VOAL

VOAL

Ekspozitë Homazhi 100 mijë viktimave të gjenocidit grek ndaj çamëve të Çamërisë

July 10, 2019

Komentet

Banksy konfirmon autorësinë e muralit të ri në Londër

Turmat në veri në Londrës janë mbledhur të hënën në mëngjes për të parë një mural në formë druri në trupin e një ndërtese – krijimi më i ri i artistit të rrugëve Banksyt.

Arti i krijuar në ndërtesën e banimit në rrugën Hornsey, e ka marrë vëmendjen e fqinjëve dhe kalimtarëve.

Banorët u kanë thënë agjencive të lajmeve se janë “krenarë dhe të lumtur” që është përzgjedhur rruga e tyre.

Wanja Sellers, banore e lagjes, e cila jeton disa rrugë afër muralit, ka thënë se “ne jemi shumë të lumtur që Bansky e ka zgjedhur rrugën tonë për artin e tij”.

“Ngjyrat e ndezura të gjelbërta përfaqësojnë Islingtonin, i cili është i lezetshëm, dhe natyrisht, Ditën e Shën Patrikut, e cila është e mirë dhe festive”.

“Përzgjedhja e ngjyrave të lagjes sonë e bën të duket si mesazh personal për banorët. Jemi shumë krenarë”.

Ngjyra e gjelbër e ndezur është përhapur në ndërtesë, në formë druri, duke krijuar përshtypjen e një gjetheje.

Në të shihet edhe një person që mban një zorrrë presioni në dorë.

Bansky zakonisht e konfirmon punën e tij përmes llogarisë në Instagram dhe faqes që ka.

Ndër punët e tij të fundit është konfirmuar në dhjetor të vitit të kaluar, kur i ka pikturuar disa dronë ushtarakë në Pekham, në jug të Londrës.

Puna e tij është vandalizuar më vonë prej dy burrave, të cilët janë arrestuar nën ndryshim për dëm kriminal.REL

Koncerti instrumentalo-simfonik i orkestres së TKOB i kushtohej vetëm veprës së kompozitorit Dimitri Shostakovich- Nga Ilirjana Dema

Koncerti instrumentalo-simfonik i orkestres së TKOB i kushtohej vetëm veprës së kompozitorit Dimitri Shostakovich.

Nga gjashtë koncertet e tij për instumenta, na u ofruau të dëgjonim koncertin nr 1 në la minor për violinë e orkestër op 77 nga violinisti Leonard Simaku, dhe koncertin nr 1 në do minor për piano trombë dhe orkester harqesh nga pianisti Kosti Deti, trombisti Xhino Daja ,dirigjent Simon Krecic.

Një mbrëmje me të vërtetë e niveleve elitare, ku publiku mori kënaqësi të tre fishtë nga veprat dhe interpretimet.

Koncerti për violinë, luhet për herë të dytë në skenat tona, pasi premiera është realizuar në vitin 2015 nga violinisti i mirënjohue Arben Kadesha shoqëruar nga orkestra simfonike e RTSH, nën drejtimin e dirigjentit Michalis Economou. Vlerësohet në literaturën violinistike si një nga më të vështirët, më virtuozi, më i shquari e më shpesh i luajturi.

Krijuar në vitin 1947 kompozitori ia dedikoi violinistit David Oistrakh.

Origjinaliteti manifestohet si nga formati i strukturuar, po aq edhe nga idetë e kryesisht nga gjuhes muzikore, krejtesisht novatore. Koncerti përbëhet nga katër kohë, që vihen në shërbim e lidhen ngushtë me trajtimin e temë së hebrenjve; vuajtjeve masive, gjatë e pas luftës së dytë botërore në Bashkimin Sovjetik, shprehur me gjëndje emocionale të ndera e nënvizime gati tragjike të “ betejave gri”.

Ky qëndrim i idealit humanist e grotesk të kompozitorit, maskohet me inteligjencë përmes kontrasteve të forta muzikore në vepër, me tone më jetësore pér t’iu shmangur persekutimeve politike të cilat e kanë ndjekur hap pas hapi nga regjimi komunist e sistemi i diktaturës staliniste.

Gjuha muzikore si tërësi e mjeteve shprehëse kombinon varietete teknikash e sisteme të ndryshme. E ndikuar edhe kjo nga folklori hebre ka një linjë melodike të thyer kromatike e harmoni dizonante në përshtatje me gjëndjen e nderë emocionale, por dhe groteske e me fuqi vizionare.

Violinisti Leonard Simaku, larguar në moshë relativisht të vogël nga Shqipëria ka studjuar e është diplomuar në Rumani. Aktualisht jeton dhe punon në Itali. Mendoj se interpreton për herë të parë në Shqipëri, në mos qofsha e gabuar.

Publiku e njohu si instrumantist të talentuar, shumë të përgatitur, me një profesionalizëm të përkorë, kulturë, thellësi mendimi dhe virtuozitet. Në sajë të këture karakteristikave interpretimi i tij pasqyroje jo vetem me vërtetësi idetë e veprës, por duke bërë një lojë sa racionale e po aq të frymëzuar e tërhoqi si manjet vëmendjen e publikut, i cili e duartrokiti gjatë. Komplimenta edhe për orkestrën dhe dirigjentin, që padyshim luajtën rolin e tyre në suksesin e arritur, duke i krijuar solistit komoditetin e duhur artistik.

Vepra e dytë, koncerti për piano, trombë dhe orkester harqesh u interpretua nga Kosti Deti, pianisti i mirënjohur në mjediset artistike brenda dhe jashtë vendit dhe trombistit të talentuar Xhino Daja,i emëruar në orkestrën e TKOB.

Është i pari nga dy koncertet për piano, më i vlerësuari, më brilanti e gjithashtu më i shquari. Kompozuar në vitin 1933 dallon menjeherë për origjinalitet në trajtimin e ideve artistike, ndonëse gjuha muzikore mban lidhje me traditën. Ajo përafron me idetë estetike të post-romantizmit.

Fryma lirike që përshkon gjithë koncertin gërshetohet me figura artistike dinamike gracioze, me karakter teknicist skercoz por edhe ketu ndihen melodi me nje ndjesi të hollë trishtimi me karakter psikologjik e filozofik.

Kisha vendosur të mos shprehesha më për interpretimet e Kosti Detit, ardhur nga Viena, pasi e kam bërë pothuajse deri në shterim në të gjitha performancat e tij.

Po, a është e mundur të heshtësh pasi e dëgjon? Sigurisht që jo. Talenti i tij bën pjesë në ato kualitete të veçantë artistësh ku loja, nuk mjaftohet vetëm me përfshirjen e duarve, trurit dhe shpirtit. Jo jo në të marrin pjesë të gjitha pjesët e trupit, ashtu krejt natyrshëm gati sikur luajnë rolin e tyre në aspektin figurativ e konkret në një përputhje të admirueshme me muzikën. Kaq e madhe është përfshirja e tij ndaj muzikës, kaq i thellë është përjetimi emocional , ndjeshmëria ndaj detajit në funksion të së tërës, sa që çdo qelizë e trupit gjallon e merr frymë, duke u bërë pjesë e tingujve. Si të gjithë muzikantët e këtij kalibri pianisti është shquar vite e vite më parë për fantazinë dhe imagjinatën e jashtëzoknshme, por me pjekurinë, përvojën e kulturën e përftuar nga studimet në Itali dhe vitet e fundit në Vjenë ka rafinuar tingullin në të gjitha dinamikat e tij, i ka dhënë atij shumësi ngjyrash timbrike, e në të gjitha rastet ai është muzikal, duke e ruajtur atë si mjetin kryesor të shprehjes artistike. Për të mos përmendur pastaj aftësinë virtuoze, që në organizimin racional e shpirtëror të veprës bëhet shpërthyese e merr forcën e nje tajfuni.

Komplimente të pakursyera edhe për trompistin, që dalloi për korektësinë, profesionalizmin, tingullin e bukur dhe aftësinë komunikuese mes dy solistëve dhe orkestrës, që në këtë vepër u paraqit në nivelin e saj më të mirë, si partnere e denjë e dy solistëve dhe me fleksibilitet artistik në unifikimin dhe përshtatjen me interpretuesit.

Duartrokitjet entusiaste dhe të zgjatura të publikut e ulën përsëri në piano pianistin, për të luajtur jashtë programit një pjesë bravurë. Pas interpretimit të së cilës publiku brohoriti në mënyrë frenetike – për minuta – bravooo….

Duke i uruar muzikantët njëkohëshëm i falenderojmë për këtë koncert të bukur me plot emocion të një niveli elitar.
10. 03. 2024

Artistët të ndjeshëm ndaj Inteligjencës Artificiale (IA)- Nga Senad Guraziu

(Senad Guraziu – Ars Poetica, Mars 2024 – art klasik, dhe art digjital, koment)

Ngjitur: majtas, origjinali, pikturë e vjetër, disashekullore, pikturë e periudhës artistike të “Barokut”, vepër e artistit holandez të “Gouden Eeuw” (Epoka e Artë Holandeze), Johannes Vermeer (1632-1675) – “Vajzë me vathin prej perle”, ~1665 – dhe djathtas art digjital, me ndihmën e IA dhe të Photoshop, nga Julian van Dieken – “Vajzë me vathët ndriçues”, 2023.

***
Me aq sa kam vërejtur vetë (personalisht, s’është se jam patjetër ndonjë ekspert por si një “vëzhgues” neutral, arti për mua është dashuri, si një “outsider” i artistikave : ) bie fjala siç mund të vërehet në Art Station (ku kryesisht gravitojnë artistë të digjitalizmit), por dhe anembanë qarqeve artistike dhe platformave të ndryshme, jo vetëm artistët e tradicionalizmit por dhe vetë artistët digjitalë janë tepër të ndjeshëm ndaj ardhjes së Inteligjencës Artificiale (IA).

Ata e theksojnë se IA është duke i çoroditur proceset e “natyrshme” të tradizionalizmit artistik, se IA është duke e nxitur një ndryshim paradigmatik, duke shtruar “pikëpyetje” të vështira rreth veprimtarisë së artistëve tradicional, rreth të drejtës autoriale-artistike, rreth vlerave komerciale, rreth autenticitetit ideatik, rreth konditave të tregtisë me veprat e artit, dhe rreth shumçkaje tjetër.

Si shembull, punimi i artistit holandez Julian van Dieken (që jeton e punon në Berlin), “Vajzë me vathët ndriçues” do ishte “piktura” e parë si art digjital të ekspozohej në një muzeum, vepër e krijuar me ndihmën e Inteligjencës Artificiale (IA) dhe me ndihmën e Photoshop (si vegël). Kjo pati ndodhur vitin e kaluar, në Mars 2023. Sipas artistit van Dieken ky ekspozim pati qenë madje diç si “veprim historik, në fushën e artit”… meqë dmth. për herë të parë një muzeum tradicional e njeh një imazh si punim artistik me ndihmën e IA.

Sidoqoftë, muzeu Mauritshuis (në Hagë të Holandës) qe përballur me kritika për ekspozimin apo për shfaqjen e imazhit të punuar me ndihmën e Inteligjencës Artificiale (IA), e që ishte punim i frymëzuar nga “vajza e famshme me vathin-perlë” e Johannes Vermeer. Punimi i Julian van Dieken ishte njëri nga 5 imazhet e zgjedhur (nga gjithsej 3.480 punimeve të paraqitura për konkursin “My Girl with a Pearl”, ku adhuruesit e pikturës së famshme të Vermeer qenë ftuar t’i dërgonin versionet e tyre).

Thuhet se qenë nxitur polemika rreth veprimit të muzeumit Mauritshuis, dhe debati rreth “vlefshmërisë” së imazheve të krijuara me mjetet e Inteligjencës Artificiale do ishte i pashmangshëm.

Colorful portraits of Rita Ora, Ava Max, Bebe Rexha & Dua Lipa

Sky Division, M 2024 [ Colorful portraits of Rita Ora, Ava Max, Bebe Rexha & Dua Lipa (Albanian Celebrities – 2 vers) ]s.guri

Pop-muzika, nën-zhanret dhe vështirësia me emrat- Nga S. Guraziu

(s. guraziu – ap, m 24 – fundjavë, pak humor…)

(…shqipja vetë, si shqipe, si gjuhë e vjetër, pothuaj si para-gjuhë e të gjitha gjuhëve, s’ka probleme me emrat, përveç me emrat e muzikës…)

…merrem me muzikat që nga kur di për veten, isha kalama kur ia pata filluar me “dëgjimin”, por s’kam ditur se pop-muzika si zhanër i paska kaq shumë nën-zhanre, e dija 1 a 2 sosh (nuk e dija në fakt as këtë, por e merrja me mend, apo le t’jenë dhe 3 nën-zhanre) – mësova sot se “pop-i” si kategori mëvete na i paska + nën-zhanret (indie pop), (synth pop), (power pop), (new wave pop), (dream pop), (noise pop), (experimental pop), (electro pop), (adult contemporary pop), (jangle pop), (j-pop)… dmth. e kemi fjalën vetëm për pop-muzikën, për “muzikën e popullarizuar” nga ku dhe vjen emri i zhanrit pop-muzikë…

…ku di, sikur t’ishin sëpaku emra shqip, kam frikë shqipja s’do ketë emra për këta “emra”, anise anglishtja tingëllon dhe shqip, sidomos termat shkencor të anglishtes thuase janë “huazuar” nga shqipja – nga njëra anë u gëzova që mësova diç të re, nga tjera anë dhe sikur njëfarë “shije e hidhur”, ndoshta sepse vërtet e tepërt, e tepruar sa s’ka më, me 1001 emra, me 1001 gjoja “stile muzikore”, me 1001 nën-zhanre, s’e kuptoj madje as si ia dalin (ndërkombëtarisht) të merren vesh për emrat, padyshim dhe vetëm për emërtimet do jetë sfidë…

…them kështu duke u nisur nga fakti që njerëzia shpesh ngelin të zënë ngusht për punë emrash, s’dinë si t’i zgjedhin as emrat për foshnjet kur lindin pa le diç tjetër, shqiptarët madje akoma dhe sot e kësaj dite kanë probleme për emra origjinalë, detyrohen t’i zgjedhin emrat e Arabisë a të Turqisë, thuase njësoj siç ia bënin dikur pashallarët shqiptarë të Egjiptit, sepse s’dinë si shpiken emrat shqip, tekefundit nuk dinë aty për për aty, hutohen, ngelin, nuk dinë atëherë kur kanë nevojë, në momentin kyç kur u duhet, pasi t’ketë kaluar treni dhe bëhet vonë…

…ka shqiptarë që madje e lënë, s’lodhen tutje me kërkim emrash, djalin e lindur e pagëzojnë thjesht “shqiptar” (si shembull, dmth), të sigurtë 100% s’jemi tani por si spekulim ndoshta kështu i pati ndodhur dhe vetë xha Demaçit (ndjesë pastë), se mos vetëm atij… dhe shumkujt tjetër, ata që nuk e vrasin fort mendjen dhe mund t’mos e dinë, o mund të kenë pandehur diç tjetër, sidoqoftë, kjo “ngecje për emrin” fatlumnisht kthehet kah e mira e shqiptarizmit, është dhe njëfarë patriotizmi, sepse më mirë ashtu, thjesht “shqiptar” sesa ta pagëzosh djalin me emra turko-arabisht – pra e qartë, e “mira” e shembullit tonë dhe qëndron…

…kur i pyesin pastaj, prindrit justifikohen se pati qenë “zgjedhje” qëllimisht, jo se nuk dinin… por e kishin nga patriotizmi, sipas tyre duke e patur emrin “shqiptar” vuloset që në nismë, pa shkapuritur tutje asnjë detaj, që nga emri nënkuptohet se bëhet fjalë për një patriot “shqiptar”, ashtu-kështu më patriotik sesa vetë patriotizmi s’ka si, më vonë dhe mund t’jenë kujtuar për ndonjë emër “ideal”, mund ta kenë gjetur një emër të bukur shqip, as turqisht as arabisht, mirëpo zakonisht pasi t’jenë regjistruar në librin e amzës, thjesht bëhet vonë…

…shqipja vetë, si shqipe, si gjuhë e vjetër, pothuaj si para-gjuhë e të gjitha gjuhëve, s’ka probleme me emrat, përveç me emrat e muzikës, pagëzoji fëmijët dhe inuit-jupikisht (dmth. me gjuhët eskimeze) no problemos, shqipja i bën të tingëllojnë “shqip”, apo ku ta dimë…. ndoshta e njëjta vlen dhe më gjerësisht-kontinentalisht, ndoshta dhe 500 milionë evropianët (+ 300 milionë amerikanët, + me miliarda kinezë e indianë, + 1 miliard afrikanë me të tjerë aziatë) sapo e dëgjojnë emrin “shqiptar” automatikisht e dinë se fjala është për atë “shqiptarin” për të cilin s’patën gjetur emër, nga inati s’donin ta pagëzonin as turqisht as arabisht…

…kjo dhe është ajo ana e mirë, ajo “merita” patriotike që e përmendëm më lart – pra duket e lehtë me emrat por s’është dhe aq e lehtë, sidoqoftë, ja tani desh harrova ç’desha të them; ah po… e t’u gëzova që i mësova nënzhanret e pop-muzikës, anise do ngelet nxënie kot, meqë s’di si shfrytëzohet kjo që sapo e mësova (pra dhe 1 x kujdes sa i përket ngatërrimit, e patëm fjalën vetëm për pop-muzikën, jo dhe për 1001 tjera degë të muzikës si muzikë : )

Dantja frymëzues dhe “Pranvera e Përjetshme” e Rodin- Nga Senad Guraziu

 

(…është supozuar që penat e poetëve t’jenë diç si shpatat e musketirëve, jo vetëm të mprehta dhe përvëluese por dhe të qëndrushme, të rezistueshme, sikur s’do pinte ujë që vetë shpatat e musketirëve me ta parë një pikë “gjak” të dobësohen, të lakohen, të alivanosen, të kalamenden : )

***
“Pranvera e Përjetshme” – vepër e cila ndonjëherë titullohet “Zefiri dhe Terra (Toka)”, ose dhe “Kupidoni e Psika”) ishte një ndër skulpturat më famoze të skulptorit Rodin. Por dhe nga më të suksesshmet sa i përket aspektit komercial, qenë punuar plot versione e kopje. E gdhendur nga një bllok i vetëm mermeri, skulptura vërtitet rreth temës pasionante të “puthjes… të qafimit”, dhe renditet ndër interpretimet më të arritura të artistit.

Tema rreth “puthitjes” së të dashuruarve e preokuponte mjaft shpesh skulptorin Rodin. Njohësit e rrethanave të Rodin, dhe të artit skulptural, thonë se alegoria mund t’jetë frymëzuar nga historia e Paolos dhe Françeskas, dmth. e “mëkatarëve” simpatikë të Dantes (Komedia Hyjnore), të cilët nga pena e tij qenë dënuar ta kalonin përjetësinë të kurthuar në një vorbull pasioni.

Kishin “faj”, kishin bërë mëkate (prandaj në ferr) mirëpo ja që për Danten ishin mëkatarë simpatikë, dhe s’do e kishin ndonjë dënim tepër të “madh”. Varet si shihet, varet nga përspektiva interpretuese, por thjesht do vërtiteshin përgjithmonë në vorbullën e pasionit seksualistik. E cila gjë, siç dihet jo patjetër na qenka (ose medoemos do jetë) dashuri – dhe pra ky detaj do duhej t’na ishte “dënimi” (për mëkatarët Paolo dhe Françeska).

Në fakt, Dantes i qe “lejuar” metafora e madhe e udhëtimit nëpër ferr thjesht për faktin se e donte Beatriçen e vet tepër shumë. Dashuria e tij për të ishte më e kulluara, më e pastra, as vetë Kishoti i Servantesit pastaj s’e pati dashur më fisnikërisht Dulçinenë e vet. Beatriçja s’shte gjallë, e dashura e Dantes tani ishte në parajsë dhe kështusoj, edhe andej (në jetëpërtejmën) në njëfarë mënyre do ishte shpëtimtarja e tij. Për Danten ajo ishte diç si simbol i vetë dashurisë hyjnore.

Nga “përspektiva danteske”, meqë dashuria e Dantes për Beatriçen pati qenë virtuozitet i kulluar, dashuri shpirtërisht e vulosur me të gjitha bekimet hyjnore, e njëjta dashuri më parë do ta ndihmonte rreth gjetjes së dashurisë hyjnore, sesa të tretej në askundësinë e amshimit. Dashuria e kulluar për Beatriçen s’do kishte kuptim të shkonte huq, në fakt nga aspekti psikologjik pastërtia e asaj dashurie Dantes i shërbente si dashuri “intermedietrale”, si urë ndërlidhëse e shpirtërores-hyjnores. Dhe kështu, “pelegrinazhi” artistik i Dantes në ferr, do ta ndihmonte që vërtet ta gjente dashurinë hyjnore dhe shpëtimin shpirtëror.

Anise (do i lëmë të tjerat) temë më simpatike për t’i vargëzuar sot 2-3 fjalë na duket ajo e “gjykimit”. Kur është fjala për “gjykimet” e Dantes, saherë t’na kujtohen gjykimet e tij, nuk përjashtohet as mundësia e buzëqeshjes. Nëse për asgjë tjetër, atëherë për faktin që s’pati lënë kend pa e takuar në ferr. Madje dhe veten e pati takuar, një “version të vetes” si Dante – pra ishte fort i sinqertë. Sa e sa papët, sa priftërinjtë, sa e sa mëkatarët, por dhe filozofë e personalitetesh të njohura i pati takuar andej.

Gjykimi i Dantes për vetveten, për shpirtin e vet, është skajshmërisht simpatik, pothuaj sikur i ngjanë atij “Papirusit të Hunefrit”. Ndoshta s’e keni vrarë mendjen por dhe vetëm për këtë “similaritet” të përafërsishëm sikur na imponohet buzëqeshja, s’kemi si i shmangemi. Hunefri ishte një shkronjës zyrtar (kronist, kopjues profesionist i dorëshkrimeve, manuskripteve) dhe administrator i faraonit Seti I (Dinastia XIX e Egjiptit të lashtë, ~ 1300 pes). Papirusi i Hunefrit ishte njëri nga versionet e shumta të ashtuquajtur “Libra të të Vdekurve” (tekste funerare).

Teksti i Hunefrit e përfaqëson njërin nga shembujt klasik të këtyre teksteve, qe shkruar nga vetë ai. Në papirusin e tij Hunefri si autor e ka kaluar TESTIN e matjes së zemrës në Peshoren e Mat. Sa e çuditshme, po aq dhe detaj simpatik, sepse nëse i “vdekur” dhe duke iu matur zemra, s’do duhej t’ishte shkruar nga ai vetë.

“Peshimi i zemrës” ishte ceremonia e hyjnorëve në Sallën e Dy të Vërtetave (Salla e perëndeshës Mat) çdo person i vdekur duhej t’i nënshtrohej. Duke i peshuar zemrat, zotat do ta gjykonin denjësinë e secilit shpirt. Pastërtia shpirtërore do t’ishte faktori përcaktues nëse personi i vdekur ishte i virtytshëm, nëse do t’i lejohej hyrja në Aru (diç si parajsë e sunduar nga Osirisi).

Në njërën anë të peshores rrinte penda e strucit, simbol i perëndeshës Mat (pendët janë të lehta, kuptohet). Në tjetrën anë vendosej zemra e të ndjerit. Nëse zemra rezultonte më e lehtë (apo dhe baraz) me Pendën e Mat, i vdekuri mund të kalonte në të përtejmën. Nëse eventualisht peshorja të thoshte s’ka lehtësi (as barazpeshë) por “zemër e rëndë”, kjo nënkuptonte zemër e ligë, e rënduar nga mëkatet etj. Në të tilla raste keq pra, kuptohet, jo mirë.

Në rastin e papirusit tonë (shembullor) Hunefri i gjallë, shëndosh e rehat në të këndejmën, ende s’ka vdekur, por është duke shkruar “Librin e të Vdekurve”. Sipas atij vetë, si “përpilues” i Papirusit të vet (sipas shkronjësit të gjallë) zemra e tij pas vdekjes ishte “okay”. Dhe kështu, neve sot 3300 vjet më vonë, papirusi i tij si dëshmi e ngelur na e paraqet pikërisht këtë skenar të vërtetësisë (rreth zemrës së tij : )

Edhe në rastin e Dantes, jo se ka ndonjë “ngjashmëri” ekzakte me Hunefrin, por se ç’ka një aspekt simpatik rreth “gjykimit” dantesk. Danteja aq i sinqertë, ndryshe nga Hunefri ky madje as shpirtin e vet s’e pati “falur”, e pati plasuar në ferr. Mirëpo analogjia e të vërtetave shpesh ëmbëlsohet dhe nga vetë “dallimi” mes tyre, apo jo.

Meqë shumë prej të dënuarëve atje në ferr s’e kishin idenë se Krishti ekzistonte (pasi në kohën e tyre ende nuk ekzistonte), sipas Dantes si mëkatarë nuk ishin dhe aq të “fajshëm”. Atyre u takonte vendi në rrethin e parë (njësoj si dhe vetes – meqë as ky vetë nuk ishte ndonjë engjëll, sidoqoftë, sipas gjykimit të vet s’ishte nevoja më “thellë”, aq i keq dhe nuk ishte, kishte dhe më keq se ai vetë : )

Në Limbo do e takonte ​bie fjala Homerin, Sokratin, Ovidin, Aristotelin, e madje dhe Jul Cesarin. Paçka se, meqë ra fjala, Kleopatra (e dashura e Cesarit) sipas Dantes na qenkësh më mëkatare, krahasuar me Cesarin. Historia s’e pati fshehur, edhe Danteja e dinte se vrasjet e Cesarit ishin të “panumërta”, duart të “përgjakshme” mozomokeq, qëkur ai vetë si gjeneral-strateg u printe ushtrive të ndryshme.

E megjithatë Kleopatra ia kalonte, ishte mëkatare më e madhe. Thuase duhej t’i lante mëkatet e gjithë dinastisë ptolemaike, që nga Ptolemeu i parë e madje dhe ato të Aleksandër-Madhit. Thuase duhej t’i lante dhe mëkatet e 6 Kleoptarave para saj. Të dashurës së Cesarit, Kleoptarës së 7 vendi i takonte më “thellë” në rrethin e 2-të, psh. së bashku me Akilin e Trojës, Parisin e këso… Ec e mos buzëqesh, Cesari lart, Kleopatra poshtë (dmth. lidhur me gjykimet e tij : )

Diku thellë, fare në thellësi, atje ku sundonte vetë “djalli”, vendin ia pati gjetur madje dhe vetë profetit Muhamed, sepse sipas Dantes ky na e kishte “tradhtuar dhe përçarë” Krishterimin. Mëkatet e profetit, sado profetike ishin absolutisht të pafalshme, i takonte e zeza e më të zezës, pika më e thellë e humnerës. Nëse ferri ta kishte një “fund” (ashtu duke zbritur rrathëve të pafundësisë) pikërisht atje në fund të thellësisë i takonte vendi profetit Muhamed.

Sidoqoftë, viktimat e romancave sekrete, Paoloja dhe Françeska i dhimbseshin paksa, e dinte se dashuria e tyre në njëfarë mënyre ishte mjaft e “pafajshme”. Sepse për mëkatin e tyre qenë nxitur nga historia mëkatare por e stisur e Lancelotit dhe Ginevrës (nga përrallat e “mbretërisë arturiane” – të cilat mund t’kenë qenë thjesht përralla, kurrë të vërteta). Do ta paguanin me jetën e tyre – në të kendejmën jetësore do i vriste i vëllai i Paolos (burri i Françeskas). Dhe meqë të vdekur për mëkate, Danteja do i përdorte si “shembull” ideal letraristik (për temën… që i nevojitej).

Sipas Dantes real, sipas shkronjësit të gjallë, sipas penës së tij realistike, sipas gjykimit përnjëmend, ai Danteja i “ferrit” madje qe alivanosur kur e pati dëgjuar rrëfimin e Françeskas rreth fatkeqësisë së saj. Dantes i qe këputur shpirti nga dhimbja e keqardhja. Sipas Virgjilit, edhe pse Danteja na ishte poet, ja që megjithatë tepër i “dobët” (kështu duhet ta kuptojmë ne). Dmth. nga përspektiva jonë sot, e dimë që Virgjili pati qenë dëshmitari i vetëm i alivanosjes së tij (nëse ta kenë parë dhe shpirtrash të tjerë… psh. do ta ketë parë dhe vetë Françeska, por kjo s’na ndihmon gjë, pasi rishtas këtë detaj mund ta dinte vetëm Virgjili).

Dmth., nga përspektiva jonë sot, s’ka si shpenzohet habia sepse prore ngelet çudia për “dobësinë” poetike të Dantes! Si u alivanoskan burrat nga rrëfimet rreth dashuriçkave tinëz (dashuria e Paolos dhe Françeskas pati qenë aso tinëzisht, dashuri e “ndaluar” sepse ishte dhe tradhti – Françeska ishte e martuar, qe vrarë nga burri i vet për tradhtinë). Kuptohet, vrasja ishte dënim ekstrem, asnjë shpirt s’e meriton dënimin absurd (vetëm e vetëm sepse qenkesh dashuruar), mirëpo “alivanosja” e versionit imagjinar të Dantes, si truk i penës së Dantes real… ku ta dimë, na del mjaft e “stisur”, jo dhe aq bindëse!

Pa le që burrat do duhej t’jenë sadopak më të “fortë”, e dinte dhe Virgjili (anise ai e pati kursyer Danten, i dhimbsej, s’e pati ngucur). Tekefundit me penat e tyre poetët do duhej të përshfaqen më të fortit e artistikave të kësaj bote, më stoikët. Është supozuar që penat e poetëve t’jenë diç si shpatat e musketirëve, jo vetëm të mprehta dhe përvëluese por dhe të qëndrushme, të rezistueshme. Sikur s’do pinte ujë që vetë shpatat e musketirëve me ta parë një pikë “gjak” të dobësohen, të lakohen, të alivanosen, të kalamenden : )

[ ngjitur, skulptura “Pranvera e Përjetshme” (Eternel Printemps), 1903 – A. Rodin (1840-1917) ]

Betejat e improvizuara, Naumakiat* e Romës (romake) – Absurdi dhe Madhështia! Nga Senad Guraziu

[ ngjitur: Ulpiano Checa (1860-1916) – Naumakia (betejë e improvizuar detare e romakëve), 1894 ]

Naumakia* romake ishte diç si betejë gladiatorësh e përshkallëzuar dhe e orkestruar të ndodhte në një “pishinë” gjigante, mini-liqen artificial, me flota kundërshtare (psh. flotat greke dhe persiane ishin improvizime ideale, përputheshin në mënyrë të përkryer). Ushtritë pjesëmarrëse duhej të luftonin realisht dhe lirshëm njësoj si në një betejë historike, jo vetëm duke e improvizuar brutalitetin e betejave reale (siç ia bëhet nëpër filmat e së sotmes), por duke vrarë e vdekur realisht.

Organizimet “Naumakia” ishin organizime argëtimi në shkallë aq të madhe sa pothuaj as skenografikat disamilionëshe të Hollivudit sot (për filmat e tipit “blockbuster”) s’janë më komplekse as më të kushtueshme. Dhe ky krahasim (meqë e bëmë) nënkuptohet pa i llogaritur vdekjet reale, lëndimet dhe gjakderdhjen që ishin dhe elementi kyç i akëcilit argëtim me “luftra gladiatorësh”. Afërmendësh, në skenografikat gjigante të së sotmes filmike s’duhet të ndodhin as lëndime as vdekje.

Atëbotë kishte sa të duash skllevër e burrash që e prisnin ekzekutimin, i mblidhnin fatkeqët nga gjithandej skajeve të perandorisë, ashtu-kështu do ekzekutoheshin. Dhe ndonjëherë, për hir të argëtimit masiv (si kontekst gladiatoresk) nxiteshin të luftonin mes vete, ta vrisnin njëri-tjetrin, sipas skenarëve që përpiloheshin, sipas “skripteve instruksionale” që përputheshin me planet e spektakleve të radhës.
Në rregull, sot dhe vetëm të lexosh për këso gjëra tingëllon e tmerrshme. Dhe vetë germat e mia tani sikur kthehen në diç si “germash barbare”, por fjala është për Romën e lashtë. Spektaklet e mëdha të argëtimit perandorak organizoheshin dhe zbatoheshin në skenën e realitetit, pakashumë ngjashëm siç zbatohen dhe direktivat e skenarëve të filmografikave sot.

Imagjinoji pakëz aktivitetet rreth filmimit të një skene epikale të betejës së Aleksandrit kundër Dariusit – totalisht marramendje, sikur dhe vetë “marramendja” ndjehet konfuze. Imagjinoje një stadium fansash të futbollit tek shqirren me lloj-lloj klithmash, tollovi e orkestruar, pluhnajë e kontrolluar, bujë e poterë përjashta normales, dridhet e lëkundet vetë toka nga galopi i kuajve, nga vrapi i elefantëve…
Por ja që dhe shigjetat tek fluturojnë shpesh mund t’jenë “fals”, dhe vetë fiullimat e tyre janë efekte speciale me kompjuterat. Aleksandri triumfon dhe s’vritet askush, as dhe 1 “persian” i vetëm, sa për falangistët e tij as hiç se hiç.

Madje është supozuar as kuajt t’mos lëndohen, asnjë kafshë, asnjë shpirt. Përndryshe organizatat për të drejtat e kafshëve ia fillojnë me paditë e me akuzat, fimaxhinjtë do shpenzoheshin me miliona për avokatët, do ua grabisnin milionat e buxhetit filmik.
Naumakia e parë (për të cilën flitet në histori) qe organizuar në v. 46 pes. për nder të triumfit të Cesarit (jo vetëm për triumfin në Egjipt, meqë ishte triumf i “disafishtë”, psh dhe në Gali).

Beteja “naumakiste” e këtij organizimi masiv pati qenë pjesë qendrore e një gala-ekstravagance prej festiviteti gjigant. Organizimi pati qenë jashtëzakonisht ambicioz, ndoshta dhe vetë e tanishmja do ia kishte “zili” për komleksitetin organizativ. Përveç “betejës naumakiste” përfshinte dhe koncerte muzikale, gara me kuaj, luftime këmbësorie, luftime kalorësie, betejash me elefantë etj.

Për naumakia-spektaklin e Cesarit qe organizuar një betejë gjoja mes fenikasve dhe egjiptasve. Anijet që i përfaqësonin flotat e ushtrive kundërshtare qenë vendosur në një pellg masiv (mini-liqen) ndërtuar pranë lumit Tiber (Campus Martius).
Mirëpo anijet ose lundrat e luftës nuk “lëvizin” vetiu, kështu që duhej menduar dhe për 4000 rremtarët. Mbase duhet supozuar se këta s’do vriteshin, dhe as patjetër të lëndoheshin. Ishin skllevër, e saktë por do ishin të zënë vetëm me rremat e me logjistikat e marinës. Ndryshe nga 2000 luftëtarët, gladiatorët e vërtetë, të armatosur e që duhej të angazhoheshin në duelet e përgjakshme.

Për historianët është e paqartë deri në çfarë mase spektakli për nderin e Cesarit pati qenë i para-orkestruar (dmth. Naumakia). Dihet se gjithçka ishte improvizim, organizimi masiv pati ndodhur për nder të tij. Gjithkujt mund t’i shkojë “mendja” se organizimi ishte i justifikuar, se ia vlente të celebrohej “victoria cesariane”, se do ketë qenë spektakël i shtrenjtë, qe konstruktuar pellg-liqeni, qenë ndërtuar flotat, me anije e me ushtri qe bërë gati gjithçka, do i ketë kushtuar mjaft dhe kasës së shtetit. Mirëpo cili skenar qe ndjekur dhe me sa përpikëri, sa ishte teatrale beteja dhe sa ishte kaos i përgjakshëm realistik, nuk dihet.

Thuase na ishte një lloj “kalendari” gjysmëshekullor për spektaklet e tilla të Naumakia (të betejave të improvizuara “detare”) – do ia fillonte Cesari në v. 46 pes. Përafërsisht gjysmë shekulli më pastaj, në v. 2 pes. perandori August e organizoi një Naumakia mes ushtrive athinase dhe asaj persiane. Padyshim athinasit do i kenë bërë “lesh persianët aty në mes” të Romës. Meqë dhe ai, ngjashëm si Cesari pararendës, e ndërtoi një aso pellgu gjigant artificial në bregun e djathtë të lumit Tiber.

Pastaj, përafërsisht gjysmë shekulli më vonë, në v. 52 të erës sonë, një Naumakia spektakolare qe organizuar nga perandori Klaudius, ky do e organizonte në liqenin Fucine. Klaudiusi do i angazhonte jo më pak por 100 anije (le t’themi 2 flota me nga 50 anije, imagjino… madje as në luftrash të vërteta shpesh s’mernin pjesë aq shumë anije). Qenë nevojitur rreth 19.000 njerëz në mënyrë që gjithçka e mozaikut të Naumakia të vinte në vendin e vet.

Sipas Tacitit, disa nga të burgosurit, disa gladiatorë sikur ia patën prishur “qejfin” paksa Klaudiusit, sepse patën refuzuar të luftonin. Qe detyruar vetë Klaudiusi të intervenonte, i mllefosur dhe i trazuar për refuzimin e tyre, do ta dërgonte gardën perandorake dhe thjesht do i vriste. Akoma pa ia nisur spektakli i gladiatorizmit, vetë perandori do e përdorte gjakderdhjen ndaj skllevërve të pafashëm, si “mesazh” për të tjerët kryengritës eventualë.

Liqenin Fucine, të cilin e pati përdorur Klaudiusi, romakët e njihnin si Fucinus Lacus, u siguronte tokë pjellore, ishte burim i pasur peshkimi. Mirëpo për fat të keq, duke mos patur rrjedhje natyrore, liqeni e përmbyste tokën e punueshme rrotull vazhdimisht. Besohej gjithashtu se ishte “shkaktar” i sëmundjeve, e sidomos psh. malaria ishte mjaft problematike.

Thuhet se perandori Klaudius qe përpjekur ta mbante nën kontroll nivelin e liqenit duke e gërmuar një tunel për kullimin e ujit. Tunel ~6 km i gjatë përmes Monte Salviano, ishte kjo një ndërmarrje masive e llojit të vet. Klaudiusi do t’i angazhonte 30.000 punëtorë, dhe puna e gërmimeve do i hante 11 vjet. Por s’është se mundi qe shpaguar mirëfilli, historianët s’dinë për ndonjë sukses të mirëfilltë.

Dhe dmth. nëse të “krahasohej në vija të trasha” shkalla e një angazhimi të tillë inxhinierik-ekonomik (30.000 punëtorë merren me gërmimin për 11 vjet, qëllimet janë të mirat ekonomike-strategjike për popullatën), nga ana tjetër me 19.000 njerëz të angazhuar rreth improvizimit të një “beteje detare” me 100 anije aty në liqen, kësaj radhe thjesht sa për t’u zbavitur e argëtuar me art-zotësinë luftarake të gladiatorëve… sikur sadopak na dalin “parasysh” përmasat e ndërmarrieve të perandorit Klaudius : )

Siç e cekëm më lart, nuk dihet sa “teatrale” ishin betejat e tilla dhe sa ishin vrastare, të përgjakshme realisht. 50 anije andej dhe 50 të tjera këndej mbushur me gladiatorë të armatosur, patjetër se është spektakël impresiv. Gladiatorët sikur bëheshin dhe më të “rrezikshëm”, meqë secila palë e dinin se o duhej të vdisnin o të fitonin – këtu dhe do ishte fundi. Spektakli, beteja nënkuptonte se ishte afruar ai “fundi” i vetë fundit – me fitoren gladiatori “sigurohej” sadopak se do frymonte sëpaku deri në betejën tjetër.

Sidoqoftë, shkalla dhe risia e spektakleve të tilla i tërhiqte masat, me javë grumbulloheshin turmash të mëdha. Ndodhnin dhe fatkeqësi, aksidente, shpesh në furinë kaotike spektatorët madje përfundonin të lënduar a të shkelur për vdekje. Mirëpo kishte dhe një aspekt tjetër që ndërlidhej me spektaklet masive – aspekti afarist, aspekti i biznesit.

Ashtu-kështu një organizim aq masiv si spektakël s’mund të arrihej brenda ditës – në kuptimin siç sot, bie fjala për një ndeshje futbolli, ca sekonda duhen dhe me iPhone blihen biletat “online”. Pastaj në akord me datën e caktuar të ndeshjes, brenda 1 dite të vetme 50.000, 80.000 spektatorë e mbushin dhe e zbrazin stadiumin “Marakana” (si shembull). Gjithçka vërtitet rrjedhshëm, pa incidente, pa u lënduar kush. Event kolosal, pothuaj as Oktoberfest s’është më i “madh” si event, zgjatë sa zgjatë… por dhe kur mbaron, s’ankohet kush për gjë.

Përveç mbase gjysmë të dehur nëse qejflinjtë e birrave ankohen se u kanë mbaruar birrat. Ose tifozët më të flaktë dhe mund të ankohen se na u qenkan “ligështuar” kordat e zërit. Në rregull, ndonjëherë ndodhin dhe zënkat mes fansave, më vonë sikur dhe ne ngelim gojëhapur me lajmet e TV-mbrëmjes. Shohim tym, kacafytje, lloj-lloj skenash kaotike, tifozët shpesh ia fillojnë dhe me grushtosjet masive. Sepse… sepse (dhe mund ta kuptojmë, na pllakosë keqardhja por dhe sikur i kuptojmë tifozët) inati është inat – fitoret prore të ëmbla, disfatat gjithmonë të hidhura.

Edhe në Romën e atëhershme, një Naumakia spektakolare e asaj shkalle, me turmat dhe me kaosin e pashmangshëm, nënkuptonte biznes, “lumenj” të verës, të alkoholit, dehje, shthurje mundësi të bollshme për shkëmbime qejfesh, mundësi për lloj-lloj aventurash “amoreske”. Spektaklet masive sikur ishin vetë justifikimi për dehjen, për lirinë e për shthurjen. Të çfarëdollojshme të kenë qenë; qoftë celebrime, festivitete të rralla për nder të ndonjë eventi perandorak, aspekti i biznesit s’kishte dallim, njësoj siç dhe për festivalet “religjioze” tradicionale.

Pjesë e shumë festiviteteve të tilla, përveç biznesit tregtar të zakonshëm, përveç dyqanxhinjëve “mobilistikë”, ishin dhe prostitutat. Bordelet, shtëpitë publike angazhoheshin gjithashtu për ndonjë metelik, me dërgimin e “skuadrave mobile” të prostitucionit. Për një spektakël Naumakia psh. Ovidi pati shkruar “me një turmë të tillë, vallë kush s’do e gjente atë që i pëlqente”?

Disa vite pas Klaudiusit, në v. 57 pes. thuhet se dhe perandori Nero e pati organizuar një spektakël Naumakia. Nero do e përdorte një amfiteatër prej druri, një lloj “pishine” gjigante e pati mbushur me ujë. Të ndërtosh diç enkas, ngrehinë speciale, qoftë pellg natyral skaj lumit Tiber, si Cesari e Augusti, o ta përdorësh liqenin e gatshëm si Klaudiusi, a qoftë “pishinë prej druri” si Nero… fare në rregull.

Mirëpo romakët me sa duket qenë përpjekur (të paktën një herë) ta përdornin dhe Koloseumin madhështor të Romës për Naumakia-spektaklin. Si mbushet me ujë Koloseumi dhe si arrihet hidro-lojaliteti (për “mos-rrjedhjen”, për mos-ikjen e ujit), sa për kohën e Romës romake absolutisht s’e kemi idenë. Teknologjitë e kohës sonë mbase dhe do ta kapërthenin, ne s’e dimë as këtë por inxhienierët e dinë saktë, me plastiko-logjinë e së sotmes ndoshta s’do ishte strikt e “pamundur”.

Sipas historianit romak Casius Dio, në v. 86 es. një “betejë detare” qe zhvilluar dhe në Koloseumin e famshëm të Romës. Pra duhet supozuar tani se tunelet dhe kthinat e shumta poshtë Koloseumit e mundësonin idenë të tillë të zbatohej në praktikë. Nga ne kërkohet ta supozojmë mbushjen e tuneleve me ujë, pastaj stërmbushjen dhe vërshimin, krijimin sipri të një lloj akua-skene rrumbullake, gala-pishinë mjaftueshëm e thellë për lundrat dhe për mbarëvajtjen e skenarit luftarak.

Në rregull, i lehtë supozimi, por si?! S’e kanë idenë as shkollarët, as inxhinierët e së sotmes, sikur ende ka ngelur enigmë. Për fat të keq, sikur s’dimë ta vëjmë në punë as imagjinatën e inxhinierëve perandorak, pompa aq të avancuara zor t’ketë patur Roma. As me imagjinatën e inxhinierëve modernë s’dimë si pompohet ujë i mjaftueshëm në Koloseum për t’lundruar aty rrotull një a dy flotash, plot lundrash ngjeshur me gladiatorë.

Njëra flotë psh. mund t’ishin marinarë të xhindosur persianë (le t’jenë të Kserksit – në këtë drejtim s’na ngec imagjinata, e di dhe Hollivudi madje : ) Flota tjetër kundërshtare mund t’ishin marinarë të patrembur spartanë. E prapë, s’është vetëm problemi i pompave me të cilin ballafaqohet imagjinata bashkëkohore, as jo vetëm “funksionimi” i flotave. S’kemi imagjinatë funksionale si do arrihej as procesi i mos-ikjes së ujit pasi ta kemi pompuar. Shkurt… s’dimë, dhe pikë.

[ ngjitur: Ulpiano Checa (1860-1916) – Naumakia (betejë e improvizuar detare e romakëve), 1894 ]

* Naumakia – fjalë e latinishtes, huazuar nga greqishtja e lashtë, “ναυμαχία“, e që do përkthehej si “betejë detare“. Betejat naumakiste ishin aktivitete marramendëse në emër të argëtimit perandorak. Improvizohej një betejë komplete “amfiteatrale”, me gjithçka realistike, luftim mes flotave gladiatoreske për jetë a vdekje.

Poeti Pret Qetësisht t’i Pikturojë të Pathënat (Atikusi)

[ …për t’i kthyer gjoja në piktura germatike, si një piktor, për t’i ngjyrosur pikturat poetike me brusha fjalësh (që ende s’janë thënë), për t’ua dhënë ngjyrësinë të pathënave… ]

* Atticus (Atikus) – është një poet ANONIM kanadez, përndryshe autor i 5 librave; Atikusi shkruan poezi, epigrame dhe aforizma. Emri i Atikusit qe frymëzuar nga filozofi “Atikus” si dhe nga “Atika” e lashtësisë greke (shoqëri filozofësh, poetësh dhe artistësh).
(s. guraziu – ars poetica, shk. 2024)

– – –
“The Poet Waits Quietly To Paint the Unsaid” (Atticus*)

Kosova deficit tregtar prej ~10% (krahasuar me Janarin e 2023)- Nga SENAD GURAZIU

Dihet që numrat (statistikat) e ekonomisë së një vendi janë pakashumë ngjashëm si “temperatura e trupit”, që e masim me termometër. Kur e masim, nëse t’jetë optimale… bukur, gëzohemi, e dimë që s’jemi të sëmurë : )

Kuptohet, temperatura trupore duhet t’jetë stabile, organizmi ashtu funksionon – thonë shkencat dhe doktorët. Temperaturës së trupit nuk i ka hije me akrobacionet herë lart, herë poshtë, herë… si t’i teket.

Pakashumë ngjashëm është dhe me “stabilitetin ekonomik” të një vendi. Stabile ekonomia = (baraz) me stabilitetin e temperaturës. Vlen për të gjitha vendet e botës njësoj, anise ne e kemi fjalën për Kosovën (si shembull).

Volumi ekonomik dhe rritet, psh. injektohen investime të reja nga BE-ja, vjen z. Pacolli nga Zvicra, gjatë vitit ndërtohen + disa fabrika, rritet indeksi i prodhimtarisë, avancohet efikasiteti financiar… etj. plot këso faktorësh mund t’jenë të ndryshueshëm (kah e mira, apo dhe e kundërta, kah e keqja).
Mirëpo ekonomia si “organizëm” kompleks pritet ta ruajë stabilitetin e vet, edhe kur “rritet” thuase duhet rritur me kujdes. Duhet ruajtur balansi, duhet në përpjestim të drejtë me të gjithë faktorët rreth e rrotull. Madje duhet patur kujdes dhe me përpjestimin e zhdrejtë.

Afërmendsh, nuk është e hijshme që ekonomisë t’ia ngjet “gripi… as grepi”. S’është e lavdërushme t’ia nis me kollitjen, me C-vitaminat, me çajrat kamomile, me djersitjen etj etj. Sa për dhimbje fyti, sa për zënie hundësh ekonomike dhe për rehabilitimin në shtratin e spitalit… as që guxon kujt t’i shkojë mendja : )

Në fakt, tani në muajin Shkurt, ende s’ka çelur pranvera dhe faktet e temperaturës ekonomike kosovare janë fare “Shkurt”. Sipas raportit të ASK (Agjencisë së Statistikave të Kosovës) të dhënat nga “Tregtia e Jashtme të Mallrave të Kosovës” flasin për një deficit tregtar më të lartë për 9.9 % në muajin Janar 2024, në raport me periudhën e njëjtë të v. 2023, gjegjësisht në vlerë prej 319.7 milionë €, krahasuar me deficitin prej 291.5 milionë € në v. 2023.

Dmth. rreth 28 milionë € janë mangut, s’po themi se ekonomisë kosovare ia ka “ngjitur grepi… gripi” dhe se 28 milionë € janë shpenzuar për C-vitaminat. Por nëse kjo ju duket “pak” atëherë si krahasim-qartësim, bie fjala eksportet e Kosovës me të gjitha vendet e CEFTA-s ishin 21.8 milionë €.
Ose gjatë Janarit 2024, vlera e mallrave të Kosovës eksportuar në vendet e gjithë botës (eksporti global kosovar) ishte 20.1 milionë €.

[ fotoja, burimi: prishtinainsight – tregu multietnik në Fushë-Kosovë, 2019 ]

Modernizmi i bujshëm, dhe Erosi i “skllavëruar”- Nga SENAD GURAZIU

( piktura: Sidney H. Meteyard (1868-1947) – Shpresa duke e ngushëlluar Erosin e “lidhur… skllavëruar”, 1901 )

…mund dhe të heshtet si fakt, nuk shembet bota, por modernizmi ynë i bujshëm sikur dhe dashurinë e ka “tjetërsuar”, jo mbase “degraduar as zhvlerësuar”… mirëpo s’është më siç na ishte dikur, që nga paranjeriu, që nga kohërat e mitologjisë s’pati lëvizur gjë, s’pati ndryshuar as për një nuancë, pati ngelur e njëjta dashuri, përherë ajo “klasikja”, qe ruajtur origjinaliteti si dashuri e thjeshtë, e çiltër, e pastër, pa paragjykime, pa motive të fshehura, pa “planin A dhe B”, dashuri e falur jokushtimisht, e dhuruar nga zemra dhe me gjithë zemrën, dashuri e lirë dhe e pafajshme…

…pothuaj 1 shekull e gjysmë më përpara piktori Meteyard e dinte, kanë kaluar 123 vite të pikturës… dhe afro 80 vite nga vdekja e piktorit, jetoi sa jetoi, pikturoi sa pikturoi dhe Meteyard qe nisur udhës së amshimit andej në jetëpërtejmën e vet, mirëpo në të këndejmen do e linte “dëshminë e vet pikturale”, tashmë e kemi para syve tanë, mund ta zbërthejmë, mund t’merremi me analizat, me kritikat, me sintezat, në veprën e tij e shohim Kupidonin e lidhur, shigjetat anash, flatrat e tij vjollcë sikur gjithë sfondin e mbushin me zymtësi, dhe ai vetë qejfprishur, fare i pikëlluar, e qartë se Meteyard e dinte, 1 shekull më vonë në kohën tonë dhe Erosi (Amori, ose Kupidoni) s’i ka punët aq mirë, thuase prore i lidhur, i prangosur (ekzaktësisht ashtu si në pikturën e tij)…

…mund dhe të hesht njeriu, u muar vesh, por s’ka si mohohet, për fat të keq tashmë i gjithë klasicizmi i romancave sikur është pllakosur nga “dekadenca”, thuase amoriadat klasike na qenkan demoduar, na qenkan tejkaluar, thuase u ka rënë “boja” : ) sidoqoftë, shkurt e troç fort i saktë “parashikimi” piktural i Meteyard, ndoshta shenjat e para qenë shfaqur atëherë në kohën e tij, prandaj qe marrë me pikturën, nuk është se i pati shkrepur mendja kot por padyshim i frymëzuar nga muzat, do kalonte 1 shekull dhe tek në kohën tonë kthjelltësia e iluminizmit artistik do e bënte të veten, qartësia do ishte e plotë, tashmë për ne gjithçka e qartë, kristal…

…pra, siç e cekëm fare në hyrje, që nga lashtësia pati ngelur e njëjta dashuri, s’pati lëvizur gjë, s’pati ndryshuar as për një nuancë, përherë ajo “klasikja” (mbase kujdesej vetë perëndesha Afërdita, herë Venera herë Afërdita, kuptohet sipas vendit dhe kuvendi) – ok, me përjashtim ndoshta aty-këtu të romancave romako-perandorake, meqë njihet tashmë dhe ana tjetër e “medaljonit” klasik, Venerën atëbotë e pati pllakosur psikoza e amullisë, stresi dhe depresioni, e sidomos depresioni, e pati pësuar pastaj madje dhe Ovidi i ngratë, pa asnjë pikë faji ta patën dënuar, përzënë, ekzilosur, sipas meje të gjitha fajet duhet t’i mvisheshin perëndeshës Venera – për fat të keq, një Kaligula, një Nero, një Agripina e vetme dhe tani sikur ia “prishin” gjithë vërtetësinë pohimit tonë, përndryshe gjithçka sa thamë më lart, përveç bishtit me Kaligula-Agripinat, qëndron, fjala jonë e ngopur është me saktësinë : )

As Erosi as Kupidoni s’i kanë punët dhe aq për lakmi!- Nga SENAD GURAZIU

[ piktura: Herbert James Draper (1863-1920) – Lanceloti dhe Ginevra, ~1890 ]
…nëse t’i sillnim ndërmend përrallat, imagjinatat novelistike të së kaluarës, s’do ta kontestonte kush se, bie fjala Dulçineja mund t’ketë vuajtur pa hile për Don Kishotin e vet, e saktë se nuk ekzistonte, ishte një e dashur “imagjinare” por ec e dije, ndoshta dhe krijesat e imagjinatës vuajnë, pakashumë njësoj siç vuajnë dhe princeshat e përrallave (përndryshe as këto të fundit s’do vuanin, apo jo – meqë dhe përrallat ujdisen me ndihmën e imagjinatës, sikur dhe zhanret e letraristikës… jo patjetër romanet duhet t’jenë ndodhi realistike, e dinte dhe Servantesi, e dinte dhe Jakov Xoxa teksa merrej me “Lumin e Vdekur” etj etj)…

…shkurt, njësoj si dhe Elena e përrallave arturiane që vuante për Lancelotin, Elena e ngratë pati dashuruar siç vetëm princeshat e kështjellave dinë të dashurojnë, madje pati dhënë shpirt nga “dashuria”, aq fatkeqe, përrallë aq e dhimbshme, s’ka njeri që nuk i këputet zemra, vdiq e shkoi pa iu “kthyer” kurrë dashuria, gjithçka që kishte në zemër ia pati falur Lancelotit, derisa zemra i qe bërë shkrumb, djegur e përvëluar, sepse zemrat e klasicizmit s’dinin ndryshe, o dashuronin përjetësisht o fare, zemrat dikur s’kishin as “hile” as falsitet hipokritik, ishin zemrash 100% të sinqerta, as Lanceloti s’e pati shpërfillur, por dhe ai vetë mund ta ketë humbur zemrën duke rendur pas Ginevrës, dmth. s’është se na kishte “faj” për pafatësinë e Elenës, t’i thoshte “po” duke qenë e vërteta krejt ndryshe, ashtu do ishte mëkat tepër i madh…

(ja, mos i merrni fjalët e mia të gatshme, e vërteta shihet dhe në pikturën e artistit Draper, Lanceloti fare i “hutuar” pas Ginevrës, ishte e supozuar që ai t’na ishte kalorës i hutuar rreth trimërisë, rreth problemeve të mbretërisë, rreth politikave të mbretit Artur, e jo të hutohej pas bukurosheve të huaja : )

…shkurt, dikur pati qenë ndryshe, ishte se ç’na ishte, tani secilën herë e më tepër duke u ndërlikuar gjërat, tashmë Erosi tërë ditën duket i trullosur, ia hedhin secilën herë e më shpesh, pothuaj secilën herë shigjetat i shkojnë huq, sorollatet me atë naivitetin engjëllor, e përqeshin, e përbuzin, e përtallin, madje shpesh dhe e lidhin, ia palosin flatrat, shigjetat përtokë, harkun diku pas shkurreve – thjesht s’mund të shtyhet me 1001 falsitete internetike, me 1001 butona të iPhone, me 1001 çudira të Fb, tani madje dhe çupërlinat thuase e kanë “koduar” secilin truk, thuase i shpikin vetë nga 1001 vegëza të “zemër-inteligjencës” : )

Politikanët bebulushçe – portrete-karikatura të “AI”

…çfarë s’kujtohen njerëzit, politikanët gjoja si baby-karikatura (gjeneruar me ndihmën e AI), sa për karikatura politikanësh, portrete të “shtrembëruara” ku ata shfaqen të rritur ka plot, jemi mësuar me to, mirëpo kështu bebulushçe s’do dinim, s’do na shkonte mendja, apo ku di… mua m’u duken portrete të “qëlluara”, art i përkryer, i njoha aty për aty, pa u ngatërruar – Putinushi… Putini i vogël ishte më i popullarizuari, ndërsa ai i Verio-Koresë më i lezetshmi (artistikisht dmth., fort simpatik : )
(s.guraziu – ap, shk 24)


Send this to a friend