Dashnor Kaloçi/ Publikohet historia e panjohur e profesor Fejzi Dikës, poetit dhe përkthyesit të famshëm i cili në periudhën e Monarkisë së Zogut ishte diplomuar për Filozofi në Montpelié, ku jetoi në një dhomë me Enverin, por pas mbarimit të Luftës rrugët e tyre u ndanë përgjithmonë pasi Fejziu kishte bindje antikomuniste dhe si rezultat, në vitin 1983 kur Enveri i dërgoi Sulo Gradecin për t’i kërkuar që të shkruante kujtimet për periudhën e studimeve në Francë, ai refuzoi në mënyrë kategorike. Pas kësaj në shënjë hakmarrje i arrestuan djalin, Nilsin dhe ja dënuan me 8 vjet burg politik, kurse ditën që vdiq Enveri, i arrestuan dhe bashkëshorten, Nora Prosi Dika, pasi ajo u vesh mirë dhe u lye me buzkuq të ndezur duke bërë xhiro në bulevardin kryesor të Tiranës në mënyrë demonstrative….
FEJZI DIKA
Ndonëse Fejzi Dika e kishte pasur Enver Hoxhën shok klase që nga Liceu i Korçës dhe gjithashtu edhe gjatë periudhës së studimeve në Francë, ku ata të dy banuan në të njëjtën bujtinë për më shumë se dy vite, Fejziu nuk kishte konsiderate pozitive për Enverin. Përkundrazi ai fliste keq për ish- shokun e tij të klasës, duke thënë se gjatë kohës kur ata ishin në Francë, Enveri nuk studjonte fare dhe e kalonte të gjithë kohën duke u marrë me femra. Po kështu Fejziu na tregonte se Enveri jo vetëm që nuk ulej të studionte, por ai mundohej të vinte në lojë shokët e tij student që rrnin gjithë kohën mbi libra, duke u thënë se ata ishin të marrë. Këto gjëra Fejziu na i ka treguar që nga koha kur Enveri erdhi në pushtet në 1945-ën dhe kur binte biseda rreth tij, ai shprehej: ”Unë çuditem se si arriti ky person të dilte në krye të lëvizjes popullore, dhe të qëndrojë në krye të shtetit për disa dekada duke sunduar në mënyrë diktatoriale”. Aty nga fillimi i viteve 1970-të, Enver Hoxha me anë të njerëzve që shërbenin pranë tij, i dërgoi fjalë Fejziut, duke i thënë se e priste në zyrën e tij. Por Fejziu nuk kishte asnjë dëshirë që të shkonte për t’u takuar me të, dhe u tha atyre se ishte i sëmurë e nuk dilte dot nga shtëpia. Pas kësaj Enveri i dërgoi Fejziut, Sulo Gradecin, i cili i tha atij që po të donte të shkruante kujtimet e tija për periudhën që kishte qënë në Francë me Enver Hoxhën. Por Fejziu refuzoi në mënyrë kategorike të shkruante kujtimet e tij për Enverin, duke thënë se nuk i kujtohej asgjë nga ajo kohë. Në atë kohë që ne e morëm vesh se Enveri e kishte kërkuar Fejziun, shkova menjëherë në shtëpinë e tij dhe i thashë: ”Meqense Enveri ka kërkuar të takohet me të gjithë ish-shokët e tij të vjetër, shko takoje dhe ti”. Pas kësaj Fejziu m’u përgjigj: ”Po rri moj Drita se nuk e njihni ju Enver Hoxhën, atë e njoh unë”. Njeriu që flet dhe dëshmon për Memorie.al, është Drita Dika (Morava) vajza e xhaxhait e ish- profesorit të frengjishtes Fejzi Dika, e cila rrëfen gjithë historinë e panjohur të kushëririt të saj dhe marëdhëniet e tij me Enver Hoxhën, të cilin e kishte pasur shok klase që nga Liceu i Korçës dhe për dy vite kishin banuar së bashku në një bujtinë në Monpelié të Francës.
Po cila është e kaluara e Fejzi Dikës, si arriti ai të diplomohej në Francë dhe cili ishte qëndrimi i tij, pas kthimit në Shqipëri në periudhën e Monarkisë e gjatë viteve të pushtimit fashist? Cilat ishin arsyet që ai nuk u pajtua me politikën e regjimit komunist që erdhi në fuqi në vitin 1945 dhe përse ai e ndërpreu pasionin e tij të rinisë, poezinë, dhe nuk shkroi më asnjë varg deri sa vdiq në 1983-in. Si u arrestua ai në incidentin e bombës në Ambasadën Sovjetike në 1950-ën, dhe përse ambasadori sovjetik ndërhyri për lirimin e tij? Cilat ishin mardhëniet e profesorit të frengjishtes me ish-shokun e klasës Enver Hoxhën dhe përse ai refuzoi të shkruante kujtimet për të? Përse bashkëshortja e Fejziut, Nora Prosi, doli me buzë të kuqe ditën që vdiq Enveri, dhe cila ishte përgjigja që u dha ajo njerëzve të Sigurimit të Shtetit, të cilët në shenjë hakmarrje i dënuan djalin me 8 vite burg politik. Lidhur me këto histori të panjohura të Fejzi Dikës e familjes së tij, na njeh me dëshminë e saj kushërira e tij, Drita Dika, si dhe bashkangjitur me këto dëshmi, po publikojmë edhe disa nga shënimet autobiografike që Fejziu ka lënë të shkruara me dorën e tij.
Pasioni e Fejziut për poezinë
Sipas dëshmive të të afërmve të Fejzi Dikës dhe të njohurve të tij të ngushtë, përveçse një zgjuarsie natyrale, ai ishte dhe shumë studjoz, gjë e cila u vu re që në bankat e Liceut të Korçës ku ai doli me rezultate të larta dhe fitoi të drejtën e studimit për në Francë. Periudha e qëndrimit në Francë e ndihmoi atë dhe në formimin e mëtejshëm si intelektual, pasi ai përveç fushës së Filozofisë ku dhe u diplomua, studjoi letërsinë botërore dhe arriti të njihte dhe përvetësonte më së miri kryeveprat e asaj letërsie. Por një nga pasionet më të mëdha që kishte Fejzi Dika, ishte poezia, pas së cilës ai shkëlqeu që kur ishte në Liceun e Korçës në fundin e viteve ‘20-të. Lidhur me këtë, Drita Dika (Morava) dëshmon: “Pasionin e tij për poezinë Fejziu e ushtroi edhe gjatë viteve që studio në Francë, por periudha më e artë e krijimtarisë së tij ka qenë në vitet 30-të, kur ai nisi të botojë poezitë e tij të para në gazetat e revistat letrare të asaj kohe. Që me prezantimet e tij të para në shtyp, ai u bë shumë i njohur si poet lirik dhe kritika e asaj kohe e krahasonte atë me Lasgush Poradecin, të cilin Fejziu e kishte mik të ngushtë.
Ndarja me Enver Hoxhën
Ndonëse Fejzi Dika e kishte pasur Enver Hoxhën shok klase që në bankat e Liceut dhe gjithashtu edhe në Francë ku jetuan për afro dy vjet në të njëjtin ambient, Fejziu nuk kishte asnjë lloj konsiderate për Enverin dhe rrugët e tyre u ndanë që pas kthimit nga Franca. Si gjatë viteve të Monarkisë ashtu dhe në kohën e pushtimit fashist të Shqipërisë, ndryshe nga shoku i tij Enver Hoxha, Fejziu nuk u përzie fare në politikë, por ai iu përkushtua vetëm poezisë dhe studimeve në fushën e Filozofisë e Pedagogjisë. Ndonëse Fejziu kishte bindje antifashiste, gjë e cila bëhet e ditur edhe nga dëshmitë e të afërmve të tij e nga shënimet autobiografikeqë ai ka lënë të shkruara, ai po ashtu ishte edhe një antikomunist i vendosur. Këtë qëndrim ai e mbajti edhe pas vitit 1944 ku komunistët erdhën në pushtet dhe ish-shoku i tij u bë numri një i shtetit shqiptar. Lidhur me këtë, vajza e xhaxhait të tij, Drita Dika (Morava) dëshmon: ”Fejziu jo vetëm që nuk ushqente asnjë lloj simpatie për Enver Hoxhën, por përkundrazi ai e urrente atë dhe bënte habi se si ai njeri me karakter e moral të dobët, e me shumë mungesa në formim e kulturë, që nuk kishte hapur asnjë libër në Francë, u bë udhëheqësi kryesor i Shqipërisë. Fejziu kur na tregonte për periudhën e Francës, na thoshte shpesh se Enveri jo vetëm që nuk ulej asnjëherë të studionte, por ai i përbuzte dhe mundohej t’i vinte në lojë shokët e tij, të cilët i quante dhespot. Këtë qëndrim ndaj Enverit, ai e mbajti edhe në atë kohë që Enveri erdhi në pushtet dhe nuk i shkoi asnjëherë për t’u ankuar për padrejtësitë e shumta që i bëheshin. Duke qenë se Fejziu e urrente shumë regjimin komunist që erdhi në fuqi në vitin 1944, ai (martesën e dytë) e lidhi me familjen Prosi, e cila konsiderohej një familje borgjeze dhe reaksionare. Në vitin 1951, (pasi gruaja e parë pati një sëmundje të pashërueshme dhe ndërroi jetë) Fejziu u martua me një vajzë të re, të quajtur Nora Prosi, ndonëse e dinte mjaft mirë se ajo martesë do t’ia rëndonte akoma dhe më shumë pozitën e tij në sytë e regjimit në fuqi. Nora rridhte nga një familje e njohur aristokrate, Prosi (të cilët e kishin shtëpinë aty ku sot është Muzeu Kombëtar) dhe babai i saj, Athanas Prosi, kishte mbaruar për Stomatologji dhe kishte një klinikë private. Në atë kohë pas martesës, Fejziu së bashku me Norën, u vendosën me banim tek shtëpitë e Prosëve, pasi ai nuk kishte një banesë të tijën në Tiranë”, kujton Drita Dika (Morava) lidhur me martesën e kushëririt të saj me Nora Prosin.
Arrestimi për incidentin e Ambasadës
Pak kohë pas martesës me Fejziun, Nora Prosin e hoqën nga puna si spikere e Radio – Tiranës, duke e cilësuar si pinjolle të një familje borgjeze e reaksionare. Lidhur me peripecitë që e ndoqën Fejzi Dikës në atë kohë, Drita dëshmon: “Aty nga fillimi i vitit 1951 kur ndodhi incidenti i bombës në Ambasadën Sovjetike, në mes shumë të arrestuarve, gjoja si të implikuar në atë ngjarje, ishte dhe Fezi Dika, i cili në atë kohë u jepte mësime private të gjuhës shqipe disa nënpunësve të asaj ambasade. Atë ditë që mësuam arrestimin e Fejziut, unë dhe motrat e mija u mërzitëm shumë dhe duke ditur problemet e tij me Enver Hoxhën, mëndja na shkonte vetëm për keq. Duke qenë se ne nuk kishim vëlla dhe Fejziun e kishte rritur babai ynë Asimi, ne e konsideronim atë si vëllanë tonë dhe ai na quante motra. Fejziu mundi të lirohej, vetëm një ditë para se 22 personat e arrestuar t’i çonin drejt pushkatimit dhe kjo gjë u bë e mundur vetëm në sajë të ndërhyrjes së vetë ambasadorit sovjetik tek Enver Hoxha, i cili i doli atij garant se Profesor Fejzi Dika, nuk mund të ishte i implikuar në hedhjen e bombës në ambasadën e tyre. Po të mos kishte qenë ambasadori sovjetik, pushkatimi i Fejziut do të ishte i pashmangshëm, për arsye se në grupin e 22 personave që u pushkatuan gjoja si të implikuar për hedhjen e bombës, një pjesë e tyre kishin studiuar me Enverin në Francë. Atë ditë që u lirua ai, të gjitha ne motrat kishim dalë për ta pritur në qendër të Tiranës, aty ku ka qenë”Kursali” dhe sapo u takuam, ai na tha: ‘Shpëtova dhe këtë herë”, kujton Drita Dika, lidhur me arrestimin e Fejziut për incidentin e Ambasadës Sovjetike në Tiranë në marsin e vitit 1951.
Në shoqërinë e Lasgush Poradecit
Pas ngjarjes së “bombës në ambasadën sovjetike”, me urdhër të qeverisë shqiptare, profesor Fejzi Dikën e larguan nga ajo ambasadë ku ai u jepte mësime private disa nënpunësve të saj. Kjo gjë dëshmohet edhe nga shënimet autobiografike që Fejziu i ka shkruar vetë pak kohë para vdekjes. Në atë kohë edhe gruaja e tij Nora ishte pushuar nga puna dhe gjëndja e tyre ekonomike ishte mjaft e vështirë, pasi u kishte lindur dhe fëmija i parë, Edgari. Lidhur me këtë gjë, Drita Dika dëshmon: ”Pasi ngelën të dy pa punë, Nora u detyrua dhe filloi të qepte me makinë për të përballuar jetesën dhe gjëndjen e vështirë në të cilën ndodheshin. Në atë punë filloi ta ndihmonte edhe Fejziu, pasi në atë kohë atë nuk e lejuan që të jepte mësime private për gjuhët e huaja. Pas disa kohësh, në varësi të konjukturave politike të kohës, Fejziut i dhanë të drejtën të punonte si profesor i frengjishtes në disa nga gjimnazet e kryeqytetit. Por edhe pse u lejua të punonte në arsim, Fejziu hoqi dorë njëherë e përgjithmonë nga pasioni i për poezinë, sepse ai nuk mund të pajtohej me frymën e realizmit socialist që në atë kohë kishte pllakosur letërsinë dhe të gjitha fushat e artit. Përveç njohjes së Filozofisë dhe Letërsisë botërore, ai kishte njohuri të shumta edhe për pikturën, skulpturën, muzikën, dramaturgjinë etj.Fejziu nga natyra ishte një tip romantik, me ndjenja të holla dhe shumë sentimental. Në ato vite pjesën më të madhe të kohës ai e kalonte në shtëpi duke studiuar, apo duke biseduar me babanë tim Asimin që kishte qenë mësues. Edhe pse ishte në një gjendje të vështirë ekonomike, Fejziu e mbante shumë veten. Gjatë dimrit ai dilte i veshur shik. Kur dilte nga shtëpia ai shkonte në kafe “Kursal“ ku e prisnin miqtë e tij të vjetër, Lasgush Poradeci, Skënder Luarasi, Petro Marko, Sterio Spase, Mal Osmani etj, me të cilët bënte diskutime të gjatë për Filozofinë dhe Letërsinë. Përveç Lasgush Poradecit me të cilin kishte një miqësi të hershme, Fejziu kishte një shoqëri të ngushtë edhe me Profesor Skënder Luarasin, me të cilin kalonte pjesën më të madhe të kohës”, kujton Drita Dika për kushëririn e tij.
I refuzon Enverit kujtimet
Profesori dhe përkthyesi i famshëm i frengjishtes Fejzi Dika, pasi punoi si mësues i letërsisë dhe frengjishtes në disa nga gjimnazet e kryeqytetit, në vitin 1967 doli në pension. Aty nga viti 1973-‘74, ish-shoku tij i klasës, Enver Hoxha, i cili kishte filluar të shkruante kujtimet, u kujtua se një nga shokët e tij të Francës që jetonte ende dhe mund ta ndihmonte në atë punë, ishte dhe Fejzi Dika. Lidhur me këtë, Drita Dika dëshmon: ”Në atë periudhë me anë të njerëzve që shërbenin pranë tij, Enveri i dërgoi fjalë Fejziut, që të shkonte për ta takuar në zyrën e tij. Por Fejziu nuk kishte asnjë dëshirë për ta takuar dhe refuzoi në mënyrë kategorike, duke u thënë atyre se ai ishte i sëmurë dhe nuk dilte dot nga shtëpia. Pas kësaj Enveri dërgoi Sulo Gradecin, në shtëpinë e Fejziut dhe i tha se po të kishte mundësi të shkruante disa kujtime nga Franca, ku ai kishte qenë bashkë me Enverin. Por përsëri Fejziu nuk pranoi të shkruante kujtimet, duke i thënë Sulos se nuk i kujtohej asgjë nga ajo kohë. Në atë kohë që ne e mësuam se atë e kishte kërkuar Enveri, unë shkova menjëherë në shtëpinë e tij dhe i thashë:”Fejzi, meqënse Enveri i ka takuar të gjithë ish-shokët e tij të Francës, shko takoje dhe ti”. Pas fjalëve të mia, ai m’u përgjigj: ’Po rri moj Drita se nuk e njeh ti Enver Hoxhën, atë e njoh unë…! Fejziu nuk kishte asnjë dëshirë që të shkruante kujtimet për Enver Hoxhën, sepse ai nuk kishte asnjëlloj konsiderate pozitive për të, përkundraziai bënte çudi dhe na thoshte se si ishte e mundur që një njeri që nuk hapi asnjë libër në Francë, të vinte në krye të shtetit shqiptar. Pas refuzimit të Fejziut për të shkruar kujtimet, në shenjë hakmarrje, dy djemve të tij, Edgarit dhe Nilsit, nuk ua dhanë të drejtën për të vazhduar studimet e larta dhe ata punuan si punëtor në ndërmarrje të ndryshme”, kujton Drita lidhur me refuzimin që Fejziu i bëri Enver Hoxhës, për të shkruar kujtimet e Francës dhe hakmarrjen e tij duke ia lënë dy fëmijët pa shkollë.
Burgosja e djalit, Nilsit
Pasi kaloi një jetë plot peripecira dhe incidente, Profesori Fejzi Dika, ndërroi jetë në moshën 76-vjeçare, me 16 janar të vitit 1983. Lidhur me vdekjen e tij, Drita dëshmon: ”Ndonëse Fejziu e familja e tij shiheshin me sy të keq nga rregjimi komunist që i konsideronte ata borgjez dhe reaksionar, në vdekjen e tij, përveç ne të afërmëve të familjes, nuk munguan dhe disa nga shokët e tij që kishin mbetur ende gjallë. Fjalën e fundit mbi trupin e tij e mbajti Petro Marko, i cili foli me superlativa për ish-shokun e tij. Afro dy vjet e gjysëm më vonë, ditën që u mësua lajmi i vdekjes së Enver Hoxhës, e veja e Fejziut, Nora Prosi, pasi u vesh mirë dhe u lye me buzëkuq të ndezur, doli në shëtitje në Tiranë në mënyrë demonstrative që ta shikonin të gjithë. Në atë kohë Nora njihej mirë nga organet e Sigurimit, sepse familja e babait të saj, me dy vëllezërit Serafinin e Vlashin ishin të internuar në Dumre. Po kështu, i vëllai tjetër i saj Tonini, (muzikant i njohur, njeriu që i mësoi fizarmonikën Agim Krajkës) pasi kishte bërë dhjetë vjet burg, ishte arratisur nga Shqipëria. Nisur nga këto, dalja e Nora Prosit me buzë të kuqe ditën e vdekjes së Enver Hoxhës, ra menjëherë në sy të oficerëve të Sigurimit, të cilët e arrestuan menjëherë atë, në afërsi të Gjykatës së Lartë dhe e izoluan në një nga zyrat e saj. Aty oficerët e Sigurimit i thanë: ”Pse nuk mban zi për Enver Hoxhën, po je veshur kështu dhe del me buzë të kuqe?! ”Pas kësaj Nora iu përgjigj: ‘Unë jam veshur si i ka hije një intelektuale dhe sa për zinë për Enverin, atij le t’ia mbaj Nexhmija zinë’. Sigurimi i Shtetit e liroi Norën sepse ajo ishte në një moshë të thyer, por atë që bëri nuk do t’ia falte kollaj. Në shënjë hakmarrje, ata i arrestuan djalin e dytë Nilsin, të cilin e dënuan me shtatë vjet burg politik”, kujton Drita lidhur me dënimin e djalit të Fejziut, për arsye se nëna e tij Nora, doli në shëtitje me buzë të lyera, ditën e vdekjes së Enver Hoxhës. Në varrezat publike të Tufinës, ku prehet trupi i Fejzi Dikës, sipas amanetit që ai ka lënë, ndodhet i shkruar një epitapf, ku thuhet:
”Hodha trupin si lëvere
dhe qëndroj si shpirt i lire
në ç’do vënd në hapsirë
në botën pa mister.
I njehsuar krejt me jetën
përshkoj mbarë gjithësinë
bimën, shtazën dhe njerinë
Tani rroj me të vërtetën
mora formën e paprekshme
e gjeta qetësinë”.
Kush ishte Fejzi Dika, shoku i Enverit që s’u pajtua kurrë me të/ shënime autobiografike
Linda në Gostivisht të Kolonjës më 15 dhjetor 1907. Im atë Axhemi, i biri i Ajdinit, ishte një besimtar i bindur bektashi, me arsim shtatëvjeçar. Pas ardhjes sime në këtë botë, ai pati edhe dy fëmijë të tjerë, një vajzë dhe një djalë, të cilët vdiqën të vegjël, në ullishtat e Vlorës më 1914. Mëma ime, Zembereja, ishte bijë nga fshati. Ajo shquhej nga pamja, si punëtore dhe grua e urtë. Si gjithë kolonjarët, edhe familja ime e braktisi ç’kishte, për t’u shpëtuar mizorive greke dhe zuri ullishtat e Vlorës. U end andej- këtej në rrethin e Vlorës dhe atë të Beratit. Me t’u tërhequr grekët nga Kolonja dhe me ardhjen e italianëve, u kthye në fshat më 1916. Në atë kohë mamaja ime vuajti shumë: Banonte në një plevicë duke u ushqyer me barishte të kriposura me një dorë miell, të cilave u hidhte disa pika vaj. Gripi spanjoll rrëmbeu dy prindërit e mi dhe unë mbeta vetëm në mes të udhës. Një fqinj i familjes sime më strehoi, sepse kësisoj bëhej zot i tokave që më takonin mua. Unë kisha dy ungjër: Etemin dhe Asimin. Njëri ndodhej në Amerikë, tjetri në pjesën e Shqipërisë të okupuar nga ushtria austriake. Kështu që asnjeri prej tyre nuk mund të më vinte në ndihmë. Me mbarimin e luftës, Asimi i cili ishte mësues më mori në mbrojtjen e tij. Ai erdhi në Ersekë. Unë banoja më atë dhe nën drejtimin e tij kreva shkollën fillore pesë klasë më 1921. Kërkova bursë për të vazhduar në Liceun e Korçës, i cili kishte një vit që ishte hapur dhe preferohej nga të gjithë, sepsë profesorët ishin francezë dhe tekstet e lëndëve ishin po ato që përdoreshin në Francë. Lutja ime për të plotësuar arsimimin tim, mbeti pa përgjigje. Ndejta një vit pa shkollë. Vitin tjetër, im ungj, duke më parë vazhdimisht të mërzitur, më shpuri në Korçë dhe më la të banoja në “Hanin me dy porta”, në një dhomë bashkë me një shok të fillores, e më caktoi njëzet franga si shpenzime mujore. Kjo shumë, në shtrejtësinë e pasluftës, ishte e mjaftueshme për një jetesë të mjerueshme. U regjistrova në Lice, në klasën e shtatë. Punoja me zell të madh dhe qëndroja në një nivel të mirë të klasës, sa çdo muaj më jepnin tabelën e nderit. Gjatë kësaj kohe që vazhdoja mësimet në Lice, erdhi dhe më takoi drejtori, zoti Leon Monbayrran dhe duke më pyetur imtësisht, mësoi nga unë gjendjen time të mjerueshme. Ai përdori të gjithë autoritetine tij pranë Ministrisë së Arsimit që të më jepej bursa, dhe pati rezultat. M’u sigurua jetesa në internat. Vazhdova rregullisht mësimet e mesme deri sa i kreva. Në shtator 1930, shkova në Francë, në Monpelié, si bursist, për të studjuar histori e gjeografi. Ky drejtim studimesh m’u inponua, kurse mua më pëlqente Filozofia. Një vit frekuentova fakultetin në degën e caktuar dhe vitin e dytë u futa në degën e Filozofisë ku pata rezultate përfundimtare të mira. Por inisiativa ime më vuri në rrezik të më pritej bursa. U ktheva në Shqipëri, ku, me ndërhyrjen e dy njerëzve shpirt mirë dhe me një rekomandim të zjarrtë të profesorit tim të Filozofisë, Marcel Foucault, dola nga kjo situatë e vështirë. Ministri i Arsimit, Hil Mosi, ma njohu të drejtën të kryeja studimet në Filozofi, por me kusht, bashkë me ato të Pedagogjisë. Pikërisht ashtu ndodhi. Në gusht të vitit 1934, kthehem në Shqipëri. Martohem me një mësuese të ve, Bahire Kasimati, një moshatare me mua, i tërhequr nga kultura e saj. Në tetor, emërohem profesor i gjuhës frënge në Elbasan, ku jap mësime mbi sociologjinë, gjithashtu dhe në lëndë pedagogjike. Invadimi i Shqipërisë nga forcat fashiste italiane më tronditi shumë. Bashkë me gruan lamë ç’kishim, me qëllim që të largoheshim nga atdheu sepse na tmerronte zgjedha e huaj. Kur mbrimë në Korçë, kufiri me Greqinë, i cili qëndroi hapur 24 orë, sapo ishte mbyllur. U detyruam të ktheheshim në krye të detyrës. Në dhjetor 1939, u transferova në Liceun e Korçës si profesor i frengjishtes dhe i filozofisë. Atje më gjeti lufta italo-greke. Dy ditë para hyrjes së grekëve në Korçë bashkë me gruan, ika me rrëmbim, sepse i kisha të gjalla mizoritë e tyre të 1914-ës. Me t’u dëbuar ata nga trualli i Shqipërisë, e zura përsëri vëndin që mbajta në Lice dhe më pas më emëruan si drejtor. Nuk më pëlqeu aspakqë të mbaja ofiqe nën okupatorin. Luftova për t’u shkarkuar nga përgjegjësia dhe ia mbërrita qëllimit duke mbetur si arsimtar i thjeshtë. Në fund të qershorit 1942 m’u sëmur gruaja dhe e shpura në Romë për ta kuruar, ku qëndrova dhe vetë me të. Pas katër muajsh erdhëm në Shqipëri, ku gjetëm transferimin për në Tiranë. Me çlirimin e Shqipërisë, të gjithë arsimtarët u konsideruan të pushuar. Kur dualën riemërimet, unë isha caktuar si profesor i frengjishtes në shkollën Tregtare të Vlorës. Nuk pranova të largohem nga Tirana, sepse gruaja ime vazhdonte të ishte e sëmurë. Qëndrova tre muaj pa punë, pastaj u dërgova në Vlorë i mobilizuar. Atje shërbeva tre muajtë e fundit të vitit shkollorë 1944-1945. Vitin shkollorë 1945-1946 e bëra në shkollën Pedagogjike të Elbasanit. U riktheva në gjimnazin e Tiranës si profesor i frengjishtes. Me heqjen e frengjishtes nga shkollat, u ngarkova të jepja Letërsi në Politeknikumin “17 Nëntori”. Aty pata rastin t’u mësoja gjuhën shqipe katër profesorëve sovjetik brënda një viti. Suksesi që pata me ta, bëri që të konsiderohesha si një person i aftë për t’u mësuar shqipen të huajve në kohë rekord, gjë që më siguroi një të ardhme të mirë përveç rrogës. Mirpo Shemsi Totozani, zëvëndës ministëri i Arsimit më transferoi në Liceun e Gjirokastrës, në vitin 1949, ku vajta si i mobilizuar. Në fillim të vitit shkollor 1950-1951 m’u komunikua pushimi. U ktheva në Tiranë, ku kisha gruan e sëmurë. Pasi ajo u nda nga jeta, u martova me Nora Prosin, të cilën e kisha njohur nja pesëmbëdhjet muaj më parë kur ajo ishte koriste në Teatrin e Shtetit. Tani ajo ishtej pa punë sikurse edhe unë. Lumturisht u thirra në Ambasadën Sovjetike për t’u mësuar shqipen disa punonjësve të saj, i paguar me orë. Atje fillova të jap mësime edhe në gjuhën frënge. Këtë punë e bëra dhe me rusë të tjerë, të ardhur me shërbim në Tiranë. Të ardhurat nga kjo punë ishin të trefishta nga ato si profesor. Por pas tre vjetësh e gjysëm, me ndërrimin e gjithë personelit të Ambasadës, me ndërhyrjen e qeverisë sonë, më larguan, dhe mbeta si peshku pa ujë. Gruaja ime Nora, kishte hapur një rrobaqepsi dhe kishte mjaft klientë, unë u bëra ndihmësi i saj në të qepur, në pastrim shtëpie dhe në të gatuar, për t’i shpëtuar punës së krahut. Në këtë mënyrë jetova një vit e gjysëm. Kishim një djalë pesë vjeç dhe ishim në pritje të ardhjes dhe të një fëmije tjetër të dytë. Pikërisht në këtë kohë, hyra në punë si përkthyes i gjuhës frënge në Kryesinë e Bashkimit të Grave. Ngarkesa e punës intensive dhe mërzitja më sëmurën: Fillova të vuaja nga hipertensioni dhe zemra. Me kërkesën time, u shqyrtua ç’ështja e punësimit tim si profesor dhe m’u njoh e drejta të kthehesha në Arsim, pas katër vitesh punë në Kryesinë e Bashkimit të Grave. Kësisoj e mbylla veprimtarinë time si profesor, duke dalë në pension në moshën gjashtëdhjet vjeç.
Këtë shënim autobiografik që Fejzi Dika i ka shkruar pak kohë para vitit 1983 kur ai u nda nga kjo jetë dhe ia ka lënë në ruajtje familjes, nuk e pasqyrojnë plotësisht gjithë tabllonë e vërtetë të jetës së tij. Sipas dëshmive të familjarëve dhe të afërmve të tij, ai ka pasur një jetë plot vuajtje dhe peripeci. Profesori rebel i gjuhës frënge Fejzi Dika, duke dashur që të mos u sillte më telashe familjes, në kujtimet e tij nuk flet asnjë fjalë për ish-shokun e tij të klasës, Enver Hoxhën, gjë e cila tregon se ai i qëndroi besnik fjalës që i kishte dhënë vetes, që të mos shkruante asgjë për të. Ai gjithashtu përveç autobiografisë, ka lënë në dorëshkrim edhe 99 poezi, me amanet që ato të ruhen, duke thënë se:”Do të vij koha që të botohen një ditë”/Memorie.al
“La Croix” ka botuar, të shtunën e 11 shkurtit 1956,në faqen n°2, një shkrim në lidhje me pritjen e mbretëreshës Geraldinë asokohe nga Papa Pio XII,të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Papa priti ish-mbretëreshën Geraldinë të Shqipërisë, e cila mbërriti në Romë të mërkurën. Ish-sovrania, me origjinë hungareze, është katolike, ndërsa burri i saj, ish-mbreti Zog, është mysliman.”
“La Croix” ka botuar, të shtunën e 30 korrikut 1955,në faqen n°6, një shkrim në lidhje me rikthimin asokohe të familjes mbretërore shqiptare në Francë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Côte d’Azur, strehë e mbretërve të rënë
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Ish-mbreti Zog i Shqipërisë u ngjit në bordin e anijes Maréchal Joffre, gjatë ndalesës së kësaj të fundit në Aleksandri.
Ish-sovrani vjen në Francë, pas dhjetë viteve të kaluara në Egjipt. Ai shoqërohet nga gruaja e tij, djali i tij dhe një suitë civile dhe … ushtarake.
Dy vila, njëra në Kanë, tjetra në Antibes, janë marrë me qira nga ish-mbreti Zog i cili, pas një sëmundje të gjatë të zemrës, dëshiron të trajtohet nga specialistët francezë.
Ndërsa princi i ri, djali i tij, ai dëshiron të studiojë në një shkollë teknike aeronautike.”
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 24 Tetor 2020
“La Dépêche” ka botuar, të martën e 11 prillit 1939,në faqen n°6, një shkrim të gazetarit, shkrimtarit dhe folkloristit francez Roger Dévigne, tepër interesant për kohën, në lidhje me vlerën kulturore folklorike të disqeve shqiptare dhe mungesën e tyre në mjediset franceze, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Muzeu i tingullit
Disqet shqiptare
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Edhe një herë, thashethemet e tmerrshme të lajmeve na kujtojnë se një koleksion disqesh nuk ka vetëm vlerë muzikologjike dhe rekreative, por edhe vlerë kulturore.Edhe një herë disku, duke evokuar zërat, këngët, lojërat, ëndrrat e popujve të largët dhe pak të njohur mund të na ndihmojë t’i kuptojmë më mirë ato. Do të shtoja : për t’i kuptuar më mirë me hidhërimet e tyre, kur bëhet fjalë, si sot, për shqiptarët.
Francezi, për të cilin thuhet se ka shumë pak njohuri në lëndën e gjeografisë, ende nuk ka shumë reputacion si një dashamirës i folklorit.Sidomos kur bëhet fjalë për folklorin fonografik.Për sa i përket Shqipërisë, në veçanti, pak francezë dinë për muzikën e saj popullore dhe këngët e saj.Megjithatë, shqiptarët kanë një folklor tingujsh shumë piktoresk, nga i cili janë regjistruar një numër i caktuar melodish.(Kryesisht nga firmat angleze dhe gjermane.)
Nëse shqiptarët janë pak si malësorët (highlanders) e Ballkanit (skocezët e lashtë, gjë kurioze, për më tepër, quheshin “Albains” para pushtimit nga Scots e Irlandës) mund të pranojmë, nga ana tjetër, se kënga popullore shqiptarenuk posedon as melankolinë harmonike dhe as madhështinë e egër të këngëve të vjetra skoceze.
Por ajo ka një aspekt shumë të theksuar territori që e bën atë mjaft karakteristike.Meloditë shqiptare tradhtojnë ndikimin islam shumë më tepër sesa ndikimin sllav.Përjashtojmë këtu meloditë specifike sllave të Shqipërisë, prej të cilave profesori Mazon, i Collège de France, ka bërë disa regjistrime të cilat gjenden në Muzeun e Fjalës.Por nëse ndikimi turk dhe mysliman është real në meloditë shqiptare, ato ende kanë personalitetin e tyre të përafërt, shijen e tyre të ashpër dhe origjinale.
Në fakt – sipas dijenisë tonë të paktën – ende nuk është bërë ndonjë studim i madh fonografik sistematik i folklorit shqiptar.Dhe kjo është edhe më shumë për të ardhur keq për “diskologjinë” dhe për shkencën, pasi ngjarjet aktuale nuk do të lehtësojnë, për një kohë të gjatë, kërkimet folklorike të këtij lloji.Në Francë, përveç tre disqeve të Muzeut të Fjalës, nuk ekziston, në asnjë katalog të firmave franceze asnjë disk nga Shqipëria.Sidoqoftë, mund t’i gjeni në Londër ose Berlin.Tek His Master’s Voice do të citoj : diskun n° A. M. 3000.Dy këngë të njohura nga Shqipëria e Jugut, të kënduara në duet, në një regjistër që shkon nga tingulli më i lartë tek ai më i ulëti i hundës, të cilët japin një efekt trimërie mjaft piktoresk.
Disku n° A. M. 2978, i cili përmban dy këngë të vjetra, përfshirë atë të Ali Tepelenës, pashait të famshëm të Janinës, i cili, siç e dimë, ishte shqiptar.Tjetra është një këngë nga Shqipëria Veriore, e kënduar nga një anëtar i një fisi prej Mati, dhe e shoqëruar nga një treshe violine, klarinete dhe mandoline.
Disku n° A. M. 2991. Ai përmban dy valle kombëtare shprehëse : Vallen Çamçe dhe Vallen Beratçe, të luajtura nga një orkestër nën tingujt mahnitës të klarinetës.
Shënoni gjithashtu, akoma tek His Master’s Voice, një disk me origjinë më pak folklorike, n° A. M. 3017. Është një kor vajzash të reja, që këndojnë në grup dhe që të kujton majft stilin e përgjithshëm të këngëve sllave.
Kujtojmë, tek Polydor, nga orkestra e Selim Efendiut, disqet n° 51107 dhe 51109. Pa i përkatur specifikisht folklorit, këta disqe janë shumë të larmishëm (shumëngjyrësh) dhe domethënës.
Tek Odéon, nga një orkestër e mirë popullore nga Tirana, vallja “Shkiptare” dhe vallja “Beratçe” (n° A. 237151).Le të përmendim gjithashtu : Gjethia (n° A. 237213); dhe sidomos “Bilbilo i mijeri bilbil” (n° A. 237011).
Nëse do të mund ta gjenit tashmë këtë përzgjedhje të vogël të disqeve shqiptare, do të kishit një pamje (ide) shumë mbresëlënëse të folklorit të këtij populli fatkeq. Marr guximin t’i sugjeroj Odéon-it, i cili po bën, në këtë moment në Paris, një përpjekje kaq interesante dhe të guximshme në interes që do të kishte, nëse kjo është e mundur, për të sjellë një ose dy disqe karakteristike në katalogun e tij shqip.”
Major Howard J. Curran me fëmijët e tij Pat, Mike dhe Mary në bazën ushtarake Châteauroux (Francë) – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Tetor 2020
“La Croix” ka botuar, në fillim të muajit janar 1958, tre shkrime në lidhje me uljen e detyruar të një avioni amerikan asokohe në tokën shqiptare dhe largimin e tij nga atdheu ynë, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :
Një avion luftarak amerikan i detyruar të ulej në Shqipëri
La Croix, e enjte, 9 janar 1958,f.8 :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Tetë ditë pas kapjes së Skymaster-it britanik, radioja shqiptare e dëgjuar në Beograd njoftoi se një pajisje ushtarake amerikane – avion luftarak – kishte shkelur jugun e Shqipërisë dhe kishte fluturuar mbi qytetet e Përmetit, Këlcyrës dhe Beratit, duke u drejtuar kështu drejt Tiranës.
Forcat e detyruan aeroplanin të ulej në një aerodrom shqiptar, shtoi Radio Tirana, e cila tha se aeroplani pilotohej nga majori Howard Kennan dhe se një hetim ishte hapur nga autoritetet shqiptare.
Sipas autoriteteve amerikane, aeroplani i kapur u raportua i humbur më 23 dhjetor, gjatë një fluturimi Chateauroux-Napoli.”
Piloti amerikan i arrestuar nga shqiptarët do të lirohet së shpejti
La Croix, e shtunë, 11 janar 1958,f.2 :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Oficerët e Forcave Ajrore të SH.B.A.-ve kanë njoftuar se Majori Howard Curran, pilot i avionit që u zhduk para Krishtlindjeve, do të lirohet nga autoritetet shqiptare pas “dy ose tre ditësh”.
Në qarqet zyrtare të bazës amerikane të Châteauroux, deklarojnë se e kanë mësuar lajmin nga një telefonatë e ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Paris.
Sipas këtyre qarqeve, zyrtari i ambasadës njoftoi se Majori Curran dhe aeroplani i tij, një avion stërvitjesh T-33, do të liroheshin sa të përmirësohej koha (moti).
Ambasada e SH.B.A.-së në Paris ka shumë të ngjarë ta ketë marrë informacionin e saj në Quai d’Orsay.
Ne e dimë që z. Keller, ambasador i Francës në Tiranë, ka dhënë ndihmën e tij në zgjidhjen e kësaj çështjeje.”
Piloti amerikan i arrestuar nga shqiptarët ka pasur vetëm një defekt karburanti
La Croix, e diel, 12 janar 1958,f.2 :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Majori amerikan Howard Curran, aeroplani i të cilit bëri një ulje të detyruar në Shqipëri më 23 dhjetor, arriti në Beograd. Majori u përshëndet ndërsa doli nga aeroplani nga konsulli dhe zëvendës atasheu i forcave ajrore amerikane, si dhe shumë gazetarë të huaj, fotografë të shtypit dhe televizionit.
I sulmuar me pyetje, ai tha se nuk e kishin detyruar të ulej, por i kishte mbaruar karburanti.Ai ishte duke udhëtuar nga baza e tij në Chateauroux për në Napoli, por humbi orientimin, pajisjet e tij të navigimit (fluturimit) nuk funksiononin normalisht.Pasi qëndroi në ajër për dy orë e gjysmë, i kishte mbetur karburant vetëm për dhjetë minuta.
Gjatë uljes, njëra prej gomave shpërtheu dhe ai nuk e dinte se ishte në një aerodrom shqiptar.Majori amerikan tha se ai ishte trajtuar mirë dhe se ishte marrë në pyetje në mënyrë normale.Ai ishte i lirë të lëvizte, por shoqërohej gjithmonë nga një ushtar shqiptar.”
Ai u arrestua 19 ditë në Shqipëri
La Croix, e mërkurë, 15 janar 1958, f.5 :
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Majori amerikan Howard Curran u kthye në bazën ushtarake të Châteauroux pasi u ndalua për 19 ditë në Shqipëri, ku iu desh të bënte një ulje të detyruar. Në dokumentin tonë, aviatori shpërthen nga gëzimi kur gjen tre fëmijët e tij: Pat-in, Mike dhe Mary-n e vogël, jo më pak të lumtur që panë sërish babanë e tyre.
Esat Pasha në Paris (Excelsior, 4 prill 1916, f.5) – Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 22 Tetor 2020
“La Petite République” ka botuar, të enjten e 17 qershorit 1920,në faqen n°3, një shkrim në lidhje me deklaratën e kryeministrit serbe mbi vrasjen e Esat Pashës dhe gjetjen e fajtorit të vërtetë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Vesniç dhe vrasja e Esat Pashës
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Beograd, 16 qershor. – Duke iu përgjigjur në Parlament, pyetjes së Z. Dragoviç, në lidhje me vrasjen e Esat Pashës, i cili pyeti nëse ishte një hakmarrje apo një krim politik, presidenti i këshillit (kryeministri), Z. Vesniç, tha :
“Esat Pasha u vra në një vend të civilizuar ku respektohet jeta njerëzore. Shpresoj që qeveria franceze, duke ditur ndihmën që Esat Pasha i dha çështjes së përbashkët të Aleatëve gjatë gjithë luftës, duke u rreshtuar me ne me një ushtri shqiptare në frontin e Selanikut, të bëjë gjithçka për të gjetur fajtorin e vërtetë dhe do ta dënojë atë.
Unë deklaroj, në emër të vendit, që ne vajtojmë thellë për vdekjen e Esat Pashës, sepse ai ishte një mik i sinqertë i popullit tonë. Ne i shprehim ngushëllimet tona familjes së tij dhe të gjithë shqiptarëve të vërtetë.
Esati ishte një ushtar i shkëlqyeshëm, shumë inteligjent, shumë energjik; ai ishte armiku ynë kur mbrojti Shkodrën gjatë Luftës së Parë Ballkanike në 1912; por ai luftoi me besnikëri, siç ndodhi në të gjitha takimet tona me turqit. Duke e gjetur popullin shqiptar të braktisur në dorë të fatit, ai i gjeti vendin e duhur midis popujve të tjerë Ballkanikë dhe veçanërisht midis popullit serb, për arsye të situatës gjeografike dhe interesave jetike të vendit. Prova më e mirë e miqësisë së tij erdhi gjatë tërheqjes nga Shqipëria gjatë së cilës ai u dha ndihmë dhe asistencë popullit serb që largohej nga zgjedha e armikut.”
Ky fjalim u nderua me duartrokitje të fuqishme nga asambleja.
Janë burra të fortë shteti. Presidentë, kryeministra, mbretër, apo princër. Drejtojnë superfuqi ekonomike apo ushtarake. Edhe pse agjenda e tyre është e zënë, ata gjejnë kohën të ushtrohen me sport, apo të mos mungojnë në stadiume kur luajnë ekipe e tyre të zëmrës.
BARAK OBAMA
Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës gjatë viteve të kolegjit ka luajtur basketboll, madje sipas mediave amerikane, ai ka qenë një lojtar i nivelit të pranueshëm. Obama është fotografuar duke luajtur basketboll në një bazë ushtarake amerikane në Xhibuti. Presidenti amerikan është i njohur si një tifoz i “Chicago Ëhite Sox”, një ekip bejzbolli nga Çikago. Ai ka qenë i pranishëm në finalen e Super Boul, vetëm 12 ditë pasi kishte marrë zyrtarisht detyrën si president. Obama ka pasur pasion edhe golfin, madje ishte një mik i mirë edhe lojtarit më të paguar në botë, Tajgër Udsit, duke i telefonuar e këshilluar këtë të fundit gjatë periudhës së skandalit me të shoqen të këtij të fundit.
XHORXH BUSH
Edhe ish-presidenti i SHBA-së, Xhorxh Bush, ka qenë një i pasionuar i madh i sportit. Ai kishte në bashkëpronësi ekipin e bejzbollit të Texas Rangers. Gjatë kohës si student ai ka luajtur bejzboll, por dhe një lojtar i nivelit mesatar i ragbisë. Bushi zhvilloi një garë miqësore me Lens Armstrongun në fermën e tij të Teksasit. Gjatë një vizite në Kinë, kur në Pekin zhvilloheshin Lojërat Olimpike ai përshkroi 16 kilometra me biçikletë, përfshirë edhe 6 kilometra në një shpat mali, i shoqëruar nga gjashtë çiklistë. Bushi kishte ngarë një biçikletë në Pekin në vitin 1975, kur i ati i tij, Xhorxh Bush, kishte hapur një zyrë lidhjeje amerikane. Edhe babai i tij, ish-presidenti Xhorxh Bush ishte kapiteni i ekipeve të bejzbollit dhe futbollit në kohën kur ishte student në Akademinë Filips.
BILL KLINTON
Bill Klinton, ish-presidenti amerikan (2 mandate, 8 vjet në detyrë) ka qenë një fans i zjarrtë i golfit. Madje duke e pasur pasion, por dhe një defekt ai ka marrë mësime golfi edhe gjatë kohës kur ai ishte në detyrë. Bill Klinton është i pasionuar pas futbollit, madje ishte i pranishëm në dy ndeshje të Shteteve të Bashkuara në Kampionatin Botëror të Afrikës së Jugut.
VLADIMIR PUTIN
Presidenti i plotfuqishëm i Rusisë, Vladimir Putin, një ish-shef i KGB-së, është i pasionuar në artet marciale, e sidomos në xhudo. Putini është trajnuar edhe në sambo, qysh në moshën 14 vjeç, përpara se të merrej me xhudo, të cilën vazhdon ta praktikojë çdo ditë. Putini ka fituar disa kampionate për të rinj në qytetin e tij, Saint Petersburg. Putini është gjithashtu bashkautor i një libri për xhudon. Edhe pse ai nuk është lideri i parë që praktikon xhudon, Putin është i pari lider në nivelet të avancuara. Putini është nderuar me medaljen “Mjeshtër i Sporteve”, për xhudon në vitin 1975 dhe sambon në vitin 1973. Gjatë një vizite shtetërore në Japoni, Putini i ftuar nga instituti Kodkan, u tregoi studentëve dhe zyrtarëve japonezë teknika të ndryshme të xhudos.
DIMITRI MEDVEDEV
Kryeministri rus Dimitri Medvedev, përveç se është një fans i muzikës hard rok (dëgjon me shumë pasion Led Zeppelin, Black Sabbath, Pink Floyd dhe Deep Purple) e ka një agjendë shumë të zënë, rezervon çdo ditë një horë në mëngjes dhe një orë në mbrëmje për të notuar, rreth 1500 metra dy herë në ditë. Trupshkurtër, por edhe truplidhur, Medvedevi në moshën e gjimnazit kishte një pasion të madh për sportet, dhe në veçanësi për peshëngritjen. Në vitin 1987, kur ai ishte vetëm 22-vjeç ai u përfshi në grindjen masive që shpërtheu gjatë ndeshjes së hokeit midis Kanadasë dhe Rusisë në turneun botëror për rinj. Medvedev gjithashtu luan shah dhe është një tifoz i madh i ekipit të qytetit të tij, Zenit Saint Petersburg.
MBRETI ABDULLAH
Edhe mbreti King Abdullah i Jordanisë njihet si në një njeri me shumë pasione për skitë, garat e rrelit dhe zhytjeve në ujë. Abdullah është një pasionuar i madh i motiçikletave dhe në garazhin e tij ka disa Harli-Davidson, madje është fotografuar në Karolinën e Veriut në korrik të këtij viti. Presidenti i Iranit, Mahmud Ahmadinexhad është shprehur në favor të ndjekjes nga ana e femrave të ndeshjeve të futbollit të meshkujve.
PRINCI ALBERT
Princi Albert i Monakos është një tjetër i pasionuar pas sportit, madje ai është martuar me notaren nga Afrika e Jugut, Çarlen Uitstok. Princi Albert dhe Çarlen kanë qenë së bashku në ceremoninë e hapjes së Lojërave Olimpike Dimërore “Torino 2006”, por dhe në ato Verore, “Pekin 2008”. Në Monako zhvillohet Çmimi i Madh i Formula 1 dhe princi Albert e ndjek me pasion garën.
MBRETI HARALD V
Mbreti i Norvegjisë, Haraldi V, në rininë e tij ka qenë një i sportist i garave me varka dhe jahte. Ai ka përfaqësuar Norvegjinë në Lojërat Olimpike të Tokios (1964), Meksikës (1968) dhe Munihut (1972), ku ka fituar edhe medalje të arta, argjendi dhe bronzi. Në Tokio ai ka qenë madje flamurmbajtësi i Norvegjisë.
GEORGE ABELA
Presidenti i Maltës, George Abela, është një njeri i lidhur me futbollin. 62-vjeçari, i cili është diplomuar për jurist, ka qenë më parë president i klubit të futbollit, Qormi FC, e më pas është zgjedhur president i Federatës Malteze të Futbollit, ku solli shumë ndryshime pozitive brenda federatës, përmirësoi infrastrukturën. Lojtarët maltezë në kohën e tij u angazhuan për herë të parë në stërvitje me baza profesionale.
SILVIO BERLUSKONI
Edhe pse ai nuk është president, por kryeministër i Italisë, përfshirja e tij në këtë listë është e natyrshme. Presidenti aktual i Milanit, klubit me më shumë trofe ndërkombëtarë në botë. Berluskoni deklaroi së fundi se pasioni i tij për futbollin e ka bërë atë dhe familjen e tij të shpenzojë gjatë 25 viteve si president i Milanit, më shumë se 1 miliardë euro.
DAVID KAMERON
Kryeministri i ri britanik, David Kameron, është një i pasionuar pas vrapimeve, madje edhe në minimaratonat promocionale, ku ka ai ka vrapuar përkrah atletëve me emër, përfshirë dhe pjesëmarrës anglezë në Lojëra Olimpike, si Kristin Ohurugou dhe Kolin Xhakson, ish-kampione e botës në vrapimin me pengesa.
BOJKO BORISOV
Kryeministri i Bullgarisë, Bojko Borisov (51 vjeç), ka qenë aktiv në kampionatet e karatesë, qysh nga viti 1978, kur ai i ishte 19 vjeç dhe konsiderohet si një i dashuruar me artet marciale. Borisov ka qenë kampion në vendin e tij, madje edhe president i Federatës Bullgare të Karatesë. Borisov ka qenë gjithashtu për shumë vite trajneri i ekipit Kombëtar bullgar të karatesë, si një gjyqtar ndërkombëtar karateje.
REXHEP ERDOGAN
Kryeministri turk Rexhep Taip Erdogan ka qënë një futbollist gjysmë-profesionit për një periudhë gati 13-vjeçare (1969-1982). Presidenti i Turqisë, Abdullah Gyl ëhtë një tifoz i thekur i Beshiktashit të Stambollit. Presidenti i Serbisë, Boris Tadiç, gjatë rinisë së tij ka luajtur vaterpol me Partizanin, por u tërhoq për shkak të dëmtimit. Presidenti i Kroacisë, Ivo Josipoviç, në rininë e tij ka qenë një futbollist premtues. Presidenti i Greqisë, Karolos Papulias, ka qenë një volejbollist kampion, madje ka qenë edhe presidenti i Shoqatës së Sporteve të Greqisë.
HUGO ÇAVEZ
Presidenti shumë i meditiatizuar i Venezuelës, Hugo Çavez, i konsideruar edhe si një mik personal i legjendës së futbollit argjentinas, Diego Armando Maradona, është një i pasiouar i bejzbollit.
VASLAV KLAUS
Presidenti i Çekisë, Vaslav Klaus, sot 69 vjeç, në rininë e tij ka luajtur basketboll dhe volejboll në ligat inferiore. Ai ka qenë dhe një lojtar aktiv tenisi dhe skiator i nivelit të pëlqyeshëm. Presidenti i Austrisë, Heinc Fisher, është një pasionuar i madh i ngjitjeve malore, dhe për një kohë të gjatë presidenti i shoqatës “Miqtë e natyrës”.
IVAN GASPAROVIÇ
Presidenti i Sllovakisë, Ivan Gasparoviç, është një tifoz sporti, kryesisht i botës së motorëve dhe hokeit në akull, që është edhe sporti kombëtar i Sllovakisë. Ai ka qenë një nga liderit e klubit sllovak të hokeit, Slovan Bratislava. Ai ka qenë gjithashtu zëvendëspresident i këtij klubi.
MARKUS STEFËN
Nga peshëngritës në president të Republikës. Kjo është ngjitja e jashtëzakonshme e ish-presidentit të shtetit Nauru në zonën e Oqeanisë, Markus Stefën, një pjesëmarrës i rregullt në gjashtë kampionate botërore të peshëngritjes dhe i diplomuar në menaxhim biznesi. Peshëngritësi-president, i cili ka marrë pjesë dy herë në Lojërat Olimpike, “Barcelona 2002” për Samoan dhe “Sidnej 2006” për Naurunë, fitoi 12 medalje të arta në Lojërat e Oqeanisë, dukë u futur përjetësisht në Sallonin e Famës të Peshëngritjes.
MILO GJUKANOVIÇ
Kryeministri gjigant i Malit të Zi, Milo Gjukanoviç (190 cm) ka qenë një basketbollist aktiv gjatë rinisë së tij. Gjukanoviç është një prej burrave të shtetit më të gjatë në botë. Brajan Koen, kreu i qeverisë së Irlandës, është një anëtar i Shoqatës së Sporteve Galike të Irlandës, me gati një milion anëtarë.
CHUNG UN-CHAN
Ish-kryeministri i Koresë së Jugut, Chung Un-Chan është një fans i bejzbollit dhe tifoz i deklaruar i ekipit të koreanojugor të bejzbollit Dosaa Bears, por edhe i amerikanëve të Nju Jork Jankis. Edhe kryeministri i Fixhit, Josaia Voreqe Bainimarama, i njohur me emrin Frank Bainirama është një dashamirës entuziast pas sportit. Ish-ushtaraku 56-vjeçar është i pasionar pas regbisë dhe atletikës, madje ka qene edhe presidenti i Unionit të Regbisë në vend.
+ + + +
Nga Topi te Nano, të lidhur pas futbollit
Ish-presidenti i Republikës ka qenë një ish-president i Tiranës dhe ka qenë në dy finale të Ligës së Kampioneve. Ish-kryeministri Nano njihet si një tifoz i Interit
Edhe politikanët më të njohur shqiptarë janë të njohur për pasionet e tyre për sportin, por midis tyre spikat edhe mbreti Zog ka qenë një i pasionuar pas peshëngritjes.
SALI BERISHA
Nuk është shfaqur si tifoz i thekur, madje ka ndjekur pak ndeshje gjatë kohës që ai ka qenë president apo kryeministër. Gjatë Botërorit të Afrikës 2010 është shfaqur me deklaratat e tij në grupin parlamentar të PD-së, si tifoz i Argjentinës, ndërsa në Euro 2012 ai i bëri elozhe Spanjës.
FATOS NANO
Ish-kryeministri i Shqipërisë dhe ish-kryetari i Partisë Socialiste, Fatos Nano, është një pasionuar i madh i futbollit. Në Shqipëri bën tifo me Partizanin, ndërsa në Itali është besnik deri në vdekje të Interit, edhe pse një nga miqtë e tij më të mëdhenj është ish-kryeministri italian, Silvio Berluskoni, presidenti aktual i Milanit.
ALEKSANDËR MEKSI
Ish-kryeministri Aleksandër Meksi është një tifoz i vjetër i Partizanit dhe Mançester Junaitid në Angli. Edhe ish-kryeministri Bashkim Fino është tifoz me Partizanin.
EDI RAMA
Kryetari i Partisë Socialiste, Edi Rama, është marrë me basketboll, duke luajtur me fanellën e Dinamos, madje ka veshur edhe fanellën e ekipit Kombëtar të basketbollit, duke luajtur edhe ndaj Gjermanisë. Edhe vëllai i tij, Olsi Rama, është marrë me basketboll.
ILIR META
Kryetari i Lëvizjes Socialiste për Integrim, Ilir Meta, ka ushtruar sportin e peshëngritjes në rininë e tij. Meta, i cili më parë dhe ka qenë kryeministër (1999-2002), ka qenë peshëngritës, fillimisht me Tiranën, e më pas me te Dinamo e Partizani, për një periudhë të shkurtër. Pavarësisht se nuk ka pasur ndonjë rezultat, ka qenë një sportist i pasionuar.
BAMIR TOPI
Ish-presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bamir Topi, është një tifoz i vjetër i futbollit. Ai është fans i Tiranës, klubit rekordmen përsa u përket titujve në vend (24 bërë kampion, 13 herë fitues i Kupës së Shqipërisë), dhe ka qenë ish-president i saj, përpara se të jepte dorëheqjen për shkak të detyrës. Interesant është fakti se, në rininë e tij të hershme, pionieri Bamir Topi është marrë me pingpong.
AHMET ZOGU
Mbreti i shqiptarëve, Ahmet Zogu (1928-1939) ka qene i pasionuar pas peshëngritjes. Një foto e madhe e Zogut (lindi, më 8 tetor 1895, vdiq më 9 prill 1961) është publikuar edhe në revistën e Federatës Europiane të Peshëngritjes. Në fakt, Ahmet Zogu e ka ushtruar sportin e peshëngritjes, por këtë më tepër e ka bërë më tepër si një ushtrim gjimnastikor, për të mbajtur trupin në formë.
Italia ka La Cosa Nostra, Amerika ka Mafian, irlandezët dhe izraelitët kanë organizatat e tyre kriminale ne Amerikë. Azia Juglindore ka mafien Triads. Kina, Hong Kongu dhe Taivani ka mafien Tong. Por, është një organizatë që nuk është përmendur në grupimet lart, një mafie që ndoshta jeton prej 400 vjetësh. Që ka një finesë aristokrate më të dukshme se Mafia tipike. Dhe kjo është YAKUZA, mafia japoneze.
JAPONIA
Me një arkipelag ishujsh dhe një Japoni që bën pjesë në vëndet më të zhvilluara të botës, me një Tokio 20 milionëshe, me tërmete të panumurt dhe një tokë të varfër në pasuri kombëtare, por me mbingopje të trurit krijues,100 për qind të arsimuar, e ndodhur në kryqëzimin e 3 supershteteve: Amerikës, Rusisë dhe Kinës, Japonia është shëmbulli i një historie të madhe. Me një industri të shkëlqyer elektronike dhe automobilash dhe një urbanizëm ultramodern pjellë e fantazive arkitekturale, Japonisë i duhet të përballojë dhe problemet e krimeve të ndryshme të shkaktuara nga një mafie e sofistikuar në teknologji dhe agresive në veprim.
MAFIA JAPONEZE- YAKUZA
Mafia japoneze (Yakuza) është një mafie e elitës kriminale botërore ashtu si dhe superkompanitë japoneze të elektronikës, informatikës apo automobilave në tregun botëror. Yakuza eshtë organizata kriminale me më influencë në botën tejet të ashpër dhe të rivalizuar të tregut “black” dhe korporatave industriale. Aftësitë e veçanta të anëtarëve supermjeshtra te “sumo”, sportit luftarak japonez që është gati 2000 vjeçar, inteligjenca natyrore dhe pranimi i ndërgjegjshëm i vdekjes, fshehtësia dhe disiplina janë nenet taksative të rekrutimit në këtë piramidë krimi. Në Japoni, disiplina konsiderohet si çelesi i artë i sukesit në predominimin kriminal ndaj banditëve rivalë, e cila e bën organizatën më ekzekutuer. Në se jeni anëtar i priveligjuar i mafies Yakuza, ju do të keni gjithë kompetencat për të patur në varësi 5 kriminelë me famë, të keni lidhje me 10 policë që gëzojnë autoritet, të kontrolloni 1 territor, te keni 1 000 000 dollarë për të korruptuar autoritete lokale. Ky është rregulli i detyrueshëm për bosin e grupit. Dhe në se i shpërdoroni ato apo punoni për të tjerë ju pret qetësisht vdekja.
HISTORIA E MAFIES JAPONEZE
Gjurmët e para të mafies japoneze, Yakuza, të çojnë gati katër shekuj pas, në vitin 1612, kur njerëzit e njohur si “kabuki-mono” (të çmendurit) filluan të tërhiqnin vëmëndjen autoriteteve lokale. Ata ishin samurai (term që datohet në vitin 1192) dhe të njohur për të folurit në zhargon. Në fakt, samurajt “kabuki-mono”, ishin shërbëtorë të shogun-ve duke marrë dhe emrin e “hatamoto-yokko” (shërbëtorë të shogunëve). Grupi përbëhej afërsisht pej 500.000 samurai që të cilët u kthyen në banditë, që vidhnin dhe plaçkisin qytetet dhe fshatrat kryq e tërthor Japonisë. Machi-yakkot u bënë heronj popullorë, duke mbrojtur qytetin prej hatamoto-yakkot. Ata ishin shumë të ngjashëm me Robin Huodin anglez. Yakuzat e hershëm vinë në histori në mesin e viteve 1700. Anëtarët quheshin “bakuto” (kumarxhinjtë tradicionalë) dhe “tekiya” (shëtitsat e rrugës) . Këto terma përdoren dhe sot për të pëcaktuar anëtarët e Yakuzas. Gjithashtu një grup i tretë “gurentai” (rrugaçët) u shtua pas luftës së dytë botërore. Sejcili anëtar i këtyre grupeve anëtarësohej në bandë duke patur pas shpine një begraund të frikshëm: hajdutë, të varfër, aventurierë. Grupet vepronin në zona të ndara qartë. Bakutot vepronin në rrugët e qyteteve,ndërsa tekiyat operonin në tregjet publike dhe panaire.
STRUKTURA E MAFIES
Struktura e mafies Yakuza është shëmbull një hierarkie tipike strikte e përcaktuar nga skema të tipit piramidal, ku padroni i vërtetë njihet nga bëmat e tij dhe të tjerët i binden në mënyrë absolute me një displinë ushtarake. Por, megjithatë çdo klan i një grupi është i lirë dhe i pavarur nga klanet e tjera. Klanet mund të jënë shumë mirë armiq në të njëjtën luftë. Por të njëjtën armiq të një dite më parë të bashkëpunojnë të nesërmen për çështje që konsiderohen të përbashkëta. Gjithësesi, klanet e vogla u binden grupimeve më të mëdha, që kanë më shumë autoritet, janë më të respektuara dhe influenca e tyre është më e fuqishme. Struktura e mafies është e lehtë dhe qartë. Koka e organizatës quhet Oyabun (kapoja). Shëmbulli është organizata Yamaguchi-Gumi. Qëndrën e ka në Kobe, dhe kapoja ka 5 vartës ose kumicho. Një kumicho ka këshilltarin e tij. Bie fjala Kazuo Nakanishi ka 15 banda në kontroll me 439 anëtarë. Një vartës i kumicho-s , që është shef rajonal i quajtur so-honbucho ka nën kontroll 6 banda me rreth 108 antëtarë në Kobe. Masaru Takumi që është i gradës uakagashira (kapiten ) kontrollon 941 kriminele të 41 grupeve në Osaka. Hierarkia vertikale e një organizate : kumicho ka shumë këshilltarë, kumicho hisho (sekretarë), kaikei (llogaritarë). Ka mbi 102 senjorë bosa (shatei, “vëllezër të rinj”) dhe një numur të madh lideresh të rinj (uakashu) në krye të 750 bandave mafioze dhe me një anëtarësi prej 31.000 personash në Yamaguchi-Gumi.
ORGANIZIMI I MAFIES
Organizmi i mafies kishte adopotuar marrëdhëniet e njohura si oyabun- kobun (roli i babait/ roli i fëmjës). “Oyabun” ishte babai, i cili organizonte, mbronte dhe ndihmonte vartësit, dhe “kobun” ishin fëmjët që viheshin në shërbim të tij. Ceremonia e pranimit në ndryshim nga mafiat e vendeve të tjera, që si shënjë vëllazërimi kishin pirjen e gjakut të njeri tjetrit, zhvillohej për Yakuzat e rinj në altarin e perëndisë Shinto, duke i dhënë pranimit një sfond fetar dhe hyjnor. Dhe organizata e “tekiyava” dhe “bakutove” ishin strukturuar si Yakuzat. Mbanin nga 2 shpata dhe kryenin akte krimi. Bakutot vazhduan traditën e kumarxhinjve ashtu si “Yakuzat” traditën e prerjes së gishtit ku ka dhe origjinën. Fjala “Yakuza” vjen prej një loje letrash të quajtur hanafuda. Tre letrat që i binin në dorë kumraxhiut dhe formonin shumën 20, e kthenin atë në humbës. Një kombinim i tillë ishin dhe numrat “8-9-3” ose në gjuhën japoneze ya-ku-za, term i cili filloi të lëgjitimohej bashkë me prerjen e gishtit të bogël. Tatuazhi që mbanin mafiozët ishin një rreth i zi që rrethonte krahun rrathët e të cilët shtoheshin proporcionalisht me numrin e krimeve të kryera. Nga ana tjetër tatuazhi konsiderohej dhe si nje test force dhe durimi dhe vizatimet shkonin ndonjëherë dhe 100 orë.
VETËM BURRAT MAFIOZË
Yakuza është prezente në gjithë shoqërinë e burrave. Ata nuk pranojnë gra. E vetmja grua e dukshme në grup është gruaja e bosit, e quajtur ane-san. Ane-san do të thotë “motër e vjetër”. Gjithë anëtarët tregojnë për të, të njëjtin respekt si dhe bosit të tyre. Megithatë ajo nuk merr pjesë në biznes. Pozicioni i saj është vetëm e gruas së bosit, dhe jo një anëtare grupi. Mafia nuk pranon femra sepse besohet se femra në rrethana të përcaktuara të tradhëton dhe se nuk janë të lindura për të luftuar, por të bëhen nëna dhe të kujdesen për bashkëshortët dhe fëmijët.
KATËR FAMILJE TË MËDHA
Japonia numëron afërsisht më se 100.000 mafiozë të Yakuzas të organizuara 4 familje të mëdha të cilat ushtrojnë aktivitetin kriminal në gati 2500 grupe. Ata janë aktivë në Japoni, ShBA (Kaliforni dhe Haëai), Amerikën e Jugut, Europë, Filipine, Azinë Juglindore dhe Australi me një xhiro vjetore të llogariur në 1,500 miliard yen or 13 miliard dollarë. Në fillim të viteve 1960-70 Yakuza numëronte 180.000 anëtarë të organizuar në 5000 grupe. Katër janë organizatat më të mëdha mafioze në Japoni: Yamaguchi-Gumi me qendër në Kobe në Japoninë Perëndimore më 23,000 anëtarë dhe me një xhiro financiare vjetore mbi 460 milion dollarë, Matsuda Gumi me qendër në Osaka, Sumiyuchi- Gumi me qendër në Tokio me 7,000 anëtarë dhe Inagaëakai me 6,700 anëtare me qendër në Tokio. Mafia moderne ka kapon e saj me pozitat sundimtare të një perandori. Kur duan të kuptojnë karakterin e nje mafiozi të Yakuzas japoneze, agjentët e CIA i referohen gjithmonë Yoshio Kodama, një ish agjenti të tyre. Në vitin 1958 ai behet një agjent i paguar i CIA, duke e justifikuar si një kontribut ne luftën kundër komunizmit aziatik. Bos i mafies, person politik themelues i Partisë Liberal Demokratike që ka qeveresur Japoninë nga viti 1955 deri 1994 , i burgosur për mizoritë që kishte shkaktuar në Kinë gjatë luftës së dytë botërore. Lidhjet midis politikaneve dhe mafies janë të forta, sidomos kur afrojnë fushatat elektorale. Një nga revistat më të njohura, tepër e afërt me policinë thotë:“ Nuk mund të gjesh një politikan japonez që nuk ka njeh bosin e tij lokal të yakuzas”
VRASJET E MËDHA
Kumarxhinjtë dhe gangësterët filluan të merreshin me politikë, të kishin marrëdhenie me qeverinë, të futeshin në ushtri dhe polici, dhe të siguronin liri veprimi, që dukej se vinte nga ultranacionalizmi dhe roli militar i tyre duke filluar një terror të frikshëm. Të etur për pushtet ata ishin pjesmarrës aktivë në disa grushte shteti. Yakuza kishte dorë në vrasjen e 2 kryeministrave dhe 2 ministrave të financave ne vitet 1920 –1930 dhe filloi një rrit të pashëmbullt sulmesh kundër politikaneve dhe industrialistëve.
NGA SHPATAT TEK PISTOLETAT
Pas luftës së dytë botërore anëtarë të Yakuzas që dikur kishin punuar me qeverinë dhe kishin veshur uniformën ushtarake, përfunduan në burg per krimet që vazhdonin të bënin. Në vitet e pasluftës , Yakuza ishte bërë më e dhunshme. Shpatat ishin një pjesë e së kaluarës, dhe pistoletat ishin tani arma e re e zgjedhur. Qytetarë të thjeshtë ishin bërë anëtarë të bandave dhe jo kumarxhinjtë e dikurshëm. Paraqitja e tyre ndryshoi, duke patur ndikimin e gangsterëve amerikanë të filmave: syzedielli të zeza, veshje të errta , kollaro dhe këmisha të bardha. Midis viteve 1958 dhe 1963, numri i mafias japoneze u rrit thuajse 150 për qind , deri në 184.000 anëtarë, më shumë se ushtria kombëtare japoneze. Ishin 5200 banda që vepronin në tërë Japoninë. Bandat mafioze filluan të përgjakin teritoret që kontrollonin dhe një luftë e përhershme filloi midis tyre.
PRERJA E GISHTIT
Tek anëtarët e Yakuzas, gjëja më e rëndësishme është kurajoja. Në një betëjë , ju duhet të jeni gati të luftoni për vdekje, në rast r nuk jeni më i zoti se rivali. Anëtarët e Yakuzas vdesin vullentarisht për bosin e tyre. Mafia ka dënimin e tyre unik për dikë që gabon ose bën diçka që nuk përshtatet me kodin e tyre. Dënimi quhet “Yubizume” dhe parakupton aktin e prerjes së gishtit të vogël i cili pas prerjes i jepet gjykatësit të grupit. Ky dënim iu aplikua një stazhieri të grupit i cili ra në dashuri me vajzën e bosit, pa lejën e tij. Djaloshit i sollën një thikë dhe ai e preu gishtin e tij duke ia dhuruar bosit. Në mafien Yakuza, në se një anëtar burgoset për çfardo lloj arsye, ai fiton një prestigj të padiskutueshëm. Stazhieri i bashkohet grupit pas ai ka mbaruar shkollën e lartë. Ai nuk ka asnjë fuqi, ai trajtohet si një fëmijë. Vetëm kur ai mbush 20 vjeç, ai lejohet të punoj në barin e pronarit të grupit dhë më pas të zhvillojë aktivitetin kriminal.
ORGANIZATA YAMAGUCHI-GUMI
“Të punosh për Yakuzën është si të punosh bie fjala për kompanini Sony. Ju beheni pjesë e saj”, thotë Yukio Yamanouchi, këshllitar ligjor i kapos së organizatës.”Ju keni siguruar një lidhje financiare më të fortë se me kompanitë e sigurimeve”, vazhdon ai. Organizata është pagëzuar kështu nga Yamaguchi Harkuchi, që i dha emrin e tij organizatës në vitin 1915 në portin e qytetit Kobe. Simboli i tyre është një pishë në formë rombi që është e pranishme në cdo veshje dhe kuartieri gjeneral ishte instaluar në një ndërtesë të vendosur pak metra larg gjykatës së qytetit. Kazuo Taoka, (1913-1981) i mbiquajtur “Ariu” për shkak të brutalitetit të tij. Me cilësi të shkëlqyera organizative, që kishtë hyrë në këtë bandë qysh në moshën 14 vjeç dhe e përsosi atë. Me reputacion të padiskutueshëm sundoi në mbretërinë e mafias për 35 vjet. Ai e transformoi bandën e Yakuzas në një organizatë tëpër të fuqishme duke e krahasuar me shoqëritë tregetarë të perandorisë japoneze. U kishte shpëtuar shumë atentateve, duke përfshrë dhe atë të viti 1978 kur u plagos në qafë nga një anëtar i grupit tjetër mafioz Matsuda, në një betëje ku luftuan 200 vetë dhe pati 26 viktima. Gjatë ceremonisë mafioze të funeralit të varrimit të tij policia arrestoi në gjithë Japoninë 900 anëtarë. Krerët e mëse 200 bandave dhe mijëra gangsterë që mbanin portretet e tij, personalite ishin të pranishëm në varrimin e mbretit të tyre.
VRASJET MIDIS RIVALËVE
Një luftë totale filloi midis dy pasuesve pretendë për fronin e tij që formuan sejcili klanin e vet dhe duke filluar kështu lufta e grupeve rivale midis grupit Takenaka Masahisa dhe Yamahoto Hiroshi deri ne likuidimin e tyre, deri sa u gjet një pasues që të mbante të organizuar gjithë bandat. Pasusi i Taokas së vdekur, ishtë zvëndësi i tij Yakamen. Ai ishte në burg dhe u lirua gjatë vitit 1982. Gjatë mungesës së Yakamen, gjithkush ishte habitur përfshi dhe policinë, që organizata drejtohej nga gruaja e ish liederit Taoka, Fumiko. Anëtarsia e grupit numëronte 13,346 banditë të shpërndarë në 587 banda. Por Yakamen vritet dhe Ëatanabe bëhet lideri i ri. Askush nuk ka qënë kaq i fuqishëm në historinë e organizatës sa Ëatanabe.
ÇEZARI I MAFIES
Në prill të 1989 sindikata ka në krye kumichon e pestë, Yoshinori Watanabe ( lindur më 1941 në një familje fermere në prefekturën e Tochigit, në veri të Tokios) . Cezari i vogël u gradua “kumicho” (bos i bosave) duke drejtuar mbi 105 “oyabun” (bosa grupesh) të 750 bandave në gjithë Japoninë me një ushtri 22.000 banditësh. Yamaguchi-Gumi është sindikata kriminale më e fuqshme në Japoni e krijuar nga artizanët e punës së dorës, që kontrollon tregun e zi të punës të emigrantëve aziatikë. Financat e organizatës arrijnë deri 3 miliardë dollarë në vit. Duke iu referuar statistikave të policisë , yakuza mburrej se kishte rrekrutuar më shumë anëtarë se sa vetë policia ne 10 vitet e fundit. Ëatanabe kishte nën urdhëra e tij, më shumë njerëz se sa ishtë e gjithë mafia amerikane ne vitet 1950 dhe se kishte hapur akademinë policore të mafias.
INVESTIMET E MAFIAS
Sindikata mafioze Yamaguci-Gumi ka 103 bosë të rangjeve të ndryshme që zotërojnë më se 500 grupe bandash. Çdo bos mud të fitojë reth 1.300.000 dollarë në vit. Sindikata bën kontrabandën e narkotikëve, pastrim parash, hard pornografi e cila është e ndaluar me ligj në Japoni. Ndeshjet e bejzbollit, garat e kuajve janë sportet më të pëlqyera për investime nga mafia japoneze. Shumë spitale, shkolla angleze, salla argëtimi janë financuar nga Yakuza. Fujiëara Sakuva thotë se mafia financiare shkaktoi një nga goditjet më të mëdha në botën financiare japoneze, falimentimin të dy bankave nga më të mëdhatë e Japonisë: Banka Hokkaido Takushoku dhe Yamaichi Rcurities. 21 shoqëri sigurimesh u detyruan t’u paguajnë më se 1 miliard dollarë klienteve të tyre, pas spekulimeve të kryera nga mafia prej 59 subjkteve të kontraktuara me to. “Fajdet e kompanivë mafioze e kanë kthyer direkt apo indirekt mafien japoneze, mafien më të fuqishme në botë në aspektin financiar duke kontrolluar rreth 30 pqr qind të gjithë xhiros vjetore të një shume kolosale prej 800 miliard dollarësh”, vlerësojnë ekspertën financiarë që merren me krimin ekonomik.
MAFIA FINANCIARE
Yakuza merret me kontrabandë, prostitucion, bizner të paligjshme dhe gjoba. Shume nga paratë vijnë nga kontrabanda. Cdo grup ka dhomën e vet ku numëron paratë, shpesh pas një restoranti ose bari. Kontrabandistët janë njerzit më të zgjedhur të grupit. Ata mund të bëjnë miliona dollarë brenda një dite. Duke iu referuar Atsushi Mizoguchi, një autori mbi botën e krimit japonez, ushtria e mafies në global mund të fitojë rreth 9.3 miliard dollarë në vit, gjysma në kontrolli dhe trafikimi armëve tejet të sofistikuara dhe drogës, dhe të paktën çerekun e kësaj shume e thith nga tregëtia e seksit. Yakuza ka penetruar në sistemin bankar japonez prej shumë kohësh nëpërmjet transaksioneve të biznesëve ilegale duke patur njerzit e tyre deri në kuartierin e përgjithshëm të ministrisë së financave. Falsifkimet e parave, pirateria elektronike dhe informatike përbëjnë problemin më të madh në rrjetet tepër të kodifikuara të bankave. Presidenti i nje shoqërie softëaresh Liquid Audio Japan, Masafumi Okanda 32 vjeçar, u arrestua për organizmin e rrëmbimit të rivalit të tij dhe falsifikimin e shumë kartave të biznesit me të cilat ai “përpunonte” llogaritë nga kopmjuteri tij.
MAFIA EKONOMIKE
Mafia Yakuza përveç lidhjeve të forta me politikanët ka shtrirë tentakulat e saj mbytëse dhe në ekonominë japoneze. Mafia ka për fasadë qindra shoqëri të paligjshme apo organizita bamirëse. Shoqëri të mëdha, pas së cilës ajo fshihet. “Mitsuhama Computer Technologies” (MCT) është fasada kryesore e saj. Por dhe korporata të tjera si “Yamatetsu Corporation Shiaëasë, dhe sidomos “Renraku Computer System” (RCS) numërojnë midis aksionerëve kryesorë apo drejtuesve ekzekutivë një numur të konsiderueshëm kriminelësh të “Yakuza”. Secili nga kriminelët aksionerë përfaqësojnë klanin e tyre dhe influenca e tyre është direkte dhe decizive në korporata, duke mbrojtur interesat e tyre financiare. Grupi Yamaguci-Gumi shtrin veprimtarinë në 36 prefektura nga 47 që ka Japonia, kontrollon mbi 2500 biznese, kazino të sofistikuara dhe banka. Fenomeni i spekulimeve mbulon një spektër të gjërë në tregun e bursës. Fitimet e sindikatës janë rreth 460 milion dollarë në vit. Stili i manaxhimit të tyre nuk ndryshon aspak nga trustet botërore, bie fjala nga General Motors. 77 grupe mafioze janë regjistruar si organizata biznesi apo fetare.
PROSTITUCIONI PART-TIME
Prostitucioni po jeton nje lulëzim të plotë , dhe ka një rritje të ndjeshme në Tokio dhe qytetet e tjerë të mëdhenj japonezë. Prostitucioni nuk njeh moshfillimi të vajzave por preferohen vajza me shkollë, pavarësisht se është kundër ligjit. Vajzat e “ditura” mund të fitojnë më shumë se cdo punë tjetër par-time. Janë disa rrugë për të përfituar nga ky bisnes, por më popullori është ‘ klubi i miqve” . Disa grupe bëjnë më teper se 1 miljon dollar në muaj nga ky bisnes. “Klubi i miqve” është një klub meshkujsh, me nje taksë anëtarësimi të paktën 1000 dollarëshe për t’u anëtarësuar. Shumë nga klientët janë njerëz të pasur të moshuar, si doktorë, gjykatës dhe presidentë kompanish. Anëtarët e klubit shohin fotot e vajzave dhe pas aktit ata paguajnë një “dhuratë” prej 200 dollarësh e deri 1000 dollarë për natë.
TRAFIKU I ARMËVE
Shumë nga paratë që mafia fiton shpenzohen për blerjen e armëve.Cdo grup zotëron teritorin e tij. Kur ata luftojnë, çdo grup, përpiqet të vrasë bosin e grupit tjetër, sepse një grup pa komandant është i dobët dhe i demoralizuar. Për gjithë anëtarët bosi është vetë zoti. Kur një grup humbet bosin, humbet dhe territorin e tij. Prej ketyre lloj betejash, grupi Yamaguchi-Gumi u bë grupi më i madh mafioz në Japoni. Krahasoni. Para 50 vjetësh ky grup kishte vetëm 8 anëtarë. Sot numri është mbi 10.000 kriminelë. Është shumë e vështirë për një bos të kontrolljë këtë ushtri kaq të madhe banditësh dhe vjedhësish, në se nuk je njeri i fuqishëm dhe ekstra i përgatitur.
MAFIA JAPONEZE NË AMERIKË
Mafia japoneze, ka ekzistuar në Amerikë prej shumë kohësh, edhe kur ‘Yakuza” ka qënë tepër e dobët. Por agresiviteti i mafias Yakuza filloi në vitet 1980, me konkurencën e ashpër për shkak të modernizimit të ekonomisë botërore. Privilegjet e dikurshme që gëzonte industria japoneze në tregun botëror, ku aksionerë potencialë të mafies kishin investuar male me para, dukej se rezikoheshin të humbisnin vlerën, përballë familjeve të ndryshme mafioze që vinin nga kombe të tjerë. Një luftë klanesh rivalizuese që po i ngjante shpërthimit të një zinxhiri fishekzjarresh po bëhej prezente në Amerikë. Mafia që po vinte nga lindja, sidomos mafia ruse ishte një problem serioz në kontrollin e disa tregjeve të zeza. Në Amerikën e Veriut, influenca “Yakuza” është tepër nuancuar: tepër aktive ne Kaliforni, e dobët në Ëashington. Duhen cituar disa emra të rëndësishëm të “Yakuzave” në këtë rajon: Matsakeru Hatada në Ëashington DC, Kaneda Kinube dhe Ëatanabe Hirozuke në Neë York dhe Manhatan. Të tre këta hyjnë në aksionerët kryesorë në NeëMan Management Systemes. Yakuza ka investuar miliarda dollarë jo vetëm në Amerikë, por dhe në Europë. Të paktën llogariten në 10.2 trilion dollarë të investuar.
E ARDHMJA E YAKUZAS
Në vitin 1991 parlamenti japonez miratoi një ligj “anti-yakuza” duke filluar seriozisht eliminin e saj. Preteksti ishte beteja e përgjakshme e vitit 1980 dhe presionet nga Shtetet e Bashkuara, të cilët kishin filluar të ndjenin konkretisht efektin e konkurencës së mafiozëve industrialë japonezë. Me lindjen e nje grupi anti-Yakuza, e ardhmja e mafies japoneze duket e zezë, të paktën në Japoni. Krimet serioze kanë zbritur deri në 70 përqind të krahasuar me lulëzimin e tyre dhe arrestimi i krimineleve është rritur në 60 për qind. Vetëm në vitin 1999 policia japoneze leshoi 2000 mandate arresti, dhe për herë të parë ajo mbylli shume nga “zyrat” e Yakuzas, duke përfshirë dhe “anekse të kryezyrës “ në Tokio pas vrasjes të njërit nga bosat e Yamaguchi Gumi. Para disa kohësh, një turist japonez me pashaportë të rregullt u ndalua në zyrën e kontrollit të Emigracionit në Aeroportin Ndërkombëtar të Frankfurtit. Ai nuk kishte bërë asgjë të gabuar apo të kishte me vete drogë. Çështja ishte tepër e thjeshtë. Atij i mungonte gishti i vogël i dorës së majtë. Ishte një ish anëtar i “Yakuza”, mafies japoneze.
Mbas njij sëmundjeje, qi po i thonë azjatike, e cila për nji muej të mirë më shtrëngoi të rrîjë në shtrat, mâ së fundi m’u bâ mbarë të rifilloj punët e mija të përditëshme e të rregulloj korrespondencën me miqt e dashamirët, e cila më ká ngelë shum mbrapa. Edhè ti do t’a keshë marrë me mend se dishka nuk ká qënë në rregull me mue, mbasi do të jeshë habitë tue mos pá ndonji shkrim t’emin në “Shêjzat”. Pata nisë me shkrue nji artikull në rasën e pesëdhetëvjetorit të botimit të fjalorit të Shoqnís “Bashkimi”, qi u mbush në kallëndorin e kaluem; m’u desh me e lânë për gjysëm nga shkaku i sëmundjes. Me gjithë këtë, thom se nuk âsht endè vonë, prandej mendoj t’a shkarravis për numrin qi vjen.
Jam shum i detyruem kundrejt teje. Kam këtu përpara në tryezë dý letrat e tua shum të dashuna qi kërkojnë përgjegje. Më bâhet se të kam këtu e me fytyrë të vrântë më qorton me fjalë t’ashpra qi të kam lânë shurdhë. Të falem nderës, morè Mustafë i mirë, për shprehjet e tua plot máll e dashuní për mue. Më thue se ndoshta âsht deka e Hiqmet Delvinës, moshatarit t’ând, qi të ká përmallue e të ká shtŷ me më shkrue mue, mikut t’ând të largët, pá pritë përgjegjen e letrës së përparshme. Nuk ké pse trembesh, or mik i shtrêjtë; ti ké nji konstitucjon të hekurt, jé malcuer me kokca të shëndoshta, jeta e jote ká qênë gjithmonë e rregullshme, e përkurmë, pá veset e rinís së sotme, qi të çojnë në vorr përpara kohe; nuk jé ti prej atyne, qi Fishta u thotë se “jeni plakë prej vesit para motit”. Përpara disá ditësh më pat shkrue Hamdi Oruçi, se kúr të paska pá atje n’Amerikë, i paskesh bâ përshtypjen e nji burri jo mâ shum se pesëdhetëvjeçar. Këtë gjâ m’a kanë vërtetue edhe të tjerë miq qi kanë pasë rasën me të pá. Edhè fotografija e botueme në “Shêjzat” të jep nji moshë shum mâ të ré se atë qi ké. Na, miqt e tú, qi t’a duem të mirën, dhe unë mâ i pari në krye të të gjithvet, urojmë të keshë nji jetë shum të gjatë e me të mira; kemi nevojë për tý, pse na ké zbardhë e na zbardhë faqen me ndershmenín qi të ká dallue gjith herë e në çdo rasë, me punën t’ânde të pareshtun në dobí të popullit, me jetën t’ânde të panjollë e me shkrimet e tua të matuna, të studjueme e me kompetencë, qi kanë nji jeh në qarqet letrare e do të lânë një vrragë të dukshme në letërsín t’onë, e cila, mjerisht, në këto kohët e fundit, ká marrë teposhten. “Kopf hoch” – thonë Gjermanët -; “Sursum corda!” – Latinët; lëni prá mendimet e jetës së përtejshme. Ti na u bâfsh njiqind vjeç!
Po, në pjesën e mbrâme t′ “Anzavet të Parnasit” mungojnë 6 vargje, të kalueme me pika. Âsht e vërtetë, sikurse thue ti, se unë nuk e kam botimin e parë, ku këta rreshta nuk mungojnë, por disì i mbáj mend e po përpiqem me i kujtue; prá: mbas vargut 18 (faqe 62 të kopjes s’eme) qi thotë “me e mrrudhë edhè pak dorën”, më duket se vijonte kështu: “E nuk e desht mâ ngjat kunorën”; jo s’e mbakam mend, prandej t’a lâmë; do të përpiqem me e gjetë botimin e parë. – Jo, nuk gënjehesh, edhe botimi i parë i “Lahutës”, mun në kângën e Oso Kukës, ká nji varg të zâvendsuem me pika mbas atij “Qyshse erdh pasha turçelí”; vargun qi vijon nuk e kujtoj fjalë për fjalë, por e dij me sigurí se ishte fjala për priftin lëtí, në mos gabohem kështu tingllonte: “qyshse erdh prifti lëtí”. Nuk jam i sigurtë, prandej mos i merr fjalët e mija si dogëm.
Po i përgjegji letrës s’ate të ditës 31 kallënduer pikë për pikë: Kam mbetë shum i kënaqun dhe i gëzuem për artikullin qi Ernesti shkroi në rasën e shtatëdhetëvjetorit t’ând; sikurse tý, edhe mue më ká pëlqye shum. Ti meriton shum mâ tepër; për tý mund të shkruhej nji libër, pse nuk ká pasë lëvizje kombtare e kulturore prej vjetit 1912, edhe përpara, ku ti mos të keshë marrë pjesë aktive. Madjè më vjen keq qi ti nuk i shkruen kujtimet e tua, qi do të kishin një rândësí kryesore për historín e vërtetë të kohvet t’ona. Nuk e dij arsyen pse nuk e shkrove historín e pamvarsís shqiptare, si m’a pate çekë nji herë. E prá e kam pasë pritë me padurim. Por anì, ká kohë edhe për ketë punë. Don Zoti e vijon botimi i “Shêjzavet” e atëherë do të kemi rasë me e vijue prodhimin t’onë e me dhânë ndihmesën t’onë të vogël në ndërtimin e letërsís së mërgatës. Shyqyr Zotit, dishka âsht tue u bâ në ket drejtim: o botue në London “Historija e Shqipnís” prej Tajar Zavalanit (a të ká rá në dorë e si t’âsht dukë?); âsht në botim edhe ribotimi i “Lahutës” me spjegime e komentime, e, sikurse më kanë shkrue nga Roma, do të dalë në këto ditë. Át Gjeçaj, qi e ká marrë përsipër kujdesin e ribotimit âsht i zoti, por, mbasi âsht i rí, kam frigë se mos del i mangët. Po thonë se do të ribotojnë edhe “Bagëtí e Bujqësí”; më kanë thânë se edhe Namik Resuli ká vû në shtyp “Buzukun” me komentime e me transkriptim; ndër këto ditë shpresoj t’a jap për botim gramatikën t’eme të shqipes, qi rrokë mësimet e mija të dhânuna tash sá vjetë n’universitetetin e këtushëm; ti botove “Abetarin e të Mërguemit” e me këtë dhé shembullin e mirë. Si shifet, dishka âsht tue u bâ. T’ishte bashkimi ndërmjet nesh, do të bâhej edhe mâ shum, por “ka qitë dreqi pushkë mbí né mos m’u bâ dy vetë në nji fjalë” (Fishta). Kam këtu pranë nji kushrî t’emin, Çesk Ashtën, edhe ky profug si na, e po më thotë se po të kishte qênë Mustafa Kruja këtu n’Italí, ndoshta ndamja dhe përçamja e sotme ndërmjet Shqiptarvet t’ikun do të zhdukej, pse Mustafa, si njerí i ndershëm dhe me auktoritet, do të kishte mujtë me i vû nji pritë dasís s’onë.
Po më pyetë se kush Buena më ká shtŷ me shkrue artikullin me rasën e 28 nândorit. Unë s’e kishem pjekë aspak mendimin, as nuk e kishem vû at uj në zjarm, por m’a gërmuen qi të shkruejshem ndonji send në përkatsí me atë datë, dhe unë, tue mos dijtë tjetër, më ranë në mend disá shkrime të botueme në “Hyllin” mbí ketë çâshtje, të cilat i vûna në letër ashtu si m’erdhën e m’u kujtuen, mbasi aso kohe gjindeshem edhe unë në Rubik, qi ishte bâ qendra e kryengritjes e ku vijshin e shkojshin njerz e lajme të ndryshme.
Të vîjmë tashti te letra e jote e ditës 24 nânduer të vjetit të kaluem (mbas katër muejsh):
Prá “Shêjzat” po vijojnë, por, besa, në pikëpamje gjuhësore, sikurse thue edhe ti, po e shkjepon mjaft; gabime orthografije, gramatike, mënyrë të thânuni të marruna nga gjuhë të hueja, provincjalizma, etj. Nuk m’u prit, dhe tash nji javë i shkrova nji letër shum të gjatë Ernestit, tue i rreshtue disá nga gabimet qi bijnë mâ tepër në sý. Shpresoj se nuk do të m’a ketë marrë për të keq! Unë, në disá rasa, jam krejt si tij; kishin me thânë Italjanët pignolo; a shef ti njiherë, se më vrasin sýt disá gabime trashanike gramatikore! Duhet për né nji diktaturë edhe në çâshtje gjuhësore. Po më bjen në mend, se në vjetin 1916, kúr për të parën herë u mblodh, ase mâ mirë me thânë, u krijue “Komisija Letrare” misat e saj patën rrahë për gjashtë muej rresht çâshtjen e gjuhës së përbashkët, e, tue mos mujtë me rá në godi, Komanda Ushtarake austriake dha urdhën të prém të pranohej djalekti i Shqipnís së mesme. Kështu i don mushka drût. Po më thotë Gilberti, se vetëm Mustafa âsht i vetmi qi gëzon simpatí e nderim, jo vetëm në breznín e vjetër, por edhe në rinín e sotme, e jo vetëm në pikëpamje politike, por edhe n’atë gjuhësore. Tue lexue letrat e tua, i âsht mbushë mendja se ti e din shqipen me râjë e themel. Ká plotsisht të drejtë! Sillu e pështillu, vetëm ti jé koherent në shkrimin e gjuhës.
Nuk më thue kurrgjâ për tfillimin qi i dhashë emnit “Shêjzat”. A të ká pëlqye, apor nuk t’âsht mbushë mendja për atê që shkrova? Unë kam lânë në Shqipní çdogjâ qi pata, por desh Zoti e mora me vete shenimet e mija gjuhësore; mjerisht jo të gjitha! Këto sot po më vlejnë mjaft. Në themel të këtyne spjegova dhe tfillova fjalën “Shêjza”. Por ti nuk po më thue kurrgjâ! Në themel të këtyne kam përpilue nji fjaluer të madh (30.000 skeda) shqip-italisht; e kam sosë dhe pres qi të dalë nji shpírt fisnik e bujár qi t’a botojë; át Valentini m’âsht zotue se do të gjëjë mënyrën e botimit të tij, ashtu edhe Ernesti më ká dhânë fjalën se do të bâjë çmos e nuk do t’a lâjë pá e botue. Kështu, morè Mustafë i em, përpara se të vdes due me lânë nji trashigim shpirtnuer, mbasi lândori nuk âsht puna e eme, pse s’ká se shka më han miu mbas darke! – Po ti, a ké gjâ për t’u lânë breznive t’ardhëshme? Sigurisht se po!
Ndër këto ditë do të vijoj kopimin e “Anzavet të Parnasit” prej faqes 75 e përtej, por mos u mërzit, pse nuk të harroj, vetëm se kam shumë punë nepër dorë e nuk më del koha. Ketë javë më vjen edhe vëllau i grues s’eme në Palermë bashkë me të shoqen dhe ká me m’u dashë me i pritë e me i qitë ashtu simbas zakonit shqiptár, me i gostitë e me i qitë, me i përcjellë e me u bâ ndêjën e këtushme t’ândëshme e të pëlqyeshme.
Po mbaroj. Të gjith të mijt të falen shum me shëndet e t’urojnë të gjitha të mirat. Unë të përqafoj me máll e me dashuní tue shpresue se nuk do të më lâjsh me pritë sikurse bâna unë me tý. I yti
Karli
Niagara Falls, 22 máj 1958
Fort i dashuni Karl,
Më ke shkruem me 10 prill e qe ke erdh dita me t’u përgjegjun. Nuk âsht aqë vonë, apo jo. Për tý pata qênë bâmë marak përnjimênd. Ajo asjatikë e keqe, qi na u bâ si dikur spanjollja, të paska munduem tepër, e faleminderës Zotit qi qënka mërzitun e të paska lânë vetëm me gjint e tu; se besa edhe nji mik i dashun me ardhun e me t’u shtruem në shtëpí për nji muej dit s’lên pa të mërzitun!
Shpresoj se do t’a keshë kryem e tash po e këndoj edhe un kremtimin e 50 vjetorit të Bashkimit te Shêjzat. Mos baj kujdes asnji fije, se kremtimi gjysshekulluer mund të bâhet gjatë krejt vjetës. Shêjzat mars- prill un s’i kam marrë ende.
Jam tue ndjekun me sŷ letrën t’ânde e po shoh se e paske ndiem veten “shum të detyruem” përse të paskam shkruem dý letra pa e pasë marrë përgjegjen e së parës. Paj, more Karl, qe për këtë besë e për miqsinë qi kemi sikur të të kisha ngjat e të kisha sesi s’kisha lânë as javën me kaluem pa ardhun me i thyem do kopalla me tý, e pa menduem aspak nëse ti kishe ardhun e jo tek un javën parandej. Të due fort, më merr malli e kam kujdes për shëndeten t’ânde: qe pse të shkruej, edhe në mos më shtŷftë kurrfarë shkaku tjetër. Ti bân keq me mos më shkruem gjatë veçë pse më shtie në kujdes e jo për tjetër. Ti për mue, Karl, ke pasun kurdoherë fjalët mâ të dashunat e mâ të sinqertat. Javën e dytë të prillit ka qënë këtu ke na Hamdi Kërçiku edhe kemi kuvêndun aqë shumë për tý qi si me na e pasë ndiem zêmra se ke qênë sëmunë. Më kallxoi Hamdiu se si paske qënë ti shkaktari kryesuer me e bâmë të mundshëm udhëtimin e tij për Vjenë e se pa tý paska qênë tue sharruem me mbetun në Tiranë në dorë të komunistavet.
Due me të siguruem se kur qëllon me i folë ndonji të dashuni për dekën t’eme, i flas si për gjânë mâ të natyrshmen, aqë të natyrshme sa âsht vetë kjo e bekueme e pa as mâ të voglën mbresë të jashtazakonshme. Së paku kështu më bâhet mue. Kur e lyp nevoja, s’duhet të na vijë çudë e keq qi të flasë edhe nji i ri për tê, jo se mâ shoq’i im. Nuk di me ç’rasë të paskësha folë tý për tê, por po të m’a detë puna kam me të folë prap e ti mos m’a merr për keq.
Un e kam pasë ndëgjuem prej mâ se nji persone, tue vëzhguem për vargun e shënuem me pika në Lahutën e Malcisë mbas “Qyshse erdh pasha turçeli” se në dorshkrimin e Auktorit ka qënë “Edhe ipeshkvi jabanxhi”. Mirpo këtê s’dij se për ç’arsye ia paskam pasë shkruem në nji letër prej këndej P. Paulin Margjokës në Graz, i cilli nuk po dashka kurrsesi me besuem qi nji P. Gjergj Fishtë françeskan të mundet me pasë shkruem e menduem nji gjâ t’atillë! Duket – e âsht edhe e natyrshme më thotë mue mêndja – qi P. Paulini s’e ka njohun sa ti e un Fishtën nga kjo pikpamje. Por iu përgjegja se kjo punë s’ka fé rândsije për me e bâmë nji problemë.
S’e kam studjuem librin e Zavalanit “Histori e Shqipnis”. Por i kam hjedhun nji sŷ e m’u duk nj’ashtu sikur mund të pritej prej pêndës së tij. Besoj se kam për t’ia bâmë vetë recensjonin – kështu nemose më ka shkruem Ernesti – e në qoftë se do të mundem tash ke për të mundun me gjykuem edhe ti. Të shohim. Ka shênje të dukshme qi volumi i dytë nuk do të meritojë as emnin “historí”: vroj se si ka mundun të gjêjë –mâ drejt me thânë të krijojë – nji rasë për me i dhânë popullit shqiptar si “champion” patrijoti personën e Midëhat Frashërit!
Lahutën e ribotueme jam tue e pritun me kënaqsí të madhe. S’ka gjâ edhe në daltë me mungesa, se edhe këtyne u vjen dita e ndreqen. Shumë punë e mirë edhe Buzuku i Resulit, në mos qoftë nji rrênë e Edvard Liços qi e ka shpallë këtu në fletoren “Albanian-American”. Kjo gazetë ka shkruem madje se âsht tue u botuem me shpenzimet e Selisë së Shêjtë. Qi Resuli ka pasë punuem n’atë vepër e dij un ka sa e sa vjet. Qofshin mallkuem interesat e egoizmat personale, se besa Resuli âsht nji element i vjefshëm për gjuhësí. E quej nji sihariq botimin e gramatikës s’ate e uroj me gjithë zêmër e me gjithë shpirt edhe botimin e fjalorit.
Kur shtrëngohem me u kallzuem Shqiptare të rij edhe të kaluemen e zezë qi ata s’kanë mbërrîmë me e pamë me sŷt’e vet, më dhêmb zëmra. Por mbasi po dijnë s’po shohin vetë, le të dijnë edhe ça s’kanë pamë. Thueji pra Çesk Ashtës qi paska nji besim aqë të madh në mue se jo un, por edhe vetë Skënderbegu t’u ngjallte e të rrekej me i bashkuem Shqiptarët, dmth., ne të mallkuemit, nuk do t’ia kishte mbërrîmë qëllimit. Edhe atëherë e kur ai po bânte ça na kallzon historija, a nuk e tradhëtoi e nuk desh me e vramë Dukagjini?
O Karl, a gjindet aty në Palermo ndonji kolekcjon rivistet shqiptare. Veçanë m’intereson Shkëndija.
Në lidhje me shqipen e Shêjzavet, e keqja mâ e madhja qi ti e un mund t’ia thomi shoshoqit e, si paske bâmë ti, edhe vetë Ernestit, âsht njëky fakt, qi miku i ynë âsht i bindun se gjuha letrare, fjalori, gramatika, syntaksa, stylistika et.et. të saj janë njato qi dalin prej pêndës s’artistit! Prandej nuk bân pare për tê ça thotë gjuhëtari. E kemi pasë rrahun nji herë këtë problemë në Venedik, qyshë kur ai studjonte në Padova. A sheh sa i mbaj mênd do gjâna! Kam ngulë kâmbë fort, për shêmbull, mbi shkrimin e drejtë të verbit di(j)t– e derivate, me prova e argumentime shkencore në dorë, për me ia mbushun mênden Ernestit tërthorazi se diejt-, me dyzânuer, âsht gabim. Qi të gabojë nji kushdo, Karl, s’ka rândsí; se kushdonë nuk e ndjek kushdo; por Ernestin e ndjek shumkush për artin e tij. Fillestarët e pêndës, të rijtë po zâmë, s’janë në gjêndje me kuptuem se në gjuhë arti âsht tjetër e shkenca tjetër. Sa herë më ka ramë me ndëgjuem gjind qi sillshin për shêmbull orthografije vjershat e Fishtës edhe… me të thânë: “Po a edhe mâ mirë se Fishta po dashke me e dijtun ti shqipen?!”
Po këndoj tash në letrën t’ânde fjalët aqë dashamire qi paska thânë për mue. I falem nderës e e ruejttë Zoti për mendimin e mirë ndaj meje. Gabojmë shpesh, thueji, edhe yt’atë e un; por kemi gjithë vullnetin e mirë me i ndrequn gabimet porsa t’i kuptojmë e të na e mbushë mênden nji tjetër.
Ti po më pyet se ç’kam sajuem me u lânë për trashigim brezave t’ardhëshëm. Due me të lajmuem pak si gjân’e gjatë mbi këtë themë nji herë tjetër, mbasi kjo letër u mbush me tjera sende.
Ke po më flet, në mbarim të letrës, për vizitën e kunatit t’ând me të shoqen, po më kënaqet shpirti qi po i shihni edhe qi po ju shohin tash shumë mâ ndryshe se kanë mûjtun me ju pamë n’Austrí në ’44.
Âsht mbrâme. Prandej kam këtu edhe Bashkimin e Angjelinën. Ju falen me shëndet bashkë me mue të gjithëve sa jeni në familje, e posaçe un po të marr ngrykë sikur t’ishe Kiazimi.
Një pullë e zberthyeme ka ndollë që të ban horr! Prandej duhet kujdes!
Dikur burrat vishnin brakesha dhe problemi ishte i zgjidhun!
Edhe xhamadani e kryente detyren e vet… Gjithshka merthehej…
Sot qeveritarët nuk mund të rikthehen prap tek brakeshat… Pjesa ma e madhe e qeveritarëve pullat i kanë zevendsue me patenta… Bukur! Po, ka ngja që prej ngutit.., edhe kanë harrue me e merthye patenten…
Ngarkesa me shumë probleme urgjente sjellë pakujdesi per gjana t’vogla.
Edhe shokut Ever, i ka ngja nder kongrese të partisë, me harrue pullat e “dyqanit” pa i merthye, po vigjilenca e Nexhmijes e nxirrte nga situata…
Po, a ja mbante kujt me i thanë atij “merthe pullat”! Ai e kishte në maje të gjuhës hazer xhevapin: “Ate e di partia!”… Atij i dukej edhe vigjilencë!
Mbas sa vjetësh, si vjen puna… Me persëritë edhe sjelljet e tij…
Kryeministrit Rama i ka dalë “ylli i rilindjes”këto ditë..,krejt papritmas!!
Fati i tij me kenë me ministrin grek, e ai mos me u kujtue fare… Ndoshta, kjo ka ngja dhe me personalitete europjane, po nuk e kanë kapë kamerat, tue mos dashtë me i tregue atyne popujve se, “ku vehet ylli në rilindje”!
Koha gjithnjë ban punen e vet… Nga balli i partizanve të luftës, zbriti në gjoks e tash prej gjoksit… Dikujt në bark e, dikujt ma poshtë… “Rilindja” i ka këto…Si duket ky asht ai vendi që ka ylli kuq me pesë cepa në histori!
Po mos t’ ishte ylli i kuq në vendin e vet, a do të rrinte presidenti apo ai kritari i Kuvendit Popullor me gojë mbyllë? E “partia” a rrin e shef séri tek ai.., tue shetitë ylli neper trupin e kryeministrit, deri tek maska, që në fakt: “Shqiptarët, duhet të ruhen ma shumë nga ylli i kuq se nga virusi!”
Krahasoni sa ka vra ylli i kuq nga 1942, dhe sa po mbytë virusi në vit?!”
E keqja ma e madhe e harresës asht ripersëritja ose “rilindja”…
Kryengritja e Zhapokikës është një fakt historik, një ngjarje tragjike, heroike, e ndritur dhe e përzishme. Burrat e fshatrave Zhapokikë, Luftinjë dhe Kamçisht në vjeshtën e vitit 1948 u ngritën me armë në dorë për të mbrojtur liritë e të drejtat e tyre zakonore dhe pronësore, për të mbrojtur pavarësinë legjendare të malësorit shqiptar nga shteti, pavarësi, të cilën fshatari i lirë shqiptar, i mbrojtur nga normat e ngurtësuara zakonore, e ka gëzuar edhe nën pushtimet e çdo kohe, edhe gjatë mbretërisë në vitet ’30 të shekullit që shkoi, e ka gëzuar në shekuj.
Për këtë lloj lirie burrat e kësaj krahine luftuan me armë dhe u vranë në përplasje të pabarabarta në numër dhe në armatim me forcat qeveritare. Ata që mbetën gjallë nga betejat, u pushkatuan dhe u burgosën. Në hetuesi dhe në gjyq me kokën lart ata pohuan se “ne u ngritëm si ushtarë”, “ishim ushtarë në luftën për demokraci”.
Më lejoni që të shtjelloj atë që mendoj se nënkupton termi fshatar i lirë shqiptar. Pjetro Kuaroni, diplomat italian në Shqipëri në vitet ’30, në librin “Valixhja diplomatike”, shkruan se, siç i kishte njohur ai, fshatarët, malësorët shqiptarë mund të ishin burrat e fundit me të vërtetë të lirë në Evropën plakë. Dhe shton se marksizmi nuk mund të tolerojë asnjë mbijetesë të kohëve të kaluara. Fan Noli këtë fshatar me kalin, me pronën (pak tokë, ca bagëti), me pushkën, me jetën e vet asketike brenda normave zakonore e ka cilësuar më bej sesa beu. Ky fshatar ka bërë kryengritjet e Tanzimatit, luftërat për Pavarësi, Luftën e Vlorës, Luftën Antifashiste, ka bërë të gjitha luftërat në historinë shqiptare. Luftën gati e ka pasur profesion. Ka luftuar si nizam, ka luftuar si ushtar me pagesë. Ky fshatar sot nuk ekziston. Pas 1944-ës krenarisë dhe pavarësisë së trashëguar me një copë tokë dhe me një pushkë krahut do t’i vinte fundi. Prona e vogël, kanunet, pushka, krenaria e ashpër e varfërisë duhet të zhdukeshin. Burrat e kësaj zone këtë humbje nuk e honepsnin dot. Në thellësitë e viteve ata gjithmonë e kishin larë me gjak çdo cenim në pronë, në nder, në jetesën familjare. Nuk mund të bëheshin lodra në duart e shtetit. Kryengritja e Zhapokikës ishte grahma e fundit e kësaj lirie që dha shpirt njëherë e përgjithmonë.
Cilat qenë rrethanat dhe a pati ndonjë ngjarje të veçantë që i dha shkëndijën e zjarrit kësaj kryengritjeje? Shkrimtari i policisë së diktaturës, Themi Bare, në librin “Komplote, provokacione, dështime”, Tiranë 1976, shkruan se Kryengritja e Zhapokikës nuk ishte e nxitur nga jashtë, nuk ishte kryengritje e të quajturve kriminelë të luftës, të mbetur ende nëpër male. Nga lindi dhe si lindi atëherë? Lindi nga brenda kësaj bashkësie, nga njerëz që diktatin e “jetës së re” në katër vjet e kishin duruar me shpirt ndër dhembë. Raportet e diplomatëve thonë se pas katër vjetësh nën diktaturë Shqipëria ndiente nevojë të mprehtë për ushqime dhe veshmbathje. Ishin vite të zisë së bukës. Në parti pas ndëshkimit të Koçi Xoxes kishte një ndarje në titistë dhe stalinistë. Raportet e diplomatëve japin pasqyrën e një gjendjeje të pakënaqësisë dhe të revoltës në tentativë në gjithë Shqipërinë. Edhe nga dosja hetimore e kësaj ngjarjeje del se dy të tretat e njerëzve në zonë ishin të pakënaqur.
Më 1948 zona tronditet e rrëqethet nga arbitrariteti, nga dhuna. Vriten me pushkatim disa prej njerëzve më me emër të kësaj krahinë. Duke vrarë më të mirët, diktatura kërkonte t’u ulte kokat gjithë të tjerëve. Pushkatohet Zenel Shehu, ish-komisar batalioni, Veiz Vasjari, agronom, i studiuar në Francë, bej dhe nacionalist, pushkatohet babai bektashi Shevqet Mahmutaj, pushkatohet atë Gjergj Suli, prifti i fshatit Lekël dhe Baba Ali Tomori, autor i gjashtë librave me ese, prozë, poezi. Katër nga këta u pushkatuan në Gjirokastër të lidhur duar më duar, në një ditë, në datën 14 janar 1948. U përzie gjaku i komisarit me të beut nacionalist, gjaku i klerikut bektashi me atë të priftit ortodoks. Vetëm diktatura mund t’i bëjë bashkë dhe njësh si armiq të saj njerëz kaq të ndryshëm.
Këto ishin kushtet në verën e vjeshtën e vitit 1948. Prapë mendoj se motivet bazë të rrëmbimit të armëve duhen kërkuar vetëm brenda jetesës së bashkësisë, duhen kërkuar në padrejtësitë që po ua bënë jetën të padurueshme këtyre banorëve. Merita e përgatitjes dhe e organizimit të kryengritjes i takon Xhemal Brahim Asllanit, ish partizan, me arsim fillor, i martuar me dy fëmijë, i ri 30-vjeçar. Në Levan, major Sulo Zaimi, ish-oficer i ushtrisë së mbretërisë, punonte në fshehtësi, nxiste e frymëzonte të tjerët duke qëndruar vetë në plan të dytë. Xhemali pas dy-tre muajsh, nëpërmjet mbledhjesh të fshehta, nga korriku në shtator, siguroi njerëzit, armatimin dhe komandën e asaj që u quajt çeta Baba Shevqet, për nder të klerikut të pushkatuar më 14 janar 1948. Të 20 e ca burrat që morën armët, ishin të moshës mesatare 40 vjeç, burra të mësuar me varfërinë, me normat e ashpra të jetës, me barrën e dy luftërave botërore mbi shpinë. Veç njërit, të tjerët nuk ishin dënuar asnjëherë nga gjykatat. Në përbërje të çetës kishte ushtarë, komunistë, ish-partizanë, policë të zonës, nëpunës të administratës lokale. Xhemali i dha çetës organizimin ushtarak. Flamuri i çetës u bë flamuri shqiptar me shqiponjën pa yll. Të gjithë bënë betimin sipas kodit zakonor. Kënga e çetës ishte Kënga e Baba Tomorit. Detyra luftarake e çetës ishte: të luftonte me armë derisa në Shqipëri të vijë në fuqi një qeveri demokratike. U zgjodh shtabi i komandës. Komandant u zgjodh ish-xhandari 59 vjeçar, Bajram Kamberi. Ky lloj orgaizimi luftarak (çeta, flamuri, betimi, arma, komanda, shtabi, detyra) këtyre burrave u pëlqeu. E vlerësuan seriozisht. Tani ata ndjeheshin të shndërruar në ushtarë, ushtarë të luftës për demokraci. Dhe kësaj i qëndruan deri në fundin e tyre. Ja dhe disa nga vargjet e këngës së Baba Tomorit: “ Ejani o popull, mblidhuni me ne./ O baba Tomori lësho një rrufe./ Armët ne i kemi fshehur nën dhe./ Do të bëjmë luftë flakë e batare/ si luftoi me pallë trimi Skënderbe”. Këtë këngë mendohet se e ka bërë baba Shevqeti. Shënojmë se zona ku u bë kryengritja, atëherë besonte shumë te faltoret bektashiane, se kishin kultin e malit të Tomorit, ku bënin pelegrinazhe dhe flijonin bagëti të imta dhe gjedhe.
Më 2 tetor çeta ra në përpjekje me policinë në fshatin Kamçisht. Forcat policore u thyen. Mbeti i vrarë toger Xhezo Makashi, shefi i policisë së Tepelenës. Kryengritësit morën drejtimin për nga Berati. Rezistojnë për rreth një javë të ndjekur nga forcat e shumta qeveritare. Përplasen me armë dhe tërhiqen. Kthehen prapë drejt Tepelenës se bazat e tyre në zonën e Beratit ishin zbuluar. Më 10 tetor në qafën e Gllavës bëhet beteja për jetë a vdekje me forcat e shumta qeveritare, ushtarë dhe policë, të ardhur nga Tepelena dhe nga Berati. Luftëtarët janë të lodhur, të uritur, por rezistojnë. Mbesin të vrarë dy policë, mbesin të vrarë dhe dy kryengritës. Të tjerët çajnë rrethimin. Çeta përfundimisht u shpartallua. Xhemal Brahimi u arratis fillimisht në Greqi pastaj në SHBA. Të tjerët u kapën nëpër shtëpitë e tyre, shumica të fshehur në pyje e stane. Komandanti u kap i fundit, rezistoi tre muaj në arrati. Gjatë bastisjeve u vranë kryengritës dhe të afërm. Komandant Barjam Kamberi u dënua me pushkatua, u ekzekutua në Gjirokastër, më 21.07.1949. Të tjerët u dënuan me burgime të rënda. Dikush vdiq në burg. Numri i të vrarëve nga shteti dhe i të vdekurve në burg arrin në nëntë. Sulo Zaimi, si nxitës i fshehtë i Kryengritjes, u dënua me 20 vjet burg.
Xhemal Brahimit ia internuan familjen, gruan dhe fëmijët e mitur, të cilët më pas u dënuan me burg deri më 1991. Xhemali u stërvit në kampet e trajnimit në Maltë dhe në mbi dhjetë vjet si një Rambo nuk dihet sa herë hyri e doli nga Shqipëria. Ai në heshtje gëzonte simpatinë e krahinës si kundërshtar mitik i shtetit, i ndjekur këmba-këmbës nga sigurimi dhe policia, por që nuk u kap, nuk vrau njeri, nuk dhunoi, nuk mori hak në njerëz të tjerë. Nga takimet e fshehta me gruan e tij të internuar në Lushnjë më 1960 lindi një vajzë, që jeton ende. Xhemal Brahim Asllani vdiq në SHBA më 1983, 65 vjeç.
Pas eliminimit të çetës Baba Shevqet u kap për revoltë në tentativë grupi i Demo Kasos. Arrestimet dhe dënimet me burgim në të dyshuar për rebelim me armë u shtrinë dhe në 30 burra të tjerë nga fshatrat Luftinjë dhe Gllavë. Familjeve të të burgosurve iu sekuestrua pasuria. Ata u varfëruan dhe vuajtën përndjekjen politike si familjarë dhe bij të armiqve të shtetit. Në atlasin politik të luftës së klasave krahinat e Luftinjë dhe të Buzit u quajtën të padashura nga regjimi i kohës. Krahina nuk kishte përfaqësuesit e vet në Kuvend, në rreth, në polici e në gjykatë. Kur donin t’i poshtëronin politikisht ua thoshin copë: ju jeni nga ata të Zhapokikës. Dua të përmend me emër disa nga të rënët dhe të burgosurit: Mehmet Yzeiri, Salo Kaso, Sefer Yzeiri, të vrarë, anëtarë të shtabit të çetës, Safet Kamberi i vrarë, Hajri Mahmutaj, qëlluar me armë në burg, Adem Memaj, ish-mësues nga Salaria, u ridënua sa vdiq në burg. Xhemil Asllani vdiq shpejt i sakatuar nga burgu. Beg Veiz Rrodhja nga Zhapokika ishte komunist. Ishte më i varfëri i kryengritësve dhe luftoi deri në fund. S’e shkeli betimin. Dua të përmend disa nga ata që kam njohur si: Gani Kojdheli nga Kamçishti, Bejo Asllani nga Luftinja etj.
Këta burra të Zhapokikës, Luftinjës, Kamçishtit, burra të vitit 1948, nga formimi, nga bindjet, nuk ishin as komunistë, as antikomunistë, as përparimtarë as reaksionarë, ata ishin thjesht fshatarë. Me fjalët “jemi ushtarë jo banditë”, “do të bënim qeveri demokratike” ata shprehnin përgjegjësinë për të ndryshuar fatin, ndjenjën e dinjitetit të prekur dhe kërkesën për një jetë më të drejtë. Ata ushtarin e dinin se ç’ishte: ushtari merr një detyrë dhe vdes me nder për ta kryer atë. Sa për demokracinë, le ta themi se veç një iluzioni të turbullt, ata nuk e njihnin demokracinë. Por edhe kështu, dhe pa e kuptuar dhe pa e ditur se ç’ishte demokracia, ata luftuan për të, u vranë dhe u burgosën.
Ata luftuan me vetëmohim për ato çfarë donin dhe për ato që i besonin. Lufta politike e viteve ’30, lufta antifashiste e ndarë në nacionalistë dhe në partizanë kishin farkëtuar një fshatar shqiptar me kërkesa politike, një njeri që rrok armët për të mbrojtur idetë në të cilat beson.
Disa nga këta burra, siç e thamë, edhe vdiqën si luftëtarë… Sot ata mund t’i quajmë martirë.
Ta shtjelloj më tej këtë mendim.
Njeriu që çliron veten nga pushtetet e jetës së përditshme, për t’iu kushtuar një ideje që e çmon, një ideje sublime, shndërrohet në martir. Këta njerëz e kishin arritur këtë stad të lartë shpirtëror. Duke hedhur armën në sup për t’u ndeshur për jetë a vdekje me shtetin, ata braktisën shtëpinë, katandinë, pasurinë, tokat, pra, braktisën pronën që është një nga pushtetet zotëruese të njeriut. Ata braktisën familjen dhe fëmijët që janë nga pushtetet më thelbësore për një jetë njerëzore. Ata braktisën edhe jetën e tyre, jetën që është e dashur mbi gjithë të tjerat. Ata i thanë jetës së tyre shko, shkëputu nga trupat tanë, hidhu tej si pluhur, si rërë, si shi a si farë. Ky stad shpirtëror i njeriut quhet lumturimi më i madh, është çlirimi nga çdo pushtet. Ata, mbase pa e ditur, janë vënë nën një frymëzim mistik dhe fetar, si ai që përjetojnë martirët para vdekjes. Derisa ata luftuan me armë në dorë kundër forcave që ishin më të shumta, më të armatosura, luftuan për një ide që e besonin, ata janë njëherësh martirë dhe luftëtarë.
Të tillë qenë pavarësisht se koha dhe fati ishin kundër tyre…
Që kur i luteshin Baba Tomorit të hidhte rrufe, ata mbase e parandienin fundin. Tomori kësaj here nuk gjuajti me rrufe mbi armiqtë e tyre. Ata vetë u gjuajtën me plumb e me burg. Me persekutim 40-vjeçar u gjuajtën edhe të afërmit dhe farefisi i tyre dhe gjithë fshatrat e krahinës së tyre.
Publikohet dokumenti i Sigurimit të Shtetit me siglën “Tepër sekret” ku bëhet një përmbledhje lidhur me dosjet e grave të huaja, ruse, rumune etj., që ishin të martuara me shtetas shqiptarë, si: Nadezhda Kabashi, Zoje Gulina, Roza Gulina, Nina Pumo, Eleni Pëllumbi etj, të cilat u arrestuan dhe u dënuan në vitet 1973-‘75 duke u akuzuar si agjente të Zbulimit Sovjetik.
Prishja e marrëdhënieve ndërmjet Shqipërisë komuniste në vitin 1961 me aleatin e saj të ngushtë, Bashkimin Sovjetik, si dhe me vëndet e tjerë të Europës Lindore apo siç quheshin asokohe “Demokracitë popullore”, shënoi një dramë të vërtetë edhe për një numër të madh shtetase të huaja që i përkisnin këtyre vëndeve të cilat kishin ardhur në Shqipëri pas martesave që ato kishin bërë me shqiptarë që studionin në ato vite në vëndet e tyre, kur marrëdhëniet me këto shtete ishin në lulëzim. Si p.sh. me Bashkimin Sovjetik, Poloninë, Hungarinë, Gjermaninë Lindore, Bullgarinë, Çekosllavakinë, etj. Ashtu siç është e njohur tashmë, pjesa më e madhe e grave të huaja që ishin në Shqipëri asokohe ku dhe kishin krijuar familjet e tyre, pas presioneve të shumta dhe deri kërcënimeve nga strukturat e specializuara të shtetit shqiptar (kryesisht, Fronti Demokratik dhe Sigurimi i Shtetit), u detyruan që të ktheheheshin në vëndet e tyre prej nga kishin ardhur, duke marrë me vete edhe fëmijët që kishin lindur këtu në Shqipëri.
Si p.sh. bashkëshortja e shkrimtarit të njohur, Dritëro Agolli, e skulptorit të famshëm, Thanas Papa, etj, të cilat u kthyen përgjithmonë, në ish-Bashkimin Sovjetik të asaj kohe, për t’u ritakuar me ta vetëm pas vitit 1991, kur në Shqipëri u shëmb regjimimi komunist.
Por drama e këtyre dy grave ruse si dhe ajo e shumë të tjerave bashkëatdhetare të tyre, që u bënë objekt i “Gjuetisë së shtrigave”, nga regjimi komunist shqiptar, do të ishte ku e ku në krahasim me disa të tjera, shoqe të tyre, që nuk pranuan të divorcoheshin me bashkëshortët shqiptarë dhe qëndruan në Shqipëri. Pjesa më e madhe e tyre, pasi iu nënshtruan një survejimi të rreptë, u akuzuan si agjente të zbulimeve të huaja dhe përfunduan burgjeve politike të regjimit komunist për vite me rradhë, duke kaluar një kalvar të pashëmbullt si nga qelitë e hetuesive, ashtu dhe në kampet e burgjet, ku ato qëndruan të izoluara deri sa u liruan dhe u ritadhesuan në vëndet e tyre. Si p.sh. polaket, Barbara Orgocka dhe Barbara Mullaj, ruset Natasha Pengili, Inja Tarasova Dyrzi, etj.
(Lidhur me dramën e madhe të grave të huaja në Shqipëri e fatin tragjik të tyre nën regjimin komunist, gjë e cila padyshim përbën një nga njollat më të errta të atij regjimi, pas viteve ’90-të, shkrimtari i njohur, Ismail Kadare, do të shkruante “Sorkadhet e trembura”, vepër e cila është përshtatur në një skenar filmi nga kineasti i njohur me famë botërore, Juri Arabov dhe regjizori Aleksadnër Sukurov, duke e realizuar në një film artistik që tashmë është në proçes”. Apo rasti tjetër i regjizores së njohur bullgare, Adele Pieeve, e cila ka realizuar një film-dokumentar mbi fatin tragjik të grave ruse në Shqipëri).
Lidhur me këtë fakt, pra fatin tragjik dhe dramën e madhe që pësuan e përjetuan gratë e huaja në Shqipëri nga fillimi i viteve ’50-të e deri në shëmbjen e atij regjimi, bën fjalë dhe ky dokument arkivor me siglën “Tepër sekret” i cili ka qenë “Për përdorim të brendshëm” nga organet eprore të Sigurimit të Shtetit të asaj kohe dhe ka shërbyer për të “evidentuar sukseset ndër vite” të shërbimeve sekrete të atij regjimi.
Dokumentin në fjalë po e publikojmë në Memorie.al
Zbulimi dhe goditja e disa rezidenturave dhe zbulimeve të huaja
Nga goditjet e bëra më aktiv dalin zbulimet revizioniste me atë sovjetike në krye, të cilat në këtë periudhë veç kanaleve të tyre të hapta dhe të fshehta, shfrytëzuan edhe agjentët e tyre dërguar për të kryer veprimtari agjenturoro-subversive, paçka se kamufloheshin nën petkun e grave të martuara me shtetas shqiptarë dhe kishin marrë edhe shtetësinë shqiptare.
Goditja e “Dhelprës”
Në vitin 1975 u godit një grup i vënë në shërbim të Zbulimit Sovjetik i kryesuar nga Roza dhe Zoja Gulina, që ndiqeshin me pseudonimin “Dhelpra”. Ky grup ka vepruar aktivisht prej 19 vjetësh, nga viti 1955-1975.
Roza Koçi është dëbuar nga Shqipëria në vitin 1961, për veprimtarinë armiqësore që zhvillonte. Ajo kishte vënë në shërbim të saj, bashkëshortin, Mandi Koçi dhe Zoja Gulinën. Roza Koçi ishte rezidente dhe pas dëbimit të saj, detyrën e rezidentes ja la Zoja Gulinës. Rezulton se Zbulimi Sovjetik kur tërhoqi në bashkëpunim, Zoja Gulinën, Nina Pumën dhe Nadezhda Kabashin, u kishte thënë se ato do të drejtoheshin në Shqipëri nga Roza Koçi.
Zoja Gulina, ka ardhur në Shqipëri që në vitin 1958 me pretekstin se ishte martuar me një shtetas shqiptar që ishte student në Bashkimin Sovjetik. Në bazë të detyrave që i dha Zbulimi Sovjetik, ajo u fut pedagoge e gjuhës ruse, dhe me këtë kamuflazh zhvillonte veprimtari agjenturore subversive. Lidhjet me Zbulimin Sovjetik fillimisht i mbante nëpërmjet korespondencës që i dërgonte “nënës” në Moskë.
E përgatitur mirë nga Zbulimi Sovjetik, sa erdhi krijoj një rreth të gjërë shoqëror kryesisht me gratë ruse si: Nina Pumo, Nadezhda Kabashi, Taise Pisha, Roza dhe Mandi Koçi etj, që ndiqeshin nga organet e Sigurimit si agjentë të mundshëm të Zbulimit Sovjetik. Nga të dhënat e “Mimozës” dhe të bashkëpunëtorëve të tjerë që u drejtuan si dhe nga vëzhgimi, T.O.-ja, etj (Teknikës Operative, përgjuesëve, shënimi ynë), vërtetohej se Zoja, jo vetëm kontaktonte me të sipërmit, por edhe zhvillonte agjitacion e propagandë armiqësore.
Meqënse në rrethin e saj shoqëror ishin disa lidhje që ndiqeshin nga organet e Sigurimit Tiranë, Shkodër, problemi u centralizua me pseudonimin “Dhelpra” dhe u ndoq me plan masash operative të përbashkëta. Rezultat dha bashkëpunëtori “Kabashi”, i cili u drejtua te Nadezhda Kabashi dhe arriti të futet në lidhje me Zbulimin Sovjetik. Me bashkëpunëtorin “Frekuneca” u krye kombinacioni ndërmjet saj dhe Zojas, ku doli se objekti zhvillonte agjitacion e propagandë armiqësore, u mësua karakteri i marrdhënieve të Eleni Pëllumbit, me Zojën. U organizua puna e mirë e vezhgimit në drejtim të tyre, ku u përcaktuan lidhjet dhe u bë vlerësimi i tyre. U studiuan materialet e Mandi Koçit dhe si lidhje e rëndësishme e Roza Koçit, pas dënimit të saj, ishte ai. Me arrestimin e Nadezhda Kabashit u organizua më mirë përpunimi në dhomat e izolimit dhe lidhjet jashtë.
Kështu u vërtetua dhe veprimtaria e Zojës, e cila u arrestua më 14.5.1975. Me goditjen e saj u bë plani i përbashkët operative-hetimor, për ta zbërthyer si agjente të Zbulimit Sovjetik. Gjatë hetimit, ajo pohoi se ishte vënë në shërbim të Zbulimit Sovjetik dhe se kryente detyrën e rezidentes, nga viti 1961-1975, duke mbajtur në lidhje, Nina Pumon, Nadezhda Kabashin dhe Mandi Koçin. “Kur vajta në Bashkimin Sovjetik në 1960-ën, për të lindur fëmijën, u udhëzova nga kuadrot e Zbulimi Sovjetik, se si duhet të punoja, të futesha në rradhët e inteligjencës e rinisë, të bashkëpunoja me Nadezhda Kabashin, Nina Pumon, nën drejtimin e Rozës”, ka deponuar Zoja Gulina. Për punën që kishte kryer në vitin 1960, kur ishte në Moskë u shpërblye me 3000 rubla. U vërtetua se këto mbanin lidhje me konsullin sovjetik dhe se me prishjen e marradhënieve diplomatike, lidhjet me Zbulimin Sovjetik i mbanin nëpërmjet ambasadës çeke, kuadrit të Zbulimit Sovjetik, Zdonea Kovodeleka, sekretar i II-të. Gjithashtu Nina Pumo, ka ardhur në Shqipëri në vitin 1960, me pretekstin se u martua me një shtetas shqiptar. U vu në përpunim aktiv si agjente e Zbulimit Sovjetik më 17.9.1973. Për qënien e saj si agjente e Zbulimit Sovjetik, ka deponuar edhe Zoja Gulina, të cilat i kishte në lidhje. Gjatë hetuesisë ajo pohoi qënien e saj si agjente e Zbulimit Sovjetik nga viti 1961. Se qe vënë në shërbim atje, duke marrë edhe parrullën dhe kundërparrullën për t’u ndërlidhur me Zojën. Kështu veproi deri sa u arrestua më 15. 10. 1975
Nadjezhda Kabashi është arrestuar për agjitacion e propagandë armiqësor në vitin 1973. Ajo deponoi qënien e saj si agjente e Zbulimit Sovjetik dhe lidhjet e saj me Zojën. Ajo sa erdhi në Shqipëri në vitin 1975, filloi veprimtarinë armiqësore në formën e agjitacionit e propagandës. Në vitin 1973 u dënua me 7 vjet privim lirije. Mandi Koçi, ishte vënë në shërbim të Zbulimit Sovjetik, që në vitin 1961, nëpërmjet bashkëshortes së tij, Rozës, që ishte kuadër e Zbulimit Sovjetik. Nga viti 1961 që u dëbua Roza, ai mbahej në lidhje nga Zoja, deri në vitin 1975, që u arrestua dhe u dënua me 25 vite privim lirije si agjent i Zbulimit Sovjetik.
Eleni Pëllumbi, me kombësi rumune martuar me një shtetas shqiptar, ardhur në Shqipëri që para çlirimit. Në vitin 1970 shkoi në shkollën e Gjuhëve të Huaja, ku u vu në lidhje me Zojën dhe bashkëpunoi me grupin e Zojës, me të cilën qe njohur që në vitin 1964. Më datën, 9.6.1975 u arrestua dhe u dënua si agjente e Zbulimit Sovjetik.
Nga këto dhe goditje të tjera që janë bërë, rezulton se Zbulimi Sovjetik kanalin e grave ruse të martuara, me shqiptarë e ka përdorur aktivisht në veprimtarinë agjenturoro-subversive kundër vëndit tonë. Zbulimi dhe goditja e “Dhelprës” vertëton se pavarësisht se u deshifrua e u godit me vonesë, në vitin 1975, veprimtaria agjenturoro-suvbversive nga Zbulimit Sovjetik edhe me këtë grup ka filluar që në vitin 1959.
Zbulimi dhe goditja me vonesë e “Dhelprës”, u bë se ky kanal i rëndësishëm nuk u vlerësua dhe u ndoq me përparësi qëllimisht nga drejtuesit e Organeve të Sigurimit të Shtetit, si Kadri Hazbiu, Feçor Shehu etj, edhe pse disa pjestarë të “Dhelprës” ndiqeshin prej kohësh dhe të dhëna kishte.
Kur “Dhelpra”, intesifikoi veprimtarinë në vitin 1973, sektori përkatës u detyrua që ta centralizonte dhe ta ndiqte si rezidenturë dhe u arrit ta deshifronte në vitin 1975, sepse faktet ishin bindëse, dhe armiqtë u detyruan ta miratonin goditjen, pse ndryshe do të konsideroheshin si përkrahës të spiunëve.
Taktika e përdorur duke zbuluar dhe goditur gradualisht pjestarët e “Dhelprës”, dhe vazhdimi i përpunimit në dhomat e izolimit, krahas zhvillimit të hetuesisë, si dhe përpunimi që iu bëhej pjestarëve të tjerë të grupit, ende të pa goditur, duke kryer veprime të ndryshme operative, ishte një përvojë që punonjësit e Organeve të Sigurimit të Shtetit, e kishin përdorur edhe në zbulimin e goditjen e rezidenturave dhe grupeve të tjera armiqësore dhe kishte dhënë e dha rezultate.
Në zbulimin dhe goditjen e “Dhelprës”, punonjësit e Sigurimit të Shtetit që vepronin me devotshmëri për çështjen e Partisë dhe të popullit, analizuan edhe njëherë punën e tyre, sidomos në drejtim të Zbulimit Sovjetik dhe në mënyrë të veçantë kanalin e grave ruse të martuara me shtetas shqiptarë dhe forcuan punën në këtë drejtim, gjë që shpuri në zbulimin dhe goditjen e rezidenturës tjetër të këtij zbulimi armik./Memorie.al
“La Bourgogne Républicaine” ka botuar, të martën e 8 marsit 1955,në faqen n°3, një shkrim në lidhje me refuzimin e Shqipërisë ndaj ndihmës së propozuar asokohe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Shqipëria refuzon prodhimet ushqimore amerikane
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
“Paris, 7 Mars (A.C.P.) – Agjencia e shtypit shqiptar raporton se qeveria e Tiranës ka refuzuar ofertën amerikane për të shpërndarë ushqime në Shqipëri për të luftuar “një krizë të pretenduar”.
Qeveria e Tiranës hedh poshtë “me indinjatë” propozimin amerikan, të cilin e konsideron të barazvlefshëm “me një ndërhyrje të huaj” në punët e saj të brendshme.”
Komentet