VOAL

DORA – Poezi nga FASLLI HALITI

By voal.ch | July 6, 2016

twitter
Follow
facebook
linkedin

Dora hapet,
Mbyllet.
Dora
Kap,
Lëshon,
Jep dhe merr,
Vë dhe heq pranga,
Lidh dhe zgjidh zinxhirë,
Vë dhe heq litarin,
Godet dhe përkëdhel,
Ngul dhe shkul,
Ngre dhe shemb;
Mbiell dhe korr,
Hap e mbyll dyer.
Dora lan
Dora lyen;
Dora lan dorën,
E majta lan të djathtën,
E djathta të majtën,
Të dyja lajnë njera – tjetrën;
Dora
Është flori,
Dora është topuz;
Ndan dhe bashkon
Dora, pykë,
Ndan dhe çan.
Dora pajton,
Dora bëhet grusht,
Bëhet pëllëmbë, qëllon,
Të lë pesë gishta në faqe
Dora përkëdhel;
Dor flet me gishta,
Flet pa gramatikë,
Pa sintaksë,
Pa morfologji,
Pa gabime ortografike, ortopeike,
Dora bën dhe çbën çdo gjë.
Dora
Autore e çdo vepre,
Autore e çdo ndërtimi,
Autore e çdo konstruksioni,
Autore e çdo shembjeje, shkatërrimi,
Dora firmos lindjet dhe vdekjet,
Dora
Fut dhe nxjerr,
Mbërthen e zbërthen,
Ndez dhe shuan;
Gris
Dhe arnon,
Ngjit
Dhe shqit,
Qep dhe shqep,
Zbardh dhe nxin.
Njeriu s’bën dot pa duar.
Vetëm Zoti bën dhe çbën.

Të bëhet tha Zoti!

Dhe u bë.
U bë dita, nata
Qielli, dielli, hëna,
Yjet.
U bë toka dhe ujërat,
U bënë erërat, breshëri, vetëtima, rrufeja…
U bënë kafshët, shpendët, hidrikët, reptilët, viruset.
Edhe çudibërësi i përrallës i thotë mbretit si një zot virtual:
Unë e shëroj djalin tënd madhëri.
Nëse më gjendet një kostum
Që të mos jetë prerë me gërshërë,
Të mos jetë qepur
Me gjilpërë,
Prerë e shpuar,

Vetëm Zoti dhe përrallat presin dhe qepin pa duar…

10 tetor 2010

Fjalë kyçe: FASLLI HALITI, gramatikë, morfologji, pranga, sintaksë, zinxhirë

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

UDHËKRYQET E JETËS – Cikël poetik nga SKËNDER TEMALI (30 korrik 1946 – 18 prill 2021)

UDHËKRYQET E JETËS

Kam shkruar shpesh për udhëkryqet,

I kisha në gen, në provë më vinin,

Duke mbajtë si hamall mbi shpinë pikëpyetjet,

Që prej meje, udhëtarit, kahun donin të dinin.

Çdo busull tregon Lindje-Perëndim, Jug-Veri,

Punë e madhe se as yje ka, as far që bregun tregon,

Unë duhet të çaja përpara në zheg e në stuhi,

Edhe kur dëbora e zezë udhëkryqet i mbulon.

Një ditë vendosa nga ecën turma të mos ec,

Turma s’ka kokë, veç turr të marrë si orteku,

Se dikur hesht rropama e ai ngec

Dhe unë gjej kahun, çapitem ndaj një shtegu.

Sikur të mos kish udhëkryqe glob i jetës

Do mbetesha si kukuth a gur varri,

Se udhëkryqet më çojnë drejt së vërtetës,

Drejt ëndërrës së dritëshme të çdo shkrimtari!

———————

PLASTELINA

Mund të korr grurë aty ku mbolla elb,

Me lëvozhgat të bëj një thelb,

Yjet të marr në duar, si fëmijët xixëllonjat,

Të bëj të vajtojnë e të ligjërojnë shkronjat,

Dhe në tragjedi të mos mbetet pa qeshë një spektator,

Maxhordomët të ulen në fronin mbretëror!

Krijoj çfarë ëndërroj,

Se për mua

Jeta e bota janë një plastelinë,

Formoj e shformoj si të më vinë,

Arrij të nënshtroj zotat e perenditë

Veç që njerëzimi të ketë më shumë dritë!

———————

RRUGICA IME

Rrugica ime është brenda vehtes time,

Aty janë strehët që pikojnë herë gëzim,

Herë trishtim

Herë dhe lotë burri,

Aty janë portat e mëdha me qemer guri,

Kalldremi ku shekujt kanë ecur,

Portat e lulevileve,

Oborret e trendafilave,

Gurët ku kam vrarë gjunjët sa herë në to kam ngecur.

Nga kjo rrugicë, më e hershmja që ka qyteti

Kam përcjellë nanalocet e katragjyshët tek Zoti,

këtu ka hyrë edhe Krishti edhe Muhameti

se i buronte shpirti margaritarë loti.

Te kjo rrugicë, i vogël, putha një vajzë për të parën herë,

Kjo rrugicë s’ka emër

Që ndrron sa herë ndrrojnë pushtetet,

Le ta quajmë dimër,

Në daçi pranverë

Se më shumë se princër e mbretër

Ka pritur të pastrehët e poetët.

Se vinin tek ne dhe të hapur e gjenin portën

Erdh edhe poeti që m’kërkoi të falur për një epitet,

Për atë figurë s’e ndrronim gjithë botën

Se ai që s’fal s’e ka emrin poet!

Po kjo rrugicë e pat një portë që s’u çel kurrë,

Një portë çeliku, kalitur nga të parët,

Kanatet e saj s’i hapi asnjë burrë

Për atdhemohuesit, spiunët dhe tradhtarët.

Te kjo rrugicë je ti, o Shkodë loce,

E vogël, e magjishme, si lulebora në boçe !

———————

PUTHJA E PARË

Doja t’mos e humbisja vjeshtën kur ty të putha,

Ndaj e ruajta gjithë jetën një gjethe të saj

E s’kam pse bëj të virgjërin as sot mbushur me rrudha

Dhe me njerëzit e dashuruar atë të mos e ndaj.

Ka një Everest kujtese puthja e parë

Që s’ka ekuivalencë me një milion të tjera,

Që shkojnë e vijnë si zogjtë shtegtarë

Ca që përzë dimri, ca që sjellë pranvera.

Kam rënë në gjunjë veç para flamurit kuq e zi

Kur bëra betimin si çdo ushtar,

Por as kur buzët vura mbi palët e tij,

Pse t’u gënjej, s’më shijoi si puthja e parë!

Ajo puthje, ajo gjethe në herbarium të dashurisë,

Është rubin që shndrit edhe në netët e poetit,

Dhe m’i ka dhënë e m’i jep jetë poezisë

Nga gurra e pashterrshme e sinqeritetit…

———————

KOKËULUR E BORXHLI

-Sipas një motivi të Xhevahir Spahiut-

Si poet do të shkoj në botën tjetër edhe unë borxhli,

Borxhli ndaj aedit të ciklit të kreshnikëve,

Që vargjet i gshendi me daltën e fjalëve

Në lahutën e gurtë e të përgjakur të maleve.

Borxhli i përjetshëm ndaj Budit

Që më mësoi se si yll bëhet fjala shqipe,

Ndaj De Radës që nxirrte mjaltë prej kripe,

Ndaj Naimit e Fishtës, si dy koka shqiponje,

Që vinin lulkuqet shqiptare në guvë të çdo gëzhonje,

Ndaj Migjenit që u binte fort këmbanave të mjerimit,

Ndaj Kadaresë-nobelist e “Korbit” të Skënder Drinit!

Borxhli ndaj kohës që çfarë më dha s’i dhashë,

Po krenar se në dorë të horhanes s’u bëra mashë,

Si bujku me plug, me penë çela shumë vlagë

Edhe pse pas shpine mora jo pak plagë.

Po më mirë në botën tjetër të shkoj i plagosur

Se sa puthadorë, me jargë e i njollosur!

U nda nga jeta shkrimtari Skënder Temali

Dje u nda nga jeta shkrimtari Skënder Temali.

Skënder Temali është lindur në Shkodër më 30 korrik 1946. Këtu kreu Universitetin “Luigj Gurakuqi”.

Për 15 vjet punoi redaktor në shtypin e Radion e Shkodrës, revistën
“10 Korriku” dhe për një çerek shekulli mësues i letërsisë dhe drejtues në shkollat e mesme.

Përfshihet në enciklopedi e përmbledhje të ndryshme letrare. Krijime të tij janë përkthyer në disa gjuhë të huaja. Në vitin 2018 doli vëllimi i tij me tregime në gjuhën malazeze “Këtë dimër nuk ra dëborë”, botim i “Centar za očuvanje i razvoj kulture manjina Crne Gore”.

Si publicist e shkrimtar nderohet me çmime lokale e kombëtare. Në vitin 2001, me tregimin “Këpucët e turpit” në gjuhën italiane, merr çmimin special të jurisë në Konkursin e 7-të Ndërkombëtar të Shoqatës së Shkrimtarëve e Artistëve “Cristalide” të Italisë, mes 462 shkrimtarëve nga shumë shtete të botës. Në vitin 2015 me poemën “Unë, Ballkani dhe Europa”, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës në manifestimin mbarëkombëtar “Drini poetik” i akordoi çmimin “Adem Demaçi”. Pen Klubi i Malit të Zi e ka nderuar me mirënjohen e tij.

Në vitet 2013-2017 themeloi dhe kryesoi Shoqatën e Shkrimtarëve të Shkodrës, duke përmbledhur e redaktuar tri antologji voluminoze “Pena e Shkodrës” me krijime të anëtarëve. Udhëhoqi mjaft promovime librash dhe qe bashkëpunues në veprimtari të përbashkëta me organizata homologe në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi e Maqedoni.

Që nga viti 1971 botoi 20 vëllime më vete në poezi e prozë. Ka të përfunduar në dorëshkrim romanin “Hotel Univers”, vëllimet me poezi “Vajza që nuk putha” dhe me tregime “Ngjarje në plazhin nudo”, përmbledhjen me novela “Studentja nga Shkodra” si dhe monodramën “Vijmë në këtë botë për t’u gënjyer”.

Botime të autorit:

Këngë cigane, – libër me vjersha dhe poema, viti 1971
Kjo ndodhi në Lis – roman, viti 1982
Ballo në mbrëmjen e maturës, – tregime e novela, viti 2001
Ishte një lajthishte – poemë për fëmijë, viti 2002
Gjuha shqipe – tekst me bashkëautore Mimoza Gjokutaj, viti 2002
Këpucët e turpit – tregime, viti 2002
Nesër do të them mirëmëngjes – novelë, viti 2003
Studentja e Bolonjës – novelë, viti 2004
Shtëpia pa pasqyra – tregime, viti 2006
“Askushi” – roman, botuar në gjuhën shqipe në Maqedoni, viti 2006

Tre shokët – vjersha e poema për fëmijë, viti 2007
Lirika të hershme dhe te vona – poezi, viti 2010
Kur vuaj, shkruaj – poezi, viti 2012
Curriculum Vitae – poezi, viti 2013
Stina e divorceve – novelë, viti 2014
Të pathënat, poezi, viti 2016
Metamorfoza e inxhinier Brunos – tregime të zgjedhura, viti 2016
Një det pa dallgë s’është det, – aforizma dhe sentenca, viti 2017
Këtë dimër nuk ra dëborë-tregime në gjuhën malazeze, Pogoricë, 2018.
Vajza që nuk putha – Poezi, 2019

VATIKANIT ME PAPËN E NDERIT -risjellim emocionet me rastin datëlindjes së Atit të Shenjtë – Nga Visar Zhiti

Ç’kopshte të mrekullueshëm brenda mureve në Vatikan, aq sa na duket se jemi futur në një ëndërr! Nga lart rrjedhin ujëvara qiellore, nga ato me misterin e dritës tjetër. Po edhe një qetësi mërmëritëse, që sikur ia zbulojmë kumtin tek udhët mes blerimeve, aq ndjellëse, për të ecur sa më paqësisht, tani e gjithmonë, në dashuri. Gjethnajë dhe bar gjallërues, cicërima të kristalta dhe frushullima flatrash.

Jo, nuk janë vetëm zogjtë, por edhe engjëjt, kështu na duket. Pasditja sikur merrte frymë me mushkëritë e “Shpellës së Lourdes-it”, që na shfaqet befas fare pranë. Dhe na kap një ndjesi përlehtësimi dhe përhapjeje, sikur nuk kemi kufizime, jo vetëm ndaj njëri-tjetrit dhe ndihemi frymë gjithandej. I shtrëngova dorën sime shoqeje. Sikur merrnim nga drithmat e njëri-tjetrit kështu. Para nesh, e ndienim, rendte djali ynë, i padukshëm, ja, ja, i pashë një pjesës flatre, kjo pendë prej tyre ra… Andej duhej të shkonim. Tej pjerrinave të edenta pemët presin si meshtarë të lumtur. Dhe ja, lule të tjera që sendërtojnë me ngjyrat e tyre çaste të tjera mrekullie. Emblema papnore. Prej lulesh dhe ajo në sheshin qendror aty. Nga shatërvanët hovnin ujëra si bekime të kthjellëta. Kupola e mermertë e Bazilikës së Shën Pjetrit vezullon e madhërishme dhe nuk kuptohet ku mbaron ajo dhe ku fillon qielli. Një përzierje mistike me retë anash si të ishin një grup me Mikelanxhelo. Poshtë nëpër nikie statuja biblike… ja, ja, ati yt. Pranë është stacioni i trenit të Vatikanit, që sikur sjell dëshira dhe pak më tej gjykata, jo, jo e gjyqit të fundit dhe burgu, shpesh e më shpesh bosh, por ndodh të bujtë ndokush, ngjarje e rrallë, do ta kenë lajmin patjetër gazetat. Ime shoqe ma shtrëngon dorën prapë. Buzëqesha trishtueshëm.

Madona që na mirëpresin. Ja, Zoja e Këshillit të Mirë, që është dhe Pajtorja e shqiptarëve, shkodrania. Dhe drurë biblikë, të mbjellë nga personalitete të larta të botës, presidentë, kryeministra… edhe ty ta pranuan kërkesën që si titullar i ambasadës, por edhe si bashkatdhetar i Shenjtes Nënë Tereza, – po nëpërmendja, – që me rastin e kanonizimit të saj, në jubileun e marrëdhënieve mes dy shteteve tona, të sillje një ulli nga vendi yt, të mbillej këtu. Ia thashë kryeministrit. Prita… Mure të tjera kështjellore, heliodromi i vogël, livadhe me gëmushat si qingja, pylli natyral, një shenjtërore e mermertë, kthesat si ngazëllime mahnitjesh, kështu më erdhi t’i krahasoj, stola të drunjtë, të rrallë, rojat që të përshëndesnin të parët, Radio-Televizionit i Vatikanit, dielli që vazhdonte dhe derdhte ar. Me siguri po afroheshim. Pashë kolonat e Akademisë. Përballë, pas degëve të pemëve, sërish dritare, mbase ato të Arkivit Sekret a të Bibliotekës së vjetër Apostolike. Se ishte bërë dhe një e re, por ajo ishte pesë kate nën tokë, e bunkertë. Ku ishin letrat e Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, po librat shqip? Mes qiparisave, tej në thellësi, vegim që afrohej, nuk po u besonim syve, në këmbë, me të bardha si i statujtë, ai, Papa i Nderit, Bendedikti XVI. Në kohën pas lutjeve të pasdites po na priste aty. Nuk mund të iknim pa e parë, pa i puthur dorën. S’po duronim sa të mbërrinim dhe një si lulnajë emocionesh po binte mbi supet tona. Ndjemë se shtangëm, nuk po ecnim ne, por pllaja mitike, sikur afrohej ajo, me Papën e Nderit në krye, ende larg, rrezëllitës. Po na aviteshin qiparisat. Një vezullim. Mbase i kryqit të argjendtë që i varej në gjoks Atit të Shenjtë, Ratzinger. Wow! – do ia bënte djali ynë. Po aty, në krah, si i veshur me natë, sekretari i tij i veçantë, arqipeshkvi Georg Gänswein, njëherësh edhe Prefekt i Pallatit Pontefik të Vatikanit. Në këmbë dhe ai. Ruba e zezë i derdhej hijshëm deri në fund. Vetëm koletoja si një tufë rrezesh zbardhëllente.

Dy gjermanë, besëtarë të një miqësie apostolike, magjepsës. Të dy pa kësula mbi krye. Flokë e bardhë të Ratzinger-it si fllad. Si muzg të Gänswaein-it. Ndalëm para tyre. U përkulëm. Arqipeshkvi, gjithë përzemërsi buzëqeshëse, na paraqiti te Papa i Nderit, që na përgëzoi për ardhjen. Sa zë të ngrohtë kishte, me pak si ngjirje si të marrë katakombeve, andej nga varret biblike. I thamë se është lumturi të takosh Shenjtërinë e Tij. Vuri buzën në gaz si me druajtje. Dhembshurisht. Ime shoqe i dhuroi një stola të kuqe, si gjaku i martirëve të kishës tonë, 38 prej të cilëve sapo ishin lumturuar dhe stola ishte punuar nga gra shqiptare të Veriut, këto po shpjegonte ime shoqe, kur Imzot Gänzwein ndërhyri entuziast: – Paskeni ardhur me dhurata, faleminderit!

Atij i kisha dhënë ditë më parë një bibël të vjetër dy shekullore në gjermanisht, ma solli studiuesi nga Kosova Bejtullah Destani, s’e di ku e kishte gjetur. Dhe Gënswein ma ktheu duke më dhuruar “gemelli” embelematike manshetash. Heshtje. Heshtje folëse. – …dhe të kanë dënuar për poezi, s’mund të besohet… – tha Ati i Shenjtë duke më parë me sytë tejpërshkues si të një ikone. U trondita, ai e dinte, pra, se me kë ishte takuar. Kishte shkruar poezi dhe vetë në rininë e hershme. Kishte parë dhe Luftën e Dytë botërore si nxënës dhe i kishte ikur asaj, “dezertoi”. Gjithsesi, dënohesh dhe për poezi dhe Papa thotë “e pabesueshme”, me qëllim që e tillë duhet të jetë, të mos ndodhë më. Kurrë. Ndërsa fliste, po e vështroja me adhurim. Te sytë kishte rrathë të lehtë, pakëz të fryrë, mbase pagjumësia, lutjet e leximet natën. Ashtu i mpakur nën pallton e bardhë e të gjatë, ku renditeshin kopsat, edhe ato të bardha si varg i argjendtë yjesh, shtati sikur nuk ia pengonte shpirtin që të shtjellej edhe më, i përforcuar si me një si ethe përvëluese të ftohtë duke na dhënë dhe neve përreth forcë enigmatike. Filozof i Zotit, yll në teologji, shkruanin për të dhe “bashkë me Lessing, Kant dhe Beethhoven janë përfaqësuesit e fundit të gjenisë gjermane”, fat të jesh pranë tij, thoshin.

Ula kryet, nuk e vështroja dot. Pashë nga këmbët që Papa i Nderit tani mbante sandale murgu. Ne të tjerët ishim me këpucë të zeza. Eda kërkoi leje për të bërë ndonjë foto. Imzot Gänswein u tregua i gatshëm, e mori ai aparatin. Pas nesh ishte muri i mbushur me bimë kacavjerrëse. Më shkrepi t’i kërkoj Papës një autograf mbi librin e tij “Deus Caritas Est”… Më dridhen duart, tha shenjtërisht, kur të shkoj në shtëpi do ta shkruaj… Dhe do na e dërgonin bashkë me librin e tij më të fundit “Ultime conversazioni” dhe me dy kartolina brenda. Ja ç’kishte shkruar: “Con la mia benedizione. Benedetto XVI”. Po dhe atje në kopshtet parajsore të Vatikanit u lut për mbrojtjen tonë. Amen! Në ballinën e pasme të librit më tërhoqi citati i tij: “Kurrë nuk e kam përftuar pushtetin si një pozicion force, por gjithnjë si përgjegjësi, si një detyrë të rëndës e të vështirë. Një detyrë që të shtrëngon çdo ditë dhe të kërkon: a ishe në atë lartësi”?

Dhe tërheqja e Tij ishte po në atë lartësi, gjest historik për një papë, që ndryshoi rrënjësisht “ministrimin pjetrin” duke rifutur, krahas dimesionit njerëzor, edhe atë spiritual të origjinave. Iki se jam lodhur, të vijë ai që mund të bëjë më shumë. Dhe Papa i Nderit na mëson se nuk mund të japësh dorëheqjen në ditë të vështira e krizash, që t’u shmangesh detyrave, jo, por mund të ikësh, kur gjendjen e lë mirë që të bëhet më e mirë. Shikoja nga Papa dhe mbushesha me një lloj përdëllimi të tjetërsojtë, të ngjashëm me ato kur je para një kryqi të bukur. Vetmia e tij, pa vetmi. Kam Zotin, thotë. I mbyllur pa mbyllje. Është bota që s’e lë. Herë pas here i shkon pasardhësi, Papa Françesku, përqafohen, shkëlqejnë dhe kokë më kokë një Zot e di se ç’bisedojë, për një jetë pa luftëra e uri, por të begatë të mbarë njerëzimit, me paqe, dashuri e hirin e Hyut. Dhe përkushtimi i tyre, siperan e i përulur, është dritë shpresëdhënëse, udhërrëfyese.

Kishim parë në Pallatin Papal në Castel Gandolfo, në muzeun vatikanas divanin ku rrinin dy papët. Janë të shenjta miqësia, bashkëpunimi e vazhdimi. Fjala ka nevojë për frymëzim, thotë Ratzinger. Dhe Vepra e tij vlerësohet si themel në doktrinën e besimit për mijëvjeçarin e tretë. Shkronjat në autografin e Tij e jepnin dridhjen, që jo, nuk ishte vetëm e dorës. Gishtërinjtë e bardhë, të hollë e të gjatë të tij më ishin dukur sikur pikonin muzikë. Na kishin thënë të njohur se ai është dhe pianist i shkëlqyer, i apasionuar pas Mozartit. Dhe po ata na kishin treguar gjatë një darke në Selinë e Shenjtë një thënie të Papës së Nderit, lakonike, përmbledhëse, se kur kishte rënë njëherë fjala që dhe vëllai i tij, klerik dhe ai, i binte pianos a ndokush tjetër, s’kishte rëndësi dhe Ratzinger ishte përgjigjur: “Po, ashtu i duket”, – dhe kishin buzëqeshur përreth. Më bëri përshtypje, merrte më forcë qortuese se kishte dalë nga goja e atij që njihet si “bashkëpunëtor i të vërtetës”, guximtar i fjalës. Dukja sot është bërë një dukuri e padurueshme, po mendoja. Ashtu na duket, kjo është çështja. Sa shumë pësohet nga ata njerëz, qofshin dhe vëllezër apo dhe vetja, që u duket sikur dinë të bëjnë atë që pikërisht nuk munden, veç e tjetërsojnë dhe bëhen shkak prapësish të rënda, jo veç në arte e letërsi, por edhe në veprimtari të ndryshme shoqërore e politikë duke i kthyer ato shpesh në të kundër të vetvetes, fare brutalisht.

Poezia në kryq, m’u fanit, si Krishti, me dy hajdutë anash dhe turma që bërtiste: kryqëzojeni!… dhe këtë bëritmë ta quash poezi? Kjo po bëhet…

Po më vinte rëndë që e kapa veten duke përsiatur kësisojshëm, kur isha kaq pranë së shenjtës, me një Papë që dhe tërheqjen e kishte bërë shenjtërisht dhe që po më dukej se më shumë se sa toka, tani po e ndillte qielli i pafund.

Ai qiell ku ne kishim sytë, sepse të rënë në tragjedinë tonë si në një hum(b)nerë, vetëm lart mund të shikonim… Dhe ne nuk duruam pa e përqafuar Lartësinë e Tij të Shenjtë. Si për ta mbajtur sa më shumë pranë vetes. Kështu dhe Ai, na u duk. Pastaj, po kaq njëlloj, dhe me Imzot Gänswein. Mirënjohës, i mërmëritëm, që na i dha këtë mundësi, të një takimi që ndoshta vetëm një herë në jetë na ndodh. Pastaj erdhi një makinë e bardhë, e xhamtë. Papa Mobile.

Qerre moderne e apostujve, e vikarit të madh. Ndali pranë nesh. Papën Ratzinger e ndihmoi për të hipur në të Imzot Gänswein. Dhe askush tjetër. Ne s’guxuam të lëviznin, por zgjatëm krahë të padukshëm dëshirash. Papa vështroi nga ne qiellërisht. Kryqi i argjendtë mbi gjoksin e pakët vezulloi sërish si në fillim. Na e bëri me dorë, ndërsa Monsinjori buzëqeshte. Aq tërësore ishte ajo buzëqeshje, sa dukej sikur shkonte dhe te gjërat përreth. Makina e bardhë zbriti pa u ndjerë në rrugën me drurët e lartë cedër anash dhe mori për nga Manastiri “Mater Eçlesiae”, mes blerimeve, ku banonte Papa. Zhurma e lehtë e një porte do të ishte e fundit. Dhe dielli gjithë urtësi të perëndishme treti nga ana tjetër e qiellit, ku nuk shihej, nga rifillonte një botë e dimensioneve të tjera, mbase ajo e amshueshmërisë. Po kërkonim nëpër qiell se mos pikasnim ndonjë flatër, atë të djalit tonë, që na paraprinte. Kishim mbetur ashtu në këmbë, të mahnitur. S’di se sa kohë, deri më tani…

PISK – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

Pisk e ka deti, sot, këtij mëngjesi.
Keq! Shumë keq!

Nuk po e rreh me shkop Kserksi
Perçezjarrtë,
Po ky vogëlush dy vjeç
Me bile jashtë!

Durrës, 7 korrik 1992

(Nga libri “Bëjmë sikur” 1995)

VITET FLUTUROJNË – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

Thërras përmbi supet e mi të çlodhen

Bletë e flutura.

Por, posa ulen, shkojnë.

Kërkoj, çdo ditë, ditë më të bukura,

Po vitet fluturojnë.

Tiranë, 3 maj 1994

(Nga libri “Bëjmë sikur” 1995)

PARA PORTAVA QIELLORE – ENIGMË – Cikël poetik nga MUSTAFA V. SPAHIU

PËLLUMBI I PAQES

Qiellit dakol, n’rreze oreol, i paqes simbol:

I butësisë, i pastërtisë, me syt’e lumturisë

Gugat n’kaltëri, me mjeshtëri, bukuri çdo agshol,

Tërë jetën, s’don tjetër, për t’vërtetën – këngëtar i lirisë…

Shtëpi më shtëpi, nga çdo kuvli gjakon lartësi!

Përtrit bulimin, zgjon blerimin, këndell trimin…

Shlodhet n’qetësi, ruan n’fshehtë, një dashuri:

Për pëllumbeshën, urteshën, trimëreshën – ndez gëzimin! –

Gëzimin shprush, fushë më fushë, n’çdo gëmushë,

Pëllumbi i shkruar, me sy t’praruar, duke kënduar,

Ndër mote, larg çdo sqote t’kësaj bote – hare mbush! –

Në këto troje, pa droje, nëpër kroje – zogu i

uruar…

PRANVERA S’KA MBARIM…

Paravera zbukuruese, kalikuse, mikluese, sikur nuse;

Ballëlartë – duarartë – sjell dhuratë me kartë:

Mijëra gëzime, vijnë me agime, ç’dëshirime-

Dolën n’ara, lulet lara-lara, te Lugu i Gjatë.

Paravera e bukur, belkëputur, pashkëputur

Me afsh mbretëron, brufullon, faqeve galdon.

Thërret dasmorët, dashnorët me këngëtorët,

Kush më trim, pa përtim, shëmbëllim kur vallëzon.

Sytë kaltërojnë, vigjëlojnë sa dashurojnë,

Buzëgjuha lëpinë gushë, prapa n’ gëmushë- syçka vogëlushë,

Rrotull-dritë, nga shëtit, plot jetë – rritë…

Zemërmirë, n’hapësirë, xhevahir me gjerdanushë…

Blerim – erë, përherë, dhuron derë më derë,

Lehtë trokiti, fëmijë rriti, kështu fjalë porositi:

– N’zemrën time eni, shende gjeni, përqafime keni,

Në lëndina, me okarina dhe violina vallen seliti…

ZOGËZA E SHIUT

Fugon luginave, shevarinave, rrafshinave,e

Paraverë mbjell, barin këndell, shiun shjell,

Shtigjeve t’reja, zdritë hareja, byçet qemaneja,

Breg më breg, shteg më shteg – rritën ndjell…

Në fshehtësi, ngjitesh në kaltërsi, në lartësi;

Zogëzëmirë – xhanin me hir – t’i sqepgjuhëdëlirë,

Si përherë, rève ua merr – shiun që ka vlerë,

E – freskon, s’vonon, brufullon fusha – shevahir…

Futesh n’valle, krenare, me zamare e dyjare,

Me furi fluturon, miqësi forcon, t’fala dërgon,

Gjatë-gjatë, përmbi çdo shpat, fshat më fshat,

Çdo mëngjes, pa përtesë, uratë – shpresë këndon.

Qosh më qosh, ku të këndosh, qofsg shëndosh,

Nga rafsh, t’i mos u vrafsh – t’uroj me afsh,

Çdo vend mbushe me gazmend, jetë e shend,

Zogëz-o jetofsh, u shtofsh, në fole me mëndafsh!…

SI NDILLET SHIU

Me qemanera, kambanera dhe fanfarera,

Zemërbardhë, radhë-radhë – këndojnë fëmija,

Ndjellin shiun, babashiun, pikëz vlerëfloriun,

Me klarineta, me basklarineta dhe trompeta.

Me të aguar, pa pushuar, fusha e eçtuar, e

Lulet përditë, të lashtat t’i rritë, me gaz – dritë;

Ooo!, pakëz ujë, këlthasin me bujë, bëjnë bujë:

Në pranverë – verë, çdoherë të joshin bukuritë.

Dhe vijnë rètë, lehtë-lehtë me shiun si det,

Me porosi, në gosti, erdhi përsëri – begaton;

Ktheu gjallërinë, freskinë, hire hijeshinë,

Shiu ligëron, dot s’pushon, ngado gjelbëron…

SHIU I VERËS

Rètë përkunden, tunden, shkunden…

Shiu i verës vesëveson, pikon, rigon;

Bie me nxitim, sixhim, nëpër gjelbërim,

Luadhet i freskon, zbukuron, sakaq galdon.

Pa shkëputur, krahëbukur, del një flutur

Shiun lajmëron, dashuron, hidhet e vallëzon,

Te lulja për gosti, me stoli, biçim nazeli,

Ditëlindjen shkon, ia uron dhe e përqafon.

Këngës sonë – seç ia thonë – brohori jehonë,

Bëhen gardh, i vogël e i madh, n’valle bardhë,

Uron fshati, buzagaz monopati, lulon fati –

Për të mira, begatira, qeshet fytyra – smarag…

Në qerre t’dritës, pika e ditës, n’shè të rritës,

Rrezet në galdim, sa gëzim, qëndisur shqim

Lahet natyra, ngjyra-ngjyra, në duar dëshira:

Në fushë, një vajzyshë, gjethe bari shprush…

GJYSHËRITË E URTË

Këmbëkryq, pleqërisht, burrërisht, trimërisht,

Gjyshërisht fjalëmirë, zemërmëshirë, fare mirë

Kuvendonin njerëzisht, logjikisht, krenarisht

Besën – dëshirë, plot hir, e peshonin me xhevahirë.

Jetuan t’etshëm, të pavdekshëm, të përhetshëm

Në tel të sharkisë, të rapsodisë, të bujarisë…

Të ndershëm, të vlershëm, e të sjellshëm,

Ruanin nderin e shtëpisë, gjitonisë, të miqësisë.

Ashtu të kalitur, të uritur, duarkrahëngritur,

Shtigjeve sulmonin, fitore gëzonin, këndonin,

Të çapitur, maleve ngjitur – duke pritur, dhe

Ngadi shkonin, burime zbulonin, vatra ndërtonin…

U R A T Ë

Maleve lashtësinë, lartësinë, krenarinë,

Fushave plleshmërinë, vlagështinë, hardhinë,

Deteve thellësinë, gjerësinë, madhështinë;

Njerëzve mirësinë, bujarinë, sofërtrimërinë.

Lumenjve pashtershmërinë, kaltërinë, lavdinë,

Gurrave të bardha amësinë, magjinë, freskinë,

Rrugëve pastërtinë, drejtësinë, pathyeshmërinë,

Nënave lindjeshmërinë, dashurinë, trashëgiminë…

Fëmijëve ardhmërinë, çiltërinë, diell-diturinë,

Poetëve poezinë, lirinë, artpërjetësinë…

Vashave bukurinë, stolinë, gëzimlumturinë,

Trollit qëndrueshmërinë, papërkulshmërinë, patundshmërinë…

MOS MË LENI ME LOT NË

SY…

Dua të futem në plantacionet e fëmijëve, të

Njëjësohem me ngjyrën e tyre t’gjelbërimit!

Kanë shikime të ndritura si të purpur florinjve,

Me lojën e begatë i derdhin muret e trishtimit.

Dua të futem në plantacione thellë e më thellë,

Jam vjershëtar, në gazin e tyre të marr pjesë!

Dhe njê bilonjë t’brishtë si bujk e kam mbjellë,

Natyrisht fëmijët më hapin zemër e shpresë…

Dua të futem në plantacionet e fushës joshëse –

Dhe mos më leni me lot në sy, as buzëplasur,

Kam mallë të bëj një piknik luginës mahnitëse,

Se mbi veten time fëmijët i kam dashur!…

Strugë, korrik-gusht,

Anamoravë, shtator 1993

“IMGUR” – PEIZAZH I NGARKUAR ME SHPIRT – Nga ALI ALIU

Viteve të fundit, sidomos, ato 2018 – 2020, poezia shqipe solli disa nga librat më të artikuluar; – kam parasysh ‘’Kukuta e Sokratit’’, (Sabri Hamiti), ‘’Këngë e Solomonit’’, (Sadik Bejko), “Prill i hidhur”, (Bardhyl Londo), ‘’Rrathët e brendashkruar’’, (Rudolf Marku), “Lirikë me dhimbje”, (Majlinda Rama), “Mështeknaja e babait”, (Lindita Ahmeti), ‘’In Love’’, (Preç Zogaj) dhe “Imgur” i Skënder Bucpapajt.

Libri ‘’Imgur’’ i Skënder Buçpapajt, vjen artikulim i mallit për botëfëmijërinë, për djalërinë; ky bosht tematik shtrihet në hapësirën kryesore të librit voluminoz me rreth 150 faqe, sistemuar brenda 7 cikleve. Ngasja e kësaj ndjenje, mallit për vendlindjen, truallit, sidomos nga distanca kohë-hapësirë, nuk është frymëzim i rrallë në poezi, dhe, edhe në poezinë tonë… Malli është emocion i fuqishëm, sidomos nga largësitë e papërballueshme, si ato të periudhës së Rilindjes në poezinë shqipe.

Te vepra poetike ‘’Imgur’’ e Skënder Buçpapajt, afshi i parë ndjellës i lirikës, lidhet me vetminë e cila vuan një mall që ushqehet, mbahet gjallë që nga fëmijëria, djalëria e memorizuar dhe që artikulohet varg i pakëputur imazhesh, në këtë rast, ngarkuar me emocion dhe refleks bashkë, estetikisht me ngasje të fuqishme sugjestive…; vetmia ngacmon dhe vë në lëvizje tërë këtë univers të palosur, palimpsest, që përcjell varg-pamjet, të cilat vijnë të përtërira udhësh, perspektivash, ngjyrimesh, rrethanash të shumta si përftime riinkarnimi dhe rrezatim kreativ i pandërprerë; imazhet, që iluminojnë hapësirën, gjithë nga pamje të ndryshme, sjellin impulse dekoduese lidhur me kontekste të shumta dhe lëvizëse, identifikime me situata përjetuese. Mes këtij ndërkomunikimi lirik me librin ‘’Imgur’’ të Buçpapajt, universi në të cilin ateron kujtimi i subjektit, rrezaton ndjesi ndjellëse ndaj natyrës, e me këtë rast, ndaj imazheve me bukuri atraktive, ku shquhet bardhësia e ngrohtë-e acartë, dimërore, alpinike; magjia e hapësirës së bardhë pafund që sa sfidon tundime të kundërta, ndjellëse, në vetmi përsiatëse, lëshuar ëndjeve të ekzistencës, pa përjashtuar disponimin melankolik, edhe ashtu ndër më elegantët; herë duke i hapur krahë imazhit ngarkuar përjetime të ndryshme, bosht qendror i poetikës së kësaj poezie, në radhën e përtërimit konstant, vjen ngarkuar edhe me disa sinjale dhe kode të pashfaqura, enigma që përftojnë dritë të pakapshme, një fluid i ndehur së brendshmi dhe perfeksion estetik, me ndjelljen e magjisë për përsiatje; siç ngjan me vargjet e tre cikleve të para të librit ‘’Imgur’’, por që ndjehet gjithandej në këtë libër…

Gjatë procesit të ngjizjes, thurjes dhe rrjedhjes varg të imazheve dhe të substituimit të asociacioneve që nxisin ato, në lirikën ngarkuar mall të këtij poeti, pamjet vijnë plot tensione emocionale, kambana që rrahin larg në kohë, sa nënshtresa mitike, mitizuese; thurje ëndërrore që luhaten krahëve kontenplative… Imazhet e nënqiellit të tillë në lirikën e Buçpapajt, vijnë semantizim i zëshëm me ngjyrim të fuqishëm emocional në radhë të pare dhe, thellësi refleksive, qartësisht të prekshme si përjetim. Duke semantizuar tone, vibrime, duke i ngarkuar me to imazhet, dekor i jashtëm dhe brendshëm, virtytet dhe huqet e tyre, sfidën dhe ndjelljen, joshjen dhe kërcënimin, kureshtjen dhe magjinë ndjellëse ( Nata e shpirtrave…), tërë shumësinë emocionale dhe reflektive, valët e shtimungjeve, iluminimeve të brendshme, poeti mëton, me këtë rast arrin, finalizim estetik të gjendjes shpirtërore dhe kuptimore; dhe rishtazi fillon nga e para, një ecejake, mes udhëkryqeve të pleksura, nisjeve të furishme, buzë caqeve e kurrë të mbërritura, pranë sapo të prekura gjurmët, zërat, pamjet e çdo gjë që digjet të bëhet fjalë, të flasë dhe tretje në hapësirën pafund, të bardhë, të gjelbër; tërë në fluturim përftues, fshikës që zërin e lëshon jehonë të tretur larg në horizont, ndjellës, magjepsës, urtësi ngasëse: – hapësira pafund s’pushtohet dot, sovrani kaq, kështu ka vendosur, kaq përjetësi për mallin; e zëri lirik, poeti nën saçin e mallit, sizif i pashëruar, ia nis udhëtimit që nuk do prajë së ëndërruari…; pa turrje, pa patos romantik, udhëtim spontan, natyrshëm, prandaj plot hijeshi, elegance, gatuar ndjenjë dhe refleks bashkë; ritmi ngakuar tensione i vargut, ka këtë ngjyrim, këtë puls zemre dhe urtie; pa qenë peng personal i zërit, por që ndjek parimin e rreptë estetik, që pas çdo shpërthim emocion malli, ateron në tokën e fortë; sintezë artistike e përbërësve të poetikës me këtë rast, pos e pranishme në vargjet dhe tërësinë e librit, e plotë, e përsosur qëndron edhe në tekstin e poezisë ‘Imgur’, që është edhe titulli i librit…; imazhi që sjell poezia, një sfond me dritë të fuqishme, brenda të cilit kushdo e çdogjë gjakon të shndërrohet në zë, në jehonë, në dekor stampuar, testament në hapësirë me ozon të pastruar qartë, rrjedhë rrëke ritmike, këtu janë përmasa frymëzimi, janë vetëdehje malli e zërit lirik në krahët e këtij bashkëbisedimi…

Poeti Skender Buçpapaj, mesa di, ka 30 vite që jeton në Zvicër, dhe në gjirin alpin të lindjes, është vizitor i shpeshtë. Se sa e bën zjarr me flakë në ngjitje këtë ndjenjë dhe sa e kundërta, në zbehje, kjo është për t’u parë. Malli i tij… ndërsa, kthimi i tij është i tjetër cilësie, është strehë mbrojtëse nga tjetërsimi, nga trysnia e përditshmërisë, është mëtim për oksigjen që pastron, ngjashëm me atë të Azem Shkrelit që, sa herë ndjen se i zbehet qëndresa e boshtit kurrizor, ateron majave të Rugovës së tij.

Në rastin e Skënder Buçpapajt, sa më i shpeshtë kthimi fizik, aq më i gjallë e më i etshëm malli që nuk ka kthim; nuk ka kthim të imazheve shtresuar kujtimesh, s’ka kthim të situatave shpirtërore, të sfidave, vatrave pa fund të shtresuara, gëzimeve, lumturimeve, habitjeve, frikërave e magjive; tërë ai univers i pasur, ngarkuar memorie, shndërruar në një hije, boshësi, mbetur shkretë e jetim, mbetur veçse një bosh gërryes, që veç sa ta bën të papërballueshme vetminë; veç sa të ndërmend të braktisurin, të përjashtuarin dhe përjashtuesin që mëton të shuajë etjen nga kroje të shteruara, burime të tharë; zjarr i ndezur-i shuar-i përhershëm i njeriut që poezia, qysh nga fillimet, e ka shndëruar art…

Shpalimin e një bote të shtresuar nga e kaluara e kësaj perspektive, si mozaik kujtimi, poeti Skënder Buçpapajt e sinjalizon që në titullin e librit, ‘’Imgur’’, me gjeturi kreative, që rrezaton shtresime kuptimore, emocionale të pritshme, në vargun e asociacioneve Im’At, Ime Më, Im’ Bir, Vatër, Kullë, Qëndresë,…Përjetësi.

Hapësira, pamja, imazhi është gjuha e parëe kësaj poezie, është shtrati “narrativ” i kësaj lirike; ai lëviz dhe përcjell në ecje asociacione atraktive, bartje emocionesh dhe refleksesh; shtrati-kohë ndërsa qëndron në sfond, gjithë duke e përplotësuar, e përgjallëron vargun zinxhiror të tyre, të imazheve, të ngarkuar mall dhe përsosmëri estetike; është imazh-gjuhë që shtrihet pafund në bardhësinë dimërore të alpeve shqiptare, bujshmëri bari pranveror, gjelbërim pyllor, gjallëri zogjsh e gjë e gjallë, tinguj kumbone që e mbushin hapësirën reflekse të brendshme, zhveshur mallëngjime patetike; mozaik hapësire dhe kohe, ndërlidhur raportesh ekzistenciale, bulëzim refleksesh për kthim të mundshëm, të pamundshëm, njësoj si imazhet e prekshme e të paprekshme, përfundimisht të pakthyeshme…

Kthim-moskthimet e tilla në poezi, në letërsi, janë xehe frymëzimi; ushqejnë ngasje, njësoj si në lashtësi, kohëve kur shtegtim-komunikimi, bëhej këmbë-kaluar ; njësoj hapësira pushtoheshin pa pengesa, përmes imagjinatës, si fluturimet e sotme. Malli për t’u kthyer gjurmëve dhe ëndrrave është i pashuar; është mëtim për të kaluarën, për të pakthyeshmen, mëtim për të qenë prani atje ku s’mundet, prani e asaj që s’është, përjetësia…

Një mëtim për kthim, strehë, vërehet tek një rreth poetësh, të përafërt në brez, si Preç Zogaj te kthimi i mundshëm e i pamundshëm orfeik, Sadik Bejko tek urtia solomoniane, Sabri Hamiti te kupa e Sokratit, Rudolf Marku, te kthim i mundshëm e i pamundshëm në Tiranë, jo shumë larg, kthimi i Azem Shkrelit majave kristalore të Rugovës për strehë mbështetëse e kodeve etike në përpjestim majash alpine, strehë mbrojtëse nga brutaliteti agresiv i përditshmërisë. Poezi që duhet veçuar është poezia ‘Ngujim në Gur’, e cila vjen në përmasat e një poezie antologjike.

NGUJIM NE GUR

Qiejt që lë tek ju ja si ikin me një thikë hëne të ngulur

Në shpinë

Në këtë natë me hënë shpinëkthyer nga unë, po e marr

Veten time dhe po e ngujoj në këtë gur

Veshur dhe mbathur larë dhe krehur me kozmosin tim

Me kozmosin tim që nuk e ndaj me askënd që e ndaj

Veç me veten time

Kjo hapësirë e pafund ishte plot me pritjen time

Kjo hapësirë e pafund është plot me mua

Këtu shoh g jithkënd e g jithçka, këtu më sheh vetëm Zoti

Për trup e për shpirt kjo hapësirë nuk më bie ngushtë as

Unë nuk i bie ngushtë

Qiejt tuaj ikin askush nuk ua heq dot thikën thikën e hënës nga

Shpina

Nuk ia heq dot shpinën e therur të këtyre qiejve këtij

Tehu të zi hëne të zverdhur,

Nuk ia heq dot damarët e prerë të këtyre qiejve këtij

Tehu të verdhë hëne të nxirë

A nuk duket kjo hënë mbi shpinë të këtyre qiejve në ikje

Si një embrion i dështuar hershëm?

A nuk duket kjo hënë mbi shpinë të qiejve në ikje si një

Kërmill mbi shpinë

Guaskash fluturuese?

Kështu pyes unë teksa ngujohem në gurin tim me diell

Dhe hënë të vetën

Që lindi njëherë dhe nuk perëndon kurrë.

Pyes. Kë tjetër?

Pyes veten time.

Melankolia është veshje estetike, me gjetje kreative në tërësinë e universit poetik; peng-ngujuar, i ndërsjelltë, gozhdë malli stampuar në gur. I përjetshëm? Për zërin lirik po, përjetësuar në art; hëna, sa verdhë, sa zi, pleksura e përjashtuar gjithnjë fluturimthi, përftimthi, me gozhdëngulurën në shpinë, – edhe ajo, sado në ikje, s’kalon përtej, në tretje përfundimtare…...

Ta përsërisim edhe njëherë se, imazhi në librin ‘’Imgur’’ shquhet me vezullim të fuqishëm; janë sa të shtresëzuara në memorie, sa të përplotësuara dhe metamorforizuara në ecje, sa në pritje të zërit për takimin e radhës veshur nga e para, është në funksion të përhershëm frymëzimi; ambienti që e ka ngjizur dhe prej nga ka hyrë në botë, në udhëtim-jete, kurdo e kudo i pandarë; nga shumë perspektiva, situata ekzistenciale, sfida ndaj të cilave përballet poeti udhës, rrahgjetje, rigjetje, veten, unin, kodin identitar; ngasje që shpien tek hapat e parë në jetëbotë; është imazhi i marrë me vete i asaj bote; tek rasti i Buçpapajt ai është zë ndjellës për kthim, për marrje oksigjeni në përballim me largësitë, tjetërsimet, brutalitetet, absurditetet; tundime të tilla, të poetëve të shquar, janë të shpeshta në përgjithësi, edhe në poezinë tonë; të ndryshme janë rrugët e thithjes oksigjen, të ndryshme rrethanat ambient dhe kohë; poezia moderne moti e shkarkuar patosit, drejt reflekseve përsiatëse, edhe filozofike; valët e imazheve vijnë ngjyrime dhe ritme në lëvizje, vijnë shtysë vetëdehjeje drejt mëtimeve për prani, për reflektim dy kahjesh, përftim që iluminon dy palët në kryqëzim; sa më ngulmues trazimi drejt ngujimit në gur, drejt përjetësimit, aq më i pakapshëm peizazhi në ikje, aq më e largët jehona, magjia për ta shuar mallin, për ta mëkuar vizionin e zërit që s’pushon së besuari; brenda këtij konteksti trazimi të brendshëm, brenda këtij gjakimi për të mbërritur, për kthim, për zënien e të ikurës dhe, pamundësinë e arritjes në asnjë cak, imazhi në fjalë, ai i mbamendjes, i zgjimit të saj që i bie në gjirin alpin shqiptar, arrin edhe gjuhën universalizuese të artit poetik; sidomos, këtë nuancë poetike e nxit, e mban gjallë prania e nuancës së refleksit, premisat përsiatëse që artikulohen pëshpëritje të brendshme, të pazëshme; është ndjellje e gjithandejshme e lirikës së Skënder Buçpapajt me rastin e këtij libri, që pa ndërhyrje, pa këmbëngulje,e tërheq lexuesin në krahët e një prehje kontenplative; pikërisht, edhe kjo nuancë, ky oksigjen, nga tërësia e përbërësve të poetikës, poezinë e librit e kompleton, e bën plotëni artistike, e rendit ndër veprat përfaqësuese të lirikës bashkëkohore të shqipes.

Skënder Buçpapaj është poet i imazheve të shpirtit; ato kanë ngarkesën e refleksit të jashtëm të botës, të natyrës, të gjithësisë dhe situatat shpirtërore të zërit të vet; ja edhe vargjet medalione edhe të një poezie të shkurtër:

LUGU I GDHEJVE

Këtu përroin mespërmes

Dhe udhët në të dyja anët e përroit

I fsheh bari i ri

Ashtu si bari i vjetër

Këtu qielli i ri ia fsheh tokës

Ashtu si qielli i vjetër

Dhe toka ia fsheh qiellit

Ashtu si toka e vjetër

Lugun e Gdhëjve

Pishat në shpatet anës së Lugut

Re të blugjelbërta

Që turren për në qiell

Dhe nuk i shkëputen kurrë tokës

Vejushet e mia të mbetura shkret

Valltare elegjiake

Ja edhe një nga dritaret e harruara-paharruara ndezur, të “marra” me vete, nga shumë të tilla të Buçpapaj në librin ‘’Imgur’’, përkatësisht të shuara atje ku i ka lënë; Lugun…, kësaj here, mbase edhe në vizitë të vërtetë, përroin mespërmes të tij, mbuluar bari i vjetër nga bari i ri që ia fsheh të shtresuarën qiellit; ky ndërsa, qielli i ri, ia fsheh zjarrin mbuluar në hi. Pompeu… një tjetër imazh i gjetur, përflakës, njësoj si dritarja e ndezur dhe dritarja e shuar, ngarkuar si fijet elektrike ngarkuar sinjale telegrafike ngarkuar tensione; i sillet rrotull Lugut poeti, në kërkim te shtresimeve fshehur, Lugut lënë pa admirimin dikur të djaloshit, lënë shkretë, bonjak, rrethuar mbase rritjesh tjetërsuese, të thata, pa e ndjerë praninë e zërit të dikurshëm, mbetur thjesht në mëshirë të vetvetes; pishat në dy anët e Lugut, me mëtim të përjetshëm drejt qiellit, kurrë të mbërritura, valltare elegjiake…; poezi e shkurtër që sjell imazhe të gjalla, mbresëlënëse që të mbesin gjatë në përfytyrim, si në shumicën e vargjeve të librit, plot elegancë dhe bukuri të papërsëritshme.

Ps. Meqë shkrimin për poezinë e Skënder Buçpapajt po e hedh në kompjuter gjatë ditëve të panairit të librit në Tiranë, 2020, më bëri përshtypje një fenomen gati i shëmtuar: edhe pse të pranishëm me libra, disa nga emrat e përmendura këtu, si edhe disa nga emrat e prozatorëve të shquar të letërsisë kombëtare, juria nuk denjoi asnjërin nga këta! Për bindjen dhe shijen time, ky ishte skandal kulturor; dëshpërim edhe më i madh që mbeti pa reagim adekuat. Nuk, të paktën, nuk u qortua një juri e tillë “kompetente” dhe as shefi i tyre që emëron të tilla juri për të injoruar letërsinë kombëtare, për të cilën, kudo në botë, në radhë të parë atë e kanë si synim të parë, sidomos në panaire librash…

Nëntor 2020

Beso tek e ardhmja, jo tek hija jote, por tek rreze drita jote, vota jote, nëse do jesh i mençur… – Esé nga KRISTAQ TURTULLI

Miq te nderuar kudo që ndodheni të shpërndarë nëpër botë, ju përshëndes dhe ju uroj gjithë të mirat. Jemi në fushatën e zgjedhjeve në Shqipëri, temperatura sa vjen e ngrihet, situata tensionohet dhe populli hutohet, çorientohet. Ndaj mendoj që ky fragment poeme përçon një fjalë dhe mendim modest. Respekt për ju.

Përderisa njeriu ka hije, dhe pushteti duhet të ketë hije…

Më turbullon zhurmimi, fjalamania dhe gjumëndjellësi pushtetarëve, Ngado ka apati, çoroditje, shqetësim, ankth të lemerishëm shkakton në popullin tonë që nuk është gjë tjetër veçse një turmë duke u ngatërruar me këmbët e veta. Sidomos në kohë fushate.

Pushtetarët dhe ata që o bëhen nesër pushtetarë, mbasi një fytyrë kanë, thonë:

Njeriu duhet të mendojë vetëm vetëm për të jetuar, nuk ka ç’i duhet më shumë dhe,

jo të jetojë dhe të vrasë mendjen të mendojë. Mjaftojnë për të vetëm disa momente, të rëndomta dhe instinkte diçka simpatike kafshërore për mbijetesë,

Të gjithë e dinë botërisht qysh në kohët e lashta: Mendimet e shumta shndërrohen qëllime në vetvete, me pak fjalë, pikësynime dhe objekte…

Pandehma e perëndimit të diellit të jetës, përpëlitja, tretja në sfond, gëlltitja dhe mbizotërimi i errësirës në humbëtirën e shpirtit, të ligështon. Shungullojnë valët e shkretëtirës në shpirt të pushteteve, janë të ngjashme me tajfunet e oqeanit në shtrëngatë.

Dunat e pështjelljes ngjajnë si dallgë oqeani, shkaktuar nga terri i keqdashjes.

Diku në thellësi të honit dëgjohet nj zë si sokëllimë: Hej, guxoni të njihni djallin!?

Ende s’ju regj lëkura, vërtet doni ta dini?! Ah, more të mjerë, djallin e kemi mes nesh. Thoni njihni Zotin, besoni dhe urreni Djallin?

Hajt, mos më çani kokën. Djajtë kodoshë me kostum dopio pet ose pantallona bluxhinsk dhe xhepa plot argëtohen me çiliminjtë naivë e të pa dalë. Prandaj i bënë dalje diasporës edhe pse është edhe njëherë më e madhe se sa shqiptarët brenda territorit Shqiptar. Ja mohuan shkuan të drejtën e votimit kësaj diasporë që e mbajti dhe e mban me bukë, me shpresë dhe ngriti dinjiteti e Shqipërisë kudo që shkuan dhe punuan.

Ndaj ndjej neveri më maskaradën që ndodh në atdheun tonë të dashur.

Ikni, më lini të qetë, paçi Zotin, si nuk u lodhët të talluri me Nënat e lodhura dhe të rrëgjuara nga jeta: Baballarët që numërojnë qindarkat dhe mendohet njëqind herë të blejnë një kafe. Vëllezërit dhe motrat tuaja. Ka tridhjetë vjet që e njëjta histori, e njëjta situatë, të njëjtët njërës, ose bijtë, nipërit, kushërinjtë, soji dhe sorollopi.

Të përndjekurit, të deklasuarit, u lanë mënjanë, ligjet e rikthimit të pronës u flaken tej si lëvere. Si mund të bëhet demokraci e vërtetë kur nuk ka shkuar haka te i zoti.

Ju pushtetarë me dashamirësi të shtirë gjoja me dhembshuri, pak me keqardhje thoni: Nëse nuk na besoni sa të përkushtuar jemi ne, ja mund doni të pyesni Zotin. Na falni dhe nuk është faji ynë, nëse gabimisht pengoheni te djalli.

Ndërsa unë ju them, ju lutem: Shkoni pyesni shpirtrat! Ç’ shkruhet në qiell dhe zemra juaj, shpirtrat i lexojnë?

Ndërsa ju vazhdoni të predikoni: Ju të gjallët e gjorë, më mirë mos mendoni dhe mos lexoni. Zgjidhja më e mirë për ju është, veç llomotisni. E gjitha kjo është keqardhje përftuar nga dhimbja janë Mendimet e lodhshme. Mendime dhe të vërteta budallaqe:

Gjithë bota e di qysh herët e deri tani: Të jesh i ndershëm, s’është aspak e këndshme, por një marrëzi çuditshme, që të bën të qeshët me të madhe. E gjitha kjo njihet vetëm nëpërmjet vuajtjes së lajthitur;

Dhe, sa për bukurinë, s’ka gjë më të bukur dhe shëmtuar, kur tigri i detyron madhështinë, shkëlqimin e vet, egërsisë?

Nëse Zoti do të vendoste për botën tënde o njeri, të gjithë do të vdisnin nga mërzia.

Fundja, përderisa njeriu ka hije dhe, pushteti duhet të ketë hije…

Mjaft u gënjeve. Pra beso tek e ardhmja, jo tek hija jote por tek drita jote, vota jote nëse do jesh i mençur

KRISTAQ TURTULLI

AMBASADOR I KOMBIT

Toronto, Kanada.

TEKSA PO NISESHE QË TË PRESËSH DITËN E PRANVERËS – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

Mos harro
Që të më sjellësh një degëz ferre të gjelbër,
Dy manushaqe e dy luleshqerra;
Dhe një flutur ere po mund që ta kapësh.

Mos harro
Që të m’i kthesh prapë këto çaste fluturake,
Që i more me vete kur ike;
Dhe një gushëkuq
Në biskun e një vetëtime – po munde që ta kapësh.

Mos harro!

(Nga libri “Bëjmë sikur” 1995)

Më 16 prill 2020 u nda nga jeta shkrimtari i shquar kilian Luis Sepulveda

VOAL – Sepulveda është një shkrimtar i mprehtë dhe joshës, por nëse romanet e tij nuk do të kishin qenë të suksesshëm, dikush do të ishte ende i apasionuar pas jetës së tij, kaq e vrazhdë, plot ngjarje, kaq plot kthesa.

Luis Sepulveda lindi më 4 tetor 1949 në një dhomë hoteli në Ovalle, Kili. Prindërit e tij u gjendën atje sepse ishin arratisur pas një denoncimi (arsye themelore politike) lëshuar nga gjyshi (nga ana e nënës) ndaj dhëndrit. Kështu ai i kaloi vitet e para të jetës së tij në Valparaìso, në shoqërinë e gjyshit të tij nga ana e babait (anarkisti andaluzian – i arratisur sepse ishte dënuar me vdekje – Gerardo Sepulveda Tapia, i njohur më mirë si Ricardo Blanco), të xhaxhait të tij Pepe (gjithashtu anarkist), dhe Salgari, Conrad dhe Melville, të cilët së shpejti i kalojnë atij dashurinë për shkrime dhe aventura.

Mes moshës pesëmbëdhjetë dhe shtatëmbëdhjetë vjeç ai u regjistrua në Rininë Komuniste dhe u bë redaktor i së përditshmes “Clarìn”. Në moshën njëzet vjeç ai fitoi çmimin Casa de las Americas me librin e tij të parë me tregime, “Crònicas de Pedro Nadie”, dhe për të ndjekur, një bursë për kurse dramatike pesë-vjeçare në Universitetin Lomonosov të Moskës. Por ai qëndron në kryeqytetin rus për vetëm 4 muaj: për “qëndrime në kundërshtim me moralin publik” (bëhet e njohur marrëdhënia e tij me profesoren e letërsisë sllave dhe gruan e dekanit të Institutit të Kërkimit Marksist) ai në fakt përjashtohet; dhe kështu fillon me të vërtetë jeta e tij endacake.

Ai kthehet në Kili, por ka mosmarrëveshje me babanë e tij, është larguar nga Rinia Komuniste dhe kështu vendos të bashkohet me radhët e Ushtrisë së Nacionalçlirimtare në Bolivi.

Kthehet në Kili, ku diplomohet si regjisor teatri, vë në skenë shfaqje, shkruan proza, punon në radio, bëhet kryetar i një kooperativë bujqësore, u bashkua me partinë Socialiste dhe është një ndër rojat personale të Salvador Allende. Këto janë vite të lumtura për Sepulvedan: “Një mijë ditët e Qeverisë Popullore ishin të vështira, të forta, të vuajtura dhe të lumtura. Fjetëm pak. Jetuam kudo dhe askund. […] Ne kemi pasur një rini jetësore, rebele, jokonformiste, inkandeshente, sepse u farkëtua në punë vullnetare, në netët e ftohta të veprimit dhe propagandës. […] Ne studiuam, lexuam Marks dhe Sartre, Gramsci dhe Ho Chi Minh, Che dhe Willy Brandt, Marta Harnecker dhe Olof Palme [ …]. Ne kemi dëgjuar Quilapayun dhe Janis Joplin, kemi kënduar me Victor Jara, Inti-Illimani dhe Mamas dhe Papas. Kemi kërcyer me Hector Pavez dhe Margot Lodola, dhe katër djemtë nga Liverpool na bënë që zemrat të psherëtinin. ”

Me puçin e vitit 1973 dhe diktaturën e gjeneralit Pinochet, Sepulveda kapet, merret në pyetje, torturohet. Për shtatë muaj ai qëndron i mbyllur në një qeli në kazermat Tucapel, një dhomë e vogël e gjerë pesëdhjetë centimetra, e gjatë një metër e gjysmë, dhe aq e ulët sa nuk mund të ngrihet kurrë më në këmbë. Amnesty International duhet të ndërhyjë dy herë, duke e lejuar atë të lirohet nga burgu dhe të zbutë dënimin me vdekje në një internim tetë vjeçar.

Në vend që të fluturonte për në Suedi, ku iu premtua karrigia e dramaturgjisë në Universitetin e Uppsala, Sepulveda ikën në Brazil dhe më pas në Paraguai, më pas në Quito (Ekuador), ku rinis teatrin dhe merr pjesë në ekspeditën e UNESCO-s. kushtuar studimit të ndikimit të civilizimit në indianët Shuar. Për shtatë muaj, pra, ai jeton në Amazonë, një përvojë që do të jetë baza e një kryevepre, “Plaku që lexon romane dashurie”.

Pasi mori shtetësinë e Nikaragua-s (këto janë vitet në të cilat ai u bashkua me Brigadën Simon Bolivar) dhe pasi kishte jetuar në Hamburg, nga 1982 deri në 1986 ai punoi me Greenpeace. Që nga viti 1996 ai jeton në Gijon, Spanjë, me gruan e tij Carmen Yanez, fëmijët dhe qenin Zarko.

Nga pikëpamja letrare Sepulveda ka aftësinë të jetë lirike, thelbësore dhe prekëse; por në shkrimet e tij ka edhe forcë, guxim, kuptim kritik: ai beson në fjalën, nuk ka frikë ta përdorë, qoftë tema e mbingarkuar, poetike dhe e dendur, qoftë çështja e denoncimit, e zemërimit, e shpresës dhe nxehtësia.

Në fjalët e tij ekziston dashuria për Natyrën (Plaku që lexon romane dashurie), zemërimi për padrejtësinë (Fuqia e ëndrrave dhe Kronikave nga Koni i Jugut), pasioni për Aventurën (Patagonia Express ), ëmbëlsia Dolcezza (Historia e një pulëbardhe dhe maces që e mësoi atë të fluturojë). Ai mund të jetë intensiv dhe ironik, skandaloz dhe lirik.

“Historia e një pulëbardhe dhe e maces që e mësoi atë të fluturojë” është një libër me sukses të jashtëzakonshëm në të gjithë botën, i cili u zhvendos në një film të animuar në 1998 nga Enzo D’Alò, por emrin e saj e gjejmë edhe në kreditet e “Askund” (luajtur nga Harvey Keitel) dhe “Corazonverde”, një dokumentar i të cilit është vetë regjisori Sepulveda, së bashku me Diego Meza.

Luis Sepúlveda në vitet 2010

Në vazhdën e një prej titujve që e bëri atë të famshëm në botë, ai boton “Historia e një maçakot dhe miut që u bë shoku i tij”, në 2012; “Historia e një kërmilli që zbuloi rëndësinë e ngadalësisë”, më 2013; “Historia e një qeni që i mësoi besnikërinë një fëmije”, 2015; “Historia e një balene të bardhë e treguar nga vetë ajo”, më 2018.

Jeta private

Ai së pari u martua me Carmen Yanez, e cila i dha një djalë. Pasi u divorcua, ai u martua me një grua gjermane, por edhe kjo martesë dështoi. Më vonë ai u martua përsëri me Carmen, e cila ndërkohë u bë nënë e një djali të dytë.

Në vitin 2020 Luis Sepulveda dhe gruaja e tij u prekën me SARS-CoV-2, i ashtuquajturi koronavirus. Ai është ndër personalitetet e para të famshëm që ka marrë këtë virus, i cili brenda pak javësh e vë në urgjencë të gjithë planetin. I shtruar në spital në Oviedo, pas një periudhe koma, Sepulveda vdes në 16 Prill 2020. Ai ishte 70 vjeç./Elida Buçpapaj

Më 16 prill 1844 lindi Anatol France, shkrimtar nobelist francez

VOAL – François-Anatole Thibault lindi në Paris më 16 prill 1844, në një lagje të botuesve, shitësve të librave dhe tregtarëve antikë. Babai François, një vendas i Beouce dhe ish oficer monarkist, e quajti veten France Libraire dhe në numrin 19 të Quais Malaquais kishte dyqanin e tij të librave. Thjesht nga prindi Anatole do të marrë pseudonimin “France” me të cilin është veçanërisht i njohur.

Ai studioi së pari në Institucionin Sainte Marie dhe më pas në Collège Stanislas; ai u largua nga instituti klasik në 1862 pa një karrierë të shkëlqyer skolastike dhe mori diplomën e tij universitare në vitin 1864. Nga një moshë shumë e re ai ndihmoi të atin në tregtinë e tij: në librarinë, të specializuar në vepra dhe dokumente për Revolucionin Francez, ai u bë i apasionuar pas dijes erudite.

Nga 1863 Anatole France (Anatol Frans) filloi bashkëpunimin në revistat bibliografike, të tilla si “Bullettin du bouquiniste”, “Bibliografia Chasseur” dhe “Intemediaire des chercheurs et des curieux”, deri sa më 1867 u punësua nga botuesi parizian Lemerre si lexues: detyra e tij është të propozojë dhe të kujdeset për botimin e veprave të reja.

Eseja e parë e Anatole France, një ese mbi Alfred de Vigny, daton në 1868, kur ai ishte vetëm 24 vjeç.

Me rastin e revolucionit komunar, ai nuk merr një pozicion dhe largohet nga Parisi. U kthye në kryeqytet vetëm në fund të 1871.

Ai më pas filloi të shkruaj poezi, dy prej të cilave u botuan në 1872 në “Parnasse Contemporain”; viti pas vëllimit të poezive, i faturës Parnasiane, “Poèmes dorés” (poema të arta) del. Në 1875 Franca redaktoi antologjinë e tretë poetike të “Parnasse Contemporain”, dhe vitin pasardhës botoi dramën në vargje “Les noces corinthiènnes” (Martesa e Corinth), marrë nga një baladë e Goethe.

Më 1876 ai u punësua në Bibliotekën e Senatit, një post që e lejoi atë të arrijë një stabilitet të caktuar ekonomik. Kështu në vitin 1877 u martua me Marie-Valérie Guérin de Sauville, me të cilën kishte vajzën e tij Susanne (1881).

Pas botimit të dy tregimeve të shkurtra “Jocaste” dhe “Le chat maigre” (Macja e hollë, 1879), në 1881 ai fitoi suksesin e tij të parë të madh me botimin e romanit “Le Crime de Sylvestre Bonnard membre de l’Institut” (Krimi nga akademik Sylvestre Bonnard), dhënë nga Académie Française.

Anatole France është tani një shkrimtar i vendosur dhe i kërkuar në sallonet pariziane; mik i dashur i Ernest Renan, ai botoi në 1882 “Les désirs de Jean Servais” (Dëshirat e Jean Servais) dhe në 1883 “Le livre de mon ami” (libri i mikut tim), duke bashkëpunuar gjithashtu si një kritik letrar në disa gazeta. Rezultati i këtyre bashkëpunimeve do të jenë katër vëllimet e “La Vie littéraire”, botuar midis 1888 dhe 1893: në këtë punë Franca nuk kursen polemika të hapura me krijuesin e natyralizmit Émile Zola, as me poetin Parnassian Leconte de Lisle , nga e cila ai madje është sfiduar në një duel.

Ndërkohë, martesa e tij po përjeton një krizë serioze: në 1888 Franca ndërthyn një marrëdhënie romantike me Arman de Caillavet, një grua që nuk është më e re dhe që duket se ka pasur një ndikim të rëndësishëm në orientimin e ideve politike të shkrimtarit; nga një progresivizëm i ndritur i matricës së shekullit të tetëmbëdhjetë France në fakt është e orientuar drejt pozicioneve socialiste që në atë kohë kishte, në Francë, përfaqësuesin më të njohur në figurën e Jean Jaurès.

Në dy dekadat vijuese, Franca prodhoi veprat e tij më të mira: më 1890 botoi “Thaïs” (Taide), më 1893 “La rôtisserie de la reine Pédauque” (Rotisserie of Queen Piedoca), një lloj romani filozofik që ka një vijim në të njëjtin vit me “Les opinione de M. Gérôme Coignard”.

I famshëm në të gjithë Francën, Anatole Francës iu dha Legjioni i Nderit; dashnor i antikitetit klasik, viziton Italinë dhe vazhdon prodhimin letrar me romanin “Le lys rouge” (Zambak i kuq) i 1894, dhe me tregimet “Pusi i Shën Kiarës” (1895), ndërsa në “Le jardin d’Épikur ”(Kopshti i Epicurus) adreson tema filozofike me ironi, duke u kthyer për të demonstruar se sa irracionalitet ka në shoqërinë e asaj kohe.

U bë një akademik i Francës në vitin 1896 në vend të Ferdinand de Lesseps, ai filloi të shkruante tetralogjinë e “Histori Bashkëkohore” (1897-1901), katër romane – “L’orme du Mail” (elmën e rrugës), “Le mannequin d’oisier “(manekin i thurrur),” L’anneau d’améthyste “(unaza e ametistit) dhe” M. Bergeret à Paris “(Bergeret në Paris) – protagonisti i të cilit është Z. Bergeret, modest dhe profesor i zhgënjyer, por i edukuar dhe i mençur i një shkolle të mesme krahinore, përmes syve të të cilit France përshkruan shoqërinë e kohës së tij, mjerimet dhe hipokrizitë e tij, duke ruajtur megjithatë besimin në mundësinë e shëlbimit dhe ngritjes njerëzore.

Vëllimi i fundit i serialit i kushtohet çështjes Dreyfus, çështja e famshme gjyqësore e një zyrtari francez hebre, i akuzuar padrejtësisht për spiunazh dhe deportuar në Kajen, mbi të cilin Franca është ndarë në fajësues – klerikët dhe nacionalistët – dhe pafajësues, në krye të së cilës ishte Emile Zola, i cili dyshohet se denoncoi komplotin kundër Dreyfus me artikullin e famshëm “j’accuse”. Zola merr mbështetjen e Anatole France, i cili me këtë rast prish marrëdhëniet e tij me intelektualët fajtorë si François Coppée, Paul Bourget dhe Maurice Barrès.

Prej atëherë, angazhimi politik i Anatole France u bë më i rreptë: ai mirëpriti Revolucionin Rus të vitit 1905 dhe dënoi represionin tsarist; me “Jeta e Zhan D’Arkës” të vitit 1908, sulmon një nga mitet katolike dhe nacionaliste, atë të pulzelës së Orléans; në të njëjtin vit ai botoi “L’île des Pinguins”, një satirë mbi historinë dhe fatet e Francës. Në vitin 1909, përveç “Les contes de Jacques Tournebroche” dhe “Les sept femmes de Barbebleu”, ai mblodhi shkrimet e tij polemike në tre vëllimet e “Vers les temps meilleurs”.

Në Janar 1910 vdiq shoku i tij, Madame de Caillevet. France boton shumë më pak vepra, por në vitin 1912 merr një triumf të vërtetë me “Les Dieux ont soif” (Zotat kanë etje), të vendosura në kohën e Revolucionit Francez. Pas eseve të “Le génie latin” (gjeniu Latin) i vitit 1913, me “La révolte des anges” (Revolta e engjëjve), e vitit 1914, përmbyllet angazhimi i tij narrativ.

France tërhiqet në vendbanimin e vendit të saj në Béchellerie, afër Tours, me gruan e tij Emma Laprévotte, më parë shërbëtore e Madame de Caillevet. Ndërsa justifikon luftën e Francës kundër Gjermanisë, ajo aprovon Revolucionin Rus të vitit 1917 dhe shkruan libra kujtimesh, si “Le petit Pierre” (Pierino) në 1918. Në vitin 1920 Kisha Katolike indekson të gjitha veprat e saj.

Një vit më pas, në 1921, Anatole France mer çmimin Nobel për Letërsinë “në njohje të arritjes së tij të shkëlqyer letrare, të karakterizuar nga fisnikëria e stilit, mirëkuptimi i thellë njerëzor, hiri dhe temperamenti i vërtetë galistik”.

Kujtimi i tij i fundit është “La vie en fleur” (Jeta në lulëzim) e vitit 1922.

Ai vdiq më 12 tetor 1924: pas një funerali madhështor të shtetit, trupi i tij u varros në varrezat e Neuilly-sur-Seine, në Paris./Elida Buçpapaj

Po si mos ta duash MUSTAFA GREBLLESHIN?! – Esé nga PËRPARIM HYSI

Parabol

Ndodh që të kapë një obsesion dhe,krejt pa dashur, bie peng i këtij obsesioni dhe nuk e ke fare të lehtë që të çlirohesh prej tij. Kështu ka ndodhur me mua qëkur isha fëmijë dhe,për çudi,”çlirimi nga ky lloj pengu”, më bëri si me krahë,por qe vonë. Tepër vonë.
* * *
Kam qenë nxënës në klasën e gjashtë dhe,ngaqë nuk kishim shkollë unike (kështu quhej 7-vjeçarja në vitet ’50-të dhe bëhet fjalë për vitin 1953), unë e vazhdoja në Fier,4-orë larg nga shtëpia në fshat. Në Fier banonte një grua plakë që në lidhje pak të largëta fisnore kish të bënte me ne. Qenë vite të vështira dhe babai,kur po nisesha në shkollë, më dha një trastë me miell:- Çoja nënë FERIDESË,- më porositi ai. Ia dija shtëpinë (kish një barakë prej purpuliti) mu përballë ish Hotel “Turizmit”. Ia çova asaj dhe ajo,si nga anët tona (me gjak jam nga Skrapari), më puthi në të dy faqet dhe më futi në gojë një pafkë sheqeri. Hodha sytë rreth e rrotull, kurioz si çdo fëmijë dhe sytë më mbetën tek një raft plot me libra. Ne,në shtëpinë tonë, nuk kishim një libër për be,kurse hallë FERIDEJA,vërtet nuk kish miell, por libra kishte sa për gjithë klasën tonë. I zura me dorë dhe sytë më mbetën mbi një libër me të kuqe (nga koha pak e zbardhur) dhe i them:- Hallo FERIDE,a ta marë këtë librin? – A nuk i merr të tëra? E mora librin,e futa në trastën time të librave (unë nuk kam patur çantë) dhe,kur mbrrita në shtëpi, nxora “librin e hallë Ferides dhe frymën e mbajta pas dhënëve. Atje iu futa leximit të librit dhe,O ZOT, u mbusha me çudira. Libri qe “Gremina e dashurisë” dhe e kish shkruar një M.GREBLLESHI. I përpija faqet një nga një dhe,sa inat! U err dhe në shtëpi as më shkonte mendja se mund të lexoja. Ne, në shtëpi, qemë 14-veta dhe drita e llampës nuk më linte të lexoja. Pak nga pak,sikur hyra në “lëkurën e M.GRBELLSHIT” dhe,tek qaja (unë i merrja krejt të vërteta ato që shkruheshin) dhe thosha:- Bobo, ç’të gjeti,mor MEMËL GREBLLESHI (epo,me siguri kështu quhej ky që e kish shkruar) dhe lotët vërgaj:sa për Memlin ,aq dhe për Margaritën.
* * *
Unë qeshë nxënës në klasën e gjashtë dhe lëndën e gjuhës dhe të leximit po e bënim me një mësuese që të rralla i kish si shoqet,ashtu dhe kolegët meshkuj. Kur erdhi në shkollën nr.2 të Fierit, mësuesja VIOLLCA OMARI qe shtatëzënë dhe i shoqi, HIQMET OMARI, na jepte biologji. Mua profesore VIOLLCA më donte si djalin e saj dhe ndodhte që me djalin e saj të prosalindur,LANDIN apo LEANDRIN në krahë, më përcilte deri sa lija qytetin dhe merrja rrugën për në fshat. Profesorja u bë gati një nënë e dytë për mua dhe një ditë më tha:- Thuajj babait, të keqen profesorja ty,që të ikë me gjithë familje nga fshati! E mira dhe e shtrenjta,porfesorja ime, e nuhaste “kolerën” që i afrohej fshatit,po ku dëgjonte babai im me atë vesh? Ne nuk ikëm nga fshati. Unë vazhdova shkollën për mësues dhe qysh në vitin 1959 u bëmë kolegë me profesoren time. Miqësinë e forcuam dhe unë u ndava me të vetëm kur ndërroi jetë,para disa vjetësh. Miqësinë e mbaj dhe me dy djemtë e profesores,LEANDRIN, një mësues shumë i mirë matematike dhe me LULI OMARIN,të vogëlin, që “ç’i sheh syri, ia bën dora”. Pse LULZIM OMARI është i tillë,kur ika në AMERIKË, në vitn 2000, i dhurova bibliotekën time që,sall duarëve të tij të arta,atje në shtëpinë e tij (me të e mbylli jetë dhe profesorja ime),ka marë një hijeshi tjetër.
* * *
E di që kushdo që lexon këto rreshta do të më marrë për të lajthitur. Se duket që nisem për Sham dhe sos në Bagdat. Jo.Jam shumë i kthiellët,por ka ca përkime të çuditshme që, me të vërtetë, nuk kam se si mos ndalem qoftë dhe paksa.
* * *
Të kthehem tek”Gremina…”; tek MEMLI e MARGARITA! Kurrë nuk kam qarë sa atëherë. E merrja të”pandehur”autorin(gjithmonë për mua quhej MEMËL dhe shkoi e vate dhe thosha:-Përse?Përse të hidhte në greminë? Ke parë të qashë pa rrahur. MEMLIN-MUSTAFA e përfytyroja të bukur dhe,siç ekujtoj tani mjegullash, më dukej si ai artisti nga Azerbajxhani që këndonte “Arshi-mallalaja”, RASHIT BEJBUTOVI (po ku kisha parë tjetër unë?).Mandej… ah,sikur ta takoja qoftë dhe një herë! Epo,kur thonë anglezët a ndofta ÇURÇILLI,:- Mos thuaj,kurrë-kurrrë!
Unë atëherë, në klasën e gjashtë në vitin 1953, nuk e dija që ai,MEMLI-MUSTAFA që më kish kapur rob mua, para pak kohe kish qenë mësues në një fshat afër shkollës sime (unë do nisesha mme vrap andej) dhe,tek po prralis për të, veç vonë e mora vesh që profesorja ime e dashur,VIOLLCA OMARI (GREBLLESHI) ishte dora vetë motra e MEMLIT që e kërkoja në qiell dhe e gjeta në tokë. Unë kisha gati 20-vjet mësues (ne nuk i prisnim vizitat reciproke) dhe ja, ndodhi ajo që nuk e prisja: në shtëpinë e profesores (tani u hapën letrat) ,gjeta:- Edhe MEMLIN,edhe MARGARITËN! Tani përsëri qava:por qenë lot gëzimi. Ngjasimi me BEJBUTOVIN qe saktë,kurse MARGARITA,ajo dibrania fisnike RUSHI qe një aritokrate e vërtetë. Doja që ai takim mos mbaronte kurrë.Qe, me të vërtetë,si një përrallë dhe mbeti si e tillë.Kam qarë,kur mora vesh që MUSTAFA GREBLLESHI ndërroi jetë me libër në dorë. E doja dhe vazhdoj ta dua.
* * *
Sa mora vesh që kishin dalë kujtimet për MUSTAFA GREBLLESHIN, u vura në kërkim dhe në një librari afër shkollës”Sabaudin GabranI” lashë nummrin tim të telefonit për të ma gjetur. Sa e gjeta, i lexova me një frymë dhe, më duket se nga të gjithë ata që e kanë njohur MUSTAFA GREBLLESHIN;, sikur kam të drejtën morale që të shkruaj më shumë për të. Së pari,” se më ka mbajtur peng” në vitet.kur çdo gjë që fluturonte, hahej dhe,së dyti, nga MUSTAFA GREBLLESHI mora shpirton dhe ndeza zjarrin e pasionit për të lexuar. Nëse unë jam ky që jam në “fushën e letrave” merita i takon MUSTAFA GREBLLESHIT. Për mua,MUSTAFA GREBLLESHI është i mirë si ujë i pijshëm. Lexon kujtimet e tij nga viti 1939 e deri në vitin 1944 dhe nuk ke se si mos duash atë. Pa vënë brisk në faqe,hedh mbi supe hallet e mëdha të shtëpisë ( i ati,HAMID GRBLLESHI,oficer madhor pëson shok psikologjik qëkur u pushtua Shqipëria nga fashistët dhe mbyllet brenda mureve të shtëpisë.).Sado gjimnazist,17 vjeçar,ai jo vetëm punon në punë të rënda dhe,krahas shokëve,proteston kundër pushtuesëve. Lermotovi,poeti i madh rus,siç më kujtohet,ka dy vargje që,sikur i ka thënë për MUSTAFAN:”… dhe ai, i mjeri,kërkon stuhinë/sikur në stuhi do të gjejë prehje”. Po MUSTFA GREBLLESHI apo MEMLI IM e kërkonte”stuhinë” se qe atdhetar; dhe nga”stuhia” nuk gjeti prehje,por dhe u plagos dhe kjo ndodhi (gjithmonë sipas meje) se MUASTAFAI ka qenë edhe BRUT,por edhe KAS. PLUTARKU thotë:” Bruti urrente tiraninë,kurse KASI urrent tiranin”. MUSTAFAI i kish të dy këto atribute dhe saj QAZIM MULLETIT (më tepër si tiranas nga derë tësojme) u dërgua për studime në ITALI. I la pa mbaruar dhe vjen në Atdhe dhe punon si gazetar. Kudo me shkrimet e tij e bën ferk:LIU i CAKUT me ato idiomat e të folmes me dialekt, godiste atje ku i dhimbte shoqërisë. Alturist si ai nuk gjen.Përkthen dhe nuk merr pare.Kontributi i tij me Kryqin e kuq, është një atribut tjetër që ia zbardh dhe më shumë ballin dhe faqen e bardhë njëherësh. Si gazetar,di të vëjë pikat mbi i, mbi qeveritarë të kohës dhe nuk i kursen, pa bërë “shartime” me ta. Ka qenë rreth 20-vjeç kur ka shkruar romanin” Gremina e dashurisë” dhe,veç këtij romani, monografi për HAKI STËRMILLIN; një për FAN NOLIN dhe për OMAR KHAJAMIN. Dhe ishte duke bërë gati një për GJERGJI DAKON. Kolegët e tij të penës,GJERGJ BUBANI,STEFAN SHUNDI,FIQRI LLAGAMI dhe, O ZOT :-Sa zhgënjim, që MUSTFA GREBLLESHI që në ato vite ka qenë një penë perfide, u shpërblye, një ditë prej ditësh, me pranga në duar. Si bashkëshokët e penës:PETRO MARKO,DHIMITËR PASKO.
Burgu e damkosi,i hoqi lirinë e të shkruarit dhe MUSTAFA GREBLLESHI mbeti në”hije” se nuk dinte të”lëpinte jargët e pushtetit” dhe,sado me pompën e bojaxhiut në kurriz,arriti të na japë atë”Albumin e bojaxhiut”, por edhe përkthimet brilante nga PIRANDELO;”Njëmijë e një net” apo dhe të ndonjë autori tjetër. Në gjykimin tim: e”vranë në gjumë”. Më vjen mirë që një shkolle i kanë vënë emrin e tij.
* * *
E kam dashur MUSTAFA GREBLLESHIN dhe,për të paguar një farë”takse”, në librin tim të parë “Rektimat e dashurisë” një poezi është për të.
MUSTAFA GREBLLESHIT
Edne pa vënë brisk në faqe,seç u shfaqe si kometë
Memli yt me MARGARITËN, një ROMEU,një ZHULIETË!
Libri yt, bibël amori,për rinë seç bën apel
Pse më duket MUSTAFA sikur solle një “Verter…”*

Diktatura lëmoi kosën se tek ti shihte armik
Dhe të morën, të burgosën,tutje në një burg të lig
Dhe mandej,klavari i gjatë (pompë e bojës mbi kurriz)
Nje regjim i zi,si natë, të vrasë shpirtin alturist.

Por në muret lyer me bojë (midis llaçit e zhavorit)
Me pen na le pa gojë ( me TUT HUQËT e humorit)
Pa kur çlodheshe nënë hije, sado kish andralla
Plot” me hurma arabie” na gostisje me përralla.**

Ja, kështu, të”vranë në gjumë (e padrejtë je, moj jetë)
Ike”sikur kishe punë” (ndoshta kthehesh si kometë)

* Verteri i GËTES
** Njëmijë e një net ose”Nën hijen e hurmave” të përktheryera.
Po si mos ta duash,MUSTFANË? Pa dyshim që kujtimet e tij do vazhdojnë.
Poezinë e kam shkruar në 1996.

Tiranë,15 prill 2021

DORA – Poezi nga FASLLI HALITI

Komentet

Cancel reply

Lajme të ngjashëm

UDHËKRYQET E JETËS – Cikël poetik nga SKËNDER TEMALI (30 korrik 1946 – 18 prill 2021)

U nda nga jeta shkrimtari Skënder Temali

VATIKANIT ME PAPËN E NDERIT -risjellim emocionet me rastin datëlindjes së Atit të Shenjtë – Nga Visar Zhiti

PISK – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

VITET FLUTUROJNË – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

PARA PORTAVA QIELLORE – ENIGMË – Cikël poetik nga MUSTAFA V. SPAHIU

“IMGUR” – PEIZAZH I NGARKUAR ME SHPIRT – Nga ALI ALIU

Beso tek e ardhmja, jo tek hija jote, por tek rreze drita jote, vota jote, nëse do jesh i mençur… – Esé nga KRISTAQ TURTULLI

TEKSA PO NISESHE QË TË PRESËSH DITËN E PRANVERËS – Poezi nga VEHBI SKËNDERI

Më 16 prill 2020 u nda nga jeta shkrimtari i shquar kilian Luis Sepulveda

Më 16 prill 1844 lindi Anatol France, shkrimtar nobelist francez

Po si mos ta duash MUSTAFA GREBLLESHIN?! – Esé nga PËRPARIM HYSI

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

Komentet

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

RRETH NESH

NEWS LETTER

SOCIAL