Botimet fillestare  të thjeshta të poezive në Belgjikë, 1991- 1995

Skënder Kulenović (2 shtator 1910 – 25 janar 1978) ishte një poet, novelist dhe dramaturg boshnjak.

Skender Kulenović lindi në 1910 në qytetin boshnjak të Bosanski Petrovac, kur ishte pjesë e Perandorisë Austro-Hungareze. Familja Kulenoviç ishte një familje myslimane që zotëronte tokë, megjithëse prindërit e Skenderit drejtonin një hotel me qira dhe një dyqan ushqimesh. Skenderi ishte i treti nga katër djemtë (njëri prej të cilëve vdiq në foshnjëri) dhe një vajzë. Më 1921, i varfëruar nga reformat tokësore të sjella nga Mbretëria e re e Jugosllavisë, familja e tij u zhvendos në qytetin qendror boshnjak Travnik, vendlindja e nënës së tij. Këtu Skender Kulenović studioi në gimnazija Jezuitska klasična (Shkolla lokale e Gramatikës Jezuit). Dhe këtu ai shkroi poezitë e tij të para, duke kulmuar me botimin e një grupi sonetesh (primulimi Ocvale, ose Primroses i Thurur) në një almanak shkollor 1927–28.

Në vitin 1930, familja Kulenović rimori një pjesë të prosperitetit të tyre të mëparshëm – aq sa mundësoi që Skënderi dhe motra e tij Qamile të vazhdonin shkollimin. Skenderi u regjistrua për të studiuar drejtësi në Universitetin e Zagrebit – arsyeja kryesore, siç pranoi ai, ishte që Fakulteti Juridik u lejonte studentëve të bënin pjesën më të madhe të studimeve në shtëpi. Kur në Zagreb u frymëzua nga idetë e majta, duke u bashkuar me Partinë Komuniste Jugosllave (KPJ), në të cilën vëllai i tij i madh, piktori Muhamed Kulenović, ishte tashmë anëtar, në 1935. Në të njëjtin vit ai hoqi dorë nga studimet e tij për drejtësi për t’u përqëndruar në gazetari dhe vepra letrare. Gjatë katër viteve të ardhshme ai botoi ese dhe tregime të shkurtra në revista të ndryshme, përfshirë Putokaz (Signpost), gazetë ku ai ishte një anëtar themelues.

Kjo ishte një kohë e rritjes së tensionit politik në shtetin e parë jugosllav. Nga ana e jashtme, Regjenca autoritare e Princit Pavle po përpiqej të balancojë ndjenjat e njohura pro-franceze dhe pro-britanike me një nevojë për të mbajtur marrëdhënie të mira me fqinjët fashistë italianë dhe nazistë gjermanë të vendit. Brenda, jeta politike po pushtohej gjithnjë e më shumë nga armiqësia serbo-kroate; në vitin 1939, u bë një përpjekje e kotë për ta shuar atë duke imponuar një sistem federale dypartiak, nën të cilin shumica e Bosnjës u bë territor Kroat. Në fund të vitit 1939 ose në fillim të vitit 1940, Skënder Kulenović u përjashtua nga KPJ për refuzimin e nënshkrimit të një letre të hapur që kritikonte qeverinë dhe evokonte autonominë për Bosnjë dhe Hercegovinën – vendim i cili e pengonte atë të botonte në shumë prej revistave me të cilat kishte punuar deri në pastaj. Më 1940 u martua me gruan e tij të parë, Ana Prokop.

Në Mars dhe Prill 1941, akti balancues i Princit Pavle përfundimisht dështoi: ai u rrëzua në një grusht shteti popullor pro-perëndimor, pas të cilit nazistët pushtuan Jugosllavinë. Muhamed Kulenović u burgos menjëherë si anëtar i KPJ; në korrik, ai u qëllua pas një përpjekje arratisjeje. Në nëntor të njëjtit vit, Skënderi u bashkua me Partizanët e Josip Broz Titos dhe u ripranua në Partinë Komuniste. Më 1942, menjëherë pasi ofensiva gjermane verore nuk kishte arritur të fshijë ushtrinë partizane, ai kompozoi ndoshta poezinë e tij më të famshme, “Stojanka Majka Knežopoljka” (“Stojanka, nëna nga Knežopolje”), një version modernist partizan i tradicionales Vajtimi boshnjak me elementë të fortë të epikës popullore serbe. Në të njëjtin vit, vëllai i mbetur i Skenderit, Muzafer, u ekzekutua në Beograd.

Njëra nga rrugët në Banja Luka mban emrin e tij.

Ndërsa ishte në forcat partizane, Kulenović gjithashtu redaktoi gazeta dhe revista të ndryshme, vazhdoi të botojë, dhe ndihmoi në krijimin e një grupi teatri. Ishte këtu, në 1944, ai u dashurua me Vera Crvenčanin, e cila do të bëhej gruaja e tij e dytë. Më 1945, Skënder Kulenoviç u emërua Drejtor i Teatrit Kombëtar në Sarajevën e sapohliruar. Më 1947 ai dhe Vera u shpërngulën në Beograd, i cili duhej të mbetej shtëpia e tyre deri në vdekjen e tij. Vitet e pasluftës ai i kushtoi kryesisht dramës dhe gazetarisë: ai shkroi disa shfaqje te suksesshme teatrale, por edhe një numër tregimesh të shkurtra, ese dhe poema, dhe redaktoi revista të ndryshme letrare dhe jo-letrare. Në vitin 1954, pasi kishte botuar një ese nga disidenti Milovan Đilas, ai u shkarkua si redaktor i revistës Nova misao (Mendimi i Ri). Megjithëse do të vazhdonte me veprën e tij teatrore, kjo, me vdekjen e babait të tij në të njëjtin vit, i dha një goditje të fortë besimit dhe vetëvlerësimit të tij.

Kontakti i gjatë i Kulenović me qytetin e Mostarit filloi në vitin 1956, kur ai qëndroi atje gjatë prodhimit të dramës së tij Djelidba (Divizioni). Më 1959 ai botoi “Stećak”, i pari nga dyzet Sonet e tij. Ai gjithashtu udhëtoi për në Egjipt, i cili frymëzoi një seri udhëtimesh – dhe, më vonë, sonetin Vaze (Vases). 1968 pa botimin e njëzet Soneteve (Sonet) të parë. Soneti II, grupi i dytë i njëzet soneteve, pasuar në 1974. Më 1977 u shfaq romani i tij Ponornica (Lumi i Humbur). Ai po punonte në një vazhdim kur u sëmur vonë në atë vit. Pas një qëndrimi të fundit në Mostar, ai u kthye në Beograd në Janar 1978, kur vdiq nga dështimi i zemrës.

Historia e jetës së Kulenović është në shumë mënyra tipike për një intelektual me origjinë boshnjake të epokës Jugosllave: i lindur në një familje myslimane boshnjake, e arsimuar në traditën katolike dhe që ka jetuar në kryeqytetin serb. Ashtu si etosi i tij politik ishte një nga uniteti pan-Jugosllav në komunizmin e Titos, ashtu edhe rrënjët e tij kulturore u ngulitën në traditat osmane, kroate dhe serbe në mënyrë të barabartë. Disa boshnjakë dhe serbë e kategorizojnë atë si një poet boshnjak dhe serb respektivisht [citim i nevojshëm] – një tendencë e cila, sipas kritikut të Sarajevës Ivan Lovrenović, e “zvogëlon dhe degradon” statusin e Kulenović dhe shkrimtarët si ai. Sidoqoftë, dikush mund të thotë se rrënjët e tij në të tre traditat e bëjnë atë një poet boshnjak (më shumë se një boshnjak), sepse këto ishin tri traditat që formojnë gërmadhat e kulturës në Bosnje. Por kjo nuk e pengon atë të shihet gjithashtu si një poet jugosllav – ose, më saktë, si i shtëpisë në të gjithë rajonin që flet serbo-kroatisht.

Referenca

• Lovrenović, Ivan (2002) Nacionalna pripadnost ili nacionalno vlasništvo (Ethno-national belonging or ethno-national property), Dani, 29 March 2002.
• Miljanović, Mira (2000) Pjesnička ponornica: Skender Kulenović devedeset godina od rođenja (Poetic Lost River: Skender Kulenović Ninety Years after his Birth). Sarajevo: Preporod.

Bibliography

• Stojanka majka Knežopoljka (1942)
• Pisma Jove Stanivuka (1942)
• Ševa (1943)
• Djelidba, Večera, A šta sad ? (1947)
• Soneti I (1968)
• Divanhana (1972)
• Soneti II (1974)
• Gromovo đule (1975)
• Ponornica (1977)

In English

• Kulenović, Skender (2003) Skender Kulenović. Translated by Francis R. Jones. Modern Poetry in Translation New Series/22: 61-69.
• Kulenović, Skender (2007) Soneti / Sonnets. Special Gala Edition of Forum Bosnae, 41/07. Bilingual edition, with English translations by Francis R. Jones, artwork by Mersad Berber, and afterwords by Francis R. Jones and Rusmir Mahmutćehajić.

Paragraf nga libri im “Elitat…,Kranari Kombëtare”,f.215-223

 Ismail Qemal Bej Vlora  është Arkitekti i Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare, i cili njihet historikisht , si shtetformuesi i parë.

.

  Ismail Qemali lindi në Vlorë, 16-I-1844 dhe vdiq në Peruxhia më 24-I-1919, në rrethana të dyshimta.

Cili është Ismail Bej Vlora?

Ismail Qemal Vlora i njohur thjesht si Ismail Qemali ka qenë nëpunës dhe deputet i Perandorisë Osmane, veprimtar i çështjes kombëtare dhe themelues i shtetit shqiptar. Ismail Qemali ishte firmëtari i parë i Deklaratës së Pavarësisë

Ismail Bej Vlora, ka meritën e zbulimit arkeologjik të Dodonës antike, kryeqendër e Thesprotisë.  

     .  Ismail Qemali sipas kutimeve të tij të botuar dhe përkthyer nga stërmbesa e tij, Nermin Vlora, me titull “In Memorie”, ai shkruan: “Linda në qytetin e Vlorës,babai im është Mahmud bej Vlora dhe nëna ime,Hedije hanëmi. Kur isha 4 vjeç, më 1848 Vlorajt i syrgjynosën, burrat në Konjë e gratë e fëmijët në Selanik. Pasuria iu sekuestrua si pasojë e kryengritjes kundër Tanzimatit më 1847. “

Ismaili  nisi shkollën fillore ku mësoi turqishten, dhe pasi më 1852 u kthye në Vlorë,ku shkollimin e vazhdoi me mësues privat. Thelloi turqishten dhe mësoi italisht nga një italian i dëbuar. Më pas e edukuan i ati dhe e ëma. Më 1855 u regjistrua në gjimnazin «Zosimea» në Janinë, i vetmi nxënës mysliman, aty mësoi greqishten e vjetër, latinishten; arabisht e frëngjisht(privatisht) si dhe  mori njohuri në matematikë e fizikë. Sipas regjistrave të «Zosimeas», Ismail Qemali provimet e vitit të fundit i dha më 15 korrik 1859. Në kujtimet e tij, Ismail Beu tek flet për Janinën si vendin ku kishte kryer studimet, si rajonin ku zbulonte gjurmë të qytetërimit parahelen ose pellazg. Për të cilin shkruan se “raca shqiptare i kishte të gjitha të drejtat ta quante të vetin dhe që ishte burimi nga kishte mbirë qytetërimi helen”.

Ndërkohë që vazhdon studimet për drejtësi, punon në zyrën e përkthimeve të Ministrisë së Jashtme. Kthehet në Janinë, ku emërohet ndihmësdrejtor i çështjeve politike ddroi më 1864. Valiu i Thesalisë, Ismail Rahmi Pashës, e emëroi pak kohë shef të kabinetit të tij. Më 1865 u rikthye në zyrën e përkthimeve të Portës së Lartë. Emërohet Sekretar i Përgjithshëm në Janinë. Ismail beu më 1867 shkoi në kryeqytet, ku emërohet valiu i Varnës. Më 1870 u emërua kryetar i Komisionit Evropian të Danubit. si delegat osman. Më 1876 pas një gjakderdhjeje në viset bullgare, Porta e ngarkoi Ismail Beun që të studiojë dosjet dhe qe në krye të komisioneve hetimore të Filipopolit. Pasi iu dha mundësia që të zgjidhte ndonjë post tjetër nga ai në Mardin, Ismail Beu zgjodhi të ishte në krye të sanxhakut të Bolusë më 1884. Më 1890 paraqiti tek Porta dorëheqjen nga posti, por jo shumë kohë më pas u caktua vali i vilajetit të Beirutit, ku pranë tij shërbente edhe kolegu i tij i Komisionit të Filipopolit, Vaso Pasha. Ishte në Beirut ditët kur kolegu dhe bashkëatdhetari i tij u ligështua nga zemra dhe vdiq.

Më 1892 i propozoi Sulltan Abdyl Hamidit një memorandum për federalizimin e Rumelisë. Pas një tjetër studimi për çështjen e Egjiptit, u emërua vali i Gjiritit po atë vit. Më 1897 u thirr nga Porta në kryeqytet, ku e emëruan vali në Tripoli, por nisi të dyshonte dhe t’i trembej emërimit. Më 1 maj 1900, pasi u nis për  të marrë postin, u arratis nga perandoria nën mbrojtjen e britanikëve, pasi kishte kërkuar strehim në jahtin e ambasadës angleze në Bosfor. Shkoi në Athinë, ku kontakti me politikanët arbërorë i ngjallën nevojën për rimëkëmbjen e vendit të origjinës. Më pas nisi një udhëtim, Napoli, Romë, Lozanë të Zvicrës, por i shqetësuar nga ndonjë atentat i mundshëm, shkoi në Paris. Pasi komunikoi me Faik bej Konicën,u vendos në Bruksel, ku drejtoi botimin e Albanisë. U largua nga Brukseli dhe pas pak kohe Ismail Beu hapi gazetëN “Le Salut de l’Albanie” që botoe në shqip, turqisht e greqisht. Me ftesën e kolonisë shqiptare të Egjiptit, shkoi në Kajro ku u prit nga Kedivi. Pas një trilli të sulltanit, u dënua me vdekje në mungesë, me humbjen e të drejtave civile, gradës, meritave, dekoratave dhe pronave. Në shkurt të 1902 mori pjesë në Kongresin e organizuar në Paris nga Princi Sabahedin dhe Lutfullah, si përfaqësues i shqiptarëve, ku takoi mareshallin Rexhep pashë Matin.Këta po organizonin njëfarë komploti për të bindur sulltanin për reformat që duheshin ndërmarrë. Plani dështoi pasi rrethanat ndërkombëtare nuk ishin të favorshme. Pas Revolucionit Xhonturk më 1908 dhe rishpalljes së Kushtetutës më 21 korrik, I.Qemali u kthye nga mërgimi. Më 17 dhjetor të 1908,parlamenti u zgjodh  deputet i Beratit, ku me 26 deputetët shqiptarë hyn në partinë opozitare “Hyrrjet ve ltilaf” (“Marrëveshje e Liri”) për decentralizimin e perandorisë dhe lirinë e mësimdhënies së gjuhëve kombëtare. Gushtin e 1910 udhëtoi nëpër Evropë dhe kërkonte “autonomi administrative” për shqiptarët. Verën e 1911 shkoi në Cetinje të Malit të Zi te krerët e malësorëve, ku kishin gjetur strehë pas fushatës së Shefqet Turgut Pashës dhe kryengritjes së tyre. Pas Kuvendit të Gërçes, nxit nënshkrimin e një memorandumi me nxitjen e tij,  me 12 pika me kërkesa kombëtare, ku shprehu edhe njëherë zotimin për lidhje me perandorinë. Deputetët opozitarë shqiptarë ishin të vetëdijëshëm se pa kryengritje Porta e Lartë  nuk do të t’i jepte Shqipërisë të drejtat kombëtare. Përveç deputetit të Pejës, Ibrahim Efendiut dhe atij të Elbasanit, Haxhi Ali Efendiut, deputetët dhe anëtarë të parisë u mblodhën në shtëpinë e Reshit Aqif Pashës, e  më pas në shtëpinë e Halil pashë Alizot-Gjirokastrës, si dhe në shtëpinë e Syrja bej Vlorës. Të pranishëm ishin, Ismail Qemalit, Hasan bej Prishtina e Myfid bej Libohova që t’i thërrisnin arsyes,të mos hidhej fara e përçarjes në dobi të shpëtimit të kombit dhe atdheut.Pas një takimi në hotelin “Pera Palace” mes Ismail Qemalit dhe Hasan Prishtinës, më 12 janar u mblodhën në shtëpinë e Syrja bej Vlorës në lagjen “Taksim” deputetët e Beratit, Ismail Beu dhe Aziz pashë Vrioni, deputeti i Gjirokastrës Myfid bej Libohova, deputeti i Durrësit Esad pashë Toptani dhe i Prishtinës, Hasan Beu. Deputetët shqiptarë pasi kuvenduan mbi masat që kërkonin nevoja e rrethanave lidhën besën, duke u betuar mbi Kuran për sakrificat e mëtejshme që do të ndërmerreshin në dobi të kombit e atdheut të tyre. Ismail Qemali dha fjalën se do të ndihmonte me armë dhe të holla që kryengritja mbarëshqiptare ta mbante nën trysni Portën deri kur të bindej për dhënien e lirive kombëtare. Lidhja mes lëvizjes në terren dhe Ismail Qemalit jashtë shtetit u vendos të mbahej përmes konsullit britanik në Shkup.  Syrja beu me të birin, hyn në marrëveshje me diplomacinë austro-hungareze për përgatitjen e shpalljes së Autonomisë e më pas Pavarësinë. I. Qemali u nis më 2 nëntor me avulloren Regele Carol që bënte linjën Stamboll-Kostancë, bashkë me të birin Qazimin dhe Luigj Gurakuqin. Më 3 nëntor u vendosën në hotelin  Kontinental në Bukuresht, në kryeqytetin rumun, ku takoi një përfaqësi të kolonisë shqiptare nën drejtimin e Pandeli Evangjelit. Ende nuk dihej se ç’trajtë do të merrte realiteti politik gjatë dhe pas Luftës Ballkanike që kishte shpërthyer. Mbrëmjen e , 5 Nëntorit, Ismail beu u takua me ambasadorin e Austro-Hungarisë në Rumani, Karl Emil Prinz zu Fuerstenberg. Sipas Vllamasit, ministri i Brendshëm rumun Ionesku, përmes Kristo Meksit i kishte dhënë Ismail Beut një çek prej 500.000 frangash ari për shpenzimet e rastit dhe  e siguroi për ndihmën e Rumanisë dhe përkrahu lëvizjen shqiptare që po fillonte.” Të nesërmen pasdite u nis në orën 5 e 30 me tren nga Bukureshti drejt Vjenës, I shoqëruar nga sekretari i tij, u vendos në Grand Hotel. Më 9 nëntor u prit nga gjeneral-majori Blasius Schemua, shef i shtabit të përgjithshëm të forcave austro-hungareze, në Budapest. Më 10 nëntor Ismail Beu u takua me ambasadorin britanik në Vjenë, Sir Fairfax Cartwright, të cilit i shpjegoi idenë se “Shqipëria mund të ndahej në kantone fisnore,” si të modelit zviceran, Më 12 nëntor gjëndet në Ballplatz, ku u takua me zyrtarë të ministries Po atë mbrëmje mori trenin për Budapest, u vendos në hotelin Royal. U takua me ministrin e Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë Kontin von Berthold, i cili:^]“miratoi pikëpamjet e mia për çështjen kombëtare dhe pranoi kërkesën e vetme që i bëra: të më vinte në dispozicion një anije, e cila do të më bënte të mundur të arrija në portin e parë shqiptar para mbërritjes së ushtrisë serbe.”   Më 17 nëntor u kthye në Vienë dhe ngaqë planet ndryshuan, nuk mund të shkonte në Romë. Bashkë me Gurakuqin me tren shkoi në Trieste mëngjesin e 19 nëntorit. Në stacionin e trenit në Trieste, Ismail Beun e priti Mark Kakarriqi, që e shoqëroi në hotelin Excelsior Palace. Nga ora dy rreth 15 shqiptarë i hypën avullores Brünn të linjës Lloyd dhe në det kaloi në një vapor tjetër të linjës, Graf Wurmbrand diku pranë Kepit të Rodonit. Avullorja Wurmbrand mbërriti në Durrës mëngjesin e datës 21 nëntor. Mëngjesin e 23 nëntorit, me një karvan prej 40-50 vetash, i shoqëruar nga Dom Nikollë Kaçorrin, Abdi e Murat bej Toptani, Mustafa Merlika, Qemal Karaosmanin nga Berati i solli kuaj karvanit dhe u nisën. Esat Pasha, valiu i Janinës lëshoi urdhër arresti; ndaj atë natë u ndalën në Çermë,te Dervish bej Biçakçiu dhe biseduan se duhej shmangej të kalonin nga Divjaka. Natën e datës 24 e kaluan duke bujtur në Petoshanj të Libofshës te Nedim bej Leskoviku. Me ndërhyrjen e Myfid Beut dhe kadiut të Janinës, Esat pashë Janina e tërhoqi urdhërin e arrestit. Me datë 25 hëngrën drekë në Fier tek Omer pashë Vrioni dhe u lajmërua nga zyra telegrafike se ushtritë serbe po mërrinin në Durrës e Elbasan. Ismail Qemali udhëzoi: “T’i prisni mirë, me flamurin kombëtar në dorë dhe deklaroni se i prisni si mysafirët e Shqipërisë”. Ismail Qemali mbërriti në Vlorë më 25 nëntor. U përshëndet nga mësuesi Jani Minga, Ismaili shkoi për darkë te shtëpia e Hasan Sharrës në lagjen Muradie. në Sheshin e Flamurit.Vlerat e pamohueshme të  Ismail Qemalit në shpalljen e Pavarësisë Kombëtare

“Vlerat e pamohueshme të  Ismail Qemalit në shpalljen e Pavarësisë Kombëtare”-

Sesion shkencor në Vlorë më 24– I– 2011.

Ismail Qemali, Arkitekt i Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare(Vivra- kumtesë mbajtur në Vlorë më, 24.I.2011.

Vo: Vivra: “Pa koment” Nacional, Tiranë,2016, fq.30:  Të gjithë shqiptarët në fillim të shekullit XX, shpresonin se kishte ardhur koha që Shqipëria të ishte e Pavarur, pas 5 shekuj robëri. Pas vdekjes së Skënderbeut, grindjet mes principatave nuk e favorizonin kurrë njohjen e Shqipërisë si komb. Patriotët e Rilindjes Shqiptare dhe Arbëreshe kishin punuar për ta përgatitur opinionin për domosdoshmërinë e shkëputjes nga Turqia. Këtë mision e mori në dorë njeriu që e njihte mirë Turqinë dhe politikën e saj.

Ismail Qemali si diplomat, i pajisur me kulturë të gjerë, njohës i disa gjuhëve, shfrytëzoi rrethanat e kohës.

*Pozita gjeografike e Shqipërisë si nyje në Mesdhe;

*Shtrirja nga Danubi në Gjirin e Artës, nga Vardari në brigjet e dy deteve;

*Kushtet fiziko- gjeogrfike, (vend malor i alternuar me fusha, ultësira dhe kodra), ndikuan në ruajtjen e kulturës, gjuhës dhe traditës, jo vetëm si dëshmi e etnisë pellazgo-iliro-arbëre, por faktorë që ndihmuan për Pavarësinë.

*Bashkëjetesa e tri besimeve fetare ka ruajtur etninë dhe vëllazërimin e shqiptarëve, faktorë që i shfrytëzoi I. Qemali, i cili vuri në plan të parë:

a-Çështjen kombëtare.

b- Synimi kryesor i tij evitoi përçarjet mes shqiptarëve

*Vrasja e gjyshit të tij nga sulltani, bëri që ai të ishte shumë i matur në kërkesat ndaj P. Lartë.

*Për këtë arsye fillimisht kërkoi Autonominë e Shqipërisë.

*Si njohës i shumë gjuhëve dhe përkthyes i zoti, ai bëri karrierë politike. Qysh në moshë të re.

*E mërimi si Guvernator i Varnës (Bullgari), ku jo më kot priti Perandorin Franc Jozef. Pas internimit në Azi të Vogël, shkon

*Kryetar i Komisionit N/kombëtar në Danub.

*Më vonë Kryetar i Dhomës së Deputetëve në Parlamentin turk, ku zhvilloi biseda mbi gjendjen aktuale të P. Osmane dhe zgjedhën e shteteve nën sundimin e saj. Këto takime apo poste titullare, ai i shfrytëzoi për çështjen kombëtare.

 *Analiza e tij mbi gjëndjen e Perandorisë në Egjipt, mbi çështjen e Kretës dhe luftën ruso-turke, e pavlerësuar nga sulltani, bëri që Porta e Lartë të pësonte disfatë.

*Porse pasojat ranë mbi shtetet evropiane nën sundimin e Turqisë.

*Veçse kjo analizë social-politike e I. Qemalit, i ngjante projektit të një arkitekti për të ngritur një ngrehinë të shndërruar në gërmadhë nga shekujt. Pra u bë përvoja parësore e Ismail Qemalit për të synuar drejt shpalljes së Pavarësisë kombëtare.

*Posti i Ministrit të Jashtëm, që e dëmtonte çështjen shqiptare, u refuzua nga I. Qemali.

*Njohja me rrethet përparimtare të Evropës e me personalitetet e shquara politike të kohës, e favorizonin për të bërë prezent problemin kombëtar në opinion botëror. Pas Mit’hat Pashës,

*Kryetar i Partisë liberale turke u bë I. Qemali. Në një intervistë në Giornale d’Italia) më 23 qershor 1909, Ismail Qemali thekson: “Liberalët e Europës Perëndimore ngjajnë me trashëgimtarët e një pasurie të madhe, që shqetësohen për t’u kënaqur me të ardhurat e grumbulluara nga pararendësit e tyre. Nëse në Perëndim liberalizmi është etiketë e një partie për të marrë pushtetin; në Lindje mjafton mendimi liberal që të ngjallen dyshime të cilat sjellin të këqija të mëdha.”

*Kjo analizë i vlente për të nesërmen e afërt të vendit dhe ishte një afirmim diplomatik i tij në botën evropiane.

*Ardhjen e turqëve të rinj ai e quan anarki të rëndë që vjen nga lart, e cila është më e rrezikshme dhe më e dëmshme se ajo që vjen nga poshtë.  *Komitetin “Bashkim e Përparim” të xhonturqve e quan shtet brenda shtetit, që imponon vullnetin e tij, shtyp liritë e njeriut dhe i kundërvihet kushtetutës.  *Politika e Xhon turqve e detyroi atë të ndërtojë platformën e qeverisjes së Shqipërisë. “*Kushtetuta nuk është qëllimi, por mjeti për zhvillim dhe përparim.”- thekson Ismail Qemali. Ndërkohë Sulltani e emëroi Guvernator në Tripolitani, të cilin e refuzoi. Ai nuhati rrezikun dhe kërkoi strehim politik në ambasadën angleze, e cila e nisi në Athinë.

*Menjëherë nisi fushatën diplomatike nëpër oborret e Europës, me ftesën e bërë nga shqiptarët e Australisë që aktualisht ndodheshin (në Athinë). Që arkitekti të ndërtonte ngrehinën e shqiptarëve, i duhej lënda e parë, e cila ishte: *Mbështetja e Fuqive të Mëdha evropiane.

*Menjëherë nisi publikimin e situatës politike të kohës me maratonën nëpër oborret e Evropës .  *Nuk harroi dhe udhëtimin e nisi me vende ku *çështja shqiptare njihej mirë, si me Romën, Siçilinë e Kalabrinë.  *Shfrytëzoi mosmarrëveshjet Austri- Itali për influencën e secilës në Shqipëri. Ismail Qemali frenoi disi përpjekjet për epërsi ndaj Shqipërisë si: të Austrisë, Greqisë, Italisë e Serbisë.  *Me shkathtësinë e tij, ai shfrytëzoi mirë  situatatdhe grindjet politike mes shteteve evropiane për influencë dhe të secilit në veçanti. Më pas shkoi në Gjenevë, Bruksel, ku takoi Faik Konicën për të reklamuar çështjen kombëtare në gazetën e drejtuar prej tij, “Albania”. Botimi i gazetës së tij (I.Qemalit) me titull “Shpëtimi i Shqipërisë”, në gjuhë shqipe, greke dhe turke, u përdor për të ringjallur ndjenjën kombëtare te shqiptarët në botë.  *Me nuhatje shfrytëzoi vdekjen e mbretëreshës Viktoria të Anglisë dhe shkoi në Londër për ngushëllim, ku u takua me personalitete të politikës botërore. Shkoi në Egjipt, ku kishte shumë shqiptarë. Sulltani, për hesape të vjetra, e dënoi me vdekje në mungesë.   Ai shfrytëzoi me *mençuri dobësimin e P. Osmane, për shkak të kryengritjeve, sidomos në Ballkan, të cilat ai diti t’i shfrytëzojë me maturi.

*Traktati i Shën Stefanit dhe Kongresi i Berlinit 1878, e copëzonin Shqipërinë, gjë që nuk ishte në favor të terrenit që po përgatiste I.Qemali.  *Në çastin fatlum, këtij burri të mençur iu desh të shfytëzojë ndarjen e turqve të rinj më 1908. *Ndaj për I.Qemalin shpallja e kushtetutës do të ishte faza e parë për Autonomi.  *Përvoja diplomatike dhe vizitat nëpër oborret e Europës, bën që ai u mbështet në 2 Fuqi të Mëdha: Austro-Hungari dhe Itali, të cilat për qëllimet e tyre, ishin kundër pushtimit të Shqipërisë nga Greqia dhe Serbia. Bisedimet me qarqet e lëvizjes përparimtare në Athinë, Romë,Vjenë, Paris, Londër, Kajro, Bukuresht dhe me shqiptarët jashtë vendit, bënë të ndryshonte opinioni i Europës për shqiptarët, të cilët i konsideronin pa ideale kombëtare. *Hartimi i Memorandumit të Gërçës nga I. Qemali dhe Hasan Prishtina, me 12 kërkesa, sipas të cilave të 4 vilajetet shqiptare të kishin autonomi administrative për çastin, nën vartësinë e Xhonturqëve, pati rëndësi: *Nisën kryengritjet e Malësisë së Madhe me Ded’ Gjo’ Lulin, dhe   *kryengritjet e përgjithëshme 1909-1911.

*Arkitekti i shtetit të parë shqiptar, Ismail Qemali si largpamës dhe vazhdues i programit të Rilindasëve, e dinte se rruga e nisur, donte mbështetjen e ndërkombëtarëve, para të cilëve doli me këto kërkesa:

*1- Kushtetutë dhe Autonomi administrative për popujt e ndryshëm të P.Osmane;  *2- Shqipëria të ketë 2-3 apo 4 vilajete me krahina shqiptare;  *3- Hapja e shkollave shqipe dhe shpërndadja e librave në gjuhë amtare në çdo trevë ku flitet shqip. *4- Gjuhë zyrtare të ishte shqipja.  *5- Të krijohej policia, postë telegrafa.   *Marrëdhënie diplomatike me Perëndimin dhe fqinjësia e mirë.

*Kërkesa për autonomi dhe jo Pavarësi, përputhej me kushtet ekonomike, si ide përparimtare për kohën.  *Ai kërkoi organizimin e shtetit me frymë europiane. *Në Nicë të Francës *më 19 shkurt 1912 ai doli me idenë e Pavarësisë. Ambasadori italian Tommasso Tittoni njoftoi se në Nicë po mbahet një kongres sekret, me praninë e I. Qemalit. Ai shprehet:”Një fis që kërcënohet nga serbët e grekët, është fis i vjetër ilir i shqiptarëve, që ruan e do të ruajë traditën dhe identitetin e lashtë kombëtar”.  *I. Qemali më 5 Nëntor 1912 u takua me shqiptarët e Bukureshtit, ku dolën me një Rezolutë. Por kjo varej nga Fuqitë e Mëdha. Në Vjenë, gjeti mbështetjen e Berchtold dhe ambasadorit Avarna. Më 20 /XI /1912 nga Trieste niset për Shqipëri. Ditën që Skënderbeu  ngriti flamurinnë Krujë, edhe Ismail Qemali më 28 -XI- 1912 ngriti flamurin e kuq me shkabën e zezë në Vlorë. Shpallja e Pavarsisë së Shqipërisë u mirëprit nga Italia, Austria dhe Rumania. Kurse Serbia nuk e njohu aktin madhor që shpalli pavarësinë e Shqipërisë. Stambolli heshti, kurse Greqia dhe Mali i Zi, synonin copëzimin e Shqipërisë. Formimi i Qeverisë së Vlorës me Kryeministër I.smail Qemalin, me anëtarë kabineti nga të gjitha trojet shqiptare dhe me përfaqësues nga tri besimet fetare, ishte akti final i njohjes së Shqipërisë si komb i pavarur. U mbushën 100 vjet dhe vendi ynë përsëri ka mjaft probleme që po ia lemë kohës t’i zgjidhë!

Shqiptarë, kudo që jeni, Ju uroj :”Gëzuar 100 vjet Pavarësi Kombëtare!”

Vivra,  Botoi më 09/11/2012-Fjala e lirë, Dielli, Illyria, Tribuna Shqiptare

               Shkëputur nga libri im “Elitat…” f. 211-215              

    Ibrahim Rugova,intelektual,p olitikan , akademik dhe shkrimtar shqiptar, i cili udhëhoqi luftën popullore në Kosovë. Rugova i quajtur “Gandi i Ballkanit”, pas vdekjes u shpall “Hero i Kosovës”. Rugova  mbante titullin Doktor. Është Presidenti i parë i Kosovës, bashkëthmelues i partisë Demokratike. Ai udhëhoqi një luftë popullore për pavarësi,  i cili ndoqi një rezistencë paqësore ndaj sundimit jugosllav dhe pikërisht për këtë  qëndrim pati mbështetje nga SHBA-të dhe Evropa. Për shkak të rolit të tij në historinë e Kosovës, Rugova nga kosovarët është quajtur “Ati i Kombit” dhe “Gandi i Ballkanit”.Pas vdekjes u shpall “Hero i Kosovës.

Më 10 janar 1945, kur ai ishte vetëm foshnjë pesëjavsh, komunistët jugosllavë i pushkatuan babanë e tij, Ukë Rugova dhe gjyshin Rrustë Rugova, i cili kishte qenë luftëtar i njohur kundër çetave çetnike që po depërtonin gjatë Luftës së Dytë Botërore në krahinën e Rugovës.
Ibrahim Rugova kreu me sukses arsimin e mesëm në Pejë në vitin 1967. U diplomua në Degën e Albanologjisë të Fakultetit të Filozofisë të Universitetit të Prishtinës më 1971.

Kombit Shqiptar, sot, më shumë se kurrë, i duhen burra me psikologjinë, mendjen e ftohtë dhe maturinë e të paharruarit, Prof.dr, Akademik, Ibrahim Rugova! Personaliteti i tij i ndriçoftë rrugën Kombit tonë të plagosur e të raskapitur!

Ibrahim Rugova lindi më 2 dhjetor 1944 në fshatin Cerrcë, komuna e Istogut, në Kosovë.

1984. Rugova qëndroi gjatë një viti Akademik (1976-77) në Paris, në Ecole Pratique des Hautes Etudes, nën mbikëqyrjen e Prof. Roland Barthes-it, ku ndoqi studimet e veta shkencore në fushën e letërsisë, ku veçanërisht u përqëndrua në teorinë letrare.
      Ibrahim Rugova mori Doktoraturën në letërsi, pranë Universitetin të Prishtinës më 1984.
      Më 1996, Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh anëtar korrespondent i Akademisë së Arteve dhe të Shkencave të Kosovës.

Po në këtë vit ai u shpall doktor nderi i Universitetit të Parisit VIII në Paris.

Është autor i dhjetë librave me vlera. Dr. Ibrahim Rugova ishte redaktor nismëtar në gazetën e studentëve “Bota e re” dhe në revistën shkencore “Dituria” (1971-72), që botoheshin në Prishtinë. Pastaj për afro dy dekada.  Dr. Rugova punoi në Institutin Albanologjik të Prishtinës si hulumtues i letërsisë. Për një kohë ka qenë kryeredaktor i revistës “Gjurmime albanologjike”, organ mediatik që e botonte ky Institut.

Dr. Rugova është zgjedhur kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës më 1988, i cili u bë bërthamë e fuqishme e lëvizjes shqiptare që po kundërshtonte sundimin komunist serb/jugosllav në Kosovë.
Si intelektual i formar, apo politikan i matur, fitoi famë, sepse ishte atdjhetari që i jepte zë kësaj lëvizjeje intelektuale e politike. Më 23 dhjetor 1989, Dr. Rugova u zgjodh kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK), gjë që për kohën ishte një hap i rëndësishëm zhvillimi ideo-politik. Kjo për një arsye madhore se, ishte  forca e parë politike që doli si formacion më vete. Formimi i  partisë së parë politike në Kosovë, pra Lidhja Demokratike e Kosovës(LDK) ishte ajo që e sfidoi drejtpërdrejt regjimin komunist në fuqi.

LDK-ja u bë shpejt forca politike prijëse në Kosovë, duke mbledhur shumicën e popullit, edhe pse në ndërkohë u shfaqën në skenë edhe edhe parti e grupe të tjera.

Nën udhëheqjen e Dr. Ibrahim Rugovës, LDK-ja, në bashkëpunim me forcat e tjera politike shqiptare në Kosovë dhe me Kuvendin e atëhershëm të Kosovës, përmbylli kornizën ligjore për institucionalizimin e pavarësisë së Kosovës.

Deklarata e Pavarësisë (2 korrik 1990), shpallja e Kosovës Republikë dhe miratimi i kushtetutës së saj (7 shtator 1990), referendumi popullor për pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës mbajtur në fund të shtatorit të vitit 1991, qenë prelud për zgjedhjet e para shumëpartiake për Kuvendin e Kosovës dhe zgjedhjet presidenciale në Republikën e Kosovës më 24 maj 1992.

LDK-ja fitoi shumicën dërrmuese të deputetëve në Kuvend, në të cilin përfaqësoheshin edhe tri parti të tjera, ndërsa Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh Kryetar i Republikës së Kosovës me shumicën dërrmuese të votave.

Dr. Ibrahim Rugova u rizgjodh Kryetar i Republikës së Kosovës në zgjedhjet e mbajtura në mars të vitit 1998. Partia e tij, LDK, fitoi shumicën e vendeve në Kuvendin e Republikës së Kosovës në atë vit.

Nën udhëheqjen e Rugovës, LDK-ja fitoi 58% të votave të elektoratit në zgjedhjet lokale, të sponsorizuara ndërkombëtarisht, në Kosovën e pasluftës, në tetor të vitit 2000.

Çmimet dhe titujt ndërkombëtarë:

– Më 1995, Dr. Rugovës iu dha Çmimi për paqe i Fondacionit Paul Litzer në Danimarkë.

– Më 1996, Ibrahim Rugova u shpall Doktor Nderi (Honoris Causa) i Universitetit të Parisit (VIII) Sorbonë, Francë.

– Më 1998, Rugova iu dha Çmimi Saharov i Parlamentit Evropian.

– Në vitin 1999, Rugova mori Çmimin për paqe të qytetit Mynster (Münster), Gjermani, ndërsa u shpall qytetar nderi i qyteteve italiane: Venedikut, Milanos dhe Breshias (Brecscia).

– Në vitin 2000, Dr. Rugova mori Çmimin për paqe të Unionit Demokratik të Katalonisë “Manuel Carrasco i Formiguera”, në Barcelonë, Spanjë.

– Në vitin 2004, Fondacioni panevropian Coudenhove-Kalergi i ka ndarë Presidentit të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, Çmimin e Evropës për vitin 2004. Personalitetet që u është akorduar ky vlerësim “ Çmimi i Evropës”; janë:

– Mbreti i Spanjës Huan Karlos, – Helmut Kol, – Ronald Regan-i, – Oto fon Habsburg dhe – Emil Konstantinesku.

– Në vitin 2004, Gjenerali Xheri Bek, komandant i Brigadës Multinacionale të KFOR-it në Lindje, i cili ishte për një vizitë lamtumire te Presidenti i Kosovës ditën e hënë më 16 shkurt 2004, i dorëzoi Dr. Rugovës fletëlavdërimin e nënshkruar nga zëvendësguvernatorja e Pensilvanisë, znj. Kethrinë Bejkër Noll (Catherine Baker Knoll).

“…Në emër të 12 milionë qytetarëve të Pensilvanisë, dua t’ju shpreh lavdatat për arritjet tuaja të jashtëzakonshme dhe t’ju falënderoj për miqësinë tuaj ndaj Shteteve të Bashkuara.”  (znj. Kethrinë Bejkër Noll)
– Në vitin 2004, Presidenti i Kosovës Dr.Ibrahim Rugova, në një ceremoni solemne të zhvilluar të hënën më 2 shkurt 2004, pasdite në qytetin e Belgjikës Atverpen (Anvers), është shpallur Senator Nderi i Evropës nga Senati i Evropës. Ky është grupacion i figurave më eminente të skenës politike evropiane nga i cili nderohen personalitete më në zë të botës së politikës, gazetarisë, të shkencave ekzakte apo humane të cilët ka dhënë kontributin e tyre për demokracinë paqen, zhvillimin apo stabilitetin në Evropë.

“Edhe me kundërshtimet e këtyre viteve që i kanë bërë në skenën politike Ibrahim Rugovës, Presidenti i Kosovës ka patur kurajon që të vazhdojë të përpiqet për idealin e tij në një nga zonat më të vështira të Ballkanit”.

“Është shumë e vështirë që të luftosh për vetëvendosjen dhe vullnetin e lirë të një populli të vogël, kur kjo nuk korrespondon me dëshirën e popujve të mëdhenj. Rugova vazhdoi që të luftojë vetëm, ndonjëherë pa hasur në mirëkuptim për një ideal që do të mund t’i japë Evropës atë paqe për të cilën ne kemi nevojë. Është pikërisht kjo gjë që do ta nderojë sot me titullin Senator Evropian që të mos dekurajohet“. (Z. Oto fon Habsburg)
– Më 9 shtator 2004, Ibrahim Rugova u shpall Doktor Nderi (Honoris Causa) i Universitetit të Tiranës.

– Më 20 nëntor 2005, Këshilli i Qytetit të Nju Jorkut e ka nderuar presidentin e Kosovës, Ibrahim Rugova, me një mirënjohje të veçantë për përkushtimin e tij në afirmimin e parimeve të demokracisë dhe për udhëheqjen e tij politike frymëzuese.
– Më 21 janar 2006, pushon së rrahuri zemra e Presidentit të Parë të Kosovës, Ibrahim Rugova.
Ai jetoi një jetë të shkurtër, por plot nder dhe lavdi. U nda nga jeta në një kohë kur kushtet po pasi faktori kombëtar dhe nd/kombëtar ishte në favor të vizioneve të Rugovës dhe të shqiptarëve të Dardanisë, kësaj treve të aneksuar padrejtësisht nga trungu mëmë…Por ai nuk arriti ta shihte Kosovën të lirë.  Gjithsesi u nda nga kjo botë i qetë dhe me besim se e drejta vonon por nuk harron.

Rugova ka ekzistuar kur Kosova s’ka pasur parti. Rugova ka udhëhequr kur Kosova s’ka pasur asnjë lider. Rugova ka kuvenduar kur Kosovës i është  mohuar kuvendi. Rugova ka folur kur Kosovës me gjak e me dhunë ia kishin mbyllur gojën. Rugova ka hapur rrugë kur Kosovës ia kishin mbyllur të gjitha dyert. Rugova ka qenë dhe mbetet njëri prej politikanëve që ka gëzuar përkrahje dhe nderim më shumë se cilido politikanë tjetër shqiptarë që mban mend historia. Rugova ka qenë burrë i urtë dhe i mençur, ku fjalët fyese ishin të huaja për gojën e tij që nxirrte vetëm mjaltë. Kjo sjellje njerëzore e karakterizongte si një Elitëe lindur , tejet eveçantë , sepse kishte vizion, ishte largpamës dhe shihte tej individit. Ka pasur edhe shqiptarë që kanë kërkuar të ngjallnin armiqësi tek ai, por Rugova ka refuzuar, duke u  përgjigjur veëm me buzëqeshje, dashamirësi  dhe u ka ofruar miqësinë e tij. Vizioni i tij ka qenë vendi i tij, Dardania  dhe populli, por kurrë nuk ka ndihur egot e individëve. Prandaj puna dhe vepra e tij nuk i ka takuar dhe  as që i takon asnjë individi, partie, fisi, apo klani. E gjithë ajo që la pas tij ka qenë për atdheun dhe popullin e Dardanisë. Prandaj, Rugova është një ELITË e shquar e kombit, që i takon veç popullit dhe historisë së lavdishme të tokës mëmë që e lindi e rriti dhe  tani e ruan në gjirin e saj, si nëna që mban të birin. Burra të tillë si Rugova e nderojnë Kombin.

     1891 -1951

Pedro Salinas y Serrano (Madrid, 27 nëntor, 1891 – Boston 4 dhjetor, 1951) eshte një poet spanjoll që i përkasin brexit të 1927.

DJE TË KAM PUTHUR NË BUZË

Dje të kam puthur në buzë.

Të putha në buzë. Përvëluese, të kuqe.

Një puthje kaq të shkurtër

zgjati më shumë se një përndritje

e një mrekullie, dhe më shumë.

Koha, pasi të putha,

nuk vlente më për asgjë

tashmë, për asgjë    

kishte vlejtur  më parë.

Në puthje fillimi i saj dhe fundi i saj.

Sot po puth një puthje;

jo vetëm me buzët e mia.

I vë

jo në buzë, jo, jo më,

– ku iku? –

I vë

mbi puthjen që të dhashë dje

mbi buzët e bashkuara

nga puthja që puthën.

Dhe zgjat kjo puthje

më shumë se heshtja e dritës.

Sepse unë nuk puth tani

as një copë mish as një buzë

që arratiset, që më ikën.

Jo.

Po të puth më larg.

     1923 -2007

Norman Mailer Kingsley (Long Branch, 31 janar, 1923 – New York, 10 nëntor, 2007). ishte një shkrimtar amerikan, anëtar i Generation Beat. Gjithashtu ai ka punuar për kinemanë si aktor dhe regjisor. Nga librat e tij disa janë kthyer në skenarë.

EKONOMIA E DASHURISË

Sytë e tu

      janë të bukur

Tha dashuria

                      ime

Po thashë unë

                      sytë e mi

                      panë

                             gjirin tënd

                             prandaj edhe

                             janë

                                 të bukur.

(por zemra ime

Ishte e zhytur

në atë

llogaritje

të shpirtit

që mat

fitimin

dhe koston

e transformimeve

nga bukuria

në pushtet)

Sytë e tu

         janë të bukur

         tha dashuria ime

         dhe më

                    la

                    pastaj

1922 – 1969

JACK KEROUAC (1922 – 1969),

Shkrimta dhe poet  amerikan.

PASHË QARTË 

Pashë

                qartë

                          skeletin

 nën gjithë

                këtë

                       shfaqje

                                 të personalitetit

ç’gjë

        mbetet tjetër

                         nga njeriu

dhe gjithë krenaria e tij?

dhe gjithë mezet e natës…

   dhe damixhanët e pijeve

                      poshtë fytit

                                     … eshtrat- kalben

                                                në varr,

                                                tiparet e fytyrës

                                                transformohen në krimba

                                                  .

                                                   .

                                                    .

                                                     .  

               e nga ai

                            s’dihet më

                                              asgjë

                                                .

                                                 .

                                                  .

                                                   .

Jeta është e sëmurë

Qentë kolliten

Bletët fluturojnë

Zogjtë çukitin

Pemët priten

Pyjet vajtojnë

Njerëzit vdesin

Dëmtuesit provojnë

Librat gënjejnë

Milingonat fluturojnë

Përshëndesin

– poezi nga libri “Indi dhe Qenia”

Këtë himn solemn të librit po e hapi
me vargjet më të nxehta të shpirtit
dhe vuajtjet e rënda të së kaluarës
Në poezi asgjë s´lind jashtë njeriut
por, nga oksigjeni i gjakut jetësor
nga muza e përdhimbjeve njerëzore
si dhe nga afritë e largësitë e paana!

Zgjohu kënga ime, zgjohu vargu im
kemi edhe shumë udhë për të bërë
kemi dhe shumë vuajtje para vetes
zgjohu, dhe shihe atë që e sheh syri
zgjohu, e shihe çka dëgjojnë veshët
zgjohu, e shih çka feston mashtrimi

Midis të tri oktaveve të frymëzimit
poezia i ruan jetët e papërsëritshme
ca të fshehta të palulëzuara të jetës
mugullima jo dhe aq të lavdëruara
Hapja epokave poetike nga poetët
është vetëm një hap për vetëçlirim
për të fituar mbi dritëpaktën e jetës

Në çastet më hymnore të krijimit
poetët janë ujëvarat që s´shterrojnë
Lir, poezia zë kokër tek e dashura
tek sytë e saj që dëgjojnë e presin
dhe tek flaka e saj që s´ka të shuar!
Në detin e paanë të gjuhës, nuk ka
të çara midis fjalëve dhe germave
poezia është e lehtë për t´u kuptuar
dhe kombëtare në shprehje e figurë!…

Atdhe Geci – Dortmund, 2020

Duro Selimi qe mësues letërsie dhe,ngaqë kishte   gati 40-vjet që e jepte këtë lëndë, nga të rinjtë thirrej “profesor”. Ishte apo nuk ishte profesor,për tregimin tonë nuk ka fare rëndësi. Tani,kur me  sy po ia bënte pensioni,e kishin emëruar inspektor në Drejtorinë Arsimore të rrethit. Rrethi  ishte goxha i madh dhe, veç 6 shkollva të mesme, kishte dhe mbi 70-shkolla 8-vjeçare. Ngjarjet në këtë tregim zhvillohen në 10-vjeçarin e parë të viteve ’90- të, kur ende 8-vjeçarja nuk qe kthyer në 9-vjeçare.
Duro Selimi qe mësues shumë skrupuloz dhe kjo egzigjencë e tij në punë kish bërë që t’i ofrohej vendi i inspektorit.
Qe pak paradoksal ky emërim dhe pak si një përjashtim. Në një seminar kombëtar që u organizua nga Ministria e Arsimit qe i vetmi nga fshati që mbulonte rrethin e tij. Gjuhën e kish shpatë dhe debatonte nga ana profesionale me këdo nga specialistët. Jo vetëm debatonte, por gjithmonë kish fituar diskutimi i tij racional. Kur vinte për kontroll, kurrë nuk qe prepotent, por,  përkundrazi, qe shumë i pranueshëm në diskutim dhe gjithmonë ndihmonte me fjalë e këshilla. Vartësit shihnin tek ai jo inspektorin që të bënte gjëmën, por kolegun që dinte të vinte pikat mbi i.

                                                      *      *    *
Shumica e mësuesëve që jepnin gjuhë-letërsi, ishin femra. Qenë të moshave të ndryshme dhe ai,lehtësisht, vinte re se si skuqej njëra apo tjetra, kur shkonte  për kontroll. Për ta zhveshur sado pak nga emocionet, i thoshte mësueses:- Zëre se në mësim të ka ardhur një shoqe a shok nga i cili nuk druhesh. Kjo këshillë qe në të mirë të orës  së mësimit,por jo gjithmonë ndodhte kështu, Kishte prej tyre që, ngarkuar  emocionalisht, i kapte një gërç  dhe nuk arrihej qëllimi  i mësimit. Kur bënte analizën, ai,urtë e butë e plot tiganin, ia vinte në dukje të metat dhe, pasi i linte një afat kohor racional, kthehej përsëri dhe,kur vinte re që ishte vënë poshtë ai lloj”gërçi”, e përqafonte mësuesin apo mësuesen , se dhe vet dihej mirë nga kjo arritje në dobi të punës.
Duro Selimi qe tip që bëhej me të”zi” e të”bardhë” dhe krijonte  intimitete.Qe tip i afrueshëm dhe,nganjëherë, arrinte puna aq: sa duhej fre, se sa shtyrje. As e kërkonte aventurën, por dhe nuk i shmangej asaj. Shkurt: i”haheshin  hudhrat” dhe, ca më shumë ato”që rriteshin në kopshtin  e botës”. I tillë qe, por kurrë nuk abuzoi  me detyrën apo ta përdorte fuksionin e tij si mjet shantazhi ndaj vartësve. Tjetër detyra dhe tjetër privatësia e seclit.

                                                     *     *    *
Mësuesja qe  e re. E sapomartuar dhe ndryshe nga kolegët e tjerë,kishte ardhur nga jugu dhe,kur pa inspektorin, ca nga emocionet dhe ca nga tualeti i rëndë i një nuseje taze, u duk si një kungull i porsapjekur dhe porsa dalë nga furra.. Ajo nuk kish guxim që ta shihte inspektorin, por tejskuqja u vu re ng inspektori. Mësimin,pothuaj, e mori dreqi dhe mësuesja,ngaqë e kuptoi mirëfilli këtë,ish gati të lotonte. Ra zilja dhe,ndërsa nxënësit dolën për pushimin e gjatë, mësuesja, me sy të përlotur,po priste ndëshkimin.
-Çfarë pate?- pyeti ai.

Ajo uli kokën dhe gati po mbytej.
Ai u afrua, ia kapi kokën me të dy duartë dhe me një butësi(që ajo nuk e priste),i foli:- Dëgjo! Kështu mund t’i ndodh kujtdo. Zëre se nuk kam parë asgjë. Nuk dua të shoh lot dhe, kur të vijë pas dy  muajësh, dua të shoh përparimin e nxënësve.Ka vetëm një sekret në mësimin e leximit,- porositi ai:-Vëri nxënësit të lexojnë. Po nuk arritën një lexim shprehës, kurrë nuk arrijnë të nxjerrin pika plani,idenë kryesore apo të bëjnë  analizë personazhesh. Mësuesja dëgjonte kokëulur, pa e vështruar dot në sy.
-Më shiko në sy,- foli ai.
Ajo i hodhi sytë dhe,nga fjalët e ngrohta, qe gati t’i hidhej drejt e në gjoks,  se aq mirënjohëse ndihej. Atë ditë,inspektori, pa dhe regjistrat dhe dokumente të drejtorisë dhe premttoi se do vinte një herë tjetër.

                                                                 *      *    *
Sado që kish premtuar për t’u kthyer pas dy muajësh,ndodhi diçka e papritur. Pas një jave,Durim Selimin, e thirri drejtori në zyrë. –  Dëgjo,- i tha drejtori, do shkosh nesër në X… shkollë,se ka një ngjarje festive. Shkolla do marrë emrin e një mësuesi veteran (është ndarë nga jeta).Ky mësues i vjetër, ish-normalist e ka filluar punën si mësues në KOSOVË dhe pjesëmarrja do jetë e madhe. Do përshëndetësh në emër të DREJTORISË  dhe, sa për të tjerat, i  di vet ti. Durimi u vesh dhe u ngjesh si për festë dhe, kur arriti tek shkolla, u takua përzemërsisht me gjithë personelin. Sot shkolla nuk kishte mësim   dhe secili nga mësuesët ndihej i çliruar nga emocionet. Qe ulur në një nga karriket në drejtori dhe,kur po i hidhte një sy fjalës që do mbante, trokiti dera. Pa i thënë “hyr” trokitësit, pa që hyri ajo. Ajo nusja që mend u mbyt me lot. U ngrit që t’i jepte dorën dhe ajo,jo vetëm e pushtoi me forcë e ngrohtësi,por dhe ca më tepër: një fllad freskie ra mbi buzët e inspektorit. Ai u  trondit: jo se nuk e pëlqente këtë”lloj flladi”, por frikohej nga befasia e ardhjes të dikujt. Janë që të gjithë tek palestra,- i tha ajo si për t’i nxjerrë frikën,- dhe,papritur, ia mbështeti buzët e saj të freskëta e të njoma. Inspektori donte që ky “idil” të zgjaste pa mbarim, po frika a nuk ruan vreshtat? Gjithmonë doja ta shpërbleja atë që bëre për mua,-tha ajo. Kaq është sa për”gudulisje”,- shpotiti ajo. Dhe iku. Inspektori u fut prapë në lëkurën e tij,Rregulloi pak veshjen (e vërteta nuk kishte pasqyrë aty), futi fjalimin në mes një dosjeje dhe,tek dëgjoi zilen, doli në koridor. Nxënësit qenë rreshtuar. Si”presidium” për mysafirët shërbeu platforma e betonit dhe,pas nxënësve, plot prindër  e bashkëfshatarë të ish-mësuesit veteran.Për shëndetën mysafirë,veteranë dhe DURIM SELIMI e bëri fora me fjalën përshëndetëse. Tha,mes tjerash:- Mes këngëve popullore,dua të citoj atë për AVNI RUSTEMIN:”Libohova shumë e mirë/se kishte djalë AVNINË… dhe unë po them:” X… shumë i mirë/se ka patur djalë (këtu lakoi me ton të fortë emrin e mësuesit të ndjerë)… Sheshi, presidiumi dhe nxënësit duartrokitën stuhishëm.Ceremonia kaloi gëzueshëm dhe,pasi ikën shumica e pjesëmarësve, në palestër u shtrua dreka e festës. Midis tavolinave të mbushura plot,ish krijuar një mjedis për vallëzim. Kur ra”gongu” i një valci (drjetuesi,si me porosi, ua dha”forcën” femrave),inspektori pa se para tij, u përkul”flladi freskues”:- A mundesh,- sikur u lut ajo. Po unë jam”plak”,- desh të mbrohej inspektori dhe nuk mbaj mend,kur kam kërcyer së fundi. – Je nën”kontrollin” tim, për”leximin shprehës”,- shpoi  ajo. U ngrit dhe sikur u përtërit. Ky,”flladi freskues”, në momente relaksi, qe aq e dlirë, sa më tepër kish nevojë për fre. Tek rrotullohej, ai i tha:- Unë do kisha vdekur  me mendim tjetër për ty. Ajo,shpotitëse si askush tjetër, ia plasi:-Profesor, mbaje mendjen në mësim: më shkele këmbën!!! Jo, jo,- tha me vete ai,- qenka djallushe dhe do bërë kujdes me të. Kish veshur  një fustan pak më tepër se”allafrënga” dhe dy gjiret (do jenë të fortë-gur-kështu i mendoi ai),sikur ta bënin me sy.Inspektorin e mundi nepsi dhe,si për ta hequr paksa mendjen, i tha:- Unë as emrin nuk ta di. -Thëllëzë, Thëllëzë quhem,por andej nga jam unë, më thonë”fëllëzë”.- Moj,”fëllëzë”,- foli ai. Më more frymën,se të thashë që tani unë jam plak.
-Profesor,- tha ajo duke shkërbyer paksa fjalën”plak”,si e ke plakën?!!! Orkestra skur e zgjati shumë atë kërcim dhe profesorit,sado që u lodh, sikur i pëlqeu. Djallushja foli:-Zaret u hodhën, profesor dhe nuk e di,kur do flasë CEZARI?!!! Kjo e folur me”rotulla” bëri që profesorit, me të vërtetë, t’i vinte mendja rrotul.

*      *     *
Sado që nuk kish moshë për aventura, kur qe i ngeshëm, zuri të mendoj për”detyrën e CEZARIT” që i kish vënë mbi supe Thëllëza që i thoshin “Fëllënzë”. Duke i lakuar të dy emrat, kujtoi një këngë nga jugu”Thëllëzat që hedhin valle”. U kap pas vargjeve si i mbyturi pas filiit të kashtës  dhe u mundua të krijonte ndonjë vjershë dhe qoftë ndonjë”kalambur” që,edhe pse nuk do qe perfekt, të paktën do t’i mbante para sysh”flladin freskues” që,sado nuk qe prezent, po ia mbushte mushkëritë me ozon.Ajo e “hodhi vallen” dhe e”kërceu” mirë atë, por tani ç’do bësh ti, o lumëmadh,-gjykoi veten ai. Mirë këmbën ia shkele, por ajo”si e ke plakën”,sikur është këmborë e rëndë. Domethënë,”si e ke plakën”,se je plak dhe nuk merr dot”hak”. I ra pragut që të dëgjojë dera. Tek përsiatej me lloj-lloj gjykimesh e trillimesh, hynë dy kolegë të zyrës dhe u ulën mbi karriket e tyre. Sa thanë mirëmëngjes.i futën krahun Durimit dhe zbritën për tek klubi ku pinin kafenë e mëngjesit. Sa do bënin këmbë tek klubi, u rrëfye ajo si me porosi. I përshëndeti ata dhe me politesë,duke u skuqur, u tha:- Do më falni se kam një porosi për Profesor Durimin. Ai u nda pak mënjanë dhe ajo i dha një letër. Ma merrte mendja që nuk do ishe vetëm dhe në letër i shkruante,se e priste në ora17 në shtëpi. Për të larguar çdo dyshim nga kolegët e Durimit, para se të largohej,e ngriti zërin:- Do vij ta marrë sot përgjigjen,se nesër e kam  mësimin shembullor. U nda duke i dhënë dorën (sa do donte të mos e lëshonte atë dorë) dhe i hipi furgonit për në shkollë. Kolegët e hëngrën sapunin për djathë dhe,sa mbaruan  kafetë, shkuan në zyrë. Atje, në zyrë, Durimit po i hante tërë trupi. I dukej sikur ora 17.00,sapo vajti dhe ai u fut në”ujëra” me shtjella: në këto”ujëra” ai herë zhytej dhe herë mbytej. Qe hall dhe mall,njëkohësisht. “Halli ma kalli”,iu kujtua atij një shprehje nga Veriu ku kish bërë ushtrinë. Më tej, si CEZAR që qe “graduar” tashmë, mendoi: Thonë që MOISIU,PRIJËSI  i madh i HEBREJVE, ra në hall para DETIT të KUQ! Të keqen e DETIT të KUQ,o MOISI! Kjo,Thëllëza, që unë e quaj”flladfreskie”,është ca më e thellë se ai det.. Kam për t’u mbytur,- u thye si  i mundur. Dhe pastaj ajo shpotia tronditëse:- Si e ke plakën? Bobo,sikur të ndodhë vërtet që mos jem i zoti “për të marrë hakën”. Jo vetëm s’do kem surrat t’idalë përpara dhe jo më të shkojë e të kërkoj”lexim shprehës”. “Të pjerdhsha mu në lexim shprehës!- mallkoi. Ky, ky”leximi tjetër” tregon në je “profesor” apo je pulë e lagur. Qeshë mirë e bukur dhe rashë në bela. Thonë mirë në Dibër,- kujtoi ai:” Vajti Shyta për brina dhe la dhe veshët në ta!!!”. 

Diane di Prima (lindur më 6 gusht 1934) është një poete amerikane. Ajo është gjithashtu një artiste, prozatore, memuariste, dramaturge, aktiviste e drejtësisë sociale, aktiviste për pranimin e dhjamit dhe mësuese.

Di Prima, është autore gati dhjetëra librave. Vepra e saj është përkthyer në më shumë se 20 gjuhë.

Poezi me rastin e ditëlindjes së gjyshit –

PESCE D’APRILE 

Sot është ditëlindja jote

dhe pothuaj

unë kisha provuar tashmë të t’i shkruaj këto gjëra,

por tani që çmenduri po trashet,

unë dua të të falenderoj

sepse më ke thenë se çfarë të pres më

sepse s’kanë lëvizur përtej grushta

në atë sallë të zymtë të Bronxtit

falemnderit

per të qarën tende te sinqerte e në kohë

për dëgjimin e shumë operave  italiane

zemërthyer për atë

që shkula flokët e mi kur

u zhvasja gjethet nga pemëve kështu

që të dije se ç’do të thotë, ne tani

jemi brenda, revolucioni,

deri te gjunjët dhe batica ngrihet,

përqafoj të panjohur nëpër rrugë,

plot me dashurinë e tyre dhe timen,

dashuria që na ke thënë ose vjen ose dhe jemi

të vdekur, ua the të gjithëve në atë park të Bronxit, unë dëgjoja

në muzgun pranveror të Bronxit, frymën e yjeve, aq të shkëlqyeshme

ti për mua me flokë të bardhë, shtati yt sytë e tu

krenar dhe blu, të rrallë tek një italian, dhe unë rrija

mënjanë duke të parë ty, gjyshi im

se njerëzit dëgjonin, dhe unë rri mënjanë

të dëgjoj ndërsa  u shërbej supën

të rinjtë me dritë mbi fytyrat e tyre

në tavolinën time, ata flasin për dashuri, flasin për revolucion

ç’është dashuria, dhe e theksojnë fort, oh, sa

do të na donit të gjithëve, do të buburnit mençurinë tuaj anarkiste mbi ne, duke shpallur Danten, Giordano Brunon, burra besnikë

për t’u shërbyer qëllimeve tuaja, mirë, duhet të dish

që e bëjmë për ty e për gjakun tënd, për Carlo Trescan,

për Sako dhe Vanzettin, pa e ditur

ose mendoni, se e bëjmë për Aubreu Beardsley

Oscar Wilde (të gjitha fanarët e rrugës do jenë vjoletë),

e bëjmë për Trotskyn e Shelleyn e të mëdhin / Kropotkin e lodhshëm

Sulmuesit e Eisenstein, mërzitjet e Jean Cocteau,

i bëjmë për

yjet mbi Bronx

që mund të shikojnë tokën

pa turp

Përktheu: Faslli Haliti

Do e gjej djaloshin Pajtim, në Helsinki, ku është e ku s’është!

(E kam lexuar romanin e tij të parë “Macja ime Jugosllavia”, përkthyer nga finlandishtja në frëngjisht (Mon chat Yugoslavia) nga ana e Claire Saint-Germain, botuar më 2016, nga ana e Shtëpisë botuese, jo gjithaq të njohur, “DENOËL& D’AILLEURS, nga Parisi).

——————

                Menjëherë, pasi u shfaq në tregun francez romani i tij i parë me titull “Mon chat Yugoslavia”, i autorit shqiptar, Pajtim Statovci, si kronist, edhe si dashamirë i letërsisë që jam, reagimi im ishte i shpjet, i menjëhershëm. E si mos të ishte i tillë, kur në Prishtinë kam miq e kolegë (që i dua shumë), me mbiemrin Statovci, duke llogaritur se Pajtimi, është bir  ndonjërit nga kjo familje e nderuar. Shpjet e për ngutë , ia “rreh telin” agjencisë Amazon. Porosis librin pa pyetur fare për çmim. Cout que cout, thonë francezet që, në shqip i bie: le të kushtojë sa të kushtojë, ose, edhe më mirë, le të del ku të del!

Ndërkohë që. agjencia e vyer me informon se, romanin do të ma sjell brenda një afati të shkurtër, prej etëm dy-tri ditësh, ishte kjo kohë e mjaftueshme që të shprish e hallakasë, të gjej sa më shumë shënime e të dhëna për këtë shkrimtar me origjinë nga Kosova që, romanin  e tij e parë “Kissani Jugoslavia”, në gjuhën finlandeze, Pajtimi e kishte shkruar, në moshë shumë të re, pa i mbushur mirë 24 vjet jete, e tjera e tjera.

Tashmë romanin “Mon chat Yugoslavia” e kisha në dorë dhe, si eturi në shkretëtirë, me etje e garbi, i m qepëm leximit të tij. (Është rasti i volitshëm të zbuloi një fshehtësi time intime: sa herë që lexoj roman të ndonjë autori shqiptar, të përkthyer nga shqipja në frëngjisht, kuptoj më mirë e me kollaj se kur lexoj në origjinal, ndonjë autor francez. Ndoshta edhe me të tjerët është kështu. Mua të ndihmojnë ambientet e ngjarjeve, emrat e personazhe, që i ndjej, thuaj se i njoh nga afër). Në rastin me romanin “Mon chat Ygoslavia”, ani pse nuk ishte shkruar në shqip, por ishte përkthyer frëngjisht nga gjuha finlandeze, (traduit du finois!), pothuaj se ngjante e njëjta gjë. Me tamam sikur ky roman, të ishte përthyer nga gjuha shqipe.

Pse?

Sepse ngjarjet që shtjelloheshin në këtë vepër letrare, vinin nga ambienti im i dashur, që e njoh aq mirë e që, aq shpesh, me shfaqe në ëndërr, sidomos pasi dergj ditët e fundit të jetës, në kurbet të zi. Vinin nga Prishtina. Vinin nga Kosova, tokë e djegur. Emrat e personazheve ishin puro shqiptare. Kur njëri nga personazhet kryesore, në mos kryesori, madje emrin e ka Bajram, jemi pra, emnak të një barku e të një gjaku. Shtojini këtu edhe shumë fjalë, madje edhe fjali të tëra, kryesisht të shënuara me korrektësi e pa gabime të rënda gjuhësore e gramatikore!

E kam lexuar, para më shumë se një motmoti, prandaj nuk e marr sikletin dhe ngarkesën, morale as profesionale, të përfol, përmbajtjen e kësaj vepre madhore letrare, që u prit aq mirë, si nga kritika letrare dhe,  që, ndërkohë u përkthye dhe u botua në disa gjuhë të madha të botës. Shtoj se, për shijen time, mundësia që e kam gabim kryekreje, por mua nuk me pëlqenin fare (nuk i kapërceja), i lexoja pa dëshirë e kënaqësi, ashtu sikurse me ka ndodhur kur, atëbotë, kam lexuar romanin “Metamorfoza” të autorit botërisht të njohur, Franc Kafka. Vitin e kaluar paska botuar romanin me titull “Bolla”, çka më se miri dëshmon se ke shkrimtar ka afinitet të veçantë, (ndoshta dashuri e simpati, ndaj maceve gjarpinjve, këtë nuk e di!). Sa jam me këtë libër në dorë, të them se, pos kapitujve të cilësuar, nuk u pajtova as me titullin e romanit, pse Macja tij qëllon bash Jugosllavia (e urrejtur për jetë mot nga ana e shqiptarët e Kosovës, posaçërisht. A nuk u gjend ndonjë titull tjetër. Nuk u pajtova fare kur Pajtimi, ndër mijëra mundësi të tjera, zgjedh për moto të romanit tij të parë, një citat, bajagi të gjatë,  nga romani i “Na drini ćuprija”, aq më parë, kur këtë roman, në frëngjisht në frëngjisht e ka përthyer nga serbokroatishtja. Pascale Delpech, (ish bashkëshortja e shkrimtarit të çmuar, me prejardhje hungareze, Danilo Kiš) që, pas luftë së fundit të përgjakshme, për disa vjet ushtroi një funksion të rëndësishëm ndërkombëtar në Kosovë. Në çarqet intelektuale shqiptare, mirë të informuara, të Kosovës, nuk njihet si mike e mirë e kombit tonë. Pak e besueshme është se këtë (mëkat) e ka bërë vetë përkthyesja pa marrëveshjen dhe bekimin e autorit. (Këtë do t’ia thamë në sy Pajtimit, veç, mos e takofsha kurrë. E, do të marr ymër me kredi, qoftë edhe me kamatë të lartë(!), e nuk shkoj në atë dynja pa e takuar këtë djalosh të talentuar shqiptar, shkrimtar finlandez me origjinë shqiptare!

Të shtoj edhe vetëm edhe një fjali, para se ta mbyll këtë histori: në qoftë se është e vërtetë se, më tepër se shkrimtarin vetë (personalisht), më e rëndësishme dje e vlershme,  është të njihesh me verën e tij, atëherë, kam shpresë se jam, nëse jo i pari, ndër të parët shqiptarë, që kam lexuar, “Macen…” e Kujtimit dhe me artin e tij letrar, kam pasur takim , shumë më përpara se atij, t’i bëhej një prezantim korrekt në të përditshmen prestigjioze të Prishtinës Koha Ditore, (e ditës së enjte të 23 majit të vitit 2019), kur në faqen 19, sillte një vështrim të gjatë të “The Guardiern”, mbi romanin “Crossing” nga Pajtim Statovci, duke e quajtur këtë vepër të re letrare të tij, “një odise shqiptare”. Poshtë fotografisë së Pajtimit shënohet ky veçim: ”Crossing” përfshin Bujarin dhe Agimin, të cilët rritën në fundin në fundin e diktaturës 40-vjeçare të Enver Hoxhës, kur Shqipëria paskomuniste rrëshqet drejt kolapsit shoqëror, ku fëmijët shiten në skllavëri, trafikim o0rganësh e prostitucion. Ëndrra e tyre është Evropa”. Pastaj pasuan edhe shumë e shumë shkrime, të shkrimtarit – “të lindur në Kosovë që po bën emër në Finlandë!”. Ndaj, shkrimtarisë së këtij të riu dhe afirmimit të tij, në përmasa më të gjëra, në arën planetare letrare, e vëmendshme, u tregua e përjavshmja (e re) letrare “Ex libris” nga Tirana, e cila, në dy numrat e saj të fundit, njërin pas tjetrit, solli informacione të bollshme lidhur më këtë shkrimtar dhe personalitetin e tij. Në numrin e saj të fundit (11 janar, ky vit) kur pashë titullin “Njëzet pyetje për Pajtim Statovcin”, zemra me zbriti në thembra! Thashë: e pat puna ime! Vdiqa ,me zhig, si reporter dhe gazetar gjurmues që jam, pa e realizuar bisedën e parë (ekskluzive), për lexuesit e masmediave shqiptare, me këtë krijues të ri shqiptar. Gjithnjë dike e konsideruar vetën si përgjegjës (a të privilegjuar). Zemra përsëri mu kthye në vend. Pyetjet për Pajtimin nuk ishin të ndonjë gazetar shqiptar, po të një të huaji, ashtu si e huaj ishte gazeta që i botonte. Ishin të përkthye shqip. U gëzova për këtë, e thashë: Po. Finlanda, ja ku është, një konop samari, djalli e marrtë! Kryeqyteti i saj, Helsinki e ka emrin Pajtim, të këtij shkrimtarit me origjinë shqiptare, tash i moshës tridhjetëvjeçare!

Sa t’i lidh mbathcat e këpucëve, (a të opingave gogishte!), do të marr rrugë për në Helsinkin e Pajtim Statovcit!

U krye!

Nga njëzet pyetjet këtij autori të ri shqiptar, ndava këtë, për hir të vërtetës se, në përgjigjen e tij, përmende sinqeritetin, të cilin unë, personalisht e kam për zemër dhe e kultivoj, dajma e pa kursim, aq sa kam takat. Për të tjerat s’i jap as pesë parë në tupan!

Pyetja: Cili nga librat e botuar në dymbëdhjetë muajt e fundit është i preferuari yt?

Përgjigjja e Pajtimit: -Qershia nga Nico Walker. E lexova me një frymë, pa u ngritur nga karrigia. Ç’libër i jashtëzakonshëm. Më goditi me sinqeritetin dhe gjuhën vërtet të bukur.

Botimi francez i romanit “Macja ime Jugosllavia” – 2016

Pajtim Statovci

 “Dhuntitë e Statovcit në letërsi janë të

jashtëzakonshme”.

The New York Times Book Review Pajtim Statovci (lindur në vitin 1990) është një romancier kosovar i rritur në Finlandë. Ai u shpërngul nga Kosova drejt Finlandës me familjen e tij kur ishte vetëm dy vjeç. Jeton në Helsinki dhe mban diplomë masteri për letërsi krahasuese nga Universiteti i Helsinkit. Si fitues i Çmimit Shkrimtari i Vitit në Helsinki për vitin 2018, momentalisht ai është edhe kandidat për doktoraturë në Universitetin e Helsinkit. Romani i tij i parë “Macja ime Jugosllavia”, botuar në vitin 2014, mori vlerësim të gjerë, si nga kritikët, ashtu dhe nga lexuesit. Ky roman i dha atij çmimin prestigjioz të letërsisë, Helsingin Sanomat. Juria vlerësoi aftësinë e shkrimtarit, i cili në atë kohë ishte ende 24 vjeç, për të kombinuar jorealen me realen, dhe për t’u dhënë simboleve të vjetra një kuptim dhe fuqi të re. “Macja ime Jugosllavia” u botua në anglisht në vitin 2017 nga shtëpia botuese amerikane Pantheon Books dhe shtëpia botuese angleze Pushkin Press. Romani ishte në listën e gjatë për Çmimin Ndërkombëtar Letrar të Dublinit. Romani i dytë i Statovcit, “Crossing”, botuar në vitin 2016, u vlerësua gjithashtu për prozën e qëndisur bukur dhe për trajtimin origjinal të motiveve. Në vitin 2016, Statovci fitoi Çmimin Toisinkoinen të Letërsisë. Botuar në anglisht në vitin 2019 nga shtëpia botuese amerikane Pantheon Books dhe ajo angleze Pushkin Press, “Crossing” është një libër finalist për National Book Award. Ndërsa romani i tretë i tij, “Bolla”, u botua në gusht të vitit 2019 dhe mori vlerësime të shumta nga mediat kryesore në Finlandë. Romani do të botohet në anglisht në vitin 2021 nga shtëpia botuese amerikane Pantheon Books, dhe nga ajo angleze Faber & Faber.

(Shkëputur  nga e përjavshmja Ex Libris, e shtunë, 11 janar 2020, faqe 2).

Yllësitë

Kur njerëzit bëhen të ditur,

dituritë e tyre bëhen dritë,

përshkojnë qiellin e errët,

kështu formohen yllësitë.

Mos u brengos miku im!

Rrugën s`ta ka zënë askush,

ka vend plot,për ty,për mua,

ec, mos nguro, tregoje veten,

mos u tërhiq, kështu të dua!

Diçka

Vlerësime,çmime gjithmonë do t`ndahen,

jeta kërkon variacion e shumëllojshmëri,

ndonëse vlerat humbin n`vozën e Danaut, 1)

disa grimca të florinjta i ruan kjo gjithësi.

S`paskemi jetuar kot

S`mundemi në këtë botë t`i bëjmë të gjitha,

sepse fuqitë dhe jeta na kanë vënë një kufi,

por nëse arrijmë të bëjmë më të mirën tonë,

kemi shtuar nga një grimcë:dhe unë,dhe ti.

Harrojmë veten tonë

Kur bëjmë bilancin e jetës,

dhe “thesin”  shohim bosh,

s`lëmë askënd pa fajësuar,

veçse harrojmë veten tonë.

Nëna

Për luftërat kam lexuar e dëgjuar nga shumë njerëz,

në përfytyrim më ngatërrohen histori e kundërshti,

veç gjithçka ma kthjellon zëri i merakosur  i nënës:

nderoni o bir, vajzat e djemtë që japin jetën për liri.

Engjëjt

Nëse ekzistojnë engjëjt,

me siguri ata janë fëmijët.

Nëse nuk ekzistojnë engjëjt,

engjëj kemi fëmijët.

Nëse duhet t`i krijojmë engjëjt,

ata përsëri do të jenë fëmijët.

……………………

1)Voza e Danaut: Sipas mitologjisë Danau ishte mbreti i Egjiptit. Meqenëse 50 vajzat e tij vranë burrat e tyre, u dënuan të qëndronin në Hadë duke mbushur parreshtur një vozë me fund të shpuar që s`mbushej kurrë.

2). 50 Vajzat e Danaut. Vajza të mbretit të Egjiptit, Danaut. Me urdhër të babai ato vranë 50 burrat e tyre. Për këtë u dënuan të rinin në Hadë, duke mbushur me ujë gjithë kohën një vozë me fund të shpuar, që s`mbushej kurrë.