shkruaj: më shumë se gjeografi heterogjene – Europa është kulturë.

3.
Mirëpo nëse të tjerë, kaq dijemëdhenj, nuk e përceptojnë dot kur dhe ç’luftëra do zhvillohen në motlargëtat që vijnë, një prijës politik i zvargur diku poshtë, në Ballkanin e zymtë, rreket të parashohë: edhe pragun e tyre edhe kundërshtarët në logbetejë.

Dhe nuk është yshtje, vegim a frikë. Është testament i vulosur në alfabetin e krimit. E pra, ja skena e njohur në fushëluftë, në art dhe epos: sërish fusha e mëllenjave dhe sërish shqiptarët, këta armiq të përjetshëm. Armiq – për dashurinë ndaj Dhéut të tyre dhe armiq – për të drejtën hyjnore të kësaj dashurie të përgjakur.

I munduar në kërkim të një përskajimi, pyesja: ç’është kjo paqe e përkohshme. Me afat. Orë e kurdisur…Pastaj, njëj pasdite të bukur mesdimnore, do t’më ndihte mikja e shkrimtarja e nderuar Eva Gjoni. Formulimi i saj do ishte i saktë deri në ligjshmëri historie.

Dhe Ajo më shkroi: zotni, kjo nuk s’është tjetër veçse armpushim!

I gjatë 100 vjet!

R. K.

Në Javën nr. 22 me 1 shtator këndova një kritikë mbi përkthimin e Vorrevet të Foscolo-s që ka bêrë Z. E. Koliqi. Kritiku êshtë Z. Ve-Ri. Dhe ja seç këndojmë shkurtazi në këtë kritikë:
I. E. Koliqin e kanë lavduar për veprat dhe përkthimet e tija njerëz më kompetenta se vetë kritiku, prandaj atij nuk i mbetet barra të bënjë lëvdata “à propos” (duket se në frëngjishtet çalon pakëz kritiku i ynë!)
II. E. Koliqit s’i mungojnë ca cilësíra, që “kanë m’u përmirësue me kohë; prodhon mjaft dhe âsht’ i pajosun me nji vullnet të hekurtë : cilësíra që nuk lypset t’i mungojnë nji artisti” (se po s’prodhoi mjaft dhe s’pati një vullnet të hekurt, atij meazalla se munt t’i thomi artist, qoftë dhe vetë Danteja, për të përmêndun nji sa p.sh.)!
III. Vetëm se, mjerisht për tê, E. Koliqi sot për sot “ende s’ka mrrî në nji pjekuni intelektuale që të meritojë emnin e nji shkrimtari e të hyjë në kategorín’ e atyneve të pakëve që sot u ndîhet emni”. A dëgjove ti, këndonjës i dashur? E. Koliqin nuk do t’a quajmë kështu e tutje shkrimtar, dhe në kemi gabuar t’a thërresim të këtillë gjer tani. Më parë duhet të marrë njê herë diplomën e “pjekunís’ intelektuale” nga Z. Ve-Ri, të shkruajë e të përkthejë ca vepra që ky t’i gjykojë të mjafta për t’i dhënë titullin e shkrimtarit dhe më në funt t’i shënojë dhe shkallën e radhën q’ i përket…
IV. Kritiku ësht’ i bindur se “shumica e admiruesvet” të Koliqit do t’a quajnë “të marrë” për këto gjykime.
V. Kritiku pyet: “A ka nxjerrë Z. Koliqi në sheshë nji përkthim të mirë artistik?” Jo more! Ç’ kërkon arti tek ay i humbur? Të pakën kështu na siguron Ve-Ri. I cili Vorret i quan “nji gjâ kaotike, të zgjidhun e të gjymtuem”
VI. Vargun 6 të Karmit Koliqi e ka përkthyer keq, dhe që të bindeni, Z. Ve-Ri ju porosít t’a krahasoni me përkthimin e Zit Andrea Varfi. Gjithashtu liksht janë përkthyer dhe vargjet 17, 25, 26, 70 (kr. A. Varfi), 73, 140, 159, 250 (kr. A. Varfi) e 279.
Këto thotë Z. Ve-Ri mbi Koliqin. Sa për mua, unë me Koliqin nuk do të kem punë fare këtu. Unë s’kuptonj nga poezíja. Unë diç marr vesh vetëm nga gjuha shqipe, se gjuhët e huaja që s’na hyjnë apo na hyjnë tepër pak dhe tërthorazi në punë këtu, s’po i zêmë në gojë. Dhe çfarëdo shkrimi letrar: prozë, poezí, kritikë, shkruar në gjuhë shqipe me gabime ortografíje, gramatike a sintakse e hedh patjetër në kosh të plehrave. Këtê do të meritonte dhe kritika e Zit Ve-Ri. Mirëpo që t’a marrin vesh si ay vetë ashtu edhe shokët e tij e drejtorët e organeve që botojnë shkrime të këtilla, nganjëherë ay veprim duhet bërë me një farë ceremoníje duke treguar arsyet, të pakën ato më kryesoret. Ja, atë po bënj dhe unë këtu me këtë errata-corrige.

Po e nisim punën nga gabimet ortografíke, duke treguar vetëm ato për të cilat të gjithë shkrimtarët e mirë të shqipes janë në një mëndje. Po ndjekim kritikën e Ve-Rit dhe gabimet po i dallojmë me numra të shtuar e trajtën e drejtë me gërma italike pas një shênjë barazimi. Ja, kështu:
Gabime ortografíke: 1. ma parshëm = mâparshëm, 2. pa lodhshëm = palodhshëm, 3. penda = pênda, 4. po i sjellë = po i siell, 5. mburje = mburrje, 6. arritë = arrijtë, 7. kategorin = kategorín-riën-rinë, 8. nji shkrimtarë = nji shkrimtar, 9. mâ naltë = mâ nalt, 10. dot mbetet = do të… 11. shkrujta = shkruejta, shkrova, 12. sheshë = shesh, 13. i dejë = i dêjë = i denjë, 14. me vu = me vû, 15. parasyësh = para sŷsh(ë) a sysh(ë), 16. qellim = qëllim, 17. në qoft = në qoftë, 18. shtyen = shtŷn, 19. neglixhencë = negligjencë, 20. me mujt = me mujtë, 21. gjymonte = gjëmonte, 22. largë (adv.) = larg, 23. ai vet = ai vetë, 24. mos përkthim = mospërkthim.
Gabim gramatike: 1. që të bajë un (verbi bajtun = bartun = mbajtur) = që të bâj un (verbi bâmë = bërë), 2. un shprehë = un shpreh, 3. do t’iu lutesha = do t’u lutesha, 4. gjâ të gjymtuem = … të gjymtueme, 5. eksperiencës tij = … së tij, 6. analizë të mbaruem = … të mbarueme, 7. ajo na bânë = … na bân, 8. vargun në të cilën = … në të cilin, 9. nji përkthim të cilën, … e cila = … të cilin … i cili, 10. në (vargun) 26 e përkthyeme = … të përkthyem, 11. ky i fundit âsht’ nji folje transitiv aktif (bukkkurí! dhe s’ka nevojë për qërtim…).
Gabim sintakse: 1. “me kuptue me leximin” = … nga leximi; 2. “ka përkthye I Sepolcri paralajmue me bujë të madhe dh’ e pajosun…” = … dhe pajosun…; 3. “ata që mundet” = ata që munden; 4. vargun 6…. Z. Koliqi përkthen kështu” = … e përkthen; 5. “në vargun 73… e përkthen” = vargun 73… e përkthen; 6. do t’ ishte shumë mâ mirë… nji përkthim në prozë, me qëllim vulgarizimi, se nji gjá të tillë”; 7. “Gjâja, mandej, mâ e çudítshme, dhe që më shtyën me besue patjetër, âsht’ ajo që Z. e tij nuk e ka kuptue mirë origjinalin, nuk âsht’ imedezimue me estrin e Ugo-s, të shkaktueme nga përkthimi arbitral në shumë vende”. Këto dy frazat e funtme le të përpiqet këndonjësi t’i analizojë e t’i qërtojë e t’i kuptojë vetë, po mundi, dhe Auktori le të “konsultohet me ndonji koleg mâ kompetent” se si t’a shprehë mendimin e tij që ka dashur të na shfaqë me këto fjalí “kaotike”, e gjithashtu për perjudhën e katërt t’artikullit të tij që nis “Në këto mendime që po shpreh mbi Z. Koliqi…” e që këtu, për të mbajtur numrin e gabimevet në radhë të shtuar, duhet t’a shënojmë me 8.
Gabime semantike: 1. “gjuhës s’onë embrionale” = me fjalë të huaj do të thosh rudimentale, dhe shqip të palavrueme; 2. à propos = à ce propos ka dashur të thotë atje ku e ka përdorur po frëngjishtja êshtë gjuhë e huaj, të cilën i bir’ i botës s’ësht’ i detyruar t’a díjë më mirë nga të tijën; 3. “Ka gabue taktikë”? Po, ju lutem, çë pune na paska taktika në njê hartim letrar? Më duket se keni dashur të thoni methudhë! Kjo munt të shkojë ndofta; 4. “Përligjue” nuk do të thotë justifikue; për këtê kemi ligjuar dhe larë, shkarkuar, lehtësuar fajin, barrën; 5. “Arbitral” êshtë përdorur për arbitrar, e në vafshim pas gjuhëvet të huaja nga të cilat i marrim hua këto fjalë, njëra me tjetrën kanë kuptime krejt të ndryshme; 6. T’u konsultonte” = t’u kshillonte, të kshillohej me…, të pyeste… thonë shqip ; po as frëngjisht apo italisht fjala e kritikut t’onë s’ka atë kuptim q’ay ka dashur t’i japë n’atë trajtë!
Tashti po ju them me dorë në zêmër se u lodha. Është për të zënë leshrat me duar kur sheh njeriu foshnja të këtilla të dalin para botës si kritikë të një vepre poetike në çfardo gjuhe dhe hartuar e përkthyer prej kujtdo qoftë. Kur them foshnja dua të them, natyrisht, në fushën e kulturës gjuhsore e letrare, se për vërsë munt të jetë fare mirë një djalosh i pjekur si edhe një tatëlosh i thinjur.
Edhe një pikë është për të vênë ré në kritikën e… Ve-Rit : hiq citatat, në një faqe të vetme të Javës kam numuruar më shumë nga 50 (them pesëdhjetë!) fjalë të huaja, nga të cilat të pakën 40-ve mund t’u shpëtohej pa asnjë mundim as dëm. Dhe duhet shtuar që s’êshtë njê artikull politik, por letrar dhe… njê kritikë letrare bile!
Z. Ve-Ri, kritika është pun’ e rëndë shumë!
PROFESORI PEDANT
Gazeta “CIRKA”, Nr. 30, 9 shtator 1937

*Marrë nga vëllimi “Gjysmw shekulli me pendë në dorë”

KETU BIE SHI…

Sa herë ti ikën këtu bie shi
në çatinë e zemrës gjithnjë bie shi
nuk e kthen kokën në sy breron shi
në kopshtin e vogël lulëzon habi
këtu bie shi, bie shi, bie shi…

Një shenjë nga larg: këtu vetëtin
Ca fjalë nga larg – këtu bie shi
Troket në prag, kudo bie shi
Petalelagur çdo lule shpik magji
këtu bie shi, bie shi, bie shi…

Dal në rrugë dhe pse bie shi
hyj në klub ku mungon veç ti
një kitarë shkul gjoksin-dashuri
dikush në saks nxit notat në orgji
jasht bie shi, bie shi, bie shi…

Hesht në banak, porosis dhe pi
Ca kujtime-flakë më ngrohin gjithsesi
në pistën hënake – vallëzues të rinj…
-Sillna kamarier dy gota me shi
Me të kuqe vere t’i ngjyej tani!…
Jasht bie shi, bie shi, bie shi…

TRINITET

Në emër të Shiut
të Barit
dhe të Dashurisë së shenjtë
Amen!

* * *

Flutura e sapo lindur
E di se do jetojë 1000 sekonda
Dhe në këto njëmijë vjet me pajën e pjalmit
Do të fle mbi një lule
Pastaj kur ti vijë vdekja
në pajën e zjarrit
me dinjitetin e një letre dashurie
do digjet.

***

Nga kuletë e syrit ç’ monedha floriri muzikojnë te gjiri!
hop, thithka ndizet: gjarpër fakiri.

Lakuriq si loti në sheshin e syrit
pasqyrat e djemve me argjende shpirti.
Lakuriq si loti rrotullohesh, digjesh
rrëzëllin e tëra: diamant pa brigje.

PRES NATEN TE VIJ

Pres natën të vij
Ngaqë nata kalon nëpërmjet teje
Pres natën të vij.

Nata merr trajtën e trupit tënd
Di në cilët yje ta prek
E cilën vesë të pij.

Pres natën të vij.

Nëse vjen me hënë
Mbi hënë do të shtrij
Pres natën të vij.

Dhe kur nata vjen
Motër me rrufenë
Çdo të bëj e di…

S’ka rrufe që s’shuhet
Kur bën Dashuri.

***

Kam një takim me ty mbi një gjethe vjeshte ku qielli ka shkruar diçka me shi
Kam një takim me ty…
Çdo ditë kam një takim me ty dhe pse nuk vjen, kam një takim me ty.
Dhe pse nuk vjen, vijnë mëllenjat nën shi, kam një takim me ty.
Trenat ikin drejt një stacioni të ri…kam një takim me ty.
E di që ti s’vjen, të vdekurat dinë të fshihen, gjithsesi
Kam një takim me ty.

***

Buzë oqeanit bie borë:
është hapur çanta e postierit qiellor
Dhe unë lexoj gjithë letrat që vijnë nga Parajsa…
Po asnjë letër s’vjen nga ty
i ka mbetur postierit Zot te çanta…
do që ta lexojë përsëri…

***

Orëndreqësi plak e ndjen se do vdesë
Me pengun se s’bëri dot orën magjike
Të kthimit të kohës mbrapsht.

Kjo ndodhi veç një herë
Kur takoi Marien mes lulëkuqeve të ndezura:
Të shtrirë mes lulëkuqeve dashuroheshin
Me mijëra orë në kujtesë.

Mjeshtri plak kurdis dhe njëherë gjithë llojet e orëve
Pastaj shtrihet duke kurdisur zemrekun e lulëkuqeve
Të kthyera në orë…

NJE GRUA PREJ SHIU…

Takova një grua prej shiu e sapoavulluar nga gjoksi i një burri
Aromën e saj kish bari që mbiu, stuhinë e tij kish afshi që pruri
Një grua prej shiu e tejdukshme prej nurit.
Një grua prej shiu: flokët, gjymtyrët, gishtërinjtë, shikimi…
Prej shiu zemra dhe ëndrrat prej shiu
Unë isha thjesht: ylber i prerë me pamje njeriu.
I lindur nga shiu.

TESTAMENT

Nuk dua asgjë, asgjë nuk dua: merri muret, po jo dritaret
Merre kopshtin po jo zogun e kuq mbi kumbullën e lulëzuar
Veç tyre asgjë nuk dua.

Nuk dua asgjë, asgjë nuk dua: merre sixhadenë me sfinks
Orën e madhe me lavjerësin joshës si grua
Veç kohën kur të desha, ma lë mua.

Me murin merre dhe tablonë e Pikasos
Merre dhe pianon me tastierat si krua
Veç lotët në faqe lërmi mua.

Merre pishinën, “Jaguarin” e ri
Dhe rrugën me mozaik të shtruar
Veç kantinën me verë ma lë mua.

Merri të gjitha dhe pyllin e vogël
Lëndinën e ëndërrt mbështetur në panja
Lermë veç hënën që kërcen sa herë hapet shampanja.

Mos harro të më lësh dhe hapat e tua
Gishtërinjtë e dritës mbi tastierë
Dhe zemrën dhe zemrën patjetër e dua…

Veç kështu Testamenti ka vlerë…

***

Lotët e tua: sumbulla në këmishën e dashurisë
zjarri im: kravatë në kostum të dhëndërrisë.
Prit të t’i zbërthejë lotët këmishën ta hap
hiqma shpejt kravatën zjarrin të ta japë.

***

Ky mёngjes i bardhё: gushё sorkadheje kur lahet buzё ujvarёs
Rrezet hyjnё mes pyllit si shkollarёt nё orёn e poezisё
Tani pritet tё shfaqesh ti e natyra tё bёj “ah!”
e veza e bilbilit tё ri tё krisё…

GRUAJA QE PO PLAKET

Bëra skufe natën
zbukuruar me karfica e diamantë
për të joshur ëndrrat…

Burrat kanë harruar të më joshin.

Karficat e bizhutë e ditës i vë në shtrat: me to fle
dhurata të burrave të humbur
të përgjumur në një tjetër fole.

Gjithë inatin e kam me pasqyrën
Veç ajo më njeh…

Me bastunin tim kërcënoj sendet
Dhe sendet s’ma vënë veshin
Më torturojnë me kujtimet e tyre.

Gjithë inatin e kam me pasqyrën…

Te dritaret shkoj shpesh
Tek tre dritaret ngaqë janë harraqe
Ata s’ma shfaqin atë tjetrën në qelqe
Nuk janë si pasqyra: budallaqe…

…Veç ajo më njeh…

Edhe rruga nuk më jep të njohur
Fundja kaq e ka kujtesë e saj
Ndonjëherë unë i ngre dorën
Dhe pres: rruga të filloj të qaj.

Gjithë inatin e kam me pasqyrën
Veç ajo më njeh…

Qëllon shpesh një luleshitës
Shpërndan trëndafila derë më derë
Po unë diku mes natës dhe klithmës
Nxihem: diamant pa vlerë…

Gjithë inatin e kam me pasqyrën…
Nga dritaret mund të fluturoj
Nga pasqyra, jo…

TE SOLLA NJE PARFUM TE RI…

Të solla një parfum të ri nga një dru i rrallë rritur në një ishull të vetmuar
të solla një parfum të ri…
Zhvishu natyrshëm, pa turp,
trupi yt ka kohë që pret udhëtarin e largët
lëkurën tënde të tendosur një zjarr i brendshëm e ka kthyer në tambure…
Ky trup: elektricitet joshës, drithërim mëkati,
Magji-baticë nga shikimet epshorë të burrave.
Të solla një parfum të ri…

Ky parfum t’i lulëzon supet, krahët e gjatë, shpatullat e hajthme
Gjinjtë e vegjël t’i kthen në zogj (Cicërima, cicërima, cicërima
Dy zogj-cicëza, bëjnë rima)
Ky parfum vjen nga ishulli i vetmuar
nga një dru i famshëm afrodiziak: kthyer nga deti psherëtin, psherëtin…
Të solla një parfum nga druri i rrallë: ka për rrënjë Dashurinë.

Në këtë dru janë mbështetur gjithë dashuritë e ishullit
Gjithë gratë e lundërtarëve presin kthimin aty
Vejushat e reja me të e ndajnë trishtimin
Teksa ulin velin ngjyrëylli mbi sy.
Të solla një parfum të ri…

Po të lulëzojnë kofshët, ijet, vithet, barku… gjithë trupi yt
Kuptoj: parfumi i ri qenka me shpirt.
Ndizet dashuria, zjarri ndën lëkurë i josh tamburet
O zot, e shtrirë më dukesh si blatim
Dhe unë udhëtari i largët: amanet i atyre drurëve
bie mbi ty i pushtetshëm si një himn…
Mundem në parfumin tim.

DEBORA KRISTALINE

Kristaline dëbora e New Yorkut
megjithëse gatuar në qiej të ndotur,
zbret ngadalë
me ashensorin e tejdukshëm
që përdoret shpesh në Parajsë.
Dhe bashkë me të zbret dhe një kujtim
që fare mirë mund të bëhet njeri prej bore
të cilit i mungon vetëm pakëz prush
për t’u kthyer në Ti.

ISHA MAGJISTAR…

Kuptova se isha magjistar i vogël
Puthja qershinë, përshembull, dhe ti dridheshe e tëra
Mos, më thoje, mos
Jam vedër e re, thyhem, e na derdhet vera.

E të tjera e të tjera e të tjera.

Isha larg teje në një mal
Prekja një lule e hop në TI e ktheja
Ca zogj të hutuar flatrat ti falnin
E unë, hop, papritmas të ngrija lart tek reja.

Një ditë të çova në botën e përtejme
Qeshje, oh, sa qeshje
Aq sa nga të qeshurat shkunde gjithë qershinë…
Dhe në çastin kur tek unë do ktheheshe
Oh, dikush, dikush ma prishi magjinë.

I çmendur brodha, udhëve e skenave
Të ringjallja ty, po ku të gjeja…
Puthja qershinë po gjaku qe ngrirë venave
Në parvaz te reja më ndizej rrufeja
Nga vedra piva gjithë llojet e verërave
Po në krahët e mi nuk po të ktheja.

Vetëm kur u thinja, kur u mplaka
M’u zvogëlua hija, m’u shkurtua flaka
Papritmas përballë magjike m’u shfaqe
E re si atëherë kur ishe loja ime
O Zot, sa e ngrohtë si një lot në faqe
Kur do të rrokulliset në majat e gjinjve.

Më prek, të lutesha, ma kthe rininë e parë
Po ti sërish qeshje dhe shkundje qershinë…
Kuptova: në ditët që të mbaja pranë
Ti ma kishe vjedhur magjinë.

KUR PI VERE…

Kur pi verë
qielli shpreh dëshirën të rrëzohet në gotë
e me qiellzën e gojës të bëjë dashuri.

Kur pi verë sikur pi një gllënkë liri
Pi fytyrën tënde e ndonjëherë veten pi.

Pi verë dhe sytë arratisen nga fytyra
Kanë liri tjetër sytë: më anarshistë se zemra.

Goja kthehet në fushë ore
Në akrepa – gishtërinjtë…
Sus!- i them kohës që ikën.
Në rrethin e gotës buzët e mia
Bëjnë një orë të florinjtë.

***

Nga që gurët e lumit s’ankohen për rrjedhjen: marrin formë zemre

Kur ti lahesh në lumë me fustan mbi gjunjë
Gurët marrin formën e gjunjve.

Mos e hiq këmishën,
Me ujë lumi mos i fresko gjinjtë…
Oh, gurët e lumit: ç’formë gjinjsh!

TI ISHE NJE ISHULL I VOGEL…

Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje:
Një kokë e bukur me një pyll flokësh që muzgëronin vjeshtë
Me përrenj të kthjellta fjalësh.
Në dy kodrinëza gjinjsh rrokulliseshin qingjat gazmorë të fantazisë sime
Dhe lart dy faret e thithkave u bënin sinjale anijeve.
Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje i lindur nga një vullkan i padukshëm:
të zbuluam kur ishe 18 vjeç.

I nisëm anijet nga drejtime të ndryshme të pushtonim ty
Dhjetë anije me dhjetë kapitenë me dhjetë ekuipazhe subkoshience
Dhjetë anije si dhjetë gishtërinj në pëllëmbët e deteve.

Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje i pamësuar me fjalën pushtim
Dhe ne si të gjithë pushtuesit ëndërronim thesaret që fshehin dashuritë.
Ëndërronim aromat ekzotike të buzëve, llërëve, kofshëve: pemë të rralla afrodiziake
në çastin ku ti shtrirë në detet e pasioneve kujtoje vullkanin me krahët e flakëve…
Dhjetë anije me dhjetë kapitenë me gjokset e velave hapur
Shtangëm tronditur: ishullin e vogël në formë gruaje
Vullkani na e kish rrëmbyer prapë.

DUKE PRITUR…

Një pasqyrë e shkrirë u kthye në det
Një ëndërr: në anije
Molla e kuqe në tryezë: në bovë u kthye.
Vetëm ti mungoje, nuk po vije.

Bromuri i argjendit krijoi ca pulëbardha
Dhe krahët e pulëbardhave e krijuan erën
Lëviza mollën që të zgjohej dallga
Po ti prapë nuk erdhe.

Padashur, padashur pasqyra u thye
Anija u mund nga shtërngata
Molla e kuqe në plagë u kthye
Veç brumuri i argjendit mbeti te pulëbardhat.

…Dhe ti prapë nuk erdhe.

SUSANA ROBERTS
është poete dhe shkrimtare, përkthyese dhe veprimtare për kulturën e paqes, nga Argjentina. Jeton në Trelew- Chubut.
Është Dr. Litt. Honoris Causa,WAAC-2009. Vital Anëtar WAAC. Ca. EEUU.
Ambasador i Paqes, “Mil Milennia.org- Pea.org- (Senati i Argjentinës (Unesco Unicef).
Zv/Drejtore. IFLAC- Argjentinë dhe Amerikën Latine / Anëtar Nderi Shoqata e Harmonisë Globale-Rusi / Anëtar SELAE: Shoqata Evropiane e Shkrimtarëve dhe Artistëve / Ambasadore Universale e Paqes /Rrethi i Ambasadorëve-Gjenevë-Zvicër.
Anëtare e Asociacionit Botëror Ekologjik Etik të “Noosphera-Rusi” (NEEWA)
Në Presidiumin e Anëtarëve WFSC (Forumi Botëror i Kulturës Shpirtërore) -Kazakhstan.
Ambasadore Ndërkombëtare e Kulturës – SIPEA.
Ambasadore “The Love Foundation” -Tampa-Florida-SHBA.

Poezia e saj është botuar në shumë vende të botës, është pjesëmarëse në shumë Kongrese Botërore, Kombëtare dhe Ndërkombëtare.
Është nderuar me çmimin e parë për përkthimin nga “lPCRT-China”.
Ka marrë çmime kombëtare e ndërkombëtare si çmimet “SADE”, çmimin e parë në anglisht WAAC, WCP Trujillo-Peru 2014, dhënë nga Qeveria e Prov. Del Chubut-Argjentinë gjatë 2013-2016. Çmimi “Grand Master Award” për Mjeshtret e Mëdha të Zonjëve të Botës në Senatin e Argjentinës, Nation- CABA. 2018. Është nderuar nga Shoqata Ndërkulturore e Indisë me çmimin ndërkombëtar “Sahitya Shree”, etj.
Ka “Medaljen e Paqes” nga Fondacioni “Salvador Allende”, org – Kili 2010. Çmimi Asolapo Arg. Çmimi Ndërkombëtar.

Poezia e saj është future shumë antologji botërore në gjuhët spanjisht dhe anglisht. Ka botuar në gazetat, përveçse në Argjentinë, në Peru, Rusi, Spanjë, Greqi, Kazakistan, Uzbekistan, Belgjikë, Indi, etj.
Është bashkautore e shumë librave dhe antologjive.
Disa nga titujt e librave të saj dy gjuhësh janë: Rostros / Faces. El vuelo del Ave / Zogu i fluturimit. Art dhe virtyt në evolucionin e njeriut – në frëngjisht, Epub-France-Alter Editions, etj.

Së fundmi mori Çmimin “Atjon Zhiti”, 2018.

VENDIMI:
Shoqata Ndërkombëtare e Shkrimtarëve IWA BOGDANI, me qendrat në Bruksel dhe Prishtinë, merr vendimin  N-109, 27/11/18, që të themelohet “Çmimi Ndërkombëtar Atjon Zhiti”. Ky çmim jepet çdo vit me motivacionin “për pasionin dhe sinqeritetin artistik në krijimtari” , Juria sivjet vendosi që ky çmim t’i jepet poetes Susana Roberts nga Argjentina.
NGA LETRA E POETES SUSANA ROBERTS
Faleminderit nga zemra për çmimin, i nderuari Jeton Kelmendi, President i “IWA Bogdani”, faleminderit për këtë urë kulturore, me suksesin deri në Argjentinë…
Është një nder i madh që jam laureate e këtij çmimi, “Atjon Zhiti”, që më jep më shumë forcë në rrugën time, ku lidhem me fëmijë e të rinj me të cilët flasim dhe veprojmë për paqen dhe për “kulturën e Shpirtit” që bashkon njerëz anembanë globit. Bekime juve dhe të gjithë antarëve!… Mirënjohje dhe adhurim nga vendi jugor i Argjentinës.

Susana Roberts
Dr Litt Honoris Causa-WAAC
Ambassador of Peace-Mil Milennia.org. Senate of Argentine Nation(Unesco-Unicef).
Vice Dir. Iflac Argentina and Latinamerica.
Honory Member Global Harmony Association.

Kush është ATJON V. ZHITI?

“19 vjeçari i përhershëm”, Atjon V. Zhiti, siç e quan gjenerata e tij, student i filozofisë në Universitetin “Sacro Cuore” në Milano (Itali), veprimtar dhe anëtari më i ri i PEN-Clubit Italian, po kështu dhe anëtar i Paralmentit Rinor Europian, që dinte të jepte shumë dashuri e vrull ndër shokët e shoqet e miqtë, pëlqente artet, filozofinë dhe sportet, gjuhët e huaja dhe shkencat politike dhe “buzëqeshte çiltërsisht”, gjë që ata që e kanë njohur, ia quajnë “vepër”, duke mbetur kështu dhe ideali shpirtëror i tyre. – Lindi në qytetin e Vlorës (Shqipëri), në 30 gusht 1995 dhe u rrit mes poezisë, ngjyrave dhe muzikës në Romë (Itali), ku prindërit punonin si diplomatë. – Kur ishte 3 vjeç e gjysmë një viziatim i tij për “Nënë Teerzen” iu botua në një album me shkrime për Shenjten dhe shkruajtën gazetat në Vatikani dhe në Shqipëri. Hapi një “ekspozitë fëminore” në shtëpi në Romë dhe më pas një tjetër në Vlorë, në kopshtin e shtëpisë së gjyshit, ku vizatimet e tij u varën pemëve. – Shkollën fillore e nisi në Tiranë, në shkollën katolike “Ylber”. – Arsimin 9 vjeçar e kreu në Romë në shkollën e muzikës “Giuseppe Sinopoli”, mësoi flautin dhe dha disa koncerte me orkestren e shkollës. – Nisi studimet në liceun e njohur klasik të Romës “Giulio Cesare”, ku krahas italishtes dhe anglishtes, që i njihte mirë, studio dhe greqishten e vjetër dhe latinishten. – Kishte pasion dhe muzeumet, i vizitoi të gjithë më të rëndësishmit në Romë e Vatikan, por dhe në qytete të tjera, Tiranë e Korçë, Vlorë, Krujë, Shkodër, etj, por dhe në, Firence, Venecia, Paris e deri në Chicago, SHBA. – Merrej me sporte, me not, kanotazh, tenis dhe shah. – Përfundoi gjimnazin “Ismail Qemali” në Tiranë dhe bëri kurse kualifikimi për gjuhët spanjisht, frengjisht e gjermanisht. – Fiton një bursë për të vazhduar studimet për Filozofi në Itali, ku pranohet si antar i PEN Clubit Italian, ndërkohë bëhet dhe anëtar i Parlamentit Europian Rinor duke përfaqësuar Shqipërinë në disa Konferenca si në Spanjë, Letoni, etj. Krahas shkrimtarëve në Shqipëri dhe Kosovë, njihet me poetë të njohur nga bota, Sebastiano Grasso, Mario Luzi, Adonis, Hermann Nitsch, Jevtushenko, nobelistin Derek Walcott, etj. Përkthen në shqip për antologjinë “Lajmëtarët e Europës” poezi nga Zai Fundo, që botohen për here të parë. Ndërkohë bën dhe piktura si një adoleshent, një pjesë e të cilave vendosen dhe në ballina librash të ndryshëm. – Në vitin e dytë universitar nis botimet e eseve të para të tij filozofike në Shqipëri dhe Kosovë dhe në median shqiptare në diasporë, Itali, Zvicër, Angli, SHBA. Është bashkëpërkthyes në librin me poezi të poetit të njohur në botë, Adonis, që botohet për herë të parë në shqip, 2014.
* * * – Në 2015 del libri i parë me ese e shkrime të Aton V. Zhitit, “Për atë që dua(m)”, me jehonë në lexues dhe në media.
– Hapet ekspozita me piktura të tij “Një kuti me xiëllonja”, në Universitetin “Polis”, Tiranë, nën kujdesin e kritikut të njohur të artit, Gëzim Qendro.
– Në 2017 botohet Albumi “Opera Atjon”, në shqip dhe italisht me vizatimet dhe pikturat e tij, të feminisë dhe adoleshencës, përgatitur nga kritiku i artit dhe botuesi Gëzim Tafa. Albumi ka patur jehonë brenda dhe jashtë vendit.
– Koncert për Atjonin në Romë, me violin dhe pianoforte, “Jehonë dhe butësi,, dialog mes tingujve dhe një ëngjëlli”.
– 2018, pas librit me tregime “Valixhja e shqyer”, del ai me poezi “Të rritesh nga dashuria”, që të dy me ilustrime të Atjonit si bashkautor me Visar Zhitin dhe parathënie të Eda Zhitit. – Festali Ndërkombëtar i Filmit “Giffoni” jep çdo vit çmimin “Atjon Zhiti” për anëtarin më të mire të jurisë, ku Atjoni bënte pjesë.
– “IWA BOGDANI” themelon Çmimin Ndërkombëtar per poezi “Atjon V. Zhiti”. – Një rruge në Tiranë i është vendosur nga Bashkia e Kryeqytetit emri: “RRUGA E ATJONIT”

Kanë thënë për Atjonin:        

Kjo fytyrë e bukur engjëllore… ajo krijesë e mrekullueshme pra, ishte bërë për qiellin, jo për këtë botë…
                                                      Helena dhe Ismail Kadare,            shkrimtarë                                                                 
Nuk kam takuar një të ri kaq të mire, kaq fisnik dhe kaq të dashur në Shqipëri sa Atjoni…                         
Robert Elsie,                                             albanalog i njohur
        
Atjoni e iluminonte poezinë, sepse ai vetë ishte pothuajse një poemë magjike.
Adonis
poet i njohur, jeton në Francë

       Libri i Atjonit – testament i Tij… si Ungjilli për bashkëmoshatarët e tij, fari ndriçues i brezit të tij…
                                                                    Eugjen Merlika  studiues

E njoha Atjonin. Ai jetoi me optimizëm dhe i përkushtuar për artin dhe jetën… Mbetet një shenjë që simbolizon shpresën dhe gjallërinë rinore.
                                           Jeton Kelmendi
Profesor Universitar, President i
“International Writers Assosaciation ‘Pjetër Bogdani’”

10 POEZI
NGA SUSANA ROBERTS

VEPËR ARTI

Të hapësh tokën me duart tua / të mbushësh atë me aromë farash / të ngresh fytyrën drejt qiellit tënd / të thithësh ajër nga qielli yt / kjo është paqja përgjigjeshin gjyshërit e mi, shkruan në një poezi të tij, poeti, Humberto Ak´abel. Mugullimë e dritës për dijet është magjepëse e shenjtë. Mësuesi, nxënësi, librat, fletoret, dashuria për shkollën, të gjitha i shërbejnë mësimnxënies, dhe dijeve të kohës. Me këtë dua ti besojë fjalëve të shkrimtarit T.S. Eliotit, „Se prilli është më i egri i muajve, lind zambakët nga tokë e egër“. Shkolla Tetëvjeçare e Roganës, “Metush Krasniqi”, për 71 vjet nxori nga gjiri i saj, ( kalli e zambak ), që do ti shërbejnë Kosovës e atdheut në të gjita kohët në vijim. Çlirimi nga pushtimi 6 shekullor nga Perandoria Osmane, dhe lufta njëshekullore kundër pushtimt serb, lanë prapa tërë shkretimin e tyre prej pushtuesi.

Mirëpo, falë mugullimave të dritës të shkollës shqipe, asnjë fqinj i yni dhe asnjë lob përtej fqinjëve në Evropë e më gjerë s´mund t´i pengojë shqiptarët të bashkohen. Ne jemi fjalët dhe shkronjat e një të folme dhe të një alfabeti. Atdheu dhe kombi ynë janë të një gjaku, të një gjuhe dhe  të një flamuri. Dashuria për atdheun e Kosovës dardane s´është vetëm fjalë kot, por,  fjalë e shkruara në gjak dhe shpirt, shprehej i madhi Metush Krasniqi, në një takim të tij në Roganë.

Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, u lind 71 vjet më parë, në vitin 1945, nga intelektuali dhe patrioti nga Disivojca e Dardanës, Xhavit Podina, dhe shokët e tij. Hapja e Shkollës Fillore në Roganë aso kohe ishte një ogur i mirë, për Kosovën e mbërthyer në skamje dhe padituri. Xhavit Podina e kishte hetuar ku  fshehej zëri i pushkës së tij, dhe i dashurisë për Kosovën e lirë. Hapja e Shkollës Fillore në Roganë nga patrioti Xhavit Podina, ishte një përgjigjje kundër shpërnguljes masovike të lagjeve dhe fshatrave të tëra për në Turqi, nga Komuna e Dardanës, e më gjerë. Gurthemeli shkollës fillore në Roganë iu vu në vitin 1943. Me atë rast, patrioti Podina para fshatarëve të Roganës, ku kishte edhe kolonë serbë e malazez, në fjalimin e tij midis  tjerash kishte thënë: “ Këtu po e hapim shkollën shqipe, sepse këtu përherë kanë jetuar dhe sunduar plisbardhët “. Ky fjalim thuhet se i kishte tmerruar pa masë kolonët e kësaj ane, dhe i kishte trimëruar shqiptarët që të mos shpërnguleshin, por t´i mbushin shkollat me fëmijët e tyre.

U kujtojmë se mësuesi i parë në shkollën e Roganës ishte Xhevat Aliu nga Gjilani. I njëjti mësues mëpastaj qé emeruar edhe drejtor i shkollës fillore në Roganë. Ndër mësimdhënësit e parë në shkollën e Roganës qenë: Sejdi Hoxha, Ndue Nekaj, Babush Tali, Ismet Dërmaku, Selami Masurica, Gani Gashi, Adem Kastrati etj. Në vitin e parë të jetës së saj, Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ ( që atë kohë quhej „1 Maji“ ) grumbulloi 56 nxënës, që ishte një sukses i madh për themeluesit e shkollës. Heroika e Shkollës Fillore në Roganë, ka të veçantën e vet tek kuadrot e forta kombëtare, dhe tek intelegjenca krijuese e nxënësve. Në vijimësi, Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë u bë kështjellë tempullore, e dijeve dhe e diturisë. Në këtë Shkollë nxënës të Roganës, Analumit, Dajkocit, Kranidellit, Hodonocit, 2 Karaqevave, Breznicës, dhe aty këtu, të Muhocit dhe Pribocit, mbushnin me shpresë shkollën për një të ardhme të lirë dhe të pavarur të Kosovës.

Shpërngulja vret ma shumë s´e pushtimi, shprehej patrioti Metush Krasniqi, në një mbledhje miqësh në Roganë. Prandaj, është detyrë qytetare thoshte Metushi që ta ndalim shpërnguljen nga vendi ynë. Ndryshe, Kosovës do t´i zihej fryma. Miq, u thoshte Metushi, me shpërnguljen, neve po na dobësohet dhe zvogëlohet atdheu. Metush Krasniqi, Roganën e donte si vendlindjen e tij. Mbase në Roganë Metushi kishte shumë shokë dhe miq. Metush Krasniqi, në Roganë mik të shtëpisë e kishte Sejdi Kryeziun, patriotin e shquar nga Rogana. Metueshi ishte figurë përbashkuese e shqiptarëve. Ai në asnjë çast nuk u zmbraps për t´ju kundëvu „Aksionit famëkeq në grumbullimit të armëve“ të organizuar nga OZNA e xhelatit, Rankoviq.

Metush Krasniqi fillimisht në Roganë ishte mësues, dhe mëpastaj u emërua, edhe drejtor shkolle. Kontributi i patriotit Metush Krasniqit dhënë Arsimit shqip qe i madh. Metush Krasniqi me sukses iu kundërvu kundërshtimeve fetare ndaj arsimimit të masave popullore. Udha e mësuesit dhe patriotit, Metush Krasniqit ishte udhë burgjesh dhe vuajtjesh të mëdha. Mirëpo, heroi kombëtar, Metush Krasniqi kurrë nuk u dha, as para shtypjes gjenocidale serbe, as para torturave vrasëse në burgun e Mitrovicës.

Qytetasit e Roganës dhe të fshatrave përreth e përkrahën hapjen e shkollës fillore, dhe numri i nxënësve fal patriotëve ilegal u shtua shumë, dhe mësimi mbahej në 3 ndërrime. Arsimtari i parë i diplomuar i gjuhës shqipe, dhe prijës i shumë aksioneve dhe ndryshimeve në Roganë, qe mësuesi Ramadan Islam Kallaba. Roli i shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, qëndron në zhdukjen e analfabetizmit, në emancipimin e femrës shqiptare, në ngritjen e vetëdijes kombëtare, në perspektivën për t´u bërë një ditë të lirë e të bashkuar.

Hapja e Shkollës Fillore në Roganë, ndaloi shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi, dhe rrezatoi dritë, në të gjitha familjet në Roganë, Analum, Dajkoc, Kranidell, Hodonoc, Karaqevë, Breznicë, Muhoc e Priboc. Rogana sot ka përse të krenohet. Sukseset e bëra për 71 vjet, janë për t´ia marr këngës për së mbari.

Bajram Kallaba, drejtor i Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, bir i minatorit Haki Kallaba, prindi i të cilit shkollën dhe kombin e kishte mbi të gjitha.. Hakiu në kohën e monizmit ishte rrjeshtuar pro demokracisë, dhe vepronte në Grupin e Qytetarëve Liberal, kundër LKJ-së. Edhe djali i tij për shkak të prindit, por edhe të vet Bajramit ishte i përndjekur dhe i burgosur i ndërgjjes. Bajram Kallaba, me pietet flet për historinë e lavdishme të Shkollës, dhe për rolin e saj në të gjitha vitet e punës. Për 70 vjet, më thotë  Bajrami, në këtë shkollë u arsimuan dhe u diplomuan rreth 24 547 mijë nxënës të tetëvjeçares, prej tyre, 13 613 mashkuj, ndërsa 10 915 femra, një e arritur vërtetë e kënaqshme.

Për këtë armatë nxënësish vazhdon mëtej Bajrami, për 70 vjet të kësaj vatre të dijes, u kujdesën 344 mësimdhënës, 4 administrator, dhe u ndërruan 22 drejtor shkolle, Ndërsa, Bajram Kallaba është drejtori i 23- ti i kësaj shkolle të sukseshme. Jeta dhe vepra e Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë është dritë për gjithsecilën shtëpi të Roganës, e më gjerë. Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, ka një hapësirë shkolle prej 2590 metra katror, ka 22 klasë, 355 nxënës, dhe tre cikle nxënësish; parashkollor, të ultë, të lartë. Ndërsa, për mësimdhënien e dijeve dhe edukimin arsimor në këtë shkollë vërtetë kombëtare, tani punojnë 45 arsimtarë, dhe 5 administrator.

Drejtori, Bajram Kallaba ( Profesor letërsie ) u lind më 05. 02. 1955 në Roganë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në Prishtinë, ndërsa u diplomua për Letërsi dhe Gjuhë Shqipe në Universitetin e Prishtinës. Pas mbarimit të Fakultetit, Bajram Kallaba punësohet në Gjimnazin “Ismail Qemali“, në Dardanë. Në flakët e terrorit të diferencimeve ideo-politke në Kosovë, në vitin 1985, Bajram Kallaba dhe 8 mësimdhënës koleg të tij, ndëshkohen nga dora gjakatare e pushtetit të pushtuesit.

Gjatë Grevës së Minatorëve dhe ndryshimeve kushtetuese të vitit 1989, Bajram Kallaba organizoi një Demonstratë të fuqishme në Roganë, kundër mangësisë së lirisë, dhe kundër mohimit të drejtave të shqiptarëve. Për Demonstratën në Roganë, Bajram Kallaba dënohet me 7, 5 muaj burg. Në burgun e Gjilanit, Bajram Kallaba njihet me shumë shokë e miq patriotë të kohës. Intelektuali, Bajram Kallaba është edhe poet, ka një libër me poezi në dorëshkrim.

Rogana, ky vendbanim i lashtë pellazgo-ilir, është bashkëkohës i Gurit të Tërrnocit, i Deas Dardane të gjendur në Smirë të Vitisë, bashkëkohës me rrënojat e lashta të Artanës, bashkëkohës me monumentet nëntokësore të Krahinës së Mollës së Kuqe etj. Ky fshat rrëzë kodrës së lashtë të „Brijës antike” në lashtësi quhej, Kryenjeri. Qyteza e Roganës sot ka 450 shtëpi, 200 biznese, 900 hektarë tokë të punueshme, 3 vende arkeologjike të fjetura, dhe pasuri minerale të pahulumtuara.

Ky jubile i 71-të i Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, Roganën e gjen të bukur, të pasur, dhe të shëndetshme shpirtërisht. Për 71 vjet të zhvillimt të arsimit në Roganë, Rogana është shembull i shkollimit të mirëfilltë në Kosovë. Nga kjo shkollë e 71 vjetorit, nga bankat e kësaj shkolle, dolën 6 doktorë shkecash, 21 magjistra, dhe çdo shtëpi tani ka studentë në shtëpi dhe të diplomuar. Është interesant, dhe vlen të theksohet se vetëm në shtëpinë e Prof. dr. Refik Kryeziut, nga Rogana, 3 fëmijët e tij janë me fakultet, dhe të gjithë janë krijues, me nga disa dorishkrime librash në proces të botimit.

Në Roganë u lind mjeku dhe albanalogu, Prof.doc dr. Shaban Geci. Nga Rogana është studiuesi, dhe Albanalogu i shquar shqiptar, prof. dr. Bahtiar Kryeziu, autor i 20 librave, Në Roganë u lind historiani, Tefik Geci, autor i „Gjenealogjisë së Kastriotëve“, dhe zbuluesi i ëmblemes së Kastriotëve, e njëjtë me prijsat e pellazgëve të Dodonës. Nga Rogana është edhe

Gjenerali, Ramadan Qehaja, autori 3 librave nga lëmia e sigurisë. Në Roganë u lind shkrimtari, Xhavit Kryeziu, autor i 7 monografive. Nga Rogana është piktori i shquar shqiptar, Faik Kryeziu. Në Roganë u lind Prof. Bajram Kryeziu, komandant i UÇK-së, autor i 3 librave në proces të botimit. Në Roganë u lind gazetari i nderuar, i ndjeri, Hevzi Kryeziu, auator i një libri në proces të botimit. Në Roganë u lind mjeku, Prof. dr. Emrush Kryeziu. Në Roganë u lind kompozitori shquar, Izet Kallaba, autor i 50 këngëve, dhe Kompozitor I Himnit për Çamërinë.  Në Roganë u lind, Shkrimtari, Atdhe Geci, autor i 17 veprave letrare. Në Roganë u bë e Roganës, shkrimtarja, Hasije Selishta Kryeziu, autore e 10 librave. Në Roganë u lind Xhevdet Kallaba, autor i 3 monografive. Në Roganë u lind poetesha, Kimete Kryeziu, Selim Kryeziu, dhe Ilir Rudhani.

Brezi i talentëve të rinj është i panumërt. Në Roganë u lind piktori i talentuar, shpresë e artit pamor të Kosovës, Naim Geci, dhe Amir Geci. Prej Rogane janë dy ambasadorër e Shtetit të Kosovës, Shkëndije Geci- Sherifi, ambasadore në Zagreb, dhe Shpend Kallaba, ambasador, në Sofje të Bullgarisë. Nga Rogana janë dy Regjisorë të Kinematografisë së Kosovë, Arta Kallaba, regjisore e Teatrit në Nju Jork, dhe Durim Kryeziu, regjisor filmash dokumentar e artistik, dhe professor në Akademinë e Arteve të Kosovës, shpresë e Kinematografisë së Kosovë, me 7 çmime ndërkombëtare. Mirëpo, një sukses tjetër, me prejardhje nga Rogana, është pilotja shqiptaro-amerikane, nga Rogana, pjesëmarrëse e bombaerdimeve, me forcat aleate të NATOS, kundër Serbisë në vitin 1999, Feruza Kallaba.

Mirëpo, një sukses tjetër, që tejkalon kufijtë e Roganës, dhe është bërë nder i Kosovës, është „Klubi i Atletikës Rogana“, ky Klub është fitues i shumë medelave të Kosovë, dhe medaljeve ndërkombëtare. Në zgjedhjen e atleteve më të mirë të Kosoves për vitin 2014 të organizuar nga Federata Atletike e Kosoves: Vijona Kryeziu nga Klubi Atletikes “ Rogana” është zgjedhur Mbretëreshë e vitit 2014. Musa Hajdari është shpallur atleti më i mirë i vitit 2014, i përcjellur nga Astrit Kyreziu seniori i dytë dhe Granit Kryeziu seniori i tretë, si dhe Suad Kryeziu seniori i gjashtë. Te Junioret e para: Majlinda Canaj Ndërsa te Juniorët i dyti: Kreshnik Baxhuku, Trajner i vitit 2014 në Kosovë, u zgjodh Zijadin Kryeziu, nga Rogana.

Në ditëlindjen e 71 – të, të Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ të Roganës ka shumçka për t´u thënë. Kjo mugullimë drite e Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, është shkëlqimi i dijeve që mund të japë vetëm shkolla. Në këtë ese për jubileun e Shkollës, Fillore, “Metush Krasniqi“ është e pamundur të përmblidhet tërë puna 71 vjeçare e 344 arsimtarëve dhe 22 drejtorëve. Në Roganën patriotike të Kosovës kurrë s´kanë munguar dijetarët dhe luftëtarët. Në çdo luftë të Kosovës Rogana ishte pjesëmarrëse në betejat e atdheut për liri.

Në një shekull jete, Rogana i dha Lirisë Kosovës, 75 dëshmorë, 2 Këshilltarë, bashkëpunëtor të Bajram Currit, Murat Kryeziun, dhe Azem Gecin, 2 Kryengritës të dëgjuar; Selman Trenën, dhe Hamdi Behën. Ndërsa në Luftën e 1999-tës, Rogana ishte pjesëmarrëse e UÇK-së, e Luftës ma çlirimtare të popullit tonë. Rogana e pushkës dhe e penës në vitin 1999 Lirisë së Kosovës i dha, 3 dëshmorë; Nevzad Balë Kryeziun, Selver Bajram Kryeziun, dhe Emin Ruzhdi Kryeziun. Po e mbylli këtë ese me një poezi të kënduar nga nëna ime, Naxhije Limon Geci; O zog që këndon në pemë / Udhën mos e humb kah shtëpia / sigurisht edhe ti ke motra e vëllëzër / që të duan dhe janë të përmalluar!..