QYTETI IM UJËVARE NË SY (Po sa shumë vargje me lot përzier i kam)
1. Qyteti im Që dikur edhe tash Ta di e ta njoh çdo pëllëmbë Edhe çdo cep si merr frymë Ta njoh historinë që rri heshtur
2. Qyteti im Sot vendosa t’i shkruaj këto vargje Se ka kohë që shpirtin rënduar ma kanë Se zemrën ma kishin përcëlluar
3. Ka sa kohë Që në atë rrugën ku tabakët bënë histori Nuk kam ecur me këto dhembjet e mia Ka sa vite Që në atë rrugën ku u rrita I kam harruar gurët e sokakut E nuk ua kam besën kujtimeve
4. Ka sa kohë Që ditëve të shtune Nuk e kam shijuar erën e bulmetit Në tregun ku dikur Shijoja historinë e nënave tona Me pak kos e me një vedër qumësht Me disa vezë pule Të mbështjella me sanën e livadhit Bënin pak para për opingat e kalamajve
5. Ka sa kohë Që nuk e kam dëgjuar zhurmën Në tregun të Xhamia e Çarshisë Ka sa kohë që jam përcëlluar Për ujin e Shatërvanit te “Okoli”
6. Më ka marrë malli Edhe për dyqanet e briskaxhinjëve Besa edhe për vendin Ku shiteshin djepat
7. As te Çokolica rebele nuk kam shkuar Për t’i mbledhur disa kujtime Te Pallati i Kulturës Ku zyra ime ende është Por ndryshe frymon
8. Qyteti im Për gjithçka jam përmalluar Se Karagaçi e Kapeshnica Janë vule e fëmijërisë sime
9. Më ka marrë malli Edhe për dyqanet e mbathtarëve Ku kam shpenzuar shumë vite të rinisë
10. Më beso qyteti im Ta njoh edhe shkrumbin Edhe këngën e thyer Se në Tabje pushojnë shumë eshtra Që e deshën tokën dhe njeriun Dhe ende nuk e dimë kush ishin Se në këtë shpat Ende nuk është hedhur ajo drita Që hijeshon e rri kujdestare Duke folur për qytetin tim
11. Se Kulla e Sheremetit E di Edhe sot merr frymë zorshëm Nga krismat e fshehta të pushkëve E Kullës së Haxhi Zekës Sikur sipër i rrinë hallkat e bashkimit
12. Qyteti im Ke shumë rrugë e rrugica Secila e ka nga një histori të veten Të gjitha i kam përkëdhelur me hapat e mi Por tash Sikur një hije u ka rënë syve të mi Apo diçka po merr frymë pleqërie E lashtësitë sikur i kanë mbyllur defterët
13. Te ajo ujëvara e Grykës së Rugovës Shumë vargje me lot përzier i kam Me kujtime mall e lumturi
14. Më ka marrë malli Për Ty qyteti im Prandaj sot ndryshe të përqafoj Ndryshe të kujtoj e të kujtoj…
15. Që të shoh mirë e të çmallëm me ty Do ngjitëm atje lartë në Zatrat kryeneçe Do i provoj eshtrat e mi Edhe qëndrimin e tyre Nga lartë do të shikoj Ndoshta edhe do këndoj Por Me litarin e mallit ma lidhni lotin Se tash sytë i kam të ndjeshëm E dënesjet m’i provokojnë
16. Sa të dua qyteti im Sa mall kam për Ty Ti pasuria ime e vetme Kështu më erdhi T’i shkruaj këto vargje Edhe pse çdo ditë jam në zemrën tënde E Ti në damarët e trupit tim
17. Dikush më tha T’u kanë rënduar këmbët E hapat peshë rrugëtimi t’u kanë bërë Atëherë Mendja barrë jete m’u bë Dhe këmbët i freskova Në ujin e Lumbardhit
18. Dola nga kllapi e rëndë Kafe kisha qenë duke pirë Në verandën e Hotel “Dukagjini” Me shikim duke e përcëlluar etjen E lumit të qytetit tim Më brofi mendja: Në këtë lumë historie Në vend të hirit nga urna Do hedh polen lulesh Ndoshta e ngushëlloj tokën Për ta ruajtur historinë e saj Duke kënduar pa u përmalluar…
VOAL – Giosué Carducci (Xhozué Karduçi) u lind më 27 korrik 1835 në Valdicastello në provincën e Lucca, nga Michele Carducci, mjek e revolucionar, dhe Ildegonda Celli, me origjinë nga Volterra. Më 25 tetor 1838 familja Carducci, për shkak të konkursit të fituar nga babai i tyre për t’u bërë një mjek lokal, u zhvendos në Bolgheri, një fshat toskanas që falë poetit u bë i famshëm në të gjithë botën. Qëndrimi në Maremma është dëshmuar dhe kujtuar me nostalgji ne sonetin “Traversando la Maremma toscana” ( (1885), dhe në shumë frymëzime të tjera të poezisë së tij.
Nonna Lucia (gjyshja Luçie) është gjithashtu pjesë e bërthamës familjare, një figurë vendimtare në arsimimin dhe trajnimin e Giosuè aq shumë sa poeti e kujton atë me dashuri të madhe në poemën “Davanti San Guido”. Disa vjet më vonë, megjithatë (pikërisht më 1842), kjo figurë fisnike vdes, duke e lënë Xhozuenë në dëshpërim.
Ndërkohë lëvizjet revolucionare marrin formë, lëvizje në të cilat është përfshirë babai i pasionuar dhe “kokëshkretë” Michele. Situata është e ndërlikuar në një masë të tillë sa shkon deri tek të shtënat në familjen Carducci, pas përshkallëzimit të konfliktit ndërmjet Michele Carduccit dhe pjesës më konservatore të popullsisë së Bolgherit; ngjarja i detyron ata të lëvizin në Castagneto aty pranë ku ata qëndrojnë për gati një vit (tani i njohur si Castagneto Carducci).
Më 28 prill 1849 Carducci mbërrin në Firence. Aty ndoqi Institutin Piarist dhe takoi gruan e tij të ardhshme Elvira Menicucci, bija e Francesco Menicucci, rrobaqepës ushtarak. Më 11 nëntor 1853, poeti i ardhshëm hyn në Shkollën Normale të Pizës. Kërkesat për pranim nuk përputhen në mënyrë të përkryer, por një deklaratë e At Geremias, mësuesit të tij, është thelbësore: “… ai ka një talent të bukur dhe një imagjinatë shumë të pasur, ai ka shumë njohuri të shkëlqyera. Ai e dalloi veten edhe ndër më të mirët: ai ishte gjithmonë i miri, i krishterë dhe i arsimuar në mënyrë civile “. Xhozué merr provimet shkëlyer me temën “Dante dhe shekulli i tij” dhe fiton konkursin. Në të njëjtin vit ai krijoi, së bashku me tre shokët e klasës, grupin e “Amici pedanti”, të angazhuar në mbrojtjen e klasicizmit kundër Manzonianëve. Pas diplomimit, arritur me nderime, mëson retorikën në shkollën e mesme të San Miniato al Tedesco.
Është 1857 kur kompozoi “Rime di San Miniato”, suksesi i të cilit është pothuajse zero, përveç një lajmi në një revistë bashkëkohore nga Guerrazzi. Në mbrëmjen e së mërkurës, më 4 nëntor, vëllai i tij Dante është vrarë, duke prerë gjoksin e tij me një bisturi të mprehtë të babait të tij; një mijë hamendësime. Thuhet se ai ishte lodhur nga qortimet familjare sidomos të babait të tij, i cili ishte bërë intolerant dhe i vështirë edhe me fëmijët e tij. Vitin tjetër, megjithatë, vdes babai i poetit.
Një vit zie dhe poeti më në fund martohet me Elvirën. Më vonë, pas lindjes së vajzave të tij, Beatrice dhe Laura, ai u zhvendos në Bolonjë, një mjedis shumë i kulturuar dhe stimulues, ku mësoi elokuencën italiane në Universitet. Kështu filloi një periudhë shumë e gjatë e mësimdhënies (e cila zgjati deri në vitin 1904), e karakterizuar nga një aktivitet i zjarrtë dhe i pasionuar filologjik dhe kritik. Djali Dante vdes në një moshë shumë të re. Carducci është goditur ashpër nga vdekja e tij: i zymtë, duke parë në hapësirë, ai e ka përjetuar dhimbjen kudo, në shtëpi, në universitet, për një shëtitje. Në qershor të vitit 1871, duke menduar për djalin e humbur, ai shkruan poezinë “Vaji antik”.
Në vitet ’60, pakënaqësia e shkaktuar nga gjendja në vendin e tij, rezultoi në një qëndrim pro-republikan dhe madje edhe jakobin: kjo pasqyrohet edhe në aktivitetin e tij poetik, i karakterizuar në këtë periudhë nga një temë e pasur sociale dhe politike.
Në vitet në vijim, me ndryshimin e realitetit historik italian, Carducci kalon nga një qëndrim i dhunshëm polemik dhe revolucionare në një marrëdhënie shumë më të qetë me shtetin dhe monarkinë, e cila përfundimisht çon në jetë dukur garantuesin më të mirë të shpirtit laik të Rilindjes dhe një progres social jo-subversiv (kundër mendimit socialist).
Simpatika e re monarkike arrin kulmin në 1890 me nominimin si senator të mbretërisë. Në vitin 1906 poeti u nderua me Çmimin Nobel për letërsi ( “Jo vetëm në njohje e mësimeve të tij të thella dhe hulumtimeve kritike, por mbi të gjitha një vlerësim ndaj energjisë krijuese, pastërtisë së stilit dhe forcës lirike që karakterizojnë kryeveprën e tij poetike”). Kushtet e shëndetit nuk e lejojnë atë të shkojë në Stokholm dhe çmimi i dorëzohet në shtëpinë e tij në Bolonjë. Më 16shkurt 1907 Giosuè Carducci vdes në shtëpinë e tij në Bolonjë, në moshën 72 vjeçare.
Akademik Drazhiq tregon interesim të veçantë për monografinë “Kongresi i Berlinit 1878”
Pritja e Jusuf Buxhovit në Akademinë Kroate të Shkencave dhe Arteve (HAZU), biseda me akademikët e njohur: Gordan Drazhiq, Dobisha Skok, Tonko Maroeviq dhe August Kovaçec paraqesin një kënaqësi të veqantë, veçmas kur ata tregojnë interesim jo vetëm për “Kosovën” në anglisht, që do të zë vend në bibliotekën e akademisë,por edhe për monografinë “Kongresi i Berlinit 1878” dhe protokollet origjinale në të, në frengjisht dhe gjermanisht, si dokumente autentike, të cilat, as Kroacia nuk i ka në formën siç paraqiten në këtë monografi, gjë që ka gjasa që, pas një marrëveshjeje, të ribotohen nga Akademia kroate.
Me Akademikun Tonko Maroeviq
Me akademikun Dobrisha Skok në galerinë e arteve i shoqërur nga Shuip Ziberi dhe Gentiana Fana — me Nijazi Muhamedi.
Akademikët Kovaçec dhe Maroeviq gjatë promivimit të “Kosovës” VI,VII,VIII në Zagreb
Poezisë së Faslli Halitit edhe nëse nuk i vihet emri, lexuesi i kujdesshëm e dallon menjëherë dhe e personalizon. Kjo padyshim është vlerë e origjinalitetit dhe individualitetit poetik të spikatur, çka do te jetë objekt i këtij vështrimi kritik. Poeti Haliti është i pakrahasueshëm me personalitete artistike të veçantë. Në këto përfundime kam arritur nga analiza e tekstit poetik të poezisë së përzgjedhur të tij, pas një procesi hulumtues, perceptues e studiues dhe vlerësues e rivlerësues. Kjo lloj kritike përjashton faktorët jashtëletrarë, fjalomaninë, të shkruarit apo të folurit në përgjithësi e sipas qejfit
2
Katër dekada e më shumë boton poezi Faslli Haliti që nga koha e diktaturës komuniste, në dy dekadat e demokracisë dhe në vazhdim. Poezia e tij është e shqetësuar dhe e angazhuar. Shqetësimi është i dyfishtë i qytetarit dhe i krijuesit. Kjo përbën një unitetit në raportin art-jetë. Duke mos u ndaluar te kjo çështje në rrafshin teorik, por në atë konkret, theksoj se poeti Haliti është i lidhur pazgjidhshmërisht me vendlindjen, vatrën, me tokën, natyrën, fushën, malin e fshatin. Me jetën në tërësi. Me shoqërinë dhe njerëzit, gëzimet dhe hidhërimet e tyre; me dramat e tragjeditë; Me lirinë dhe kufizimet e saj, – të cilat i ka përjetuar si qytetar dhe i ka vështruar si piktor e poet. Realitetin artistik e rikrijon prej atij jetësor me poezi të freskët, me detaje, imazhe, situata, subjekte, ngjarje, tipa e karaktere njerëzish, të cilat janë të veçanta e të jashtëzakonshme, të rikrijuar si personazhe. Syri i piktorit (poeti është edhe piktor) ka qenë syri i vëzhguesit të hollë që dallon edhe të padukshmen, ku njeriu i zakonshëm nuk e sheh dot. Ky sy vëzhgues njësh me syrin e brendshëm të poetit, kanë krijuar mekanizmin krijues të veçantë, origjinal, të ndryshëm të poezisë së tij të shqetësuar e të angazhuar si në kohën pa liri të socializmit, ashtu edhe në kohën me liri të demokracisë.
3
Poezia e angazhuar e socrealizmit kish objekt njeriun dhe realitetin e ideologjizuar e të alibiuar dhe transmetonte mesazhe të tilla. Ndërsa poezia e angazhuar në dy dekadat e demokracisë ka në fokus njeriun natyral, shoqërinë, anën sociale dhe humane; jetën reale e komplekse, me të mirat e të këqijat e saj. Qëndrimi kritik poetik ndaj dukurive negative dhe regresive, sidomos të dhunës së të drejtave e lirive të njeriut në sistemin totalitarist duke kërkuar ndryshim brenda sistemit, ka qenë i dyzuar me një paqartësi të dukshme. Po nga një optikë tjetër herë të qartë e herë të turbulltë në dy dekadat e demokracisë është i shqetësuar dhe angazhuar, herë sheh dritë, herë mjegullnajë, herë dhunë herë demokraci dhe liri me tepricë të cilat i shpreh lirshëm, pa kujtuar nenin 55. Poeti i shquar, i përveçëm, Xhevahir Spahiu duke vlerësuar poezinë e Halitit, do të thoshte: ” Dhuna e burgos lirinë, Faslli Haliti e zhburgos lirinë”. Një ndër mjetet më të rëndësishme të poezisë së tij është aplikimi i ironikes, satirës dhe groteskut..
4
Liria krijuese në mbretërimin e socrealizmit ka qenë e kufizuar nga vijave të bardha ideologjike. Mbi kokat e krijuesve si shpatë e Demokleut qëndronte Neni 55. Këtë autori e dinte dhe e mbante vëth në vesh. Por ja që pasioni i vrullshëm e tradhton. Nga dufi për të kritikuar burokratizmin shkruan poemën “Dielli dhe rrëkerat”. Nuk i vë fre fantazisë. Kalon muret ideologjike dhe godet ashpër poetikisht “rrëkerat” burokratike që bëjnë të pikojë çatia e shtëpisë së heroit dramatiko-lirik të poemës, çatia e njeriut të thjeshtë, fshatarit, punëtorit dhe nëpunësit të vogël. Por kjo është dukja në sipërfaqe. Prapa saj shikoj një simbolikë shumëdimensionale. Burokracia është futur thellë në shtëpinë e madhe të piramidës së pushtetit që ndërtoi Enveri me Partinë. Ajo pikon pikë-pikë. Semantika e togfjalëshit “më pikon çatia” e çon mendjen e lexuesit elitar, gjer te çatia e shtëpisë së madhe, e cila është ndërtuar keq! Burokratizmi po e shkatërron ashtu si ajo pika e çatisë “Pi- / kë, pi- / kë!…”, siç thotë vargu i tij i ndarë në rrokje, i thyer, sfidues i rregullave strikte.
5
Në këto momente të procesit krijues, si një engjëll mbrojtës i vjen në ndihmë autocensura e bukur, paçka se kishte lindur nga dhuna e tmerrshme e sistemit piramidal të censurës vrasëse të lirisë krijuese. Poetit i duhej të shpikte metaforën aliazh të diellit “Enver-Parti” si simbol të dritës!… Që t’i jepte të kuptonte Diktatorit të Madh që të tjerët e kanë fajin që pikon çatia. Të tjerët e kanë fajin që burokratizmi po gërryen piramidën e shtetit socialist, paçka se unë flas për shtëpinë time qaramane e sentimentale. Dhe i drejtohet Enverit e Partisë, familjarisht me gruan dhe fëmijët: “ Mos rrini fare të menduar! / Ne për ju flemë nën ujë, / Ne për ju flemë në dyshekë akujsh, / Ne për ju flemë edhe në çarçaf borërash mbuluar!”. Në nënshtresat semantike të tekstit poetik lexoj se, bashkë me autorin kështu ligjëron edhe një pjesë e familjes së madhe shqiptare. Dhe vazhdon më poshtë me fjalën “Ne”,përtej familjes. Është zëri i atyre që vuanin burokratizmin e korrupsionin, një zë ironik: ”Ne për shokun Lili na vjen keq / (Shefin e strehimit) / Ne për shokun Koli na vjen keq / (Kryetarin e Këshillit) Në pallatin e ri që sapo mbaroi / Nuk na caktoi ne / Nuk caktoi traktoristin Qazim Gjoni, / Nuk caktoi elektriçistin Met Myzeqari / Nuk caktoi arkitektin Koço Mina, / Por soj – / e, / soro-llopin e tij… / Që lanë shtëpitë në fshat / Dhe ikën në qytet / Të parët morën hyrje në pallat!”. Prapa fjalëve e togfjalëve poetike, në shtresat polisemantike ironia dhe satira godet. Censorët ngrenë veshët e mprehin armët. Marifetet artistike dhe veglat e artit të kohës eterne, që është kohë e letërsisë natyrore, nuk pinë ujë kësaj here, kur në raste të tjera nuk ishin vënë re në ca poezi liberale të tij që kishin kaluar vijat e bardha. Poema “Dielli dhe rrëkerat” u burgos. Autori u dënua të punonte me kooperativistët e Myzeqesë, të “zinte mend”, si thotë me shpoti Urtaku.
6
Nga polisemantike tropologjike e tekstit poetik shquaj pa lente se autori shfaqet edhe i ndërgjegjshëm edhe i pandërgjegjshëm. Besonte se Enveri me Partinë ishin “mjekët” që mund ta shëronin këtë sëmundje të rrezikshme. Mirëpo poeti liberal Faslli sfidon poetin e ideologjizuar Faslli. Prapa të dukshmes, perceptoj dhe ndjej ironinë dhe satirën pikërisht ndaj Enverit dhe Partisë. Ishin ato që krijuan burokratizmin, ishte shteti i tyre “demokratik” i burokratizuar, ishte çatia e shtëpisë së poetit dhe çatia e shtëpisë së Shqipërisë që pikonte: “Dy re në qiell / Ajo vu lotët, / Dy re në qiell / Ajo vu me të madhe”… Nga sytë e tavanit tim, ( të tavanit të shtëpisë së Nënës Shqipëri, M.P.) / rrjedhin lot gjerbësh vu, vu, / Vu, vu, / Rrjedhin natë e ditë, / Rrjedhin me të madhe / Rrjedhin / Pi- / kë, / pi- / kë! “.
7
Kjo poemë edhe me subjekt edhe sintetike, është ndër më të fuqishmet e poemave të tij, më të guximshmet që përcjell mesazhe tronditëse, super-realiste që sfidonin “realitetin e shndritshëm socialist”, pseudodrejtësinë, pseudobarazinë dhe pseudodemokracinë. Poeti pasi e paraqet lakuriq, me detaje të vërtetën, me vargje dramatike, retorike e sarkastike, ironizon edhe s i m b o l i n “Parti-Enver”. Ja disa vargje: “Urdhër! / Me grushtin e klasës punëtore / Thyejani dhëmbët burokracisë! / Thyejani dhëmbët shokut Koli / Shokut Lili!” Dhe vë në gojën e klasës vargjet: “Po ua thyejmë, / por / Na duhen gurë, / Makinat në gurore u vonuan.” Ironia nuk të bën për të qeshur. Poeti e ndjen riskun. Autocensura lëviz brenda vetes dhe vë në gojën e klasës vargje të tjerë: ”Po i murosim dhëmbët tuaj”,- u drejtohet burokratëve. “Ne s’mund ta lemë me duar nën gjerbë / Enverin / Partinë / Ne i kemi piketa duart e tyre, / piketa ku duhet të hapim themele / Piketa ku duhet të ngremë çatira. / Partia, / Enveri / zgjuar rrijnë?! / Dhe vënë dorën aty ku pikon, / Dhe s’ka gjerbë që s’e dijnë ?!” Vini re vargun e fundit: me ekuivokë, dykuptimore, me trope. Po ndryshe e kupton Diktatori. Ndryshe e kuptojnë censorët. Kompromisi i heshtur ndodh. Poeti i shpëton burgut të tmerrshëm të Burrelit. Por jo baltave të Myzeqesë. Poeti e ka bërë kompromisin më përpara, kompromisin artistik,ikht e ka bwrw kompromisin mw pwrparan, / Dhe s’ midis qëndrimit kritik të autorit me ideologjinë enveriste, një bashkëjetesë ku sapo godet në rrënjë të keqen, ndryshimin e shikon brenda sistemit, e kërkon pikërisht nga ata që e ngritën ngrehinën e burokratizmit.. Megjithatë poema e tronditi Diktatorin e Madh dhe regjimin e tij diktatorial.
8
U ndala gjatë te analiza e kësaj poeme, për të dhënë më të plotë kompleksitetin e raportit të poetit me realitetin, një raport i frikshëm nën diktataturë që shfaqet edhe në shumë poezi të tjera në tema, motive e variacione të ndryshme e të larmishme, siç janë edhe poezitë: “N j e r i u me k o b u re”, 1972, Nëntori. “T r e m b j e” (ose Njeriu i zi, M.P.) 1972, Drita. “L a k u r i q i ” 1987, Drita etj.. Ndërsa nga poezitë e shkruara në kohën e demokracisë raporti i poetit me realilitetin ka një qasje kritike tjetër, në sensin e zhvillimit dhe të progresit. Krahas këtij vizioni të qartë, nuk mungojnë edhe poezitë e turbullta e të errëta, në çaste dëshpërimi e hutimi. Edhe në këtë periudhë të krijimtarisë së tij poeti është i dyzuar. Brenda tij jeton jo më frika, as mungesa e lirisë. Liria është e garantuar dhe me tepri. Në subkoshiencë, dyluftimi me veten krijuese, zhvillohet midis ëndrrës për demokraci më të përsosur dhe shpresës së mjegulluar. Poeti është i ndjeshëm. ngazëllen për dukuritë pozitive, por trishtohet, zemërohet, humbet edhe toruan kur e shikon zi realitetin për shkak të mospastrimit të ndërgjegjes nga koha e mbretërimit të socrealizmit (Duhet kohë për të gjithë, të bëhet i plotë katarsësi) Në ndonjë moment humbet dritën, nuk sheh as në fundin e tunelit, është krejt i hutuar, i mjegulluar, pa shpresë: “Sot / Dashuria / S’më shpëton dot / S’më shpëton trimëria / S’më shpëton dot as vëllai / Nëna / Babai / Fëmija…/ Më shpëton vetëm vdekja …/ Vdekja / Shpëtimi im në çaste shah-mati / Guri i zi i vdekjes, i lëvizur me guxim / Lëvizja e zezë e gurit të zi, shpëtimi im!”, poezia “S h p ë t i m i “ 1995, Aks. Ndërsa në poezinë “Çast kllapie” 1992, Zëri i Rinisë, lëvizjet e reja i sheh kaotike, me pak, fare pak dritë, megjithatë në këtë “tymnajë” ai sheh të dashurën e tij, çka tregon se autori nuk shikon vetëm errësirë, kur sapo kish ndodhur ndryshimi i madh. Kurse në poezinë “Greva” 1994, autori ka futur në grevë, njerëzit, nuset, të vdekurit dhe bletët: “Lulishtet pa lule / Sektori i blerimit pa blerim”… Poezia mbyllet me vargjet kumt: ”Lulet i duam / Të lulishteve shqiptare / S’duam lule të dërguara / Si ndihma humanitare…” etj. Siç shihet raporti i poetit me jetën është i veçantë, kompleks, origjinal. Njeriu me kulturë me dije e shije siç do të thoshte Konica, nuk mund t’i thotë poetit pse shkruan kështu apo ashtu.. I tillë është ai, kompleks, vetvetja, me profil poetik të spikatur.
9
Poezia e tij është sa e veçantë e konkrete, aq e larmishme dhe e begatë në motive, tema, mendime, ide filozofike dhe në mesazhe, një pjesë e të cilave çlirojnë energji pozitive dhe japin kënaqësi estetike të ndryshme. Në një varg poetik thuhet “dashuroj dashurinë, urrej urrejtjen”. Është kredoja e tij poetike, thelbi i heroit liriko-dramatik. Shpërfaqet vizioni dhe koncepti i tij për të bukurën, duke fshikulluar të shëmtuarën. Poezia e Faslliut është thirrje për më shumë demokraci, më shumë drejtësi, më shumë përkushtim që njeriu të jetojë më mirë dhe të jetë më i gëzuar. Këtë e gjen në poezitë e tij më cilësore.
Profili i veçantë i poetit shfaqet që në preferencën e v a r g u t të l i r ë. Nuk ishte zgjedhje për modë siç bënë shumë poetë në gjysmën e dytë të viteve gjashtëdhjetë dhe fillimviti shtatëdhjetë. Strukturimi i poezive me varg të lirë nga Faslliu, ishte jashtë rutinës,stereotipisë; ishte nevojë e brendshme për t’u shprehur lirshëm poetikisht, si në shestim ashtu edhe në formësim të poezisë. Vargu ndërtohet pa ndonjë rregull të caktuar: me shumë fjalë, me një tog fjalësh, me një fjalë, me një fjalë të ndarë në rrokje, me një zanore; me vargje të thyer, të lirë, të rregullta, me rrimë e pa rrimë, me një ritëm të brendshëm të dukshëm e të padukshëm. Kjo formë poetike përmban struktura të larmishme. Ky shestim dhe formësim poetik jo për ekstravagancë, manierë, as për të çuditur të tjerët, por për të theksuar emocionin dhe mendimin, tonalitetin, tingëllimin dhe kolorin gjuhësor, është ndër element e veçantë të formës çka poeti Haliti nuk ngjet me askënd. Poeti Moikom Zeqo do të thoshte: “Faslli Haliti paraqitet me atributet e origjinalitetit të tij të patjetërsueshëm”. Edhe nëse ka ndonjë ndikim në konceptim po edhe në strukturë nga poezia e Janis Ricos, kjo ka ardhur e natyrshme, sa është bërë pjesë e ndërgjegjes krijuese të tij, sidomos në poezinë me subjekt dhe në atë me personazhe që ia ka sugjeruar vetë realiteti shqiptar, i cili ka qenë objekt i vështrimit të tij poetik kritik. Kjo mënyrë të shprehuri poetike, shpirtëzon personazhet dhe bëmat e tyre, tipat e karakteret, ngjarjet dhe situatat. Struktura e poezisë së Halitit mundëson krijimin e poezive me një thjeshtësi të çuditshme, me konkretësi, racionalitet dhe emocinalitet. Burimi është fusha e formave të jetës dhe natyrës, me të cilën poeti ka një marrëdhënie specifike për shkak të njohjes së thellë të realitetit të ditës, të shqetësimeve, gëzimeve, hidhërimeve, dhimbjeve e vuajtjeve të njerëzve ku mprehet qëndrimi kritik i autorit, begatohet poezia me elemente të satirës, ironisë, groteskut; me veçoritë e bëmat e çdo personazhi, me detajet që janë specifike për secilin, siç i ka zbuluar dhe shprehur poetikisht autori ku spikat origjinaliteti dhe personalja poetike e tij.
10
Shumë autorë vetëproklamohen se janë vetvetja, janë të veçantë. E thonë me fjalë të p ë r g j i t h s h m e. Madje edhe ata që kanë folur ose shkruar për ta, gjykojnë me amatorizëm, pa arritur të përcaktojnë se cilat janë elementet e veçantë të poezisë së tij, origjinaliteti dhe un-i krijues etj. Një akademik në një intervistë për poetin e shquar Ali Asllani pyetjes së gazetares se cila është e veçanta e poetit, iu përgjigj: ”E veçanta e tij është se këndonte me zemër”( ! ). Kjo nuk është përgjigje akademiku, të gjithë poetët këndojnë me zemër. Edhe Faslli Haliti këndon me zemër e me mendje, e veçanta tek ai shfaqet që në përzgjedhjen e temës dhe në shprehjen artistike të saj, sipas pikëvështrimit të tij poetik të lirë, të shestimit të poezisë ndryshe nga të tjerët, ndryshe edhe nga formësimi artistik që te struktura, vargu, ritmi, te aplikimi i mjeteve shprehëse figurative sipas natyrës së poezisë lirike apo dramatike, liriko-dramatike, dramatiko satirike. Faslliu si vëzhgues i mprehtë i dukurive dhe njohës i njeriut në rrethana e marrëdhënie të ndryshme, duke qenë i prirur kah konkretja, nga ajo që është e prekshme, e dallueshme dhe e veçantë te çdo njeri, dukuri, ngjarje, subjekt, episod, personazh, mendim apo ide, nuk e ka të vështirë këtë ta përkthejë me gjuhën poetike sipas personales artistike të tij.
11
Si qytetar dhe poet Haliti respekton lirinë brenda dyzimit të vetvetes, ndërsa në strukturimin e poezive respekton lirinë krijuese çliruar nga kufizimet e ndryshme metrike. Poezinë e formëson ashtu si e kërkon vetë tema, motivi apo frymëzimi, ai shkruan poezi me struktura të ndryshme, klasike, realiste, lirike e romantike, epiko- groteske, jo krejtësisht si struktura të pastra, port edhe të përziera.Një vend të veçantë zë poezia me subjekt dhe me personazhe; poezia e ideve dhe mendimeve, e situatave dhe ngjarjeve, gërshetuar me elemente realiste, fantaziste, me metafora e simbole, por edhe me detaje dhe trope. Siç shihet tipologjia e poezisë së Halitit është e larmishme dhe shumëdimensionale.
Do të ndalem te stili, si një ndër përbërësit më përcaktues të origjinalitetit të spikatur të tij, i cili është i larmishëm, i thjeshtë, i shtruar dhe i përmbajtur, po herë-herë edhe dinamik e shpërthyes në situata e ngjarje të ndryshme. Përgjithësisht stili poetik i autorit shfaqen në të gjitha dimensionet e tij, jo vetëm me një pastërti e thjeshtësi njëdimensionale. Brenda të njëjtës poezi apo poemë, kemi variacione stilesh të autorit, alternime të ritmit, temporitmit, shpërthimeve dramatike poetike dhe të momenteve të qeta, ku stili është i tillë. Nuk e kërkon stilin autori, ai vjen vetvetiu. Nuk e kërkon as figurën, as formën, as metaforën, simbolin apo mjete të tjera shprehëse, gjithçka vjen nga marrëdhënia e përfytyrimit me realitetin që do ta quaja refleksibilitet poetik, që është i veçantë te poezia e Faslli Halitit. Kjo sfidon stilin retorik, estetizant dhe të fryrë. Kjo vlerë gjendet në poezinë më të arritura të tij, e cila është minorancë. Krahas vlerave në disa poezi të tjera që edhe mund të mos ishin përfshirë në botime, shfaqen edhe dukuri të stilit me vlera të kufizuara, retorik, i zakonshëm, prozaik dhe i thjeshtëzuar etj,. Kjo jovlerë nuk zbeh vlerat e stilit të tij në poezitë më me vlera në 18 librat poetik. Vlera e një poeti përcaktohet nga poezitë më cilësore, edhe nëse janë të pakta. Mund të shkruash shumë libra, edhe tetëdhjetë siç kanë deklaruar ca poetucë belulistë dhe, që e fusin veten në poetët elitarë, kur është e diskutueshme janë apo nuk janë poetë. Poeti Haliti duke pasur parasysh poezinë më të mirë të tij,- është zë i veçantë në poezinë shqipe.
12
Ja disa prej poezive më me vlera. ( Duhej të këndoja i pari, e di) : “E kam hekurudhën te dera e shtëpisë / Duhej të këndoja i pari, e di. / Nuk këndova , / Isha i mpirë, i hutuar, / Isha si dhëndëri në dasmën e tij / Si dhëndëri që pret e përcjell, / Ndërsa të tjerët këndojnë, kërcejnë, / Ai në qoshe, i lumtur rri. / Duhej të këndoja i pari, e di”. P o e z i a (Retë) “Retë / Si kope buajsh / Ikin në Veri, / Ikin në Jug, / Duke pëllitur me zë bubullimash. / Vjeshta, si bareshë bionde, / I fishkëllen me shkopinj vetëtimash”. Ndërsa nga poezia (Nëna) veçojmë: … “Po ti, ike moj nënë, / Ç’pate për të thënë i the të gjitha…/ Kam dhe unë diçka për të thënë: / Nëse njeriu s’u ngopka me jetë / Fëmija nuk ngopet me nënë”. Një poezi tjetër brilante: “Ai pret të fryjë era / Jo që të zhvishen pemët, / Jo që të shkunden gjethet e verdha, / por që të zhvesh xhaketën, / T’i duket pas brezit, koburja. / Ai pret të vijë pranvera, / Jo që të mbjell e të korrë, / Por që të zhvesh xhaketën, / Ti duket pas brezit / Koburja”. (Njeriu me kobure). Nga poema (Thellësi) do shkëpus disa vargje: “Dikush i fyen ditët tona…. / Urrejtjes / S’i jap as gishtin / Dashurisë i fus krahun, / Puthem me dashuri me dashurinë, / Shëtis gjithë dashuri me dashurinë, / Hahem dhëmbë për dhëmbë me hakmarrjen, / Me urrejtjen / Me mërinë…”. Ndërsa poezinë (Lisi) ia kushton Kadaresë. “ Me / T’u bërë, / Lis, / Qindra, / Mijëra gozhdë/ Tentuan të të thanin. / T’i ua kalbe gozhdët më në fund…”. Një poezi tjetër sipas Linkolnit:“Sa s’dua / Të jem / Skllav, / Aq s’dua të jem bos, / Miliarder, sheik, zotëri. / Kështu të kuptoj unë Ty, D e m o k r a c i”.
Janë të shumta e të larmishme poezitë që mund të përzgjidhen si më përfaqësuese të vlerave të poetit Haliti. Përzgjedhja e përgatitur nga Zeqo ka vlera, por nuk e përfaqëson tërë poezinë më të mirë të tij. Ka ca poezi të tjera me vlera më të larta se një pjesë që janë përfshirë në këtë përmbledhje. Poeti Ndoc Gjetja thoshte se kam botuar shtatë libra me poezi, gjykomëni vetëm nga poezitë e zgjedhura në librin e fundit. Sipas kësaj kuptimësie dhe thënies së Konicës se kritika është gjykimi i vlerave të librit, poezinë e Faslli Halitit e kam gjykuar nga poezia më cilësore e tij, më përfaqësuese e vlerave të librave poetikë.
13
Si konkluzë: Faslli Haliti është poet me një profil artistik të veçantë që ngjet vetëm me vetveten. Ai këndon me zërin e tij, vështron realitetin me syrin e piktorit dhe të poetit, i shpreh emocionet, mendimet dhe idetë si reflektim i realitetit aktual të ditës dhe i formëson poezitë i çliruar nga trysnitë, duke i strukturuar me origjinalitet. Nuk është mjeshtër i madh, në kuptimin e përsosjes së poezisë, por është mjeshtër i të qenët origjinal, vetvetja. Lasgushi thoshte: “Nuk ka poet të madh apo poet të vogël, është apo nuk është poet?!”. Faslli Haliti është poet. Poet i veçantë, origjinal, vetvetja. Këndon me zërin e tij.
Attilio Bertolucci (San Prospero Parmense, 18 nëntor 1911 – Romë, 14 qershor 2000) ishte poet italian, babai i regjisorëve Bernardo Bertolucci dhe Giuseppe Bertolucci. Poezia e Bertolucci është e thjeshtë dhe komplekse në mënyrën e vet. Vetëdija e tij për përshkrimin dhe historinë e ka sjellë natyrshëm që ai të shmangë lirinë intensive të poezisë së pastër dhe hermetike për t’u kthyer në vend të një gjuhe poetike të kuptueshme dhe të tregimit në vargje. Prodhimi, i cili fillon më 1929, përfshin koleksione poetike, një roman familjar në vargje, prozë, përkthime të autorëve anglezë dhe francezë si William Wordsworth dhe Charles Baudelaire. Një intelektual në dispozicion, i cili ishte poet, përkthyes, kritik, skenarist, krijues dokumentar, por figura qendrore dhe vendimtare e tij mbetet ajo e një poeti, siç e ka njohur përfundimisht kritika bashkëkohore.
TRËNDAFILI I BARDHË
Do të këpus për ty Trëndafilin e fundit të kopshtit, trëndafilin e bardhë që çel në mjegullat e para. Bletët lakmuese e vizituan deri dje, por është ende kaq i ëmbël sa të dridhëron. Është një portret për ty prej tridhjetë vitesh, pak i harruar, siç do të jesh ti atëherë.
Përktheu: Faslli Haliti
VENDI I DIMRIT
Çfarë dielli del pas dëborës dhe retë ngjyrosen me të kuqe si skllave: dëborë mbi çatitë një skuqje do të përskuqë faqen e princeshës. Ngrihet një erë të lehtë dhe shuan ujin që po përgjumej, me zërin e bariut të përgjumur; dalin vajzat me shallet, duke llamburitur sytë e zinj, dhe papritmas ata drejtojnë majat nga thembrrat të ngjashme me zogjtë që ngrihen në fluturim. Dhe ciganët rrëmbejnë djemtë.
MERRMË ME VETE
Merrmë me vete në mëngjesin e gjallë veshkat e thyera syri i zgjuar i mbështetur në ijën tënde prej gruaje që ecën ashtu si e bën dashuri,
janë ditët e fundit të dimrit që na lajnë duart dhe oxhakët që tymosin më shumë sesa ka nevojë një sezon kaq i butë,
por le të shkojnë në ferr ekonomi dhe seriozitet, konsumohen rezervat e qytetit dhe të kombit
nëse qielli duke u turbulluar, dhe pastaj duke u pastruar për një diell më të fortë, ne do të gjendemi atje ku jeta dhe vdekja kanë një ndalesë,
shkëndijon në mesditë, llamarina që tashmë është e kaltër pa mbetje dhe përsipër zogj të qetë ecin s’fluturojnë.
Kosovë, shenjëzoi tradhëtarët në shtet gjeji frekuencat e restaurimit kombëtar tradhëtia na është më e palavdishmja ata që ia kanë dhënë fjalën ujkut e ariut Trepça nuk falet, nuk falen Kishat e as Ujmani!
2 .
Kosovë e luftës mos u turpëro bekoje Mitrovicën, Trepçën beko, ate që dje e fitove mos e lësho; Kosovë e luftës, fito ose në varr shko!
3.
Të gjakta janë dritaret e lotëve të nënave, për bijtë e tyre të pagjetur për dhimbjen që s´e ka një fund dhe për plagën që nuk gjen prehje.
Me rastin e Shën Valentinit bleu një tufë me lule, tek Holandezi, për njëzet e pesë dollarë dhe një gjerdan floriri, tek Çifuti, që kushtoi treqind dollarë. Kur kish hyrë në dyqanin e Holandezit i shkoi mendja të blinte një fermë dhe të merrej me kultivimin e luleve e shkurreve dekorative. Mirëpo, ajo dëshirë agronomi, iu fik në çast, mbasi ferma do acaronte më keq mardhëniet me të shoqen. Në folezën, formë zemre të varëses, ngjiti një foto dyshe, të zvogëluar, pozim i hershëm rinor. Ai dhe ajo. Kokat ngjitur me njëri-tjetrin. Të qeshur e të lumtur. Ai nuk kish qenë as njëherë në cermonitë festive që organizonte departamenti ku punonte e shoqja.
-Me që këmbëngul, eja, – i tha ajo, – ama supozoje se nuk njihemi.
-Okay,1) do ta supozoj se nuk njihemi.
-Të rrish mënjanë dhe urtë, – e këshilloi dhe ja tundi gishtin tregues para hundës. – Nuk dua që kolegët e mi të marrin vesh çfarë pune bën dhe në ç’gjëndje je me anglishten.
Ceremonia e dhurimit të luleve dhe mbërthimi i varëses të florinjtë në qafën e saj u krye në dhomën e gjumit. Mirëpo, edhe ditën e shenjtë të tё dashuruarve, ajo u tregua e ftohtë e mospërfillëse. E falenderoi për dhuratat, ama nuk e lejoi që ai të çikte buzët e saj. Kish veshur minifund të zi dhe bluzë grizo, të hapur, që nxirte në pah bardhësinë e kurmit dhe hovin e gjoksit. Lidhëset e sandaleve i gjarpëronin mbi pulpa. Ndryshe nga herët e tjera ajo qe spërkatur me një lloj parfumi tejet ndjellës, blerë enkas për Shën Valentin. Molekulat parfumiane i patën nxitur egon e skulptorit kokëkrisur:
-Ç’je kaq e bukur, dreqi të marrtë!
-Zbulim i vonuar, – u përgjigj ajo me ironi.
Pa hyrë ende në sallën e madhe të restorantit, ai ishte ndjerë keqas. Në pasqyrën e hollit pamja e tij i kish fanitur Barin e Kripës.1)
Ai nuk e dinte se organizatorja e festës të Shën Valentinit ishte gruaja e tij. Porsi shtojzovalle, doli në podium e shoqëruar nga duartrokitje të zjarrta. Atëherë ai qe bindur për popullaritetin që gëzonte e shoqja në departamentin e supermaketit, Woll Mart.2) Donte apo nuk donte, edhe ai, agronomi, duartrokiti gruan e tij. Atë çast i qe kujtuar porosia e saj, “të qëndrosh mënjanë e urtë” dhe ishte ngjeshur pas banakut me buzëqeshjen e ngrirë të murgarit. Ajo recitoi në anglisht një poezi për dashnorët valentinianë dhe, sa filloi muzika, sikur të qe artiste e vërtetë dansi, doli në mes të sallës. Pikërisht atëherë e kuptoi se partneri që e shoqëronte në vallёzim, ishte bosi i saj. Përmendja e emrit të tij, prej kohësh i kish tingëlluar si këmbanë alarmi. Moria e pasqyrëzave trekëndëshe, mbi murin pas banakut, i thëthinë shikimin. Hetoi siluetёn e tij gjatoshe, copëzuar në trekëndësha dhe iu kujtua sërish Bari i Kripës. Në dy trekëndësha pa kokën e tij tullace dhe në tre trekëndashët e mëposhtme, fashën kryeneçe të flokëve të zeza, kaçurela, që fillonte mbi tëmtha dhe mbrapa qafës.
-Tungjatjeta, Bar i Kripës! – dëgjoi klithmën e pamëshirshme të metaforës dhe u ngjesh më tepër pas banakut, sikur donte të zvogëlonte siluetën e tij gjatoshe. Atëherë vuri re se bosi i të shoqes e përgjonte nga tavolina kryesore ku ishte elita e kompanisë. Ajo ishte ulur përkrah tij, i thoshte diçka në vesh, kurse ai çaplonte gojën e madhe nga e qeshura. Të dyve u xixëllonin dhëmbët nga shkrepja e dritës të aparateve fotografike. Në atë gjëndje, gjysëm të dehur e me pamje murgaci, e gjeti njëra nga biondinat.
-Vetmia është vdekje, – tha ajo dhe u prezantua me emrin sllav Lilinova. Ai flaku petkun e murgarit dhe u tregua xhentëllmen kur ajo i nderi dorën për t’u prezantuar.
Demonët i pëshpëritën “gënjeje!” dhe ai, për ta lajkatuar, i tha:
-Je simpatike, si të kam përfytyruar.
Lilinova kapërdiu një gllënjkë uiski nga gota e tij dhe qeshi hareshëm. Nga që iu miklua sedra femërore, dërdëlliti se para dhjetë viteve ajo kish qenë më e bukura e Nju Jorkut.
-Kurse tani, – shtoi me zë të ulët, por krenare, – unë dhe jot shoqe jemi dy shpirtëra gazmore që mbajmë gjallë Departamentin e Woll Martit.
Lilinova piu një gllënjkë tjetër nga gota e tij dhe iu afrua më pranë, aq sa këllku dhe supi i saj u prekën me të tiat. Duke i pëshpëritur në vesh, tregoi një çast nga beteja me të shoqin. Fillimisht, ai nuk mundi të kapë shkakun e luftës bashkëshortore, por kuptoi se i shoqi i Lilinovës ish kirurg i ardhur nga India, pikërisht ai që kishte zvogëluar hundën e të shoqes. Lilinova vuri gishtin në kokë, për të treguar ekzaktësisht vëndin ku ishte shkulur tufa e flokëve.
-Pas divorcit m’u kthye lumturia, – tha.
Ndërkohë që ai e ndihmoi të ulej në stolin e lartë, fustani rozë iu mblodh mbi gjunjë. Lilinova kish lëkurë të butë, esmere, dhe gjinj të mëdhenj, si pjepra; ishte e pa sytjena. Kamarieri i solli asaj një gotë me uiski, pa akull, dhe e ajo çukiti gotën e saj me gotën e tij, “sipas traditës bullgare,- tha -Prindërit e mi janë sllavë të mirëfilltë, – shtoi dhe, në pak minuta, krijoi atmosferёn sikur të dy njiheshin prej kohësh. Megjithëse ajo e fliste shpejt anglishten, ai mundi të kuptojë se bullgarët dikur mburreshin me Aleksandrin e Madh por, kur e morën vesh se paskej qënë homoseksual, ua bënë dalje grekëve. – Tani e lakmojnë shqiptarët, – shtoi Lilinova, ia shkeli syrin djallush, e qeshi. Përmendi piktorë, skulptorë, poetë, shkrimtarë e kompozitorë bullgarë, por emrat e tyre ai për herë të parë i dëgjonte. Ajo kërkoi, hamendazi, në çantën e dorës dhe nxori një stemë me Aleksandrin e Madh. Ndërkohë që ia mbërtheu stemën në cep të jakës së këmishës, ai u kënaq me aromën e këndshme që shpërtheu nga gjoksi i saj, por nuk mundi ta përcaktojë se prej çfarë lulesh ishte sajuar parfumi. Befas, Lilinova e ftoi të vallёzonin së bashku.
-Sipas traditës ballkanase, vallёzimin e parë duhet ta bëj me gruan time, – u përgjigj ai, por Lilinova buzëqeshi hidhur. Atëherë u ndërmend se ishte nata e Shën Valentinit dhe ai dhe e shoqja kishin harruar njëri-tjetrin. Mirëpo ja, një femër tjetër, bionde e bukur, po i bënte shoqëri erotike. Gjaku i vërshoi nëpër damarë, si kurrë ndonjëherë dhe demonët gazmorë filluan të hedhin valle në zemrën e tij. Atëherë pa sozinjtë e tij në morinë e pasqyrave trekëndëshe. U buzëqeshi, mbasi zbuloi se përthyerja e dritës mbi copëzat e xhamta ia patën shpërfytyruar pamjen. Edhe buzët e shumëfishuara të Lilinovës dukeshin më sensuale, flegrat e hundës të zgjeruara. Fytyra e saj iu duk më e bukur se e të shoqes. Fare pranë, një pëllëmbë larg hundës, ishin buzët e saj. Lilinova kish hundë poçore dhe, jo vetëm hunda, por edhe tiparet e lëkura esmere, tregonin përzierjen e gjakut sllav me atë turk. Ajo, siç dukej, ia përgjoi frymëmarjen e shpejtuar, dhe i mëshoi supit gjersa u mbështet plotësisht pas tij. Atëherë ai mori guxim dhe, si pa dashje, preku me gju gjurin e saj. Pas prekjes asaj i përndritën sytë e zinj, por edhe sytë e sozinjve të tij nëpër pasqyrëza. Pas njëzet vjet martesë, për herë të parë iu bë sikur pa frymën e tij që lodronte me qerpikët dhe me bajluket e saj. Pikërisht atë çast demonët i pëshpëritën “bëje xheloze tët’ shoqe dhe ajo të pëlcasë nga marazi.” Mirëpo, shtrirja e hapit të saj, përmes sallës, sidomos lodrimi i pulpave mbi takat e gjata, i lanë të pashlyer mospërfilljen bashkëshortore. Pikërisht atë çast e ftoi Lilinovën për të vallzuar:
-Eja kërcejmë tango.
-Tango është për të vdekurit, – tha ajo dhe atëherë ai hetoi siluetën e saj veshur në rozë.
-Më dukesh si lule jargavan, – ia bëri qejfin, pikërisht kur e shoqja shpërtheu në një kërcim të çakërdisur xhazi. Bosi i saj mbante ritmin duke përplasur pëllëmbët, rënë në gjunjë në mes të sallës dhe vështronte pa drojtje kurmin e saj nga poshtë lart.
Atëherë atij iu errësuan sytë nga inati. Ndjeu marjemendsh, jo për shkak të uiskit, por nga lëvizjet e shkathta të pulpave të gruas së tij. Ajo po realizonte figura dansimi fugore, njëlloj si në rini. Befas ai pa shalën e saj harkuar mbi kryet e bosit. Ishte figurë sa e turpshme aq e mahnitëse, e një akrobateje, që u pasua me duartrokitje të zjarrta. Donte ta mbërrthente për flokësh e t’i thosh “paske marrë përsipër ta gjallërosh vetëm ti këtë mbrëmje,” por u step nga e thirrma eksituese e banakierit:
-Uaaauuu, femër gjeniale!
Pyeti banakierin për banjat dhe u çapit këmbëkëmbyer, me gotë në dorë, për nga ana tjetër e restorantit. Në pasqyrën e madhe të hollit pa veten kur doli nga banjat, me gotën shtrënguar mes dhëmbëve e duke kopsitur pantallonat. Porsa doli në verandën e restorantit, spazmat e dallgëve në stomak u përsëritën. Me njërën dorë, mbështetur pas një kolone, volli. Pas vjelljes, shpëlau gojën me uiski, por isht e pa munduar të vinte cigaren në buzë. Duart i dridheshin si kurrë ndonjëherë në jetën e tij.
Në sallën e madhe shpërthyen ovacione e ai njohu kurorën e shprishur të flokëve të së shoqs, gati në lartësinë e shandanëve. Kolegët e kishin ngritur lart, kurse ajo qeshte tejet e lumtur, me krahët e hapura si pulëbardhë. Fluturimi shoqërohej me duartrokitje dhe klithma histerike. Demonët patriarkalë e shkelmuan në zemër dhe, befas, pa vetëdije, ngritur krahun e qëlloi kolonën me grusht. Ofshau nga dhimbja dhe shkundi krahun lart e poshtë, buzëkafshuar.
-Shkërdhatë!
Sharja jehoi në akustikën e harqeve të verandës. Gotën e flaku, me sa i hante krahu, diku nga fundi i parkingut. Kërcitja e qelqit e zgjoi nga ëndrra e keqe e hakmarrjes. Parkingu lëshonte duhmat e nxehta me kutërbim zifti, kurse ai ia mbërthyer sytë qiellit dhe mezi dalloi disa yje të mekur, të ftohtë e të largët. Bulëza djerse i kullonin përmes shpinës. Dallgët e muzikës rok shpërthyen jashtë sallës dhe, përmes asaj zallamahie, dalloi ritmikën e takave femërore. I ngjasuan me të sandaleve të së shoqes e nuk e kthye kokën pas.
-Eja të luajmë tangon në makinën time.
Lilinova e kapi miqësisht për krahu, kurse ai shkëputi vrullshëm bërrylin nga mbërrthimi i pëllëmbës të saj e thirri porsi i shkrehur:
-Zhduku, djall, Lilinova!
Lilinova ngau makinën si e çmendur, fishkëllimat e gomave përcëlluan parkingun dhe atij i shkoi ndër mend se ajo atë natë do bënte aksident. Ndërkohë që përgjuoi zhurmën karakteristike të skarpamentos të makinës, shkuli nga jaka e këmishës stemën e Aleksandrit të Madh dhe i lëshoi zemërimin natës së nxehtë:
-Kokën hëngërsh, kurvic’ e djallit!
E shoqja pranoi se kish vjellë dy herë në banjën e restorantit dhe iu lut të ndalonte makinën. Ishte hera e parë që e shihte të shpërfytyruar nga alkooli. Mbi pëllëmbën e ashpër të dorës, të asaj dore që një orë më parë kish goditur kolonën, ajo mbështeti ballin dhe volli; damari femëror dënkiste fort.
“Kjo është jot shoqe. E bukur, ndjellëse dhe padrone,” – i tha vetes ndërsa ajo rënkonte e villte.
Pikërisht atë çast u ndërmend se në short i pati rënë një femër që të ndjell ta dashurosh, por, njëkohësisht, edhe ta urresh.
1. Paqja ndër shekuj do të ketë formulë, prapahije, aktorë e parime të ndryshme dhe, natyrisht, fitimtarë e humbës të saj.
Dëgjoj shpesh shefin e serbëve, Vuçiq, tek thotë: do bëjmë paqe me shqiptarë për 100 vjet. Ndonjëherë, në shestimet fantazmagorike, shfaqet më fin, i mëshirshëm e pajtestar dhe i fal paqes edhe 100 të tjerë.
E me vete thoshja: përse ky nuk shprehet, qoftë dhe si takt diplomatik, me fjalët “paqe të përhershme”?
2. Kultshkrimtarin e ekziluar frëng, Houellebecq, (romani “Nënshtrimi”) e sëmbon një dhimbje: qytetnia e shplarë që ka braktisur gurrën e vet. Ndaj dhe, pledon kthimin në vlerat e vjetra konservative. Të kulturës së kulluar kur “Pater familias” siguronte bukën e Zonja edukatën dhe, që këtej, ka një fjalë gjithë pezm për gjermanët. Askush më shumë se ata, revoltohet ai, nuk i është dorëzuar prirjes së shfytyrimit vullnetar.
Në librin e tij nguctar, “Gjermania po vetëzhbëhet”, Thilo Sarrazin (ashtu si Oriana Fallaci me “Eurabinë”), do të shprehte qysh para tij drojën nga shpërbërja identitare e Europës. Dhe fajin do t’a gjejë krejt lehtësisht: idiotizimi i saj vjen nga turko-arabët inferiorë që godasin sistemin social, rëgjojnë inteligjencën dhe, me shoqëritë e getoizuara paralele, shprishin Leit-kulturën gjermane…
Anipse nuk bën retorikë lufte, diku në shënimet përmbyllëse thotë:”…ne nuk e dimë se ç’luftëra do zhvillohen në të ardhmen…”! Por se ato do ndodhin, ai s’ka as më të voglin dyshim.
Ndoshta kësaj here, si do të deshte Houellebecq, ajo do ishte një e totale: një rezistencë mbarëeuropiane kundër shndërrimit të saj në defekt natyre. E kjo dmth. pa familje, pa përtrirje, pa energji sociale e pa ardhmëri kulture që zvetnohet vazhdimisht.
Sepse, si për t’i dalë zot, August Everding (lexuar te “Matanë Brukselit”), do të shkruaj: më shumë se gjeografi heterogjene – Europa është kulturë.
3. Mirëpo nëse të tjerë, kaq dijemëdhenj, nuk e përceptojnë dot kur dhe ç’luftëra do zhvillohen në motlargëtat që vijnë, një prijës politik i zvargur diku poshtë, në Ballkanin e zymtë, rreket të parashohë: edhe pragun e tyre edhe kundërshtarët në logbetejë.
Dhe nuk është yshtje, vegim a frikë. Është testament i vulosur në alfabetin e krimit. E pra, ja skena e njohur në fushëluftë, në art dhe epos: sërish fusha e mëllenjave dhe sërish shqiptarët, këta armiq të përjetshëm. Armiq – për dashurinë ndaj Dhéut të tyre dhe armiq – për të drejtën hyjnore të kësaj dashurie të përgjakur.
I munduar në kërkim të një përskajimi, pyesja: ç’është kjo paqe e përkohshme. Me afat. Orë e kurdisur…Pastaj, njëj pasdite të bukur mesdimnore, do t’më ndihte mikja e shkrimtarja e nderuar Eva Gjoni. Formulimi i saj do ishte i saktë deri në ligjshmëri historie.
Dhe Ajo më shkroi: zotni, kjo nuk s’është tjetër veçse armpushim!
Në Javën nr. 22 me 1 shtator këndova një kritikë mbi përkthimin e Vorrevet të Foscolo-s që ka bêrë Z. E. Koliqi. Kritiku êshtë Z. Ve-Ri. Dhe ja seç këndojmë shkurtazi në këtë kritikë: I. E. Koliqin e kanë lavduar për veprat dhe përkthimet e tija njerëz më kompetenta se vetë kritiku, prandaj atij nuk i mbetet barra të bënjë lëvdata “à propos” (duket se në frëngjishtet çalon pakëz kritiku i ynë!) II. E. Koliqit s’i mungojnë ca cilësíra, që “kanë m’u përmirësue me kohë; prodhon mjaft dhe âsht’ i pajosun me nji vullnet të hekurtë : cilësíra që nuk lypset t’i mungojnë nji artisti” (se po s’prodhoi mjaft dhe s’pati një vullnet të hekurt, atij meazalla se munt t’i thomi artist, qoftë dhe vetë Danteja, për të përmêndun nji sa p.sh.)! III. Vetëm se, mjerisht për tê, E. Koliqi sot për sot “ende s’ka mrrî në nji pjekuni intelektuale që të meritojë emnin e nji shkrimtari e të hyjë në kategorín’ e atyneve të pakëve që sot u ndîhet emni”. A dëgjove ti, këndonjës i dashur? E. Koliqin nuk do t’a quajmë kështu e tutje shkrimtar, dhe në kemi gabuar t’a thërresim të këtillë gjer tani. Më parë duhet të marrë njê herë diplomën e “pjekunís’ intelektuale” nga Z. Ve-Ri, të shkruajë e të përkthejë ca vepra që ky t’i gjykojë të mjafta për t’i dhënë titullin e shkrimtarit dhe më në funt t’i shënojë dhe shkallën e radhën q’ i përket… IV. Kritiku ësht’ i bindur se “shumica e admiruesvet” të Koliqit do t’a quajnë “të marrë” për këto gjykime. V. Kritiku pyet: “A ka nxjerrë Z. Koliqi në sheshë nji përkthim të mirë artistik?” Jo more! Ç’ kërkon arti tek ay i humbur? Të pakën kështu na siguron Ve-Ri. I cili Vorret i quan “nji gjâ kaotike, të zgjidhun e të gjymtuem” VI. Vargun 6 të Karmit Koliqi e ka përkthyer keq, dhe që të bindeni, Z. Ve-Ri ju porosít t’a krahasoni me përkthimin e Zit Andrea Varfi. Gjithashtu liksht janë përkthyer dhe vargjet 17, 25, 26, 70 (kr. A. Varfi), 73, 140, 159, 250 (kr. A. Varfi) e 279. Këto thotë Z. Ve-Ri mbi Koliqin. Sa për mua, unë me Koliqin nuk do të kem punë fare këtu. Unë s’kuptonj nga poezíja. Unë diç marr vesh vetëm nga gjuha shqipe, se gjuhët e huaja që s’na hyjnë apo na hyjnë tepër pak dhe tërthorazi në punë këtu, s’po i zêmë në gojë. Dhe çfarëdo shkrimi letrar: prozë, poezí, kritikë, shkruar në gjuhë shqipe me gabime ortografíje, gramatike a sintakse e hedh patjetër në kosh të plehrave. Këtê do të meritonte dhe kritika e Zit Ve-Ri. Mirëpo që t’a marrin vesh si ay vetë ashtu edhe shokët e tij e drejtorët e organeve që botojnë shkrime të këtilla, nganjëherë ay veprim duhet bërë me një farë ceremoníje duke treguar arsyet, të pakën ato më kryesoret. Ja, atë po bënj dhe unë këtu me këtë errata-corrige.
Po e nisim punën nga gabimet ortografíke, duke treguar vetëm ato për të cilat të gjithë shkrimtarët e mirë të shqipes janë në një mëndje. Po ndjekim kritikën e Ve-Rit dhe gabimet po i dallojmë me numra të shtuar e trajtën e drejtë me gërma italike pas një shênjë barazimi. Ja, kështu: Gabime ortografíke: 1. ma parshëm = mâparshëm, 2. pa lodhshëm = palodhshëm, 3. penda = pênda, 4. po i sjellë = po i siell, 5. mburje = mburrje, 6. arritë = arrijtë, 7. kategorin = kategorín-riën-rinë, 8. nji shkrimtarë = nji shkrimtar, 9. mâ naltë = mâ nalt, 10. dot mbetet = do të… 11. shkrujta = shkruejta, shkrova, 12. sheshë = shesh, 13. i dejë = i dêjë = i denjë, 14. me vu = me vû, 15. parasyësh = para sŷsh(ë) a sysh(ë), 16. qellim = qëllim, 17. në qoft = në qoftë, 18. shtyen = shtŷn, 19. neglixhencë = negligjencë, 20. me mujt = me mujtë, 21. gjymonte = gjëmonte, 22. largë (adv.) = larg, 23. ai vet = ai vetë, 24. mos përkthim = mospërkthim. Gabim gramatike: 1. që të bajë un (verbi bajtun = bartun = mbajtur) = që të bâj un (verbi bâmë = bërë), 2. un shprehë = un shpreh, 3. do t’iu lutesha = do t’u lutesha, 4. gjâ të gjymtuem = … të gjymtueme, 5. eksperiencës tij = … së tij, 6. analizë të mbaruem = … të mbarueme, 7. ajo na bânë = … na bân, 8. vargun në të cilën = … në të cilin, 9. nji përkthim të cilën, … e cila = … të cilin … i cili, 10. në (vargun) 26 e përkthyeme = … të përkthyem, 11. ky i fundit âsht’ nji folje transitiv aktif (bukkkurí! dhe s’ka nevojë për qërtim…). Gabim sintakse: 1. “me kuptue me leximin” = … nga leximi; 2. “ka përkthye I Sepolcri paralajmue me bujë të madhe dh’ e pajosun…” = … dhe pajosun…; 3. “ata që mundet” = ata që munden; 4. vargun 6…. Z. Koliqi përkthen kështu” = … e përkthen; 5. “në vargun 73… e përkthen” = vargun 73… e përkthen; 6. do t’ ishte shumë mâ mirë… nji përkthim në prozë, me qëllim vulgarizimi, se nji gjá të tillë”; 7. “Gjâja, mandej, mâ e çudítshme, dhe që më shtyën me besue patjetër, âsht’ ajo që Z. e tij nuk e ka kuptue mirë origjinalin, nuk âsht’ imedezimue me estrin e Ugo-s, të shkaktueme nga përkthimi arbitral në shumë vende”. Këto dy frazat e funtme le të përpiqet këndonjësi t’i analizojë e t’i qërtojë e t’i kuptojë vetë, po mundi, dhe Auktori le të “konsultohet me ndonji koleg mâ kompetent” se si t’a shprehë mendimin e tij që ka dashur të na shfaqë me këto fjalí “kaotike”, e gjithashtu për perjudhën e katërt t’artikullit të tij që nis “Në këto mendime që po shpreh mbi Z. Koliqi…” e që këtu, për të mbajtur numrin e gabimevet në radhë të shtuar, duhet t’a shënojmë me 8. Gabime semantike: 1. “gjuhës s’onë embrionale” = me fjalë të huaj do të thosh rudimentale, dhe shqip të palavrueme; 2. à propos = à ce propos ka dashur të thotë atje ku e ka përdorur po frëngjishtja êshtë gjuhë e huaj, të cilën i bir’ i botës s’ësht’ i detyruar t’a díjë më mirë nga të tijën; 3. “Ka gabue taktikë”? Po, ju lutem, çë pune na paska taktika në njê hartim letrar? Më duket se keni dashur të thoni methudhë! Kjo munt të shkojë ndofta; 4. “Përligjue” nuk do të thotë justifikue; për këtê kemi ligjuar dhe larë, shkarkuar, lehtësuar fajin, barrën; 5. “Arbitral” êshtë përdorur për arbitrar, e në vafshim pas gjuhëvet të huaja nga të cilat i marrim hua këto fjalë, njëra me tjetrën kanë kuptime krejt të ndryshme; 6. T’u konsultonte” = t’u kshillonte, të kshillohej me…, të pyeste… thonë shqip ; po as frëngjisht apo italisht fjala e kritikut t’onë s’ka atë kuptim q’ay ka dashur t’i japë n’atë trajtë! Tashti po ju them me dorë në zêmër se u lodha. Është për të zënë leshrat me duar kur sheh njeriu foshnja të këtilla të dalin para botës si kritikë të një vepre poetike në çfardo gjuhe dhe hartuar e përkthyer prej kujtdo qoftë. Kur them foshnja dua të them, natyrisht, në fushën e kulturës gjuhsore e letrare, se për vërsë munt të jetë fare mirë një djalosh i pjekur si edhe një tatëlosh i thinjur. Edhe një pikë është për të vênë ré në kritikën e… Ve-Rit : hiq citatat, në një faqe të vetme të Javës kam numuruar më shumë nga 50 (them pesëdhjetë!) fjalë të huaja, nga të cilat të pakën 40-ve mund t’u shpëtohej pa asnjë mundim as dëm. Dhe duhet shtuar që s’êshtë njê artikull politik, por letrar dhe… njê kritikë letrare bile! Z. Ve-Ri, kritika është pun’ e rëndë shumë! PROFESORI PEDANT Gazeta “CIRKA”, Nr. 30, 9 shtator 1937
*Marrë nga vëllimi “Gjysmw shekulli me pendë në dorë”
Sa herë ti ikën këtu bie shi në çatinë e zemrës gjithnjë bie shi nuk e kthen kokën në sy breron shi në kopshtin e vogël lulëzon habi këtu bie shi, bie shi, bie shi…
Një shenjë nga larg: këtu vetëtin Ca fjalë nga larg – këtu bie shi Troket në prag, kudo bie shi Petalelagur çdo lule shpik magji këtu bie shi, bie shi, bie shi…
Dal në rrugë dhe pse bie shi hyj në klub ku mungon veç ti një kitarë shkul gjoksin-dashuri dikush në saks nxit notat në orgji jasht bie shi, bie shi, bie shi…
Hesht në banak, porosis dhe pi Ca kujtime-flakë më ngrohin gjithsesi në pistën hënake – vallëzues të rinj… -Sillna kamarier dy gota me shi Me të kuqe vere t’i ngjyej tani!… Jasht bie shi, bie shi, bie shi…
TRINITET
Në emër të Shiut të Barit dhe të Dashurisë së shenjtë Amen!
* * *
Flutura e sapo lindur E di se do jetojë 1000 sekonda Dhe në këto njëmijë vjet me pajën e pjalmit Do të fle mbi një lule Pastaj kur ti vijë vdekja në pajën e zjarrit me dinjitetin e një letre dashurie do digjet.
***
Nga kuletë e syrit ç’ monedha floriri muzikojnë te gjiri! hop, thithka ndizet: gjarpër fakiri.
Lakuriq si loti në sheshin e syrit pasqyrat e djemve me argjende shpirti. Lakuriq si loti rrotullohesh, digjesh rrëzëllin e tëra: diamant pa brigje.
PRES NATEN TE VIJ
Pres natën të vij Ngaqë nata kalon nëpërmjet teje Pres natën të vij.
Nata merr trajtën e trupit tënd Di në cilët yje ta prek E cilën vesë të pij.
Pres natën të vij.
Nëse vjen me hënë Mbi hënë do të shtrij Pres natën të vij.
Dhe kur nata vjen Motër me rrufenë Çdo të bëj e di…
S’ka rrufe që s’shuhet Kur bën Dashuri.
***
Kam një takim me ty mbi një gjethe vjeshte ku qielli ka shkruar diçka me shi Kam një takim me ty… Çdo ditë kam një takim me ty dhe pse nuk vjen, kam një takim me ty. Dhe pse nuk vjen, vijnë mëllenjat nën shi, kam një takim me ty. Trenat ikin drejt një stacioni të ri…kam një takim me ty. E di që ti s’vjen, të vdekurat dinë të fshihen, gjithsesi Kam një takim me ty.
***
Buzë oqeanit bie borë: është hapur çanta e postierit qiellor Dhe unë lexoj gjithë letrat që vijnë nga Parajsa… Po asnjë letër s’vjen nga ty i ka mbetur postierit Zot te çanta… do që ta lexojë përsëri…
***
Orëndreqësi plak e ndjen se do vdesë Me pengun se s’bëri dot orën magjike Të kthimit të kohës mbrapsht.
Kjo ndodhi veç një herë Kur takoi Marien mes lulëkuqeve të ndezura: Të shtrirë mes lulëkuqeve dashuroheshin Me mijëra orë në kujtesë.
Mjeshtri plak kurdis dhe njëherë gjithë llojet e orëve Pastaj shtrihet duke kurdisur zemrekun e lulëkuqeve Të kthyera në orë…
NJE GRUA PREJ SHIU…
Takova një grua prej shiu e sapoavulluar nga gjoksi i një burri Aromën e saj kish bari që mbiu, stuhinë e tij kish afshi që pruri Një grua prej shiu e tejdukshme prej nurit. Një grua prej shiu: flokët, gjymtyrët, gishtërinjtë, shikimi… Prej shiu zemra dhe ëndrrat prej shiu Unë isha thjesht: ylber i prerë me pamje njeriu. I lindur nga shiu.
TESTAMENT
Nuk dua asgjë, asgjë nuk dua: merri muret, po jo dritaret Merre kopshtin po jo zogun e kuq mbi kumbullën e lulëzuar Veç tyre asgjë nuk dua.
Nuk dua asgjë, asgjë nuk dua: merre sixhadenë me sfinks Orën e madhe me lavjerësin joshës si grua Veç kohën kur të desha, ma lë mua.
Me murin merre dhe tablonë e Pikasos Merre dhe pianon me tastierat si krua Veç lotët në faqe lërmi mua.
Merre pishinën, “Jaguarin” e ri Dhe rrugën me mozaik të shtruar Veç kantinën me verë ma lë mua.
Merri të gjitha dhe pyllin e vogël Lëndinën e ëndërrt mbështetur në panja Lermë veç hënën që kërcen sa herë hapet shampanja.
Mos harro të më lësh dhe hapat e tua Gishtërinjtë e dritës mbi tastierë Dhe zemrën dhe zemrën patjetër e dua…
Veç kështu Testamenti ka vlerë…
***
Lotët e tua: sumbulla në këmishën e dashurisë zjarri im: kravatë në kostum të dhëndërrisë. Prit të t’i zbërthejë lotët këmishën ta hap hiqma shpejt kravatën zjarrin të ta japë.
***
Ky mёngjes i bardhё: gushё sorkadheje kur lahet buzё ujvarёs Rrezet hyjnё mes pyllit si shkollarёt nё orёn e poezisё Tani pritet tё shfaqesh ti e natyra tё bёj “ah!” e veza e bilbilit tё ri tё krisё…
GRUAJA QE PO PLAKET
Bëra skufe natën zbukuruar me karfica e diamantë për të joshur ëndrrat…
Burrat kanë harruar të më joshin.
Karficat e bizhutë e ditës i vë në shtrat: me to fle dhurata të burrave të humbur të përgjumur në një tjetër fole.
Gjithë inatin e kam me pasqyrën Veç ajo më njeh…
Me bastunin tim kërcënoj sendet Dhe sendet s’ma vënë veshin Më torturojnë me kujtimet e tyre.
Gjithë inatin e kam me pasqyrën…
Te dritaret shkoj shpesh Tek tre dritaret ngaqë janë harraqe Ata s’ma shfaqin atë tjetrën në qelqe Nuk janë si pasqyra: budallaqe…
…Veç ajo më njeh…
Edhe rruga nuk më jep të njohur Fundja kaq e ka kujtesë e saj Ndonjëherë unë i ngre dorën Dhe pres: rruga të filloj të qaj.
Gjithë inatin e kam me pasqyrën Veç ajo më njeh…
Qëllon shpesh një luleshitës Shpërndan trëndafila derë më derë Po unë diku mes natës dhe klithmës Nxihem: diamant pa vlerë…
Gjithë inatin e kam me pasqyrën… Nga dritaret mund të fluturoj Nga pasqyra, jo…
TE SOLLA NJE PARFUM TE RI…
Të solla një parfum të ri nga një dru i rrallë rritur në një ishull të vetmuar të solla një parfum të ri… Zhvishu natyrshëm, pa turp, trupi yt ka kohë që pret udhëtarin e largët lëkurën tënde të tendosur një zjarr i brendshëm e ka kthyer në tambure… Ky trup: elektricitet joshës, drithërim mëkati, Magji-baticë nga shikimet epshorë të burrave. Të solla një parfum të ri…
Ky parfum t’i lulëzon supet, krahët e gjatë, shpatullat e hajthme Gjinjtë e vegjël t’i kthen në zogj (Cicërima, cicërima, cicërima Dy zogj-cicëza, bëjnë rima) Ky parfum vjen nga ishulli i vetmuar nga një dru i famshëm afrodiziak: kthyer nga deti psherëtin, psherëtin… Të solla një parfum nga druri i rrallë: ka për rrënjë Dashurinë.
Në këtë dru janë mbështetur gjithë dashuritë e ishullit Gjithë gratë e lundërtarëve presin kthimin aty Vejushat e reja me të e ndajnë trishtimin Teksa ulin velin ngjyrëylli mbi sy. Të solla një parfum të ri…
Po të lulëzojnë kofshët, ijet, vithet, barku… gjithë trupi yt Kuptoj: parfumi i ri qenka me shpirt. Ndizet dashuria, zjarri ndën lëkurë i josh tamburet O zot, e shtrirë më dukesh si blatim Dhe unë udhëtari i largët: amanet i atyre drurëve bie mbi ty i pushtetshëm si një himn… Mundem në parfumin tim.
DEBORA KRISTALINE
Kristaline dëbora e New Yorkut megjithëse gatuar në qiej të ndotur, zbret ngadalë me ashensorin e tejdukshëm që përdoret shpesh në Parajsë. Dhe bashkë me të zbret dhe një kujtim që fare mirë mund të bëhet njeri prej bore të cilit i mungon vetëm pakëz prush për t’u kthyer në Ti.
ISHA MAGJISTAR…
Kuptova se isha magjistar i vogël Puthja qershinë, përshembull, dhe ti dridheshe e tëra Mos, më thoje, mos Jam vedër e re, thyhem, e na derdhet vera.
E të tjera e të tjera e të tjera.
Isha larg teje në një mal Prekja një lule e hop në TI e ktheja Ca zogj të hutuar flatrat ti falnin E unë, hop, papritmas të ngrija lart tek reja.
Një ditë të çova në botën e përtejme Qeshje, oh, sa qeshje Aq sa nga të qeshurat shkunde gjithë qershinë… Dhe në çastin kur tek unë do ktheheshe Oh, dikush, dikush ma prishi magjinë.
I çmendur brodha, udhëve e skenave Të ringjallja ty, po ku të gjeja… Puthja qershinë po gjaku qe ngrirë venave Në parvaz te reja më ndizej rrufeja Nga vedra piva gjithë llojet e verërave Po në krahët e mi nuk po të ktheja.
Vetëm kur u thinja, kur u mplaka M’u zvogëlua hija, m’u shkurtua flaka Papritmas përballë magjike m’u shfaqe E re si atëherë kur ishe loja ime O Zot, sa e ngrohtë si një lot në faqe Kur do të rrokulliset në majat e gjinjve.
Më prek, të lutesha, ma kthe rininë e parë Po ti sërish qeshje dhe shkundje qershinë… Kuptova: në ditët që të mbaja pranë Ti ma kishe vjedhur magjinë.
KUR PI VERE…
Kur pi verë qielli shpreh dëshirën të rrëzohet në gotë e me qiellzën e gojës të bëjë dashuri.
Kur pi verë sikur pi një gllënkë liri Pi fytyrën tënde e ndonjëherë veten pi.
Pi verë dhe sytë arratisen nga fytyra Kanë liri tjetër sytë: më anarshistë se zemra.
Goja kthehet në fushë ore Në akrepa – gishtërinjtë… Sus!- i them kohës që ikën. Në rrethin e gotës buzët e mia Bëjnë një orë të florinjtë.
***
Nga që gurët e lumit s’ankohen për rrjedhjen: marrin formë zemre
Kur ti lahesh në lumë me fustan mbi gjunjë Gurët marrin formën e gjunjve.
Mos e hiq këmishën, Me ujë lumi mos i fresko gjinjtë… Oh, gurët e lumit: ç’formë gjinjsh!
TI ISHE NJE ISHULL I VOGEL…
Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje: Një kokë e bukur me një pyll flokësh që muzgëronin vjeshtë Me përrenj të kthjellta fjalësh. Në dy kodrinëza gjinjsh rrokulliseshin qingjat gazmorë të fantazisë sime Dhe lart dy faret e thithkave u bënin sinjale anijeve. Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje i lindur nga një vullkan i padukshëm: të zbuluam kur ishe 18 vjeç.
I nisëm anijet nga drejtime të ndryshme të pushtonim ty Dhjetë anije me dhjetë kapitenë me dhjetë ekuipazhe subkoshience Dhjetë anije si dhjetë gishtërinj në pëllëmbët e deteve.
Ti ishe një ishull i vogël në formë gruaje i pamësuar me fjalën pushtim Dhe ne si të gjithë pushtuesit ëndërronim thesaret që fshehin dashuritë. Ëndërronim aromat ekzotike të buzëve, llërëve, kofshëve: pemë të rralla afrodiziake në çastin ku ti shtrirë në detet e pasioneve kujtoje vullkanin me krahët e flakëve… Dhjetë anije me dhjetë kapitenë me gjokset e velave hapur Shtangëm tronditur: ishullin e vogël në formë gruaje Vullkani na e kish rrëmbyer prapë.
DUKE PRITUR…
Një pasqyrë e shkrirë u kthye në det Një ëndërr: në anije Molla e kuqe në tryezë: në bovë u kthye. Vetëm ti mungoje, nuk po vije.
Bromuri i argjendit krijoi ca pulëbardha Dhe krahët e pulëbardhave e krijuan erën Lëviza mollën që të zgjohej dallga Po ti prapë nuk erdhe.
Padashur, padashur pasqyra u thye Anija u mund nga shtërngata Molla e kuqe në plagë u kthye Veç brumuri i argjendit mbeti te pulëbardhat.
SUSANA ROBERTS është poete dhe shkrimtare, përkthyese dhe veprimtare për kulturën e paqes, nga Argjentina. Jeton në Trelew- Chubut. Është Dr. Litt. Honoris Causa,WAAC-2009. Vital Anëtar WAAC. Ca. EEUU. Ambasador i Paqes, “Mil Milennia.org- Pea.org- (Senati i Argjentinës (Unesco Unicef). Zv/Drejtore. IFLAC- Argjentinë dhe Amerikën Latine / Anëtar Nderi Shoqata e Harmonisë Globale-Rusi / Anëtar SELAE: Shoqata Evropiane e Shkrimtarëve dhe Artistëve / Ambasadore Universale e Paqes /Rrethi i Ambasadorëve-Gjenevë-Zvicër. Anëtare e Asociacionit Botëror Ekologjik Etik të “Noosphera-Rusi” (NEEWA) Në Presidiumin e Anëtarëve WFSC (Forumi Botëror i Kulturës Shpirtërore) -Kazakhstan. Ambasadore Ndërkombëtare e Kulturës – SIPEA. Ambasadore “The Love Foundation” -Tampa-Florida-SHBA.
Poezia e saj është botuar në shumë vende të botës, është pjesëmarëse në shumë Kongrese Botërore, Kombëtare dhe Ndërkombëtare. Është nderuar me çmimin e parë për përkthimin nga “lPCRT-China”. Ka marrë çmime kombëtare e ndërkombëtare si çmimet “SADE”, çmimin e parë në anglisht WAAC, WCP Trujillo-Peru 2014, dhënë nga Qeveria e Prov. Del Chubut-Argjentinë gjatë 2013-2016. Çmimi “Grand Master Award” për Mjeshtret e Mëdha të Zonjëve të Botës në Senatin e Argjentinës, Nation- CABA. 2018. Është nderuar nga Shoqata Ndërkulturore e Indisë me çmimin ndërkombëtar “Sahitya Shree”, etj. Ka “Medaljen e Paqes” nga Fondacioni “Salvador Allende”, org – Kili 2010. Çmimi Asolapo Arg. Çmimi Ndërkombëtar.
Poezia e saj është future shumë antologji botërore në gjuhët spanjisht dhe anglisht. Ka botuar në gazetat, përveçse në Argjentinë, në Peru, Rusi, Spanjë, Greqi, Kazakistan, Uzbekistan, Belgjikë, Indi, etj. Është bashkautore e shumë librave dhe antologjive. Disa nga titujt e librave të saj dy gjuhësh janë: Rostros / Faces. El vuelo del Ave / Zogu i fluturimit. Art dhe virtyt në evolucionin e njeriut – në frëngjisht, Epub-France-Alter Editions, etj.
Së fundmi mori Çmimin “Atjon Zhiti”, 2018.
VENDIMI: Shoqata Ndërkombëtare e Shkrimtarëve IWA BOGDANI, me qendrat në Bruksel dhe Prishtinë, merr vendimin N-109, 27/11/18, që të themelohet “Çmimi Ndërkombëtar Atjon Zhiti”. Ky çmim jepet çdo vit me motivacionin “për pasionin dhe sinqeritetin artistik në krijimtari” , Juria sivjet vendosi që ky çmim t’i jepet poetes Susana Roberts nga Argjentina. NGA LETRA E POETES SUSANA ROBERTS Faleminderit nga zemra për çmimin, i nderuari Jeton Kelmendi, President i “IWA Bogdani”, faleminderit për këtë urë kulturore, me suksesin deri në Argjentinë… Është një nder i madh që jam laureate e këtij çmimi, “Atjon Zhiti”, që më jep më shumë forcë në rrugën time, ku lidhem me fëmijë e të rinj me të cilët flasim dhe veprojmë për paqen dhe për “kulturën e Shpirtit” që bashkon njerëz anembanë globit. Bekime juve dhe të gjithë antarëve!… Mirënjohje dhe adhurim nga vendi jugor i Argjentinës.
Susana Roberts Dr Litt Honoris Causa-WAAC Ambassador of Peace-Mil Milennia.org. Senate of Argentine Nation(Unesco-Unicef). Vice Dir. Iflac Argentina and Latinamerica. Honory Member Global Harmony Association.
Kush është ATJON V. ZHITI?
“19 vjeçari i përhershëm”, Atjon V. Zhiti, siç e quan gjenerata e tij, student i filozofisë në Universitetin “Sacro Cuore” në Milano (Itali), veprimtar dhe anëtari më i ri i PEN-Clubit Italian, po kështu dhe anëtar i Paralmentit Rinor Europian, që dinte të jepte shumë dashuri e vrull ndër shokët e shoqet e miqtë, pëlqente artet, filozofinë dhe sportet, gjuhët e huaja dhe shkencat politike dhe “buzëqeshte çiltërsisht”, gjë që ata që e kanë njohur, ia quajnë “vepër”, duke mbetur kështu dhe ideali shpirtëror i tyre. – Lindi në qytetin e Vlorës (Shqipëri), në 30 gusht 1995 dhe u rrit mes poezisë, ngjyrave dhe muzikës në Romë (Itali), ku prindërit punonin si diplomatë. – Kur ishte 3 vjeç e gjysmë një viziatim i tij për “Nënë Teerzen” iu botua në një album me shkrime për Shenjten dhe shkruajtën gazetat në Vatikani dhe në Shqipëri. Hapi një “ekspozitë fëminore” në shtëpi në Romë dhe më pas një tjetër në Vlorë, në kopshtin e shtëpisë së gjyshit, ku vizatimet e tij u varën pemëve. – Shkollën fillore e nisi në Tiranë, në shkollën katolike “Ylber”. – Arsimin 9 vjeçar e kreu në Romë në shkollën e muzikës “Giuseppe Sinopoli”, mësoi flautin dhe dha disa koncerte me orkestren e shkollës. – Nisi studimet në liceun e njohur klasik të Romës “Giulio Cesare”, ku krahas italishtes dhe anglishtes, që i njihte mirë, studio dhe greqishten e vjetër dhe latinishten. – Kishte pasion dhe muzeumet, i vizitoi të gjithë më të rëndësishmit në Romë e Vatikan, por dhe në qytete të tjera, Tiranë e Korçë, Vlorë, Krujë, Shkodër, etj, por dhe në, Firence, Venecia, Paris e deri në Chicago, SHBA. – Merrej me sporte, me not, kanotazh, tenis dhe shah. – Përfundoi gjimnazin “Ismail Qemali” në Tiranë dhe bëri kurse kualifikimi për gjuhët spanjisht, frengjisht e gjermanisht. – Fiton një bursë për të vazhduar studimet për Filozofi në Itali, ku pranohet si antar i PEN Clubit Italian, ndërkohë bëhet dhe anëtar i Parlamentit Europian Rinor duke përfaqësuar Shqipërinë në disa Konferenca si në Spanjë, Letoni, etj. Krahas shkrimtarëve në Shqipëri dhe Kosovë, njihet me poetë të njohur nga bota, Sebastiano Grasso, Mario Luzi, Adonis, Hermann Nitsch, Jevtushenko, nobelistin Derek Walcott, etj. Përkthen në shqip për antologjinë “Lajmëtarët e Europës” poezi nga Zai Fundo, që botohen për here të parë. Ndërkohë bën dhe piktura si një adoleshent, një pjesë e të cilave vendosen dhe në ballina librash të ndryshëm. – Në vitin e dytë universitar nis botimet e eseve të para të tij filozofike në Shqipëri dhe Kosovë dhe në median shqiptare në diasporë, Itali, Zvicër, Angli, SHBA. Është bashkëpërkthyes në librin me poezi të poetit të njohur në botë, Adonis, që botohet për herë të parë në shqip, 2014. * * * – Në 2015 del libri i parë me ese e shkrime të Aton V. Zhitit, “Për atë që dua(m)”, me jehonë në lexues dhe në media. – Hapet ekspozita me piktura të tij “Një kuti me xiëllonja”, në Universitetin “Polis”, Tiranë, nën kujdesin e kritikut të njohur të artit, Gëzim Qendro. – Në 2017 botohet Albumi “Opera Atjon”, në shqip dhe italisht me vizatimet dhe pikturat e tij, të feminisë dhe adoleshencës, përgatitur nga kritiku i artit dhe botuesi Gëzim Tafa. Albumi ka patur jehonë brenda dhe jashtë vendit. – Koncert për Atjonin në Romë, me violin dhe pianoforte, “Jehonë dhe butësi,, dialog mes tingujve dhe një ëngjëlli”. – 2018, pas librit me tregime “Valixhja e shqyer”, del ai me poezi “Të rritesh nga dashuria”, që të dy me ilustrime të Atjonit si bashkautor me Visar Zhitin dhe parathënie të Eda Zhitit. – Festali Ndërkombëtar i Filmit “Giffoni” jep çdo vit çmimin “Atjon Zhiti” për anëtarin më të mire të jurisë, ku Atjoni bënte pjesë. – “IWA BOGDANI” themelon Çmimin Ndërkombëtar per poezi “Atjon V. Zhiti”. – Një rruge në Tiranë i është vendosur nga Bashkia e Kryeqytetit emri: “RRUGA E ATJONIT”
Kanë thënë për Atjonin:
Kjo fytyrë e bukur engjëllore… ajo krijesë e mrekullueshme pra, ishte bërë për qiellin, jo për këtë botë… Helena dhe Ismail Kadare, shkrimtarë Nuk kam takuar një të ri kaq të mire, kaq fisnik dhe kaq të dashur në Shqipëri sa Atjoni… Robert Elsie, albanalog i njohur Atjoni e iluminonte poezinë, sepse ai vetë ishte pothuajse një poemë magjike. Adonis poet i njohur, jeton në Francë
Libri i Atjonit – testament i Tij… si Ungjilli për bashkëmoshatarët e tij, fari ndriçues i brezit të tij… Eugjen Merlika studiues
E njoha Atjonin. Ai jetoi me optimizëm dhe i përkushtuar për artin dhe jetën… Mbetet një shenjë që simbolizon shpresën dhe gjallërinë rinore. Jeton Kelmendi Profesor Universitar, President i “International Writers Assosaciation ‘Pjetër Bogdani’”
Të hapësh tokën me duart tua / të mbushësh atë me aromë farash / të ngresh fytyrën drejt qiellit tënd / të thithësh ajër nga qielli yt / kjo është paqja përgjigjeshin gjyshërit e mi, shkruan në një poezi të tij, poeti, Humberto Ak´abel. Mugullimë e dritës për dijet është magjepëse e shenjtë. Mësuesi, nxënësi, librat, fletoret, dashuria për shkollën, të gjitha i shërbejnë mësimnxënies, dhe dijeve të kohës. Me këtë dua ti besojë fjalëve të shkrimtarit T.S. Eliotit, „Se prilli është më i egri i muajve, lind zambakët nga tokë e egër“. Shkolla Tetëvjeçare e Roganës, “Metush Krasniqi”, për 71 vjet nxori nga gjiri i saj, ( kalli e zambak ), që do ti shërbejnë Kosovës e atdheut në të gjita kohët në vijim. Çlirimi nga pushtimi 6 shekullor nga Perandoria Osmane, dhe lufta njëshekullore kundër pushtimt serb, lanë prapa tërë shkretimin e tyre prej pushtuesi.
Mirëpo, falë mugullimave të dritës të shkollës shqipe, asnjë fqinj i yni dhe asnjë lob përtej fqinjëve në Evropë e më gjerë s´mund t´i pengojë shqiptarët të bashkohen. Ne jemi fjalët dhe shkronjat e një të folme dhe të një alfabeti. Atdheu dhe kombi ynë janë të një gjaku, të një gjuhe dhe të një flamuri. Dashuria për atdheun e Kosovës dardane s´është vetëm fjalë kot, por, fjalë e shkruara në gjak dhe shpirt, shprehej i madhi Metush Krasniqi, në një takim të tij në Roganë.
Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, u lind 71 vjet më parë, në vitin 1945, nga intelektuali dhe patrioti nga Disivojca e Dardanës, Xhavit Podina, dhe shokët e tij. Hapja e Shkollës Fillore në Roganë aso kohe ishte një ogur i mirë, për Kosovën e mbërthyer në skamje dhe padituri. Xhavit Podina e kishte hetuar ku fshehej zëri i pushkës së tij, dhe i dashurisë për Kosovën e lirë. Hapja e Shkollës Fillore në Roganë nga patrioti Xhavit Podina, ishte një përgjigjje kundër shpërnguljes masovike të lagjeve dhe fshatrave të tëra për në Turqi, nga Komuna e Dardanës, e më gjerë. Gurthemeli shkollës fillore në Roganë iu vu në vitin 1943. Me atë rast, patrioti Podina para fshatarëve të Roganës, ku kishte edhe kolonë serbë e malazez, në fjalimin e tij midis tjerash kishte thënë: “ Këtu po e hapim shkollën shqipe, sepse këtu përherë kanë jetuar dhe sunduar plisbardhët “. Ky fjalim thuhet se i kishte tmerruar pa masë kolonët e kësaj ane, dhe i kishte trimëruar shqiptarët që të mos shpërnguleshin, por t´i mbushin shkollat me fëmijët e tyre.
U kujtojmë se mësuesi i parë në shkollën e Roganës ishte Xhevat Aliu nga Gjilani. I njëjti mësues mëpastaj qé emeruar edhe drejtor i shkollës fillore në Roganë. Ndër mësimdhënësit e parë në shkollën e Roganës qenë: Sejdi Hoxha, Ndue Nekaj, Babush Tali, Ismet Dërmaku, Selami Masurica, Gani Gashi, Adem Kastrati etj. Në vitin e parë të jetës së saj, Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ ( që atë kohë quhej „1 Maji“ ) grumbulloi 56 nxënës, që ishte një sukses i madh për themeluesit e shkollës. Heroika e Shkollës Fillore në Roganë, ka të veçantën e vet tek kuadrot e forta kombëtare, dhe tek intelegjenca krijuese e nxënësve. Në vijimësi, Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë u bë kështjellë tempullore, e dijeve dhe e diturisë. Në këtë Shkollë nxënës të Roganës, Analumit, Dajkocit, Kranidellit, Hodonocit, 2 Karaqevave, Breznicës, dhe aty këtu, të Muhocit dhe Pribocit, mbushnin me shpresë shkollën për një të ardhme të lirë dhe të pavarur të Kosovës.
Shpërngulja vret ma shumë s´e pushtimi, shprehej patrioti Metush Krasniqi, në një mbledhje miqësh në Roganë. Prandaj, është detyrë qytetare thoshte Metushi që ta ndalim shpërnguljen nga vendi ynë. Ndryshe, Kosovës do t´i zihej fryma. Miq, u thoshte Metushi, me shpërnguljen, neve po na dobësohet dhe zvogëlohet atdheu. Metush Krasniqi, Roganën e donte si vendlindjen e tij. Mbase në Roganë Metushi kishte shumë shokë dhe miq. Metush Krasniqi, në Roganë mik të shtëpisë e kishte Sejdi Kryeziun, patriotin e shquar nga Rogana. Metueshi ishte figurë përbashkuese e shqiptarëve. Ai në asnjë çast nuk u zmbraps për t´ju kundëvu „Aksionit famëkeq në grumbullimit të armëve“ të organizuar nga OZNA e xhelatit, Rankoviq.
Metush Krasniqi fillimisht në Roganë ishte mësues, dhe mëpastaj u emërua, edhe drejtor shkolle. Kontributi i patriotit Metush Krasniqit dhënë Arsimit shqip qe i madh. Metush Krasniqi me sukses iu kundërvu kundërshtimeve fetare ndaj arsimimit të masave popullore. Udha e mësuesit dhe patriotit, Metush Krasniqit ishte udhë burgjesh dhe vuajtjesh të mëdha. Mirëpo, heroi kombëtar, Metush Krasniqi kurrë nuk u dha, as para shtypjes gjenocidale serbe, as para torturave vrasëse në burgun e Mitrovicës.
Qytetasit e Roganës dhe të fshatrave përreth e përkrahën hapjen e shkollës fillore, dhe numri i nxënësve fal patriotëve ilegal u shtua shumë, dhe mësimi mbahej në 3 ndërrime. Arsimtari i parë i diplomuar i gjuhës shqipe, dhe prijës i shumë aksioneve dhe ndryshimeve në Roganë, qe mësuesi Ramadan Islam Kallaba. Roli i shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, qëndron në zhdukjen e analfabetizmit, në emancipimin e femrës shqiptare, në ngritjen e vetëdijes kombëtare, në perspektivën për t´u bërë një ditë të lirë e të bashkuar.
Hapja e Shkollës Fillore në Roganë, ndaloi shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi, dhe rrezatoi dritë, në të gjitha familjet në Roganë, Analum, Dajkoc, Kranidell, Hodonoc, Karaqevë, Breznicë, Muhoc e Priboc. Rogana sot ka përse të krenohet. Sukseset e bëra për 71 vjet, janë për t´ia marr këngës për së mbari.
Bajram Kallaba, drejtor i Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, bir i minatorit Haki Kallaba, prindi i të cilit shkollën dhe kombin e kishte mbi të gjitha.. Hakiu në kohën e monizmit ishte rrjeshtuar pro demokracisë, dhe vepronte në Grupin e Qytetarëve Liberal, kundër LKJ-së. Edhe djali i tij për shkak të prindit, por edhe të vet Bajramit ishte i përndjekur dhe i burgosur i ndërgjjes. Bajram Kallaba, me pietet flet për historinë e lavdishme të Shkollës, dhe për rolin e saj në të gjitha vitet e punës. Për 70 vjet, më thotë Bajrami, në këtë shkollë u arsimuan dhe u diplomuan rreth 24 547 mijë nxënës të tetëvjeçares, prej tyre, 13 613 mashkuj, ndërsa 10 915 femra, një e arritur vërtetë e kënaqshme.
Për këtë armatë nxënësish vazhdon mëtej Bajrami, për 70 vjet të kësaj vatre të dijes, u kujdesën 344 mësimdhënës, 4 administrator, dhe u ndërruan 22 drejtor shkolle, Ndërsa, Bajram Kallaba është drejtori i 23- ti i kësaj shkolle të sukseshme. Jeta dhe vepra e Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë është dritë për gjithsecilën shtëpi të Roganës, e më gjerë. Shkolla Fillore „Metush Krasniqi“ në Roganë, ka një hapësirë shkolle prej 2590 metra katror, ka 22 klasë, 355 nxënës, dhe tre cikle nxënësish; parashkollor, të ultë, të lartë. Ndërsa, për mësimdhënien e dijeve dhe edukimin arsimor në këtë shkollë vërtetë kombëtare, tani punojnë 45 arsimtarë, dhe 5 administrator.
Drejtori, Bajram Kallaba ( Profesor letërsie ) u lind më 05. 02. 1955 në Roganë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në Prishtinë, ndërsa u diplomua për Letërsi dhe Gjuhë Shqipe në Universitetin e Prishtinës. Pas mbarimit të Fakultetit, Bajram Kallaba punësohet në Gjimnazin “Ismail Qemali“, në Dardanë. Në flakët e terrorit të diferencimeve ideo-politke në Kosovë, në vitin 1985, Bajram Kallaba dhe 8 mësimdhënës koleg të tij, ndëshkohen nga dora gjakatare e pushtetit të pushtuesit.
Gjatë Grevës së Minatorëve dhe ndryshimeve kushtetuese të vitit 1989, Bajram Kallaba organizoi një Demonstratë të fuqishme në Roganë, kundër mangësisë së lirisë, dhe kundër mohimit të drejtave të shqiptarëve. Për Demonstratën në Roganë, Bajram Kallaba dënohet me 7, 5 muaj burg. Në burgun e Gjilanit, Bajram Kallaba njihet me shumë shokë e miq patriotë të kohës. Intelektuali, Bajram Kallaba është edhe poet, ka një libër me poezi në dorëshkrim.
Rogana, ky vendbanim i lashtë pellazgo-ilir, është bashkëkohës i Gurit të Tërrnocit, i Deas Dardane të gjendur në Smirë të Vitisë, bashkëkohës me rrënojat e lashta të Artanës, bashkëkohës me monumentet nëntokësore të Krahinës së Mollës së Kuqe etj. Ky fshat rrëzë kodrës së lashtë të „Brijës antike” në lashtësi quhej, Kryenjeri. Qyteza e Roganës sot ka 450 shtëpi, 200 biznese, 900 hektarë tokë të punueshme, 3 vende arkeologjike të fjetura, dhe pasuri minerale të pahulumtuara.
Ky jubile i 71-të i Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, Roganën e gjen të bukur, të pasur, dhe të shëndetshme shpirtërisht. Për 71 vjet të zhvillimt të arsimit në Roganë, Rogana është shembull i shkollimit të mirëfilltë në Kosovë. Nga kjo shkollë e 71 vjetorit, nga bankat e kësaj shkolle, dolën 6 doktorë shkecash, 21 magjistra, dhe çdo shtëpi tani ka studentë në shtëpi dhe të diplomuar. Është interesant, dhe vlen të theksohet se vetëm në shtëpinë e Prof. dr. Refik Kryeziut, nga Rogana, 3 fëmijët e tij janë me fakultet, dhe të gjithë janë krijues, me nga disa dorishkrime librash në proces të botimit.
Në Roganë u lind mjeku dhe albanalogu, Prof.doc dr. Shaban Geci. Nga Rogana është studiuesi, dhe Albanalogu i shquar shqiptar, prof. dr. Bahtiar Kryeziu, autor i 20 librave, Në Roganë u lind historiani, Tefik Geci, autor i „Gjenealogjisë së Kastriotëve“, dhe zbuluesi i ëmblemes së Kastriotëve, e njëjtë me prijsat e pellazgëve të Dodonës. Nga Rogana është edhe
Gjenerali, Ramadan Qehaja, autori 3 librave nga lëmia e sigurisë. Në Roganë u lind shkrimtari, Xhavit Kryeziu, autor i 7 monografive. Nga Rogana është piktori i shquar shqiptar, Faik Kryeziu. Në Roganë u lind Prof. Bajram Kryeziu, komandant i UÇK-së, autor i 3 librave në proces të botimit. Në Roganë u lind gazetari i nderuar, i ndjeri, Hevzi Kryeziu, auator i një libri në proces të botimit. Në Roganë u lind mjeku, Prof. dr. Emrush Kryeziu. Në Roganë u lind kompozitori shquar, Izet Kallaba, autor i 50 këngëve, dhe Kompozitor I Himnit për Çamërinë. Në Roganë u lind, Shkrimtari, Atdhe Geci, autor i 17 veprave letrare. Në Roganë u bë e Roganës, shkrimtarja, Hasije Selishta Kryeziu, autore e 10 librave. Në Roganë u lind Xhevdet Kallaba, autor i 3 monografive. Në Roganë u lind poetesha, Kimete Kryeziu, Selim Kryeziu, dhe Ilir Rudhani.
Brezi i talentëve të rinj është i panumërt. Në Roganë u lind piktori i talentuar, shpresë e artit pamor të Kosovës, Naim Geci, dhe Amir Geci. Prej Rogane janë dy ambasadorër e Shtetit të Kosovës, Shkëndije Geci- Sherifi, ambasadore në Zagreb, dhe Shpend Kallaba, ambasador, në Sofje të Bullgarisë. Nga Rogana janë dy Regjisorë të Kinematografisë së Kosovë, Arta Kallaba, regjisore e Teatrit në Nju Jork, dhe Durim Kryeziu, regjisor filmash dokumentar e artistik, dhe professor në Akademinë e Arteve të Kosovës, shpresë e Kinematografisë së Kosovë, me 7 çmime ndërkombëtare. Mirëpo, një sukses tjetër, me prejardhje nga Rogana, është pilotja shqiptaro-amerikane, nga Rogana, pjesëmarrëse e bombaerdimeve, me forcat aleate të NATOS, kundër Serbisë në vitin 1999, Feruza Kallaba.
Mirëpo, një sukses tjetër, që tejkalon kufijtë e Roganës, dhe është bërë nder i Kosovës, është „Klubi i Atletikës Rogana“, ky Klub është fitues i shumë medelave të Kosovë, dhe medaljeve ndërkombëtare. Në zgjedhjen e atleteve më të mirë të Kosoves për vitin 2014 të organizuar nga Federata Atletike e Kosoves: Vijona Kryeziu nga Klubi Atletikes “ Rogana” është zgjedhur Mbretëreshë e vitit 2014. Musa Hajdari është shpallur atleti më i mirë i vitit 2014, i përcjellur nga Astrit Kyreziu seniori i dytë dhe Granit Kryeziu seniori i tretë, si dhe Suad Kryeziu seniori i gjashtë. Te Junioret e para: Majlinda Canaj Ndërsa te Juniorët i dyti: Kreshnik Baxhuku, Trajner i vitit 2014 në Kosovë, u zgjodh Zijadin Kryeziu, nga Rogana.
Në ditëlindjen e 71 – të, të Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“ të Roganës ka shumçka për t´u thënë. Kjo mugullimë drite e Shkollës Fillore „Metush Krasniqi“, është shkëlqimi i dijeve që mund të japë vetëm shkolla. Në këtë ese për jubileun e Shkollës, Fillore, “Metush Krasniqi“ është e pamundur të përmblidhet tërë puna 71 vjeçare e 344 arsimtarëve dhe 22 drejtorëve. Në Roganën patriotike të Kosovës kurrë s´kanë munguar dijetarët dhe luftëtarët. Në çdo luftë të Kosovës Rogana ishte pjesëmarrëse në betejat e atdheut për liri.
Në një shekull jete, Rogana i dha Lirisë Kosovës, 75 dëshmorë, 2 Këshilltarë, bashkëpunëtor të Bajram Currit, Murat Kryeziun, dhe Azem Gecin, 2 Kryengritës të dëgjuar; Selman Trenën, dhe Hamdi Behën. Ndërsa në Luftën e 1999-tës, Rogana ishte pjesëmarrëse e UÇK-së, e Luftës ma çlirimtare të popullit tonë. Rogana e pushkës dhe e penës në vitin 1999 Lirisë së Kosovës i dha, 3 dëshmorë; Nevzad Balë Kryeziun, Selver Bajram Kryeziun, dhe Emin Ruzhdi Kryeziun. Po e mbylli këtë ese me një poezi të kënduar nga nëna ime, Naxhije Limon Geci; O zog që këndon në pemë / Udhën mos e humb kah shtëpia / sigurisht edhe ti ke motra e vëllëzër / që të duan dhe janë të përmalluar!..
Komentet