Memorie.al publikon historinë e panjohur të ndodhur në qytetin e Shkodrës më 23 janar të vitit 1983, kur dy të rinj, Fatmir Gusha dhe Sali Breshni, pasi kishin rrëmbyer tre armë automatike “Kallashnikov”, dhe disa karikatorë, në një nga repartet që ndodhej në fshatin Shtoj, u nisën drejt qytetit të pashqetësuar nga njeri deri tek Dega e Brendshme, ku pasi u diktuan dhe u konfliktuan me një oficer, filluan të qëllonin në ajër në shenjë presioni.

Largimi i tyre, për të shkuar tek Dega e Brendshme, u pikas nga forcat e policisë dhe u detyruan të qëndronin tek një rrugicë pas Instituti Pedagogjik, “Luigj Gurakuqi”, ku hynë dhe u ngujuan tek shtëpia e familjes Hysej, ku u rrethuan nga forca të shumta të Policisë së Shkodrës dhe Divizionit Ushtarak, si dhe Forcave Speciale (Reparti 326) të ardhura nga Tirana.

E gjitha ngjarja, sipas dëshmisë së rrallë të ish-kryetarit të Degës së Punëve të Brendshme të qytetit të Shkodrës, Përparim Xhoxhaj, publikohet për herë të parë nga Memorie.al, pasi që nga mbrëmja e 23 janarit 1983 e deri më sot, gjithçka ka mbetur në heshtje duke e mbuluar me mister atë ngjarje që tronditi jo vetëm qytetin e Shkodrës, por edhe udhëheqjen e lartë në Tiranë, pasi Ramiz Alia dërgoi urgjent në Shkodër ministrin e Punëve të Brendshme, Hekuran Isai, Drejtorin e Përgjithshëm të Policisë së Shtetit, Kasem Kaçi dhe gjithë natën që u mbajtën të rrethuar dhe deri në mëngjes, kur dhe u eliminuan fizikisht, duke i shembur shtëpinë me një tank dhe duke i qëlluar me granata, Ramizi ishte në kontakte me ta, duke dhënë urdhra, mendime dhe sugjerime.
Kush ishte Fatmir Gusha që në qytetin e Shkodrës njihej edhe me nofkën, “Caf Susta”, dhe Sali Breshni, çfarë problemesh kishin ata dhe familjet e tyre me regjimin komunist në fuqi dhe cili ishte qëllimi i tyre pas marrjes së armëve në repart dhe përse ata nuk pranuan të dorëzoheshin edhe pasi forcat e policisë dhe personalisht, Drejtori i Përgjithshëm Kasem Kaçi, dërgoi djalin 13 vjeçar të Fatmirit, që e mësonin oficerët e Degës, i bënte thirrje të atit, që të dozohej…?!

Dëshmia e Përparim Xhoxhaj, dhe familjes Gusha, Mit’hati, (vëllai i Fatmirit), Bardhit djalit të Fatmirit, që u morr peng nga policia për “negociata”, me të atin, si dhe disa shokëve të “Caf Sustës”, me rrëfimet e tyre për herë të parë hedhin dritë mbi këtë ngjarje, për 37 vite eshtrat e tyre nuk janë gjetur ende edhe pse familjarët s’kanë reshtur së kërkuari?!

Ishte mbrëmja e 23 janarit e vitit 1983, kur qetësinë në qytetin e Shkodrës, e prishën disa krisma armësh dhe sirenat e automjeteve të policisë të cilat drejtoheshin për nga qendra e qytetit, në zonën afër Institutit Pedagogjik “Luigj Gurakuqi”. Këto, shkaktuan një panik dhe frikë në të gjithë qytetin, ku thuhej se: “një bandë e armatosur kishte ardhur nga Jugosllavia, duke vajtur deri në qendër të qytetit pa u kuptuar nga njeri, aty ishin rrethuar nga forcat e policisë, ushtrisë dhe Forcat Speciale nga Tirana, që po luftonin kundra tyre dhe ata nuk dorëzoheshin”?!

Të gjitha këto, si dhe versione nga më të ndryshmet lidhur me atë që po ndodhte atë mbrëmje të 23 janarit të vitit 1983 në qytetin e Shkodrës, do të vazhdonin të “bluheshin” paralel me atë që po ndodhte realisht aty pas Institutit Pedagogjik te shtëpia e Hysejve, e vërteta do të merrej vesh vetëm në mëngjesin e datës 24 janar, pak pasi armët kishin pushuar dhe sirenat e policisë nuk po dëgjoheshin më.

Atë mëngjes në të gjithë Shkodrën u hap lajmi se dy personat që ishin ngujuar në shtëpinë e Hysejve kishin luftuar gjithë natën kundra forcave të policisë dhe atyre të ushtrisë që i mbanin të rrethuar, kishin qenë Fatmir Gusha, (i njohur ndryshe me nofkën Caf Susta) dhe Sali Breshni, një shok i tij. Pasi nuk pranuan të dorëzoheshin, u eliminuan fizikisht duke u qëlluar me granata dhe një tank i vogël i Divizionit të Shkodrës, ua prishi shtëpinë duke i zënë brenda ata.

Lidhur me këtë ngjarje të ndodhur 37 vite më parë në qytetin e Shkodrës, e cila u mbajt e fshehtë nga regjimi komunist dhe nuk është bërë kurrë publike Memoria.al publikon pjesën e parë të intervistës me ish-kryetrarin e Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës, z. Përparim Xhoxhaj, të cilën ai na e ka dhënë para pak vitesh.

Zoti Xhoxhaj, si e kujtoni ngjarjen e 23 janarit të vitit 1983 dhe a i kishit njohur më parë dy të rinjtë shkodranë, Fatmir Gusha (i njohur ndryshe se Caf Susta) dhe Sali Breshnin?
Të ndjerin Fatmir Gusha apo siç është njohur ndryshe si Caf Susta, e kam njohur për herë të parë tre – katër ditë para asaj ngjarje ku ai mbeti i vrarë. Kurse atë tjetrin, shokun e tij, Sali Breshnin, nuk e njihja fare.
Konkretisht në ç’rrethana e njihnit, Fatmirin…?
Unë si kryetar Dege, bëja pritje populli çdo të hënë, kur kishte persona që kishin ndonjë hall apo problem të ngutshëm, i takoja dhe i prisja në zyrë në çdo kohë. Një nga këto pritje jashtë ditës së zakonshme, ishte dhe ajo që i bëra Fatmirit dhe bashkëshortes së tij në zyrën time. Ata kërkuan takim dhe unë i prita. Në fakt, Cafi siç e thërrisnin për shkurt, ishte divorcuar nga bashkëshortja, gjë e cila ishte bërë false, me qëllim që ajo me fëmijët të mos vuante masën e dënimit me internim, që i ishte dhënë Cafit me vendim gjykate për problemet që ai kishte, dënim të cilin ai e vuante në fshatin Hajmel të Shkodrës.

Konkretisht për çfarë ishte dënuar Cafi me internim?
Nuk e mbaj mënd mirë, pasi ai ishte dënuar disa herë për krime të hapura, siç i quanim ne në terma profesionale, kurse në zhargonin popullor, quheshin si “krime ordinere”. Në mos gaboj, Fatmiri kishte kundërshtuar organet e policisë apo ishte konfrontuar fizikisht me ta duke mbrojtur një person tjetër, shok të tij ndoshta, të cilin donin ta arrestonin forcat e policisë pas një prishje rendi në një nga lokalet më të njohura të qytetit të Shkodrës. Nuk e kujtoj mirë me detaje, por në thelb kjo ishte një nga ngjarjet që ishte bërë shkas për dënimin dhe internimin Fatmirit.

Si vijoi takimi juaj me Cafin dhe gruan e tij?
Cafi rrinte pak më prapa gruas së tij dhe e shikoja që dridhej i tëri, ishte jashtë mase i ngarkuar nga ana psikologjike dhe mllefi tij dallohej qartë, por nuk fliste fare. Unë mendova se ai; ishte i dehur, me një fjalë dukej i papërqendruar dhe pak si depresiv. Gruaja e tij, e cila ka qenë një grua shumë e mirë, më tha: “Shoku kryetar, nëse ka mundësi, burrit tim i ka mbetur edhe një vit për të vuajtur internimin, prandaj po mundët t’ia falni pjesën e mbetur dhe ai të kthehet në shtëpi, pasi kemi halle dhe tre fëmijë për të rritur”.

Si iu përgjigjët ju kërkesës së saj?
Unë i thashë se: sipas ligjeve në fuqi, nuk ishte në kompetencën time falja e dënimit, dhe menjëherë në prani të tyre u lidha direkt në telefon, me personin që mbulonte zbatimin e ligjshmërisë (Adil quhej, mbiemri nuk më kujtohet), i cili më tha se ajo mund të bëhej vetëm me vendim gjykate. Pas kësaj unë mora në telefon kryetarin e Gjykatës së Shkodrës, Mërgim Dragushën dhe i thashë po të njëjtat fjalë. Mergimi më tha se do ta shikonte atë problem. Pas kësaj, gruaja e Cafit me tha që t’ia shtyja ca ditë lejen që i ishte dhënë (Cafit) për t’u larguar nga vendi i internimit, për arsye se ai kishte qenë në spital ku dhuronte gjak (merrte 3 mijë lekë të vjetra) dhe të rrinte pak ditë me fëmijët.

Po atë kërkesë të tyre, a ua plotësuat?
Unë u lidha përsëri në tel me personin që mbulonte ligjishmërinë (Adilin) dhe i thashë t’ia shtynte lejen. Ai më tha se kishte folur në telefon me mjekun S. A., dhe ai i kishte thënë që: Cafit i kishte dhënë letër shtrimi për në spitalin e Tiranës, dhe ai të lejohej të shkonte në Tiranë për t’u shtruar. Unë i thashë që t’i shtyhej leja nga vendi i internimit duke dalë unë garant me firmën time dhe pasi të kthehej nga spitali, Cafi të paraqitej tek ne në Degë. Pas kësaj, Cafi me gruan mbetën shumë të kënaqur dhe më falënderuan shumë të dy. Kështu u ndava me ta, në mos gaboj ka qenë ditë e enjte dhe pas tre ditësh, ndoshta e shtunë duke u gdhirë e diele, ndodhi ngjarja ku ai me shokun e tij, Sali Breshni mbetën të vrarë.

Si e kujton atë ngjarje?
Atë pasdite, nga ora 18 e 30 në mos gaboj, unë isha duke shkuar në zyrën time në Degën e Brendshme bashkë me Qemal Lamën, shefin e Hetuesisë së Republikës, i cili kishte ardhur nga Tirana të ndiqte një problem pune të linjës së tij. Sapo u futa në zyrë ra telefoni dhe e kapa unë menjëherë. Një zë burri shumë i tronditur (të cilin s’e mësova kurrë se kush ishte) më tha: “Ç’farë bëni ju të Degës, këtu po vriten njerëz”?! Ku, e pyeta unë?! “Këtu, pas Institutit”,-më shpjegoi ai. Menjëherë unë dola në dritare dhe dëgjova të shtëna armësh automatike me breshëri të zgjatura.

Çfarë bëtë pas asaj që dëgjuat?
E lashë Qemalin në zyrë dhe zbrita poshtë, duke u nisur menjëherë tek vendi i ngjarjes, ku para meje kishin mbërritur 6 a 7 policë, të cilët kishin vajtur aty me vetëiniciativë, pasi kishin dëgjuar të shtënat. Personat që qëllonin, ishin futur forcërisht në një shtëpi pas godinës së Fakultetit (Universitetit të sotëm) ku banonte familja Hysaj (i zoti i shtëpisë quhej Agim Hysaj) dhe nga dritaret e asaj shtëpie, qëllonin papushim.

Çfarë po ndodhte konkretisht aty dhe si komentohej ajo ngjarje në popullin e Shkodrës?
Përveç krismave dhe breshërive të armëve që dëgjoheshin dhe shikoheshin qartë, fillimisht asgjë nuk dihej më shumë dhe nisur nga kjo, ngjarja që po ndodhte komentohej dhe interpretohej nga mënyrat më të ndryshme. Por ajo që dominonte nga të gjitha versionet apo më saktë hamendjet që qarkullonin në të gjithë qytetin, ishte ajo që: “Disa persona të armatosur të ardhur nga Jugosllavia, janë futur në një shtëpi dhe po luftojnë me forcat e policisë, të ushtrisë dhe ato vullnetare rezerviste, që i kanë rrethuar nga të katër anët”. Veç këtyre fjalëve dhe hamendjeve që qarkullonin, ngjarja bëhej më tragjike dhe paniku rritej, kur u mësua lajmi se kishin mbetur të vrarë dhe dy persona.

Kush ishin ata dhe në ç’rrethana kishin mbetur të vrarë?!
Njëri ishte një i moshuar, Sul Dashi quhej, për të cilin u tha se u vra nga të shtënat qorre para derës së shtëpisë së tij dhe një djalë i vogël, 13 vjeç, i cili vdiq pak kohë më pas në spital nga plaga e plumbit.

Kur e mësuat ju se ata që ishin të rrethuar aty dhe qëllonin, ishin Fatmir Gusha dhe Sali Breshni?
Aty e mësuam në vendngjarje, pasi Cafi me Saliun, përpara se të hynin aty, kishin hyrë në një shtëpi tjetër më përpara, më saktë të shtëpia e Kolec Thanit, (vëllait të aktores së njohur, Tinka Kurtit), ku kishte pasur një darkë familjare dhe kishte edhe persona të tjerë të ftuar. Pasi kishin qëndruar pak tek shtëpia e Kolec Thanit, ata ishin larguar andej dhe kishin dalë në rrugë, nga frika e përballjes me policinë, ishin detyruar të futeshin tek shtëpia e Hysajve.

Dihej nga ana juaj se sa persona ishin?
Fillimisht ne e dinim se janë tre persona në atë shtëpi, pasi nga reparti ushtarak ku ata kishin marrë armët, na u raportua se mungonin tre armë “kallashnikov” dhe 37 karikatorë me fishekë.

Ku i kishin marrë armët Cafi me Saliun në cilin repart ushtarak dhe si u mësua nga policia?
Armët ata i kishin marrë në një repart të Zbulimit, që ndodhej në fshatin Shtoj të Shkodrës, ku kohë më parë kishte kryer disa muaj shërbimin ushtarak, Sali Breshni, i cili nuk e kishte mbaruar ende shërbimin ushtarak, pasi ishte dënuar për ikje pa leje. Ai duke e njohur mirë atë repart, kishte mundur të futej aty bashkë me Cafin, pikërisht atë pasdite kur oficeri roje kishte ikur në shtëpi, nënoficeri ishte larguar dhe pas tyre pothuaj të gjithë ushtarët ishin larguar. Dhe duke përfituar nga kjo situatë Cafi me Saliun kishin marrë tre armë kallashnikov dhe 37 karikatorë me fishekë, të cilat i kishin futur në këllëf jastëku të ushtarëve.

Po pasi arritën të merrnin armët dhe karikatorët me fishekë, nga kanë lëvizur ata?
Pas kësaj, krejt të qetë ata kanë ardhur në drejtim të qytetit të Shkodrës deri tek Dega Ushtarake, ku dhe janë kuptuar se kanë qenë të armatosur dhe filluan të qëllojnë me breshëri në ajër. (Këto gjëra ne i mësuam më vonë, në analizat që bëmë në Degë).

Si u kuptuan ata, pra kush i konstatoi se ishin të armatosur?
I pari që i ka parë ata të dy të armatosur, ka qenë gruaja e një oficeri, të cilët banonin tek pallati përpara Degës Ushtarake.

Konkretisht si…?
Ata të dy, (burrë e grua), ishin nisur të shkonin në një vizitë familjare dhe gruaja ndërsa po priste para pallatit të shoqin të zbriste, ngjiti shkallët e trembur duke i thënë se aty poshtë ishin dy persona të armatosur. Oficeri i tha të shoqes se duhet të ishin të Degës Ushtarake, por ajo i tha se nuk dukeshin të tillë, pasi ishin të çoroditur.

Si kishte vepruar oficeri pas asaj?
Ndërkaq oficeri doli në dritaren e shtëpisë dhe u foli atyre: “Ore,… ça jeni ju, dhe ç’kërkoni aty?!” Ata e ofenduan apo e kërcënuan oficerin, duke i thënë të futej brenda, ndryshe do ta vrisnin dhe aty për aty kanë qëlluar me armë në ajër me breshëri. Pra, këtu janë kuptuar ata fillimisht, apo më saktë këtu kanë nisur ata të qëllonin në ajër, këtë ata e kanë bërë gjatë gjithë rrugës deri tek shtëpia e Hysajve, prapa Institutit, rrugë e cila është diku tek 600-700 metra.

Kthehemi tek ngjarja që po ndodhte, pra tek shtëpia ku ata ishin të rrethuar, a u vu në dijeni Tirana për çfarë po ndodhte aty dhe si vijoi ngjarja?
Patjetër, punë minutash u bë lajmërimi në Tiranën dhe unë si kryetar i Degës që drejtoja operacionin për kapjen e tyre, kam komunikuar disa herë në telefon si me Ramiz Aline, ashtu dhe me Ministrin e Brendshëm, Hekuran Isain, i cili u nis menjëherë nga Tirana dhe erdhi e u vendos të Shtëpia e Pritjes në Velipojë.

Çfarë ju thoshin ata dhe përse Hekuran Isai qëndroi në Velipojë dhe nuk erdhi aty në vend-ngjarje?
Ramizi që në atë kohë ishte Kryetar i Kuvendit Popullor, pyeste rreth ngjarjes dhe po ashtu edhe Hekurani, por udhëzime nuk mund të jepnin, se gjithçka varej nga situatat që ndodhin aty. Pse qëndroi Hekurani në Velipojë, këtë nuk mund ta them me saktësi, pasi ashtu e ka menduar ai, por aty në vendngjarje erdhi Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, Kasem Kaçi, i cili qëndroi bashkë me mua gjatë gjithë natës dhe deri në mëngjes duke drejtuar operacionin. Pra si të thuash, nga detyra që kishte Kasemi, ishte ai që më komandonte edhe mua.

A ishte normale në një ngjarje të tillë, kur ishte alarmuar udhëheqja e lartë, si p.sh. Ramiz Alia siç thatë dhe ju që komunikonit me të, Ministri i Punëve të Brendshme të qëndronte në Velipojë…?! Apo kishte frikë të vinte aty nga që thuhej se kishin ardhur nga Jugosllavia…?!
Të jemi të sinqertë, normale nuk mund ta quajmë atë gjë, por unë po ju tregoj dinamikën e ngjarjes se si ka ndodhur, se po të hymë në analiza, si dhe pse u veprua ashtu, apo kështu, ndodhi, nuk mbarojmë kurrë bisedën…?!

Kthehemi tek ngjarja. Thatë se Drejtori i Policisë së Shtetit, Kasem Kaçi, ishte ai që drejtonte Operacionin dhe jo ju?! Apo ana ligjore, pra a ishte e përcaktuar kjo se kush duhet të drejtonte operacionin në një ngjarje të tillë?
Nuk mund t’u them me saktësi këta se çfarë parashikonte ligji dhe rregulloret tona, por unë isha vartës i tij, pra i Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë së Shtetit dhe normalisht duhet të zbatoja urdhërat dhe porositë e tij, aq më shumë kur thashë se ai lidhej e merrte urdhëra nga ministri Hekuran Isai dhe Ramiz Alia në Tiranë.

Po forca të tjera përveç atyre të policisë që kishit ju në Degën e Brendshme, dhe kuadro të tjerë të lartë, a ju erdhën në ndihmë apo përforcim?
Po, erdhën disa persona nga Tirana që shoqëronin Kasem Kaçin, dhe përveç tyre, aty erdhën edhe forcat special efektivë të Repartit 326, apo siç njiheshin ndryshe si sampistët, pasi ai repart ishte krijuar për të tilla ngjarje, edhe pse ato ishin të rralla, për të mos thënë fare. Para se të vinin ato forca speciale nga Tirana, pas alarmit që u dha për të gjithë rrethin e Shkodrës, aty erdhën dhe disa forca ushtarake dhe vullnetare (rezerviste) të Divizionit të Shkodrës, të cilat ishin nën komandën e Komandantit (Llukan Garo) dhe Komisarit (Dedë Gjergji), të atij Divizioni, të cilët rrinin në zyrën time në Degën e Brendshme.

Sa ishte numri i atyre forcave dhe kush i komandonte?
Nuk e di as sot sa ishte numri i atyre forcave pasi ajo gjë përbënte sekret ushtarak dhe as guxonte njeri të pyeste pasi arrestohesh menjëherë, kushdo të ishe. Ndërsa të gjitha ato forca, në çdo veprim që bëhej aty, ishin nën komandën time, pasi unë drejtoja operacionin direkt në vendngjarje dhe nga Dega e Brendshme, duke bërë ecejake (Degë – vendngjarje) me dhjetëra herë. Ndërsa unë siç ju thashë, komandohesha dhe veproja nën urdhrat e Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë së Shtetit, Kasem Kaçit, i cili realisht drejtonte operacionin.
vijon nesër

Publikohen kujtimet e panjohura të kolonel Hamit Keçit, ish-shok kursi me Mehmet Shehun në shkollën ushtarake në Itali dhe më pas në akademinë ushtarake të Moskës. Memorie.al shkruan se ai në periudhën e Luftës, ishte një nga drejtuesit kryesorë të njësiteve guerile të Tiranës së bashku me Beqir Ballukun, dhe për atë kontribut, iu besua detyra e Komandantit të Brigadës së XXII-të Sulmuese, pas Luftës ajo e Shefit të Zbulimit pranë Shtabit të Përgjithshëm në Ministrinë e Mbrojtjes ku dhe përfundoi në burg pas një konflikti me Enver Hoxhën. Dëshmitë e Keçit për implikimin e Enverit në vrasjet e bujshme të komunistëve në Tiranë, nga tre Heronjtë e Kodrës së Kuqe me në krye Vojo Kushin, te pesë komunistët nga Fieri me në krye Ferit Xhajkun, si dhe Koci Xoxen, të cilit Enveri i sugjeroi të ndërtonte një barakë, ku dhe e arrestuan italianët…?!

Një nga ata persona që pas viteve ’90-të kanë hedhur hije dyshimi dhe kanë bërë akuza të drejtpërdrejta ndaj Enver Hoxhës, duke e bërë atë përgjegjës kryesor në vrasjen e disa prej komunistëve kryesorë gjatë periudhës së Luftës në vitet 1939-1944, ka qenë edhe koloneli në pension Hamit Keçi, një nga komunistët e parë në Tiranë dhe më pas komandant i Brigadës së 22-të dhe i Korpusit të Parë të Tiranës. Pas mbarimit të Luftës, ai përfundoi Akademinë Ushtarake në Bashkimin Sovjetik dhe shërbeu në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë në Ministrinë e Mbrojtjes, duke mbajtur funksionin e drejtorit të Zbulimit. Në vitin 1949, ai u arrestua teksa tentonte të hynte me forcë në vilën e Enver Hoxhës, ku donte të sqaronte disa konflikte që i kishin lindur me kuadrot kryesorë të Shtabit të Përgjithshëm. Pas kësaj ai u dënua me 15 vite burg, pasi Enver Hoxha kujtoi se ai kishte shkuar për ta vrarë. Pas dënimit të Hamitit, të njëjtin fat pësuan edhe dy vëllezërit e tij, Isufi (nënkryetar i Komitetit Ekzekutiv të Tiranës) dhe Maliqi, si dhe burri i motrës së tyre, ministri i Transporteve, kolonel Njazi Islami, i cili u vra nga Sigurimi i Shtetit, duke e shpallur si vetëvrasje. Pas viteve ’90-të, Hamit Keçi filloi të shkruajë kujtimet e tij për periudhën e Luftës, ku ndër të tjera e akuzonte Enver Hoxhën si përgjegjësin kryesor për disa nga vrasjet e bujshme që u bënë në atë kohë në Tiranë. Disa prej atyre ngjarjeve koloneli në pension Hamit Keçi na i ka dëshmuar publikisht pak kohë para se të ndërronte jetë, ndërsa në shkrimin e mëposhtëm, ekskluzivisht për Memorie.al po botojmë disa ngjarje të tjera nga kujtimet e tij të lëna në dorëshkrim.

“Zbulimi i depos së armëve”
Një ndër akuzat e para të Hamit Keçit ndaj Enver Hoxhës është ajo që thotë se Enveri ka treguar tek italianët vendndodhjen e depos sekrete të armëve, e cila ishte në bodrumin e shtëpisë së Shyqëri Këllezit, njërit prej anëtarëve të Grupit Komunist të të Rinjve të Tiranës. Sipas Keçit, Enveri e bëri atë për të implikuar dhe fshehur kontributin e punën e atij grupi në dobi të Luftës, krerët e të cilit, Anastas Lulën dhe Sadik Premten, ai i shihte si rivalë kryesorë për kreun e PKSH-së. Lidhur me ngjarjen e zbulimit të depos nga ana e italianëve, midis të tjerash, në kujtimet e tij, Hamit Keçi ka shkruar: “Aty nga viti 1940 Anastas Lulo dhe Sadik Premtja ndërtuan një dhomë në oborrin e shtëpisë së Shyqëri Këllezit. Poshtë dhomës ata ndërtuan një bodrum të fshehtë, me qëllim që të fusnin aty armët që do të grumbullonin për çetat partizane që do të formoheshin në rrethin e Tiranës. Armët u sollën në Tiranë pjesë-pjesë gjatë periudhës kur zhvillohej lufta italo-greke dhe transporti i tyre bëhej nga shokët e Vlorës me në krye Fejzo Gjomemën.

Kështu, aty në atë bodrum të ndërtuar posaçërisht për këtë qëllim, u strehuan gjithsej: 6 mitraloza të lehtë tip “Breda”, 24 pushkë, 17 revolverë dhe dy arka me bomba dore. Për këtë depo armësh nuk është folur asnjëherë nga Enver Hoxha në kujtimet e tij, sepse Enveri asnjëherë nuk e ka pranuar që Anastasi dhe Sadik Premtja të kenë qenë për luftë kundër okupatorit. Në kohën kur ato armë ndodheshin të fshehura aty, në shtëpinë e Shyqëri Këllezit, erdhi dhe u strehua Miladin Popoviçi, të cilin e liroi nga kampi i Peqinit, Mustafa Gjinishi. Në kujtimet e veta në librin e tij “Kur lindi Partia”, në mes të tjerash Enveri shkruan: ‘Miladinin e vendosëm në një bazë të sigurtë’. Por ai nuk thotë se në atë bazë, e cila ishte shtëpia e Shyqëri Këllezit, ndodhej edhe depoja e armëve. Po kështu, Enveri nuk e tregon edhe faktin se në atë bazë Miladinin e solli Anastas Lulo, i cili bashkëpunoi me Gjinishin për sjelljen e tij në Tiranë. Shumë të paktë ishin ata që kishin dijeni atëherë për atë bazë, dhe unë e dija nga goja e Anastasit, i cili më kishte porositur disa herë që t’i kontrolloja ato armë a ishin vendosur dhe ambalazhuar mirë, me qëllim që të mos ndryshkeshin nga lagështia. Ky veprim u ndërpre nga vendosja në atë dhomë e Miladinit. I pyetur para tre vjetësh për fatin e asaj depoje armësh, Shyqëri Këllezi ka dëshmuar se aty kishte shkuar tre herë policia për kontroll dhe vetëm herën e tretë ata kishin mundur që të gjenin hyrjen sekrete të depos. Nuk ka asnjë dyshim se këtë depo ia dorëzoi armikut vetëm Enver Hoxha”.

Keçi: “Enveri tregoi Ferit Xhajkon”
Një nga akuzat e dyshimet e tjera që Hamit Keçi ka hedhur në kujtimet e tij për Enver Hoxhën, është edhe ajo ku thuhet se Enveri ka treguar tek italianët për Ferit Xhajkon e shokët e tij, të cilët u arrestuan në vitin 1942 në dalje të qytetit të Fierit. Lidhur me këtë ngjarje, në mes të tjerash Keçi ka shkruar: “Pasi kishte spiunuar Koçi Xoxen tek italianët, Enveri bëri të njëjtën gjë, duke futur në burg Sinan Gjonin (Rrumbullakun), i cili në atë kohë ishte sekretar organizativ i Qarkorit Komunist të Vlorës. Në 12 prill të vitit 1942, Sinani erdhi në Tiranë si ilegal për të marrë pjesë në mbledhjen e aktivit të PKSH-së, së bashku me Hysni Kapon, i cili ishte sekretar politik i Qarkorit të Vlorës. Në mbarim të mbledhjes, Miladin Popoviçi e lavdëroi Sinanin për punën e mirë dhe plot aktivitet që kishte bërë Qarkori i Vlorës, i cili në atë kohë kishte organizuar aksionin e hapjes së depove të grurit duke ia shpërndarë popullit, si dhe hedhjen në erë të depove të municionit të italianëve në Rradhimë. Pas mbledhjes, Enveri e ndau Sinanin nga Hysniu, dhe për atë gjë në kujtimet e tij ai shprehet: ‘Hysniun e mbajtëm për disa punë në Tiranë, kurse Sinanin e nisëm për në Vlorë të shoqëruar me tre ilegalë’. Por e vërteta qëndron ndryshe, nuk ishin tre, por pesë ilegalë: Hamdi Mëzezi, Ferit Xhajko, Nikolla Tupe, Spiro Dhima e Niko Arapi. Në kujtimet e tij, Enver Hoxha e vazhdon gënjeshtrën, duke thënë: ‘Hamdiun, Feritin, Nikollën e Sinanin i arrestuan në Fier, Sinanin e internuan në Itali, kurse tre shoqëruesit, pasi i torturojnë i varën’. Me atë dëshmi Enveri kërkon të njollosë Sinan Gjonin, për të cilin thotë se e internuan në Itali, kurse tre shoqëruesit i varën.

Në fakt, e vërteta është kështu: pesë ilegalët dhe Sinani, me një makinë pesëvendëshe, u nisën për në Vlorë. Në të dalë të Fierit, te postblloku, policia ndalon veturën dhe një polic i detyron të zbresin nga makina. Gjatë kontrollit, në xhepin e pasmë të pantallonave ai i gjeti një komunikatë Ferit Xhajkos. Pas kësaj policia kontrolloi gjithë veturën, ku gjeti edhe pesë revolverë të fshehur në motorin e saj. Pas gjetjes së armëve, ata i arrestojnë menjeherë dhe i nisin për në Fier, ku pasi i torturojnë, i marrin që andej dhe i sjellin në Tiranë. Edhe në Tiranë ata u torturuan nga kuestura, por nuk treguan asgjë. Nisur nga kjo gjë, ata i nxjerrin në gjyq dhe i dënojnë të pestë me vdekje, kurse shoferin me 15 vjet burg. Pasi i dënuan, ata i sollën në burgun e vjetër ku ndodhesha dhe unë në atë kohë. Një ditë aty erdhën nga Gjykata Ushtarake duke i pyetur përsëri një nga një, se ku po shkonin atë ditë që ishin arrestuar e ç’qëllime kishin. Ata u premtuan se po të tregonin, do t’u falej jeta, por ata nuk e hapën gojën. Mbas tre ditësh, Feritin, Nikollën e Hamdiun i varën, kurse Sinanit, Spiros e Nikos ua falën jetën. Të tre ata që u falën, më pas u bashkuan me ne dhe Sinani, që unë e njihja prej kohësh kur vinte në shtëpinë time përpara formimit të Partisë, më tregoi të vërtetën se si kishte ndodhur arrestimi i tyre. Pak ditë më vonë, Sinanin e morën dhe e internuan në ishullin San-Stefano në Itali, nga ku ai u kthye në vitin 1944. Në fillimin e vitit 1945, Sinanin e arrestuan dhe e burgosën, e pa e nxjerrë fare në gjyq, e marrin një natë dhe e pushkatojnë. As sot nuk dihet se ku ndodhen eshtrat e tij. Kjo ngjarje m’u kujtua kur kam lexuar librin e Enverit “Kur lindi Partia”, dhe që nga ajo kohë, duke e ditur të gjithë ngjarjen, unë kam krijuar bindjen e plotë se ata u tradhtuan nga Enver Hoxha.

“Enveri i tha Koçit të ndërtonte një barakë dhe aty e arrestuan”
Në kujtimet e tij, Hamit Keçi ka shkruar edhe për mënyrën se si Enver Hoxha erdhi në krye të Partisë Komuniste, duke zënë vendin e Sekretarit të Komitetit Qendror, funksion i cili, sipas Keçit, në mbledhjen e 8 nëntorit 1941 i ishte ngarkuar Koçi Xoxes. Lidhur me manovrat që përdori Enveri për të ardhur në krye të Partisë, midis të tjerash Keçi ka shkruar: “Në fundin e muajit tetor 1941, në shtëpinë e Bije Vokshit u bë një mbledhje nën drejtimin e Dushanit, me qëllim që të sheshoheshin divergjencat ne mes të grupeve komuniste. Kjo mbledhje përfundoi pa sukses. Në mbledhjen e 8 nëntorit, Anastas Lulo dhe Sadik Premtja shkuan aty, duke kujtuar se ajo do të ishte vazhdim i asaj mbledhjeje dhe do të diskutonin përsëri për të sqaruar divergjencat e më pas të binin dakord për formimin e Partisë Komuniste. Në mbledhjen e 8 nëntorit, Anastasi dhe Sadiku u ndodhën përpara një kurthi të përgatitur që më parë. Të mbetur vetëm, Anastasi dhe Sadiku pranuan që më parë të formohej Partia, dhe pastaj të diskutohej për të sheshuar divergjencat që kishin grupet në mes tyre. Kështu, Partia u formua edhe me votat e tyre, ndërsa diskutimet vazhduan edhe për disa ditë të tjera. Akuza kryesore që i bëhej Grupit të të Rinjve, ishte se nuk pranuan direktivat e Kominternit, ndërsa Grupi i Korçës i kishte përqafuar dhe i kishte vënë në jetë. Këto ishin pallavra të kota. Në mbledhjen e 8 nëntorit, Koçit i është thënë se ishte zgjedhur Sekretar i Komitetit Qendror provizor dhe për arsye të konspiracionit të thellë, votimet aty ishin bërë pa emra, por vetëm me të dhënat e biografive. Kjo gjë nuk iu tha anëtarëve të Komitetit Qendror. Gjatë mbledhjes së aktivit të Partisë që u zhvillua nga data 12 deri më 14 prill 1942, në të cilën nuk merrte pjesë Koçi Xoxe pasi ishte në burg, pranë Miladinit qëndronte Enver Hoxha. Të gjithë pjesëmarrësit e asaj mbledhjeje që vinin nga rrethet, duke parë Enverin pranë Miladinit, e konsideruan atë si Sekretar të Komitetit Qendror të Partisë. Po si kishte ndodhur arrestimi i Koçit? Në atë kohë Enveri e këshilloi Koçin që të ndërtonte një barakë ku të ushtronte zanatin e tij si teneqexhi, në mënyrë që të zhdukte çdo dyshim nga policia dhe spiunët. Kur Koçi po e përfundonte barakën me ndihmën e Andon Deçkës, befasisht aty vijnë dy policë dhe e arrestojnë së bashku me Andonin. Pasi i arrestuan, ata të dy i dërguan direkt në burgun e vjetër të Tiranës. Në këtë mënyrë Enveri e hapi rrugën për të zënë vendin e Sekretarit të Komitetit Qendror provizor”.

Dëshmia e Keçit: Enveri i implikuar në vrasjen e Vojo Kushit
Një ndër akuzat e shumta të Hamit Keçit për Enver Hoxhën është edhe ajo për vrasjen e Vojo Kushit, Xhoxhi Martinit e Sadik Stavalecit, të cilët njihen ndryshe edhe si tre heronjtë e Kodrës së Kuqe. Lidhur me këtë, në kujtimet e tij Keçi ka shkruar: “Në tetorin e vitit 1942, pasi Sadik Stavaleci ishte kthyer nga sanatoriumi i Barit në Itali, Enveri e caktoi që të shkonte në Kosovë. Në mëngjesin e 7 tetorit ai u gjet i rrethuar në shtëpinë e Haxhi Farkës. Në mbrëmjen e 6 tetorit, në atë shtëpi ka shkuar edhe Enver Hoxha, gjë të cilën mua ma ka treguar vëllai im, Maliqi (Keçi), që kishte shkuar aty atë natë për të parë Xhoxhi Martinin, me të cilin kishte shumë shoqëri. Xhoxhi qëndronte në atë shtëpi pasi ishte plagosur në këmbë, gjatë një përpjekjeje me armë që kishin bërë me policinë Isuf Keçi, Mërkur Çela dhe Xhoxhi, në shtëpinë e Isuf Radës. Në mbrëmjen e 6 tetorit, një orë para se të mbyllej qarkullimi, në shtëpinë e Haxhi Farkës vjen Enver Hoxha dhe përzë prej aty Maliqin e një person tjetër të quajtur Muharrem Llanaj, i cili kishte ardhur aty nga çeta e Matit, ku ishte caktuar si i deleguar i KQ të PKSH-së. Enveri i përzuri ata të dy, duke u thënë se nuk duhej të strehoheshin shumë komunistë në një bazë, se mund të diktoheshin nga italianët, ashtu siç kishte ndodhur pesë muaj më parë me Qemal Stafën. Pasi i përzuri ata të dy nga ajo bazë, aty mbetën vetëm Vojo Kushi, Sadik Stavaleci dhe Xhoxhi Martini, të cilët ishin anëtarë të Grupit të të Rinjve të Tiranës.

Pak minuta pas largimit të Enverit, Muharrem Llanaj u kthye përsëri aty në atë bazë, pasi ai nuk kishte se ku të shkonte. Siç dihet, ajo bazë u rrethua nga italianët dhe të katër shokët që ndodheshin aty, luftuan kundër tyre me armë në dorë. Siç dihet, Vojo, Xhoxhi dhe Sadiku luftuan deri në pikën e fundit të gjakut në një luftë të pabarabartë, duke u bërë simbol heroizmi për brezat që do vijnë. Kurse Muharremi u kap i gjallë dhe u burgos nga italianët në burgun e Tiranës, ku ai u prezantua jo me emrin e tij, por me një emër të rremë. (Më pas Muharremi doli nga burgu dhe pas çlirimit ai ka qëndruar në internim në fshatrat e Lushnjës deri në 1991, duke mos u përmendur asnjëherë si pjesëmarrës i betejës së Kodrës së Kuqe). Nuk ka asnjë dyshim se në rrethimin e shtëpisë së Haxhi Farkës ka qenë dora tradhtare e Enver Hoxhës, i cili synonte eleminimin e Sadik Stavalecit, pasi e shihte atë si një pretendent të mundshëm për vendin e Sekretarit të PKSH-së. Në këtë post Enveri u zgjodh në Konferencën e Parë të PKSH-së që u mbajt në Labinot nga data 17 deri më 22 mars 1943, ku u zgjodh dhe Komiteti Qendror definitiv, me Enverin Sekretar të Përgjithshëm. Është marrë vesh se në mbarim të punimeve të asaj mbledhjeje, nën kryesinë e Enver Hoxhës është mbajtur një mbledhje tjetër sekrete, ku janë dënuar me vdekje të gjithë anëtarët kryesorë të Grupit të të Rinjve. Zbatimi i atij vendimi filloi shumë shpejt mbas kësaj mbledhjeje. I pari u ekzekutua Anastas Lula dhe pas tij me radhë Neki Ymer Hoxha, Xhemil Çakërri, Sadik Premtja (u plagos dhe u arratis nga Shqipëria), Pali Terova, Sinan Gjoni, Fejzo Gjomema etj.”/Memorie.al

Dashnor Kaloçi – Memorie.al” publikon historinë e panjohur të njësisë ushtarake naziste hitleriane me emrin “Divizioni 999”, të njohur ndryshe si “Njerëzit me shenjën blu”, apo “Llumi i Gjermanisë”, pasi ajo njësi përbëhej nga një konglomerat njerëzish të shtresave shoqërore nga më të ndryshmet, si: vjedhës ordinerë, komunistë, antifashistë, pacifist, anarkistë, sindikalistë, social-demokratë etj., të cilët pasi ishin mbajtur për vite me radhë në një kamp përqendrimi në Heiberg të Gjermanisë (afër Alpeve të Shvabesë), me fillimin e Luftës, më 3 shtator 1939, pak ditë para sulmit ndaj Polonisë, me sugjerimin e Shefit të Shërbimeve Sekrete të Policisë gjermane, Heydrich, Hitleri i mobilizoi ata në armatat naziste, duke i dërguar në frontet e luftës në disa shtete të Europës, si në Francë, Itali, Poloni, Bashkimin Sovjetik, Rumani, Bullgari, Greqi, Shqipëri, e deri në Afrikën e Veriut.

Dezertimi i tyre nga frontet e luftës në të gjitha shtetet ku shkuan, duke u bashkuar me partizanët vendës dhe duke luftuar kundra ish-bashkatdhetarëve të tyre nazistë hitlerianë, siç bënë edhe në Shqipëri që në fillimin e vjeshtës së vitit 1944, duke ardhur nga Greqia ku ata kishin luftuar përkrah forcave partizane të ELAS-it që në korrikun e vitit 1943. Ndër oficerët kryesorë që kaluan me partizanët shqiptarë ishte komandanti i baterisë artiliere, Sepp Moritz nga Graci i Austrisë; Herman Heurich, komandant i baterisë së 8-të,Walter Brehdow e Paul Ludvik, (komandant e zv.komandant të Baterisë së 9-të) Otto Koch dhe Cuke Will. Shembullin e tyre e ndoqën më pas edhe Ernest Oschmann, Willi Perletberg, Hans Ressmann, Mikael Schifer etj.
Si hynë ata në lidhje me krerët kryesorë të formacioneve partizane që vepronin në jug të Shqipërisë, si: nënkolonelët Hulusi Spahiu e Irfan Peshtani, kapiten Abdurrahman Guri, nëntoger Aleks Duro etj., duke u bërë efektiva të atyre njësive partizane që vepronin në zonën e Konispolit, Sarandës, Delvinës, etj., ku luftuan kundër ish-bashkatdhetarëve të tyre, nazistëve hitlerianë, duke dhënë një kontribut të madh në çlirimin e Delvinës, Sarandës, Elbasanit, Tiranës, Shkodrës, etj., e deri në krahinat e veriut të Shqipërisë, ku ata ishin në përbërje të Divizionit të Parë të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të komanduar nga Enver Hoxha dhe Spiro Moisiu.

Në verën e vitit 1944, ata dezertuan nga radhët e forcave të ushtrisë gjermane të Adolf Hitlerit dhe kaluan në anën e partizanëve shqiptarë, duke u bërë efektiva të brigadave të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Enver Hoxhës, të cilat ishin përqendruara në zonën e Delvinës, Sarandës e Gjirokastrës etj.. Pjesa më e madhe e atij kontingjenti të inkuadruar në “Divizionin 999”, ose siç njiheshin ndryshe në Gjermani me nofkën “Njerëzit me shenjën blu” mori pjesë aktive në disa beteja, duke luftuar me armë në dorë kundër bashkatdhetarëve të tyre nazistë.

Madje duke dhënë një kontribut shumë të çmuar në radhët e brigadave partizane, siç ishin betejat për çlirimin e Delvinës, Sarandës, Elbasanit, Tiranës apo dhe Shqipërisë së Veriut. Po cila ishte e kaluara e atyre efektivave të ushtrisë naziste hitleriane të cilët në gjysmën e dytë të vitit 1944 pranuan të luftonin përkrah partizanëve shqiptarë kundër ish-shokëve të tyre dhe nga erdhën ata në Shqipëri? Cili ishte kontributi që ata dhanë për partizanët dhe përse historiografia e regjimit komunist nuk e njohu kurrë rolin e tyre ashtu siç bëri me ushtarët italianë që u rreshtuan në radhët e Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Enver Hoxhës?
Lidhur me këto ngjarje, bën fjalë libri i autorit gjerman, Artur Musil, i cili është botuar në Gjermani në vitin 1988 dhe që na e ka dhuruar me bujari, prof. Rexhep Hida, një nga njohësit më të spikatur të gjuhës gjermane në Shqipëri dhe gjithashtu drejtuesi i Shtëpisë Botuese, “Fan Noli”. Musil, është një nga ata dhjetëra gjermanë të “Divizionit 999”, që në vitet 1943-’44 luftuan në Shqipëri përkrah partizanëve të Enver Hoxhës dhe disa vjet para se ai të shkruante librin e tij, historia e “Divizionit 999”, apo siç njiheshin ndryshe “Njerëzit me shenjën blu”, kishte grishur fantazinë e regjisorit të njohur, Harold Pihllip, që të realizonte një film artistik (me metrazh të gjatë), i cili në atë kohë bëri bujë të madhe në Gjermaninë Perëndimore, për shkak të historisë që ai trajtonte, atë të disidencës naziste.

Si u krijua “Divizioni 999”?
Që me ardhjen e tij në fuqi në vitin 1932, Hitleri krijoi një kamp përqendrimi në Heiberg të Gjermanisë, i cili ishte një vend i largët në Alpet e Shvabesë si shkretëtirë e vërtetë, ku nuk kishte as dhe një fshat rreth e rrotull. Në atë kamp bënin pjesë kontingjentë shtresash shoqërore nga më të ndryshmet, si: vjedhës ordinerë, pacifistë, anarkistë, antifashistë, humanistë, sindikalistë, social-demokratë, komunistë etj., të cilët aty i nënshtroheshin një dhune fizike e psikike të pashembullt.

Në kazermat e atij kampi në fillim u futën rreth 9000 vetë dhe krijimi i tij u konsiderua si një vendim ideal për realizimin e synimeve naziste, pasi kundërshtarët e mundshëm të regjimit në fuqi, pas kësaj “do të pësonin një asgjësim fizik të ngadalshëm”! Nga fundi i vitit 1941, numri i të izoluarve në atë kamp si kundërshtarë të regjimit nazist, arriti në rreth 300 mijë veta, gjë e cila e shtyu Hitlerin që një pjesë të tyre t’i dërgonte nëpër burgje. Më 3 shtator 1939, dy ditë para se Gjermania naziste të sulmonte Poloninë, Hitleri dhe Himleri thirrën shefin e Shërbimeve Sekrete të Policisë së Shtetit, Heydrich, të cilit i thanë të gjente një zgjidhje për atë kontingjent të madh njerëzish të atij kampi. Heydrich, me miratimin e Vermahtit i ndau në dy grupe, ku më të rrezikshmit i mbylli nëpër kampe përqendrimi, dhe pjesën tjetër i mobilizoi në një Divizion të koduar me numrin 999, apo siç u njoh ndryshe: “Njerëzit me shenjën blu”.
Duke i mbajtur nën një mbikëqyrje të rreptë, më pas atë njësi Hitleri e dërgoi në front, si në Afrikën e Veriut, Francë, Itali, Poloni, Bashkimin Sovjetik, Rumani, Bullgari, Greqi dhe Shqipëri. Edhe pse në radhët e “Divizionit 999” vepronte policia e fshehtë e Hitlerit, të cilët kishin si detyrë të asgjësonin fizikisht çdo person që nuk u bindej urdhrave të eprorëve, pjesa me e madhe e atij kontingjenti dezertuan nga radhët e ushtrisë naziste dhe u bashkuan me partizanët vendas kudo që ata shkuan. Për herë të parë efektivat e “Divizionit 999” u vunë nën urdhrat e gjeneralit të famshëm Romel, që vepronte në Afrikë dhe pas thyerjes së tij, ato njësi erdhën në Itali, Francë, Belgjikë e Ballkan, duke vepruar fillimisht në Greqi. Pas hyrjes së trupave naziste në Ballkan, (Greqi e Shqipëri) “Divizioni 999” kontaktet e para i mori me Ushtrinë Çlirimtare Popullore greke të ELAS-it. Kjo ndodhi më 14 korrik 1943, rreth pesë javë pasi ato kishin hyrë në Greqi. Në luftën për çlirimin e territoreve greke, përkrah ELAS-it dhanë jetën 170 efektiva të “Divizionit 999”. Vlen për t’u përmendur heroizmi që ata treguan në luftimet e ashpra që u zhvilluan në Amalas. Pas kësaj më korrik 1944, në Peloponez u krijua “Lidhja e antifashistëve gjermanë”, të cilët u inkuadruan në Divizionin e III të Ushtrisë Greke të ELAS-it.

Gjermanët që çliruan Delvinën nga nazistët
Për herë të parë forcat e “Divizionit 999” hynë në Shqipëri në grupe të vogla në verën e vjeshtën e 1944-ës, pas pushtimit të Greqisë nga trupat britanike. Pas futjes në territorin shqiptar, antifashistët gjermanë u vendosën në zonën e Delvinës e Gjirokastrës, duke bashkëpunuar ngushtë me forcat partizane që operonin në atë zonë. Pjesa më e madhe e tyre, (rreth 500 vetë) luftuan me armë në dorë kundra bashkatdhetarëve të tyre nazistë, duke marrë pjesë jo vetëm në çlirimin e Delvinës e Sarandës, por edhe në Shqipërinë e Veriut, ku u vendosën më pas brigadat partizane ku ata u inkuadruan.
Në radhët e partizanëve shqiptarë nuk luftuan vetëm ata gjermanë që kishin bashkëpunuar më parë me ELAS-in në Greqi, por edhe efektivat e ushtrisë naziste që ndodheshin në Delvinë e Sarandë, pasi të gjithë ata ishin nga “Divizioni 999”. Në këtë zonë ata gjetën rastin dhe kaluan menjëherë në anën e partizanëve shqiptarë. Vlen për t’u theksuar mikpritja që u ofroi atyre popullsia vendëse, e cila i trajtoi shumë mirë ato efektiva, edhe pse e dinte se ishin forca kundërshtare që luftonin kundër bijve të tyre partizanë. Vetë gjermanët u habitën nga mikpritja e popullsisë vendëse në jugun e Shqipërisë, pasi propaganda zyrtare e Berlinit, i kishte paraqitur ata, sikur i prisnin me pushkë dhe pushkatonin menjëherë çdo gjerman që gjenin. Pas kësaj, frika u thye dhe dezertimi i efektivave të “Divizionit 999” u bë në masë.

Dhe, me gjithë përpjekjet e kujdesin e Komandës së Përgjithshme Gjermane në Berlin, dezertoi edhe Bateria e 8-të e njësisë së tretë të Regjimentit të Artilerisë të “Divizionit 999”. Kështu mjaft efektiva të këtij Divizioni që drejtonin automjete me ushqime dhe municione, devijuan nga destinacioni i tyre dhe i dërguan ato tek forcat partizane që vepronin nga Janina në Delvinë. Ndër oficerët kryesorë që kaluan me partizanët, ishte komandanti i baterisë artiliere, Sepp Moritz nga Graci i Austrisë, Herman Heurich, komandant i baterisë së 8-të, Walter Brehdow e Paul Ludvik, (komandant e zv.komandant të Baterisë së 9-të) Otto Koch dhe Cuke Will. Shembullin e tyre e ndoqën më pas edhe Ernest Oschmann, Willi Perletberg, Hans Ressmann, Mikael Schifer etj., të cilët braktisën njësitë naziste ku ishin inkuadruar dhe u bashkuan me partizanët shqiptarë, duke luftuar përkrah tyre në çlirimin e Sarandës e Delvinës.

Gjermani Musil: Si e shpëtuam Delvinën
Lidhur me këto ngjarje të ndodhura në 1944-ën në Jugun e Shqipërisë, gjermani Artur Musil, efektiv i “Divizionit 999”, në librin e tij mes të tjerash ka shkruar: “Sipas planit të komandaturës sonë (naziste gjermane), deri në mbrëmjen e 10 tetorit, Delvina duhej të sulmohej dhe të rrënohej plotësisht. Unë si komandant i njësisë së tretë, së bashku me një mikun tim, majorin Haring, u dhamë urdhër ushtarëve tanë që të kalonin menjëherë përpara fillimit të sulmit te partizanët shqiptarë. Kurse unë me majorin gjetëm një palë rrobe fshatari shqiptar, të cilat ata na i dhanë me bujari. Pas kësaj hipëm mbi gomarë dhe duke kaluar mbi një qafë mali, dolëm për te zona që kontrollohej nga partizanët. Mikut tim majorit, i qëlloi që të ecte më shumë në këmbë dhe njësitë gjermane që e pikasën veprimin tonë, filluan të na qëllonin me mortaja duke plagosur një nga kafshët që kishim hipur ne. Kjo gjë bëri që të ngadalësohej lëvizja jonë dhe mezi arritëm në buzëmbrëmje për aty ku ishim nisur. Ndërsa ecnim, qielli ndërkohë filloi të mbushej me re të zeza dhe të gjëmonte. Miku im më mbante përkrahu dhe më qetësonte: Më mirë në shi se në plumbat e gjermanëve. Duke ecur, mendonim që të ktheheshim në ndonjë shtëpi fshatari. Ndërkohë kur hodha sytë nga Delvina, pashë se njësia ime ishte larguar plotësisht. Aty m’u kujtua se si nga nxitimi kisha harruar në kazermë një çantë me disa sende të mija personale. Të nesërmen mundëm të hynim në kontakt me shtabin partizan që vepronte në atë zonë ku dolëm ne. Ne ju dhamë atyre detajet e planit që mendohej të sulmohej Delvina (plani i shtabit nazist) dhe atëherë brenda një kohe shumë të shkurtër, njësitë shqiptare bashkë me ne, bëmë një riorganizim dhe sulmuam të parët. Kjo bëri që njësitë gjermane të shpartalloheshin krejtësisht dhe sulmi mbi Delvinë të shmangej. Më pas vijuan ditë të tëra miqësie dhe lufte me partizanët shqiptarë në zona të tjera kundër të njëjtit armik e për të njëjtin qëllim”.

Alfred Kluwe: Korçari më shpëtoi jetën nga oficeri SS
Një tjetër gjerman efektiv i “Divizionit 999” që ka qenë në Shqipëri dhe që dezertoi më pas e u bashkua me partizanët në luftë kundër bashkatdhetarëve të tij nazistë, ka qenë edhe komandanti i Batalionit të Alfred Kluwe. Lidhur me ngjarjet e asaj kohe, në kujtimet e tij të botuara në librin e Artur Musil, mes të tjerash ai ka shkruar: “Kur njësia jonë po ecte në drejtim të Korçës, ne gjetëm rastin dhe dezertuam. Ndërkohë që isha me mikun tim nga Berlini, Paul Balewski, përshëndetëm një fshatar i cili na u përgjigj me përzemërsi. Me anë të përkthyesit tonë i shpjeguam fshatarit qëllimin tonë që ai të mos trembej. Atij i kërkuam të na tregonte se ku ishin çetat partizane. Ai pasi na besoi plotësisht, na tha gjithashtu se aty pranë ishte një depo me ushqime dhe municione për të cilat kishte aq shumë nevojë populli dhe çlirimtarët shqiptarë. Dhashë urdhër që të gjithë ushtarët tanë të qëndronin dhe bashkë me fshatarët të shkonin te vendi ku ndodhej depo. Kur arritëm përpara saj, vura re se ajo ruhej nga dy ushtarë SS. Pasi u përshëndeta me ta, i thashë njërit prej tyre se njësia ime kishte nevojë për ushqime. Ai më besoi dhe unë bashkë me fshatarin hymë brenda për të parë e marrë diçka. Por befas njëri nga oficerët SS (i dyti tashmë i vetëm) dyshoi dhe nxori revolverin të më qëllonte. Në atë moment fshatari që ishte me mua, menjëherë nxori një thikë që e kishte pasur me vete, dhe e eliminoi fizikisht oficerin, duke më shpëtuar për mrekulli jetën mua. Kur dolëm nga depo, oficerin e dytë SS, e arrestuam menjëherë pa ndonjë problem, e pastaj u kthyem te njësia jonë. Pas kësaj shkuam përsëri tek depoja bashkë me njësinë dhe morëm sasi të konsiderueshme ushqimesh, veshmbathjesh e municioni, duke ndihmuar kështu popullsinë e asaj zone dhe partizanët. Që prej asaj dite, ne, së bashku me njësitë partizane të asaj zone, kemi marrë pjesë në mjaft luftime si në zonën e Shpatit të Elbasanit, ashtu dhe në atë Elbasan-Tiranë”

Po kështu pjesëtarë të tjerë të “Divizionit 999”, kanë shërbyer pranë partizanëve shqiptarë si specialistë në fusha të ndryshme, si radio-ndërlidhje, shoferë, apo dhe gazetarë. Kështu, është për t’u përmendur rasti i Oskar Fuselbach (anëtar i PSD Gjermane) i cili ka ndihmuar në Prefekturën e Vlorës, pranë gazetës së asaj prefekture. Ai në atë kohë banonte pranë një familje shqiptare dhe u ka dhënë një ndihmë të madhe kolegëve shqiptarë, të cilët ishin të rinj dhe pa përvojë në fushën e gazetarisë. Numri i ushtarëve gjermanë efektiva të “Divizionit 999” që dezertoi nga armata e Fyherit dhe u bashkua me çlirimtarët shqiptarë, ka qenë mbi 500 veta. Kontributi i tyre në këtë luftë ka qenë tepër i ndjeshëm dhe ata kanë luftuar deri në çlirimin e Shqipërisë në qytetin e fundit të saj, Shkodrës, duke ardhur deri aty me luftime nga rruga Durrës-Tiranë-Shkodër.

Dokumentet partizane: Gjermanët luftuan krah nesh
Ndonëse gjatë 45 vjetëve të regjimit komunist të Enver Hoxhës në librin e Historisë së Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare (1939-1944) nuk është shkruar kurrë mbi kontributin e këtyre ushtarëve gjermanë, duke e injoruar tërësisht atë fakt, shumë nga ata ish-ushtarë dhe oficerë gjermanë kanë ruajtur e disponojnë mjaft dokumente që e vërtetojnë më së mirë pjesëmarrjen e tyre në luftë përkrah partizanëve shqiptarë. Ata kanë ruajtur deri në ditët e sotme mjaft nga dëshmitë, deklaratat dhe vërtetimet që ish-komandantët dhe komisarët e njësive të ndryshme të ushtrisë partizane, ua patën lëshuar atyre në atë kohë.
Kështu në disa prej atyre dëshmive thuhet:

“Ushtria Nacional-Çlirimtare
Komanda e Përgjithshme e Artilerisë
Vdekje e Fashizmit, Liri e Popullit Tiranë më 13.2.1945
Deklaratë
Vërtetohet se i quajturi Max Zaspel ka qenë në rreshtat e Ushtrisë Nacional-Çlirimtare Shqiptare dhe prej datës 25.1.1945 efektiv i kësaj komande si artilier.
Komandanti i Artilerisë
Nënkolonel Hulusi Spahiu (firma)
Po kështu në një tjetër dokument të lëshuar nga Hulusi Spahiu, (pas lufte gjeneral-major dhe Drejtor i Artilerisë në Ministrinë e Mbrojtjes) shkruhet:
Letër-udhëtimi
Autorizohen partizanët e poshtëshënuar me nënshtetësi gjermane, me udhëtuar deri në Elbasan, të cilët vazhdojnë udhëtimin për në frontin e Lindjes, duke mos pasur asnjë pengim prej kësaj komande.
1. Partizan Max Zaspel
2. Paul Ludwig
3. Albin Tomaschek
4. Hans Bauer
5. Max Wolf
6. Walter Bredow
7. Robert Kraus
8. Joseff Gennoch
9. Alex Kauffman

Krahas këtyre dokumenteve të firmosura nga ish-komandanti partizan i Artilerisë, nënkolonel Spahiu, (në vitet ’50-të u burgos nga Enver Hoxha), në librin e autorit gjerman, Artur Musil, janë dhënë me faksimile edhe mjaft dokumente të tjera të firmosura nga komandantë e komisarë të tjerë partizanë mjaft të njohur si në atë kohë e më pas, si: Irfan Peshtani, Abdurrahman Guri, Aleks Spiro etj. Por edhe pse këto dokumente hedhin dritë dhe flasin qartë mbi pjesëmarrjen e 500 gjermanëve në radhët e Ushtrisë Nacionalçlirimtare partizane të Enver Hoxhës, kjo gjë nuk u shkrua kurrë në librat e historisë apo kujtimet e veteranëve të Luftës si para viteve ’90-të, ashtu dhe në këto tre dekada pas shembjes së regjimit komunist…

Në vitin 1960-të, regjisori Harold Phillipe realizoi një film për “Divizionin 999”, që bëri bujë në Gjermaninë Perëndimore

Gjatë dhe në mbarim të Luftës së Dytë Botërore, shumë nga ish-efektivët e “Divizionit 999” apo siç njiheshin ndryshe në periudhën e Gjermanisë naziste, si “Njerëzit me shenjën blu”, nuk u kthyen më në atdheun e tyre, por preferuan që të qëndronin në mërgim, ku krijuan dhe bërthamën e parë të Partisë Komuniste Gjermane, e cila disa vjet më pas do të vinte në fuqi në Gjermaninë Lindore. Shumë të tjerë prej “Divizionit 999”, menjëherë pas Luftës zunë vende dhe funksione të rëndësishme në qeverinë komuniste gjermano-lindore dhe hierarkinë e udhëheqjes partiake që drejtonte atë. Madje një pjesë e ish-ushtarakëve nazistë të “Divizionit 999” që kishin luftuar dikur në Shqipëri përkrah partizanëve të Enver Hoxhës, në vitet ’50-’60-të u rikthyen këtu si turistë, studentë, apo dhe me delegacionet e ndryshme qeveritare. Historia e divizionit nazist e përbërë nga “Njerëzit me shenjën blu”, apo siç njiheshin ndryshe me përçmim nga nazistët hitlerianë, si “Llumi i Gjermanisë”, në vitin 1960 grishi fantazinë e regjisorit të njohur gjerman, Harald Phillipe, i cili realizoi filmin artistik me metrazh të gjatë, të titulluar “Straftbattalion 999”. Ky film ku dy rolet kryesore interpretoheshin nga aktorët Werner Peters dhe Sonja Ziemman, bëri bujë të madhe asokohe në Gjermaninë Perëndimore, për shkak se trajtonte një temë dhe histori të panjohur deri në atë kohë, atë të disidencës naziste.

Fitim Çaushi

Si u diskutua në Byro takimi i Mehmetit me ambasadorin sovjetik dhe qëndrimi i Enverit. Si diskutuan Hysni Kapo, Gogo Nushi, Manush Myftiu, Pilo Peristeri dhe Spiro Koleka në Byro. Autokritika e Mehmetit…

 (Vijon nga numri i kaluar)

Për të siguruar një farë mbrojtje, Shehu përsërit të kaluarën e tij luftarake: “E çova çështjen tek Levinçkini, jo drejt, por në prizmin personal, duke i bërë elozhe vetes për të kaluarën time luftarake dhe iu luta shokut Levinçkin që në baza internacionaliste të influenconte tek shoku Enver për të forcuar besimin e shokut Enver kundrejt meje dhe për të më ndihmuar që të dilja nga ajo situatë.”( AQRSH F, 14APOU, d. 5, f. 237-251)

“Bisedimi me Levinçkinin më qetësoi deri diku, prandaj pas këtij takimi mendova të vete apo jo… tek Shoku Enver? Në takimin e dytë Levinçkini më tha “pse të mos e shtrosh me shokun Enver, nuk ke arsye ta lësh kaq gjatë, mund të bisedosh më parë, se të bëni analizën në Ministrinë e Brendshme. Atëherë bisedova që të nesërmen me shokun  Enver.”( AQRSH F.14/APOU, d. 5, f.. 237-251)

Nuk ka dyshim se Levinçkini e ka siguruar Shehun se Enver Hoxha nuk do ta shtronte problemin politikisht, do ta analizonte si problem karakteri. Këtu ka një problem të madh parimor: Në autokritikat e tij, Shehu përbetohet se “Unë kam patur kurdoherë respekt të plotë e besim absolut tek shoku Enver. Kundërshtime pikëpamjesh me karakter parimor midis mje dhe shokut Enver nuk ka pasur kurrë. Marrëdhëniet tona kanë qenë kurdoherë të shëndosha, kanë qenë marrëdhënie partie. Rrahja e mendimeve midis meje e shokut Enver ka qenë kurdoherë pozitive, për të mirën e punës e të Partisë. Asnjëherë nuk ka pasur midis nesh grindje personale.”( AQRSH F.14/APOU, d.32, f. 2-3)

Përderisa Shehu kishte një besim dhe vlerësim absolut tek Enver Hoxha, përse denoncimin e Sokrat Bufit nuk e përfshiu në praktikën e tij të zakonshme; rrahjen e mendimeve me Enver Hoxhën, por shkoi i rrahu mendimet me Levinçkinin? A mundet që për një ftohje, në dukje, një anëtar i Byrosë Politike, probleme kaq delikate, t’ia përcjell një udhëheqjeje të huaj? Përse nuk e kërkoi ndihmën më parë tek Enver Hoxha dhe nëse nuk gjente mirëkuptimin e tij, të shkonte edhe tek Levinçkini? Shehu ka një frikë të madhe nga ballafaqimi me Enver Hoxhën… ndodhur në gjendje të rrezikuar dhe të alarmuar, Shehu përdor gruan e tij, Fiqretin, për të tatuar pulsin e Enver Hoxhës: “Të nesërmen Fiqreti kërkoi të takohej me shokun Enver herët në mëngjes dhe i raportoi çqetësimin tim të tmerrshëm, duke kërkuar skjarime nga shoku Enver, se nuk kuptonte asgjë ç’kishte ndodhur me mua. Shoku Enver i shpjegoi Fiqiretit çështjen dhe e këshilloi të më ndihmonte të dilja nga ato pozita të gabuara. Deri atëhere nuk i kisha thënë Fiqiretit as një gjysëm fjale.“( AQRSH F.14/APOU, d. 5, f. 237-251)

A mund të besojë ish shefi i zbulimit, nga eksperienca e tij, se Shehu nuk i kishte thënë gruas së tij, anëtares së KQPPSH, as një fjalë për një letër që shkruhej për një problem të paqenë, për një shpifje ordinere, të pavlerë? Kaq frikë kishte ministri i Brendshëm nga shpifje të pa dokumentuara, sa të përjetonte gjendje të tmerrëshme shpirtërore dhe të fshihej edhe nga bashkëshortja, pjesë e udhëheheqjes së lartë të Partisë?! Pse Shehu shkoi tek Levinçkini dhe jo tek shokët e tjerë të Byrosë? Nuk kishte Shehu një shok besnik në Byro, të paktën tek Hysni Kapo, për ta konsultuar me të problemin e një “shpifjeje” që s’përmante asgjë të vërtetë? Si pati guximin dhe u afrua përsëri me shokët, ndërkohë që i kishte injoruar?!            

Ndoshta ekspertë të zbulimit, si z. Perlat, mund ta kuptojnë, se ishte frika që nuk e la Shehun të kuptonte, se ku po shkonte. Ai po e autodemaskonte veten me veprimet e pakontrolluara. Pas arrogancës së Shehut në takimin me Enver Hoxhën për ta burgosur medoemos Sokrat Bufin, çështja shtrohet për diskutim në Byronë Politike:

Pilo Peristeri: -Ku bazohej Mehmeti që kish humbur besimi i shokëve për të, pse i lindën këto dyshime pikërisht në këtë kohë?… Shoku Enver e ka vlerësuar Mehmetin me të drejtë. Mehmeti nuk ka pasur arsye të thosh, se shoku Enver nuk ka besim tek unë. Shoku Enver drejtë e ka çmuar Mehmetin, prandaj çuditem se si nuk e ka parë edhe këtë anë të Mehmeti!

Gogo Nushi: – Kur vajte për herën e parë tek Levinçkini, ai të këshilloi që për këtë çështje të fliste me komandantin. Atëhere përse e zgjate kaq shumë çështjen e të shtruarit  të këtij problemi me shokun Enver?

Hysni Kapo: – Është ashtu siç ka thënë shoku Enver, se byroja Politike ka pasur besim të patundur dhe kurrë nuk i është lëkundur besimi për Mehmetin. Vendi ku duhet të hapte zemrën shoku Mehmet, ishte Byroja Politike dhe Sekretari i Përgjithshëm i Partisë…Unë mendoj, se shoku Mehmet nuk e ha hiç kritikën, ka besim të tepruar në veten e tij…Një e metë e tij është edhe gjaknxehtësia. Ka raste, si në mbledhjen e KQ,, thotë për Spiron: “ti kapitullove”, ose për Manushin ka thënë “të përjashtohet nga KQ”. Ka edhe shprehje të tjera…nuk është mbajtur qëndrim nga ne, për shprehje të papërshtatshme të shokut Mehmet….Çështjet që u shtruan përbëjnë një faj të rëndë nga ana e shokut Mehmet, që po ta shohim në parim prek unitetin e Partisë. Ky faj është veçanërisht i rëndë, kur bëhet nga Mehmeti që është një shok udhëheqës i Partisë...po të shohim gabimet në të cilat ra Mehmeti, të shohim edhe mbeturinat e tij dhe, si iu shfaqën këto në këtë rast, mendoj, se këto ia mundën përgatitjen që ka.”( AQRSH F.14, APOU, d.32, f.21-78)

Gogo Nushi: – Përveç të metave që ka Ministria e Brendshme, Mehmeti ka edhe mjaft të meta nga ana personale, sidomos shprehje jo të mira. Mua më ka thënë në mes të 20 vetave, “ty të tërheqin nga hundët”. Unë mund të kisha edhe gabime, po një shprehje e tillë nuk i drejtohet një shoku. Manushit në mbledhje i thotë: “ti je dembel i madh”. Mehmeti nuk ka bërë gabim që ka shkuar tek Levinçkini, por gabimi i tij është që nuk erdhi njëkohësisht t’ia thosh këtë hall edhe partisë së tij  dhe shokut Enver.

Spiro Koleka: – Ne akoma nuk e gëlltisim mirë kontrollin e partisë. Unë këtu e gjej edhe vonesën e shokut Mehmet. Çështjet kryesore të kontrollit të partisë, ne duhet t’i forcojmë jashtëzakonisht në Byro për të gjithë sektorët. Shoku Enver e quajti me vend ta thërrasi disa herë shokun Mehmet dhe ta këshillojë të thellohet. Mehmeti duhet ta kishte kërkuar vetë një gjë të tillë nga shoku Enver dhe Byroja…Shoku Enver ka pasur durim të jashtzakonshëm, duke e ndihmuar Mehmetin, me këtë rast, na jep edhe neve një mësim të madh. Edhe gjykimi i çështjes së Sokrat Bufit ka qenë i drejtë…Takti i drejtë i shokut Enver e ka sjellë shokun Mehmet në rrugë të drejtë. Kuadrin duhet ta shohim mirë, është kapitali më i çmuar për partinë. Shprehjet e papërshtatshme për shokët, nuk vijnë vetëm nga gjaknxehtësia, por edhe nga nënvleftësimi i të tjerëve.

Manush Myftiu: – Mund të ketë demokraci dhe kolegjialitet në udhëheqje në rast se të gjithë njerëzit e ndjejnë veten njëlloj. Por shoku Mehmet nuk e ka ndierë veten njëlloj si gjithë shokët e tjerë këtu dhe për këtë unë kam vërejtjet e mia… Nga ana e tij nuk ka përpjekje për t’i afruar kuadrot e partisë…Unë vete tek shoku Enver pa ndrojtje, fare i lirë, pa le me shokët e tjerë. Shoku Mehmet ka një të folur të tillë që nuk e afrojnë atë me shokët, e sidomos me anëtarët e thjeshtë të partisë. Për shokun Mehmet kam pasur dhe kam respekt, por për punë nuk më pëlqen të vete tek ai...Duhet të mësojmë shumë nga qëndrimi i shokut Enver që i gjykon çështjet jo në mënyrë subjektive. Ai kujdeset që të shkojë mirë puna e Partisë…ka bërë edhe autokritikë për të na dhënë shembull, aq sa unë kam thënë, që e ka ekzagjeruar.”( AQRSH F.14/APOU, d. 34 f. 110-129)

Nga kjo panoramë që sjellin anëtarët e Byrosë Politike në këtë analizë, bindemi, se sa i molepsur paska qenë Mehmet Shehu në karakterin e tij dhe në metodat për t’i nënshtruar anëtarët e tjerë të Byrosë Politike, me synimin për të nënshtruar edhe Enver Hoxhën. Analiza e Byrosë Politike e ka shfryrë Shehun si një tullumbace dhe ballafaqoi karakterin e tij agresiv përpara një forumi, ku duhet të ishte i barabartë mes të barabartëve. Lind pyetja: pse kjo tentativë primitive e Shehut, ndaj shokëve të tij të idealit?! Çështje karakteri apo qëllim afirmimi për të dominuar situatën në Byro dhe për të zëvendësuar Enver Hoxhën? Përse Shehu nuk ka dashuri për shokët e Partisë, por ka parapëlqyer urdhrat, si në një parti të tipit borgjez?                              

Enver Hoxha me shumë takt dhe durim e trajton Mehmet Shehun si një shok besnik, por me praktika që bien ndesh me normat e Partisë. Duke theksuar rrugën parimore, nëpër të cilën duhet të ecnin të gjithë anëtarët e Byrosë Politike pa përjashtim, me shumë mençuri Enver Hoxha i orienton Shehut një shteg për daljen nga gracka që i ngriti vetes me propozimin për arrestimin e Sokrat Bufit. Ai e orienton shtegun e shpëtimit brenda veçorive psikologjike të karakterit të Shehut, tek mbeturinat mikroborgjeze në ndërgjegjen e tij, kjo nuk ishte e rastit:

“Duke filluar që nga Mehmeti, duhet të krijojmë një ambient të ngrohtë për popullin dhe anëtarët e Partisë, të jenë të thjeshtë, të dashur, të drejtë….Ka shumë çështje për të shtruar, psh, për zbatimin e vijës së partisë në organet e punëve të brendshme, për disiplinën etj. Këto çështje dhe të tjera mund t’i ngrinim në Byro dhe si të merreshin në shqyrtim, ta kritikonim Mehmetin për dobësitë dhe të metat dhe të ndreqeshin punët… Kur unë i thashë Mehmetit të shihte, se mos kishte gjëra të tjera, e kisha hallin tek mbeturinat mikroborgjeze, ato kanë qenë arsyet që e bënë Mehmetin në një moment të jetës së tij revolucionare, të gabojë dhe në fakt gaboi.”( AQRSH F.14/APOU, d. 32, f. 73-76)

Me këtë taktikë të Enver Hoxhës, Mehmet Shehut iu hap shtegu i daljes dhe ai, si i ndier fajtor ligjëron: “Duke mos e treksuar si duhet kritikën për këto të meta që ishin zbuluar e po zbuloheshin në punën e organeve të Ministrisë së Brendshe që unë drejtoj, i ndrydhur në sedrën mikroborgjeze të prekjes nga kritika, fillova të preokupohesha edhe nga kjo anë…Gjatë kësaj periudhe unë jetoj një periudhë preokupacioni kontradiktor e nervorizmi të ekzaltuar… Kjo ka qenë një periudhë preokupacioni kontradiktor e nervorizmi, sepse unë ndodhesha para nevojës e interesit të partisë për t’i zbuluar gjer në rrënjë të metat e organeve që unë drejtoja nga një anë dhe nga ana tjetër në të njëtën kohë, ndodhesha edhe para sedrës personale mikroborgjeze që prekej nga kritika e gabimeve e të metave.

Kur ishte krijuar tek unë një situatë e tillë nervozizmi e preokupacioni kontradiktor, u informova nga shoku Enver mbi çështjen e Sokrat Bufit, i cili kishte ngritur para KQ, se gjoja dyshonte shumë tek unë si “karrierist” e njeri që do t’i zerë vendin shokut Enver, si “provokator”, etj. Mbasi unë arrita në konkluzionin e gabuar, se çështja e Sokrat Bufit po “zvarritej”, gjoja sepse besimi i Sekretariatit dhe i shokut Enver ishin lëkundur, unë rashë në kontradikta të tmerrëshme, nga një anë ishte konkluzioni im i gabuar, nga ana tjetër ishte besimi im i plotë kundrejtë partisë, sekretariatit dhe Shokut Enver, dmth, që besimi im ndaj udhëheqjes së Partisë dhe shokut Enver ishte i plotë, i patundur, në një kohë kur besimi i tyre kundrejt meje qenkësh lëkundur. Kjo qe pozita më e kalbur që rashë unë. Kjo ishte përkulja ime para presionit dhe influencës së mbeturinave mikroborgjeze në ndërgjegjen time.”( AQRSH F.14/APOU, d. 5, f. 237-251)

Kaq të paarsyeshëm dhe mosmirënjohës të kenë qenë shokët e Sekretariatit dhe Enver Hoxha, sa t’u lëkundej besimi pa asnjë shkak tek Mehmet Shehu?! Për të qenë më i besueshëm, gjithmonë brenda shtratit të natyrës trashëgimtare, Shehu “bombardon” me fraza të natyrës psikologjike: “Një konkluzion i tillë i gabuar mikroborgjez dhe jo marksist, më vuri mua, për një kohë në kondita të vështira moralo-psikologjike, vuaja tmerrësisht nga ana shpirtërore. Kështu u ndrydha brenda vetvetes, për disa ditë jetoja në vetvete, një luftë e tmershme bëhej në ndërgjegjen time, sepse çështjet i shikoja me gjyslykët e mikroborgjezit…”( AQRSH F.14/APOU, d..5  f. 237-251)

Mehmet Shehu është i vëmendshëm t’i justifikojë këto devijime me majtizmin e tij të theksuar: “Unë duhet të tregoj kujdes të veçantë kundrejt rrezikut të majtizmit, që lehtë mund të çfaqet tek unë, pa nënvleftësuar edhe rrezikun e gabimeve që burojnë nga e djathta. Unë jam më i predispozuar që të bie në gabime me karakter sektarizmi, ekstremizmi të majtë, se sa në gabime me karakter liberalizmi ose  oportunizmi.”( AQRSH F.14/APOU, d. 5. f. 251)

Shehu e di, se gabimet oportuniste, të djathta, të çojnë në tradhti, ndërsa veprimet sektare, të majta, dëshmojnë për një revolucionarizim të tepruar. Përse Shehu duhet të bënte zhbirime dhe psikoanaliza kaq të rënda të ndërgjegjes së tij, nëse ishte i sigurtë, se nuk kishte qëllime sfiduese ndaj Enver Hoxhës dhe vijës politike të Partisë? Përse duhej të dyshonte aq rëndë dhe të tmerrohej aq shumë, ndërkohë që Byroja Politike mbante një qëndrim konstant ndaj kuadrove dhe përpiqej t’i ndreqte kuadrot e saj?    

Enver Hoxha përdori një taktikë të zbutur, një durim të admirueshëm, në shpjegimet që i kishte dhënë Shehut: “Këtu ne jemi për të ndihmuar shoqi-shoqin dhe asnjë nga ne, nuk mund të mendojë, se nuk mund të kritikohemi. I kam thënë edhe herë të tjera Mehmetit, se punonjësit e Ministrisë së Punëve të Brendshme,  duhet të jenë më parë njerëz partije, e pastaj punëtorë të sigurimit. Unë e ndihmova Mehmetin dhe nuk bëra veçse detyrën si komunist dhe si Sekretar i Përgjithshëm i Partisë.

Edhe Mehmeti duhet të jetë modest, vlerat e tij, luftën e tij, ia njeh Partia dhe nuk është mirë për një komunist të thotë se “unë kam luftuar, unë kam dhënë kaq për partinë, që kam shpëtuar Shtabin e Përgjithshëm me Brigadën e Parë” etj. Këto që ka bërë Mehmeti nuk janë gjë tjetër veçse detyra që ai ka kryer si një anëtar i mirë i Partisë. ( AQRSH F.14/APOU, d. 32, f.21-55)

Unë kam bindjen se kjo mbledhje që bëmë ka rëndësi të madhe historike për partinë tonë, jo vetëm, se gaboi Mehmeti dhe gabimet mund të kishin një pasojë të rëndë politike, porse gabimi i tij u bë shkak që në Byronë tonë Politike të ngremë çështje të një platforme të tillë që e forcojnë Byronë akoma më shumë dhe këtë frymë luftarake ne duhet t’ia japim gjithë partisë. Përsa i përket qëndrimit karshi kolegjialitetit, kritikës dhe autokritikës, duhet të forcohemi akoma më shumë…Suksesi që këto gabime të rëndësishme të Mehmetit u zgjidhën me kaq lehtësi, është me rëndësi dhe tregon, se uniteti i udhëheqjes sonë është i shëndoshë…Çështja e kolegjialiteti lot një rol shumë të madh, prandaj të luftojmë dhe ta vëmë në jetë këtë parim të madh. Unë kam pasur kurdoherë parasysh dhe kam propozuar, që vendimet të merren në mënyrë kolegjiale...Është shumë rrezik që ata shokë që janë ngarkuar me sektorë specialë, përveç sektorëve ekonomikë, t’i shpëtojnë kontrollit të Partisë. Një nga ata jam edhe unë si Sekretar i Përgjithshëm dhe Kryeministër. Gjer sa unë kam detyrat dhe kopetencat e mija që vendimet që merren këtu dhe në qeveri në mënyrë kolegjiale, kam përgjegjësi dhe duhet të kontrolloj zbatimin e atyre vendimeve nga shokët që janë ngarkuar t’i zbatojnë ato vendime. Unë duhet të kem kontakte të vazhdueshme me shokët e udhëheqjes së partisë dhe të qeverisë, t’i kontrolloj dhe t’i ndihmoj ata, se, si i zbatojnë detyrat.( AQRSH F.14/APOU, d.32, f. 63-68) Gjithseicili nga anëtarët e Byrosë ka kompetenca dhe inisiativë të plotë për zgjidhjen e problemeve, por vetëm brenda vendimeve të KQ, të Byrosë Politike dhe të qeverisë dhe kjo në frymën e vendimeve kolegjiale. Jashtë këtij kuadri, çdo tentativë do të quhet punë armiqësore. “(AQRSH F.14/APOU, d. 32, f. 21-55)

Me këtë konkluzion të Enver Hoxhës, Shehut i kufizohej mjaft hapësira për të urdhëruar me vend e pa vend, për t’iu imponuar arbitrarisht shokëve të Byrosë Politike dhe KQ, e ca më pak për të pasur mundësi të manovronte kundër Enver Hoxhës, i cili ishte pengesë për ekspozimin dhe realizimin e qëllimeve të tij të fshehta. Në përfundim të fjalës përmbyllëse, Enver Hoxha shpreh dashamirësinë e tij ndaj Shehut: “Mendoj se shoku Mehmet e ka të mjaftë një kritikë që i bëmë këtu…Jam i mendimit, se kjo punë që bëmë mbrëmë dhe sonte është një masë e madhe edukative për Mehmetin gjersa ky e realizoi këtë gabim menjëherë dhe bëri një autokritikë marksiste, prandaj dënimi vjen në radhë të dytë. Përsa i përket qenies së Mehmetit në Byronë Politike, as që e vë në diskutim dhe me këtë besoj, se shpreh mendimin e të gjithë shokëve…Në çështjen e parë që do t’i paraqesim plenumit, Mehmeti mund të bëjë autokritikë dhe të bëhet kështu një mësim e një shembull për të gjithë anëtarët e KQ.”( AQRSH F.14/APOU, d. 32, f. 19) Kisha edhe një kërkesë tjetër, sikurse e dini kam një vit pa bërë pushim, po të më lejoni mund të bëj 15 ditë pushim në Korçë, …zëvendësimi im këtu dhe në qeveri, të bëhet nga Mehmeti.”( AQRSH F.14/APOU, d. 32, f. 20)

Me këtë konkluzion, Enver Hoxha e ndihmonte Shehun të dilte nga komplekset torturuese të brendshme dhe i tregonte atij dhe tërë anëtarëve të Byrosë, se ai ishte një udhëheqës parimor, që nuk nisej nga pozita personale, edhe nëse i rrezikohej posti nga Shehu apo nga ndonjë tjetër. Për Enver Hoxhën rëndësi kishte kolegjialiteti dhe besimi tek shokët e udhëheqjes, si e vetmja mundësi për të përparuar vendin dhe për të thyer çdo tentativë të armiqve të jashtëm apo të brendshëm, për të përmbysur pushtetin popullor.

Vlerësimet e Mehmet Shehut për Enver Hoxhën në Byronë Politike dhe në Plenumin e dhjetorit 1953, kanë qenë me superlativa: “Përpara se të shtrojë konkluzionet e tij shoku Enver, më lejoni të flasë edhe një herë. Unë them se analiza që i bënë shokët e Byrosë Politike kësaj çështjeje e konsideroj, si një zgjidhje të drejtë, marksiste. (AQRSH F.14, APOU, d. 32, f. 4-20) Ky që kam bërë unë është sigurisht një faj i rëndë, por fundi shyqyr që u transformua në një mësim për mua. Po të ishte koka e Mehmetit mbi supet e Enver Hoxhës, unë do ta kisha vrarë Mehmetin…Durimi i madh në çështjen e kuadrit që karakterizon shokun Enver, kujdesi jashtëzakonisht i madh dhe maturia në trajtimin dhe zgjidhjen e çështjes sime, ka qenë një shkollë  jashtëzakonisht e madhe për mua…Unë ia di për falënderje shokut Enver dhe e gjykoj zgjidhjen e kësaj çështjeje si një çlirim dhe shpëtim.”( AQRSH F.14?APOU, d. 32,  f. 2-52)

Kuptuar kështu, në se nuk do të ishte Enver Hoxha, koka e Shehut do të kishte vrarë gjithseicilin nga anëtarët e tjerë të Byrosë Politike! “Shkaqet e gabimeve dhe të metat, unë duhet t’i kërkoj në karakterin tim personal, në temperamentin impulsiv, në sedrën mikroborgjeze, fodullëkun dhe besimin e tepruar në vet-vete...Tek unë ka mjaft mbeturina mikroborgjeze, të cilat, duke mos u luftuar sistematikisht nga kritika dhe autokritika, në një moment të caktuar m’u çfaqën tek unë të theksuara,  m’u “pleksën” si ferra pas këmbës, dhe më penguan e më rrëzuan për një çast. “(AQRSH F.14APOU, d. 5,  f. 237-251)

Shehu pranon, se mjaft mbeturina mikroborgjeze, iu çfaqën në një moment të caktuar dhe ky moment ishte denoncimi i Sokrat Bufit. Përse pikërisht denoncimi i Sokrat Bufit, ia shfaqi të theksuara mbeturinat mikroborgjeze, kontradiksionin, tmerrin, ankthin psikologjik, rrezikshmërinë? Çfarë kishte të veçantë ky moment që i harlisi Shehut mbeturinat mikroborgjeze?! Ky momnet kishte të veçantë denoncimin si “rrezik për Partinë”.

“Kur shoku Enver më thoshte se nuk është çështja e Sokrat Bufit kryesorja, unë revoltohesha edhe më tepër, forcoja menjtimin, se shoku Enver nuk besonte në sinqeritetin tim.”( AQRSH F.14/APOU, d. 5.f.247) U largova nga pozitat e kalbura dhe fillova të shikoja se çështja e Sokratit nuk duhej shtruar ashtu siç e shtrova unë, një shtruarje e tillë është të vrasësh kuadrin. Të gjykosh si gjykova unë për kuadrin, nuk është i drejtë, ashtu siç nuk ishte i drejtë mendimi im i çfaqur në Byro për arrestimin e Sokratit…Unë kam gabuar vazhdimisht për çështjen e kuadrit...Nuk e kam marrë drejt kritikën, jam nisur nga një arrogancë mikroborgjeze, nga qëndrime brutale ndaj njerëzve…Puna e kuadrit është jashtëzakonisht delikate dhe duhet të ndryshoj qëndrimin tim brutal...do të luftoj kundër megallomanisë.”(AQRSH  F.14/APOU, d. 32, f.32-34)

Koncepte mikroborgjeze kishin të gjithë anëtarët e Byrosë Politike, sikundër e pohojnë vetë gjatë analizës që i bënë çështjes së Sokrat Bufit, por a mund ata, të bënin krime për të kënaqur sedrën e tyre mikroborgjeze? Duhet të ketë qenë diçka tjetër, një konstrukt shpirtëror i egër, se sa sedër mikroborgjeze tek Shehu! Mehmet Shehu pranon, se ishte i shqetësuar për problemet që mund të dilnin nga analiza e Ministrisë së Brendshme që ai mbulonte. A do të ishin kaq shumë të shqetësuar dhe terrorizuar, edhe anëtarët  e tjerë të Byrosë Politike, për analiza respektive në sektorët që mbulonin ata, nëse do të ishte botuar një kryeartikull për tradhtinë e ministrit të Bujqësisë, Mjekësisë, Industrisë etj., në BRSS?!

Në përfundim të punimeve të plenumit, Mehmet Shehu premton: “Unë i premtoj partisë se nuk do të bie kurrë, në ato pozita që rashë. Do të luftoj edhe kundër gjaknxehtësisë e do të përpiqem të gaboj sa më pak. Unë duhet të bëj një kthesë përsa i përket metodës time të trajtimit të kuadrit. Unë sillem mjaft rreptë me kuadrin. Jam arrogant kundrejt kuadrit. Në këtë drejtim unë duhet të mësoj shumë nga shoku Enver.” (AQRSH F.14/APOU, d.5,  f. 237-251)                      

(Vijon)