Ata janë të çmendur vërtetë: të gjitha i marrin seriozisht. Të mos e kuptojnë se kjo ishte një fjalë pa të keq, gati një shaka. Në fakt ishte shqetësimi im, që duhet të jetë i të gjithëve. Ç’të keqe ka këtu? Nuk e besoj se ne jetojmë në një shoqëri të aftë të arsyetojë me gjakftohtësi dhe të gjykojë me drejtësi. Apo shteti ëhtë i rrezikshëm për të shqetësuarit për pronën e përbashkët? Hajde shkoqite. Por më duket se e gjeta ku e kanë hallin. Duan të më japin një mësim. Të më frikësojnë pak. Që në të ardhmen të mos më shkojë mëndja të bëj më shaka apo vërejtje të tilla. Mirë pra, le të mos kenë merak. Që tani unë as i mendoj më shaka të tilla. U dhashë fund proçkave të marra, u vura kryq gjithë vërejtjeve dhe shakave. Një herë në jetë kjo mund t’i ndodhë kujtdo. Thotë mirë gjyshja: pësimi të bëhet mësim. Të ngecur që bëra! Dhe vetëm se desha të ironizoja një të keqe. Kjo është e vërteta! I pashë ato dardha të hedhura dhe mua më mori dreqi mendtë. Si vallë kaq thjesht? Nga një kalimtar korrekt e paqësor, nuk e mohoj se isha ca i pirë, më shndërruan menjëherë në një armik e kriminel. Jeton si gjithë të tjerët pa ndonjë tronditje psiqike dhe, papritmas, sa çel e mbyll sytë, bëhesh element i rrezikshëm. Mos vallë shakatarët janë të rrezikshëm për shtetin apo shteti është i rrezikshëm për shakatarët? Hajde shkoqite. Unë së paku nuk marr vesh gjë prej gjëje. Ndërkohë po bëhen tri ditë që rri në qeli, si ndonjë i dënuar me vdekje. Kurse ata atje mbase më urrejnë mua. Doemos do të kenë pyetur edhe shokët e mi, këtë e kuptova menjëherë nga fjalët e hetuesit. Kurse shokët, me siguri, kanë dëshmuar në të mirën time. Se ç’mund të thonë ata të keqe për mua? Shokët me siguri do t’i kenë treguar hetuesit se ai po gabon. Se ata e dinë që shumë herë mua më hipën në kokë të bëj çapkënllëqe. Po, po, me siguri do t’më ndihmojnë. Më kot shqetësohem. Një keqkuptim dhe aq. S’kam pse të kemë frikë.

MARRJA NË PYETJE E DENONCUESIT

Hetuesi rrinte në tavolinë përballë denoncuesit. Ai qëndroi mjaft kokulur, pa folur dhe pa e vështruar në sy. Bënte sikur diçka lexonte apo sikur shkruante. Ky qëndrim indiferent dhe përbuzës i hetuesit e stepi dhe e frikësoi denoncuesin. Pastaj ngriti kokën dhe filloi pyetjet hijerëndë.

– Emri juaj, emri i babait dhe mbiemri?

– F. I. SH,  – u përgjigj dëshmitari dhe dukej se i kishte hyrë frika në palcë.

– Puna që bëni?

– Drejtor i shkollës 8-vjeçare në Grykeras.

– I martuar?

– I martuar me dy fëmijë.

– Betohu se do të thuash të vërtetën dhe vetëm të vërtetën.

– Betohem.

– A keni lidhje fisnore, gjak a qumësht me të pandehurin?

– Jo, asgjë fare.

– Keni ndonje hasmëri apo konflikt me të pandehuarin, familjen apo fisin e tij?

-Jo.

– Ku ndodheshit ju mbrëmjen e katërmëdhjetë gushtit?

– Isha në kafenenë e fshatit.

– Vetëm?

– Jo, isha me një shkok, revizorin e kooperativës së konsumit.

– Si e quajnë atë?

– H.S.

– E njihni ju të pandehurin.

– Nuk mund të themë se e njoh mirë, pasi ai jeton në Tiranë. Por gjatë verës vjen me pushime tek gjyshja dhe e njoh në mënyrë sipërfaqësore.

– Je takuar me të, ke biseduar ndonjë herë.

– Po, disa herë.

– Ke pirë ndonjë herë kafe apo diçka tjetër më të?

– Jo, nuk më kujtohet.

– I pandehuri flet për ca shokë. Mos ju konsideron dhe juve shok ai.

– Jo, nuk e besoj. Nuk e di, nuk e di, mbase, se kështu është ca çapajev ai.

– Atëherë, më trego më hollësisht, e keni takuar atë mbrëmjen e katërmbëdhjetë gushtit.

– Po, e kam takuar.

– Ku e keni takuar.

– Para lokalit të kafes. Ndërtesa e kafenesë në fshatin tonë ka qënë xhami në një kodër të ulët dhe të ngjitesh nga rruga deri atje, janë ndërtuar shumë shkallë. Kur ne po ngjiteshim, ai bisedonte me kamarieren te sheshpushimi para portës së lokalit. Pak shkallë më poshtë e prisnin shokët e tij.

– Nuk na interesojnë shumë këto përshkrime, por na thuaj çfarë dëgjuat nga biseda e tyre.

– Jo, nuk dëgjova gjë konkretisht nga ajo bisedë, por pashë se ishin të qeshur dhe hargaliseshin me duar. I pandehuri dukej pak i pirë… – Pak apo shumë i pirë?

– Jo, më mirë mund të thuash ishte pak entuziast nga pija.

– Çfarë ndodhi më pas.

– Kur po u afroheshim ne, vajza ia lëshoi duart dhe u nis me nxitim të futej në lokal.

– Po i pandehuri çfarë bëri.

– Ai e ndoqi me shikim dhe, kur u kthye të zbriste shkallët, i thirri: Mira! Vajza ktheu kokën. Ai i tha, duke qeshur: shikoje pronën e përbashkët, shikoje. Vajza iku me nxitim te banaku, ai zbriti shkallët dhe i futi krahun shokut të tij.

– Pse i tha ato fjalë i arrestuari?

– Poshtë shkallëve ishte një togë me dardha gjysmë të kalbura, që mbeteshin pa u shitur në dyqanin e perimeve. Për ato e kishte fjalën kur i tha shokut me qesëndi: ja, shiko, si përfundon prona e përbashkët. Domethënë tallej me pronën e përbashkët dhe ishte për pronën private.

– Kujdes, do të tregosh në ligjëratë të drejtë vetëm fjalët e të pandehurit, interpretimet i bëjmë ne, nuk është detyra juaj. Cilën nga shprehjet që përmende tha: “shikoje pronën e përbashkët, shikoje” apo “ja, shiko, si përfundon prona e përbashkët”?  Dhe kujt ia tha, vajzës apo shokut:

Denoncuesit i iku gjaku nga fytyra. Pasi hezitoi ca, tha i dyzuar…

– Tani kanë kaluar katër-pesë muaj, po më ngjan se të dyja shprehjet i tha.

Pas pak hetuesi i afroi një fletë të bardhë dhe i kërkoi të deklaronte me shkrim se mbante përgjegjësi të plotë për sa kishte dëshmuar.  Denoncuesi, pasi shkroi fjalët që i kishte thënë i hetuari, hodhi firmën e tij. Hetuesi vuri buzën në gas kur pa si i dridheshin duart drejtorit të shkollës.

Rreth një orë më pas, para hetuesit tjetër ndodhej një dëshmitar tjetër. Hetuesi filloi menjëherë:

– A keni lidhje fisnore me të pandehurin, mëri apo konflikte?

– Jo, fare.

– Ku ndodheshit mbrëmjën e katërmbëdhjetë gushtit?

– Në fshatin Grykeras, në një lokal ku pihet kafe dhe pije alkolike.

– Me kë e pive kafen?

– Me drejtorin e shkollës. Më pas erdhi edhe sekretari i partisë

– Jeni shokë të ngushtë me drejtorin e shkollës?

– Jo, thjesht si nëpunës bisedojmë, pimë ndonjë kafe… kaq.

– Po të arrestuarin e njihni mirë?

– E kam njohur rastësisht, nip nga ai fshat është edhe ai.

– Si e njeh, sipas mendimit tuaj, çfarë djali është, ka vese?

– Jo, nuk di të ketë vese. Duket djalë i gjallë, pak çapkën, por serioz. – Ç’mardhënie ka me shërbyesen e lokalit?

– Ajo vajza duket se e do. Por ai, kuptohet,… student i arteve të bukura…

– Nuk na intereson ajo anë. Por atë mbrëmjen e katërmbëdhjetë gushtit dëgjuat ndonjë shprehje që ta vrau veshin nga goja e tyre? – Diçka më tha drejtori i shkollës, por unë nuk kam dëgjuar gjë me veshët e mi.

– Nuk ju pyes çfarë ju tha drejtori i shkollës, çfarë dëgjove ti.

– Unë nuk dëgjova asgjë.

– Si ka mundësi, dy shokë rrinë ngjitur, njëri dëgjon ç’thotë një keqbërës dhe tjetri s’e dëgjon?

– Mbase nuk e kisha mëndjen në atë moment.

– Kujtohu mirë, mos ke dëgjuar diçka.

– Eshtë e kotë të mendohem, kur nuk më kujtohet asgjë.

– Dëshmitar, mendohu mirë, se ke firmosur për të treguar të vërtetën dhe vetëm të vërtetën. Mosdeklarimi i së vërtetës dënohet me ligj.

– Po, shoku hetues, e di dhe mbaj përgjegjësi për deklarimin tim.

– Pra, ti nuk ke dëgjuar gjë fare?

– Jo, shoku hetues,

– Mund të largohesh.

– Faleminderit, shoku hetues!

MARRJA NE PYETJE E SHOKUT

– Ju keni shoqëri me të arrestuarin?

– Si urdhëron, shoku hetues.

– E njihni mirë atë?

– Dhe fort mirë, jo, xhanëm…

– Si duhet kuptuar kjo?

– Shumë njerëz krijojnë mardhënie të tilla, mjaft të sipërfaqshme. Njihemi, jemi takuar me të rrallë, pasi ai vjen vetëm gjatë pushimeve verore. Pastaj ai është student i arteve të bukura, unë kam bërë vetëm një shkollë të mesme bujqësore. Kemi disa shokë të përbashkët. Kjo është e gjitha.

– Mos u zgjat kaq shumë. Neve nuk na interesojnë hollësirat tuaja.

– Si urdhëron, shoku hetues.

– Shoku juaj ka ndonjë ves a ndonjë mendim ndryshe?

– Nuk e di, nuk besoj.

– Mbase ju mendoni se ai e tha me qëllim të keq dhe me gjakftohtësi atë shprehjen “Ja si përfundon edhe prona shoqërore!” – Këtë nuk e them dot.

– Mendoni ju që shoku juaj të jetë i pakënaqur nga pushteti popullor. Domethënë është për pronën private dhe jo për atë shoqërore.

– Gjersa e tha, mbase edhe është.

– S’ke ç’i thua, përgjigjja është logjike dhe e qartë. Përderisa e tha këtë, ai mund të ketë shprehur pakënaqësi edhe më parë, apo jo?

– Këtë nuk e thashë.

– Po në thelb ajo është.

– Ka mundësi.

– Cili është mendimi juaj, pse ta ketë thënë ai këtë.

– Nuk e di.

– Ishte i ndehur?

– Ndoshta pak çakërrqejf, si i thonë. Mund të kishte pirë pak më tepër se zakonisht.

– Ka patur raste më parë që të ketë thënë apo të ketë bërë marrëzira duke qënë i dehur?

– Nuk di ndonjë rast. –

Ç’mendoni ju për këtë histori.

– Atë që mendojnë gjithë shokët e tij. Vetëkuptohet, fjalët e tij na kanë habitur. Ne e mbanim për student të ditur dhe të ndershëm. Por, me sa duket, qënkemi të gabuar.

Miqësia është e brishtë si lulja. Flladi më i lehtë dhe lulja fishket. Shkulmi i parë i erës  rrëzon gjethet dhe lë vetëm kërcellin. Shumë shokë e miq pata. Ata më rrihnin shpatullat dhe më shtrëngonin dorën. Po tani? Hë de, po tani? Rreth e përqark shkretëtirë dhe në shpirt një pikëllim i turbullt. Me të ardhur fatkeqësia, miqtë m’u larguan siç bien gjethet. Ata kërkojnë prej nesh vetëm një gjë, që të mos dalim jashtë binarëve. Mos bëj gjëra të jashtzakonshme. Mos u dallo me asgjë. Mos vrapo përpara, mos qëndro prapa, mos qëndro anash, mos u ngre lart, mos zbrit poshtë, ndryshe mënjëherë të quajnë të huaj. Dhe ç’e pret një të huaj. Ftohtësia, moskuptimi, mosbesimi! Për të huajin nuk flet kurrkush një fjalë të mirë, të gjithë e vështrojnë shtrëmbër…

Fundi i pjesës së dytë

Si ka mundësi, që për nëntë vite rresht , të mos më qëllonte ta shihja qoftë edhe një herë të vetme në rrugë atë, të dashurën time të dikurshme, të cilën , megjithatë e kujtoja shpesh , ashtu shqetësueshëm por edhe me dëshirë,duke e përfytyruar veçse të bukur, me flokë të verdhë,që,kur rigonte shi,më këndellnin tek i vështroja,sepse rrëzëllinin mes asaj grisë përthithëse…

Mesa dija ajo vazhdonte të jetonte në Tiranë, në të njëjtin apartament, si dikur, por ja që, e thashë një herë, për nëntë vite rresht, nuk ishim përballur as në rrugë, as edhe në ndonjë supermarket , restorant, apo kafene, ku ne futemi përditë, madje as në shëtitjet përgjatë bregdetit të njelmët, të uikendeve dimërorë me diell të pjerrët dhe të largët…

Eh,por në kryeqytetin tonë,me trafik të lemerishëm dhe me dyndje banorësh të rinj nga të katër anët,që nguliten ngutshëm ku të munden,e me ca të tjerë, të cilët ikin nëpër botë e mungojnë për shumë kohë,sigurisht që,takimi i rastësishëm me të njohurit mund të ndodhë rrallë,në mos asftare…

Por çfarë bënte ajo, Klodi,të cilës  në celularin tim, emrin që s’ia fshiva asnjëherë, e kisha të shënuar KLD, pa zanoret pra ? Me çfarë merrej tashmë,a ishte në punë gjëkundi , dhe mbi të gjitha ,a ishte lidhur me dikë ndërkohë, sepse kush e linte Klodin të binte në tokë?

Sa e çuditshme; edhe për bashkëshorten me të cilën mund të jesh divorcuar prej vitesh ,edhe për të dashurën e braktisur,bëhesh xheloz i marrë dhe i bezdisshsëm dhe, për pasojë,interesohesh , madje acaroshesh dhe rebelohesh për lidhjet e reja që ato mund të krijojnë, ashtu të pavarura siç janë.

Unë, nuk isha nga ata meshkuj që mbërrijnë gjer aty,megjithatë çdo ditë e më shumë, më rritej kureshtja tunduese, të shihja nga afër ndryshimet që kishin ndodhur larg syve të mi. Por ndieja edhe mall, mall të vërtetë, besoja , që më sillte në mendje pandarshmërisht fytyrën e saj të vagullt…

A mbahej ende Klodi,a ishte përsëri yll e bukur, aq sa njerëzit të heshtnin në rrugë dhe ta shihnin të përqëndruar dhe pa takt ? Sepse bukuria e një femre ka gjithmonë një aureolë hyjnore…

Apo, më në fund, ishte lëshuar edhe ajo dhe, syri i kaltër prej qielli , i qe shuar, teksa gjoksi i madh, krenarisht i përpjetë , i kishte rënë? O Zot, a i kishin filluar ato rrudhat tinëzare në fytyrë dhe në gushë ? Sepse, kur u shkëputëm nga njeri -tjetri ishte plot dyzetepesë vjeçe ! E pra, shpejt e shpejt, i binte të ishte pesëdhjetë e katër…

Por sot mundësitë për t’u mbajtur në formë,janë të pambarimta dhe të frytshme. Edhe fare pak po të përqëndrohem mund të përmend sa e sa emra femrash të moshës gjashtëdhjetëvjeçare,që mbahen për mrekulli,duke vazhduar të ndjekin trendin e modës, duke shkuar rregullisht në palestër dhe pishina,duke pasur dashnorë të fshehtë apo të deklaruar, por edhe duke i zënë gjumi të gazmuara, pas argëtimeve të ditës.të përfshira nga ideja e ngulitur se,po rinohen,nuk po plaken. Jo më kot lonxhëritë trallisëse venë e i blejnë veçse te butikët e Victoria’s Secret, ngaqë ende kanë se kujt t’ia tregojnë…

Po ku këto femra me para nëpër duar, dhe ku Klodi modeste, që nuk kishte pranuar kurrë të përfitonte abuzivisht nga bukuria e saj e rrallë. Dhe,isha i sigurt se,edhe sot e kësaj dite, jetonte varfërisht,mjaft që të mos përlyej,a thua se i kishte përvetësuar më së miri ca mësime fetare…

Klodi ishte dukur çdo herë më e re se moshataret e saja dhe e freskët si një lule e çelur gjithë dritë, thjesht nga gjeni i saj, me vitalitet të programuar.

Por do ta takoja , do ta takoja se s’bën…

Aq shumë sa ç’e kishim dashur ne njeri – tjetrin, aq shumë sa ç’ishim përbetuar për të mos u ndarë kurrë (eh!) në këtë botë e përtej saj, aq shumë çaste lumturie të paharrueshme që kishim kaluar së bashku,kudo nëpër plazhe, nëpër restorante dhe hotele,brenda dhe jashtë Shqipërisë, nuk kisha përse të hezitoja t’i bëja një thirrje. Duke shpresuar se Klodi nuk do ta kishte ndryshuar numrin e celularit, ngaqë ishte e qëndrueshme në çdo gjë, hyra në një kafene dhe, me të zënë vend,ia gjeta emrin e shkurtuar, gati të koduar dhe, e nisa thirrjen; të dilte ku të dilte…

• Alo , kush je ?

O Zot, ishte pikërisht Klodi,gjallërisht Klodi ! Vërtet s’e paskësh ndryshuar numrin .Mendo ca e ca e ndryshojnë edhe dy tri herë brenda vitit. Por përse habitesha aq shumë; a s’isha edhe unë si Klodi , a s’kisha edhe unë po atë numër që e vendosa që kur bleva celularin e parë, dhjetë vjet të shkuara ?

Por emrin tim, mesa duket, Klodi do ta kishte fshirë qyshkur në inat e sipër ndaj meje , përderisa nuk i doli dhe pyeti , kush je…

• Alo, kisha ca numra të hershëm në celularin tim ,pa emrat përkatës, të cilët gjithsesi nuk desha t’i prish,pa mësuar më parë se të kujt ishin dhe,në më nevojiteshin t’i ruaja ende,apo t’i hiqja. Unë jam Ed Fregeni; pra , mos pandehni se po vras kohën – ia këputa në tym, duke u shtirur sikur s’e njoha në cast,por sa mirë që s’m’u drodh zëri.
• Kush, Fregi ? !Po a e di ti se, po flet me Klodin ?
• Ah Klod ! Nuk më dukesh aspak e huaj dhe e pakapshme. U zhdukën në çast nëntë vitet e ndarjes që kishim në mes. Pale, m’u drejtove me Fregi, si dikur; ah , zemra ime…
• Mos i zër më në gojë ato vitet e ndarjes, të lutem !
• Nuk do t’i zë .Do të pijmë një kafe , Klod ?Patjetër në njerin nga ato lokalet , ku venim shpesh, që të mund të rimiqësohemi menjëherë. Pijmë një kafe për të qenë dhe më pas hidhemi dhe hamë një drekë diku, por ç’diku; shkojmë te Leopardi, në Golem!
• Po, i dashuri im, që s’e ke thënë kurrë një llaf të keq për mua. Ky qëndrim vlerësohet së tepërmi sot, po të kesh parasysh sesa të poshtër janë bërë njerëzit . Nesër do të marr unë në celular, dakord ?
• Do të durojmë gjer nesër në mëngjes , u pa puna.Mezi pres sa të të shoh dhe, të të puth me afsh…

Tetë vite më i madh se Klodi,edhe mua më nevojitej të tregohesha i kujdesshëm  në paraqitje. Por,ashtu me flokët e prerë shkurt dhe,duke iu shmangur me këmbëngulje veshjeve demode për të ruajtur gjithmonë një sens sportiv, nuk e kisha cënuar asnjëherë identitetin tim prej kryeqytetasi. Hëm, kështu mendoja unë për veten,por Klodit ndoashta do t’i ngjaja me  një birbo fshati,që zbret në Tiranë i ekzaltuar dhe fodull.

Por nesër,nesër…

Nuk më kishte ndodhur më parë t’i isha kthyer një dashurie të humbur dhe të prishur, pra, nuk kisha kurrfarë përvoje vetjake, por nga sa kisha dëgjuar dhe kisha lexuar,por edhe nga sa hamendësoja,këto lidhje të përsëdytura, nuk para funksiononin , madje se ç’të linin një shije të shpifur…

Dhe ja e nesërmja u bë e sotmja,por aty nga ora njëmbëdhjetë,e humba durimin, sakaq edhe shpresën se, Klodi do të më thërriste por, pikërisht atëherë, kur po turfulloja i nervozuar , ra zilja e celularit dhe n’ekranin e tij, së bashku me numrin, u shfaqën edhe tri shkronjat KLD.Por sa ashpërsisht shqiptohen bashkëtingëlloret pa zanoret në mes…

• Freg,më njëmbëdhjetë e gjysmë, të pres te Kafe Bardh e Zi…
• Po, zemra ime…

Koha ishte shumë e bukur , gështenjat e egra sapo i kishin fryrë sythet dhe, tiranasit, të etur për pak rreze të ngrohta dielli, i kishin zaptuar të gjitha tryezat e sëritura ndanë trotuarit, por Klodi, që ia pashë flokët e artë përmes derës së qelqtë të kafenesë,  kishte preferuar të zinte një vend brenda , duke ia kthyer shpinën hyrjes ; përse ? Që kur të vija unë në kafene, të mos më pikaste drejtpërdrejt që tutje dhe të ngarkohej me emnocion? Ndoshta, por edhe mua më pëlqeu shpina e saj. Kishte shumë intrigë…

Hapa derën dhe hyra me vrull n’atë lokal të zbrazët dhe të mugët .Klodi që më ndjeu , apo që më pa tek iu shfaqa virtualisht si fantazmë te pasqyrat që kishte përballë, m’u hodh përsipër, duke më puthur në buzë.

Kur u shkëputëm,filluam të vëzhgonim njeri – tjetrin me vëmendje dhe, unë vura re se, e dashura ime ishte rrudhur paksa përreth syve melankolikë dhe në gushën e qarkuar me ca ruaza që feksnin mekshëm. Gjithashtu edhe flokët e kishin humbur volumin dhe të kujtonin ato kallëzat e grurit kur shemben.Por më shumë se ato pak rrudha dhe flokët e rrafshët, që gjithsesi e prisja t’i shihja, më bëri përshtypje keqardhëse bluza e saj e mbyllur gjer në grykë.Që kur e njihja unë atë femër, e kisha parë përgjithmonë veçse me dekolte, madje të tepruar, qoftë në verë, qoftë në dimër. Atëherë, çfarë ishte ajo bluzë ashtu ? Eh, nuk desha të thellohesha për të gjetur shkakun e heqjes dorë nga dekolteja e shumëpërfolur e Klodit, sepse sidoqoftë, ajo edhe me atë bluzë të mbyllur, dukej e hijshme dhe tërheqëse.

Zura vend fare pranë saj dhe ia kapa duart dhe ia putha ngjitshëm.

• Si je shpirti im ? Ja, jemi përsëri bashkë; kaq papritur dhe kaq lehtësisht.
• ..
• Më thuaj çfarë nuk di për ty, më thuaj si ia ke kaluar ?
• Kam pasur shumë telashe, por ç’t’i përmendim; do të mërzitesha shumë , por do të mërzisja edhe ty.Ah, sa e marrë jam, sa fajtore , pale sa kryeneçe! E si mund të ndahen njerëzit për së gjalli në këtë botë, si mund t’i humbin ata që i duan dhe i mbështesin ?
• Ç’thua ? Sa mirë më vjen që ke mbetur ende e bukur e bukur.Klod, erdhi një çast, kur nuk duroja dot më pa të parë. Sidomos , kërkoja sytë, sytë e tu që më shihnin , por që sakaq edhe më përvidheshin …
• Mbete miku im më i mirë; asnjëherë nuk të zëvendësova dot me një tjetër. Ndoshta jam treguar edhe e pazonja për t’u rindezur me një dashuri të re plot andralla të paparashikueshme, por ti e di si jam unë ; i them gjërat troç, pa pyetur për reagimin që shkaktojnë te tjetri. S’prek dot me dorë njeri po s’e desha !
• Asqë prisja të kishe ndryshuar .
• Në këtë moshë s’bëhet fjalë për ndryshime të karakterit. Ti,sa herë më ke zëvendësuar ? Kot të pyes,sa për muhabet,sepse s’jemi të detyruar të japim të tilla llogari.
• E ku zëvendësohesh ti !
• Ah, ç’përgjigje e dhelpërt,përmes një koplimenti të nënkuptuar !

Ajo zbërtheu pardysynë ngjyrë luleshege dhe tek i kaloi këmbët njera mbi tjetrën, vura re se kishte veshur minifund dhe një palë geta – rrjetë. Të paktën , thashë me vete,nga minifundi dhe getat – rrjetë i preferoka ende.

Desha t’ia kaloj dorën gjer lart, midis kofshëve, por u përmbajta në kohë, duke arsyetuar se,për momentin do të ishte një gjest banal dhe,ndoshta Klodi do të fyej nga përdhosja e asaj një çike fisnikërie të takimit tonë…

• A po punon gjëkundi Klod ?
• Oh, kam pesë vite që nuk punoj dhe nuk marr asnjë rrogë.Sot parapëlqejnë çupëlinat, ca fyryfyçka, që kanë një diplomë, por që nuk kanë ndjekur një herë të vetme një leksion gjer në fund.Në vend të auditoreve këmbët i kanë çuar gjithmonë te kafenetë rrotull oborreve të fakulteteve.
• Po Klod! Veçse ty kurrkush nuk të beson se rron pa asnjë të ardhur, të paktën të drejtpërdrejtë. Kaq mirë sa ç’mbahesh ti…
• Posi, posi. Rroj nën një çati me motrat dhe time më, përndryshe…
• Si s’u zgjove një herë Klod, si nuk shpërtheve dhe të më kërkoje?! Ti asqë dyshon që unë do të të përgjigjesha në vend!
• Ah, për sa gjera mund ta qortoj veten; prapë ta them këtë ? Një lëng të freskët portokalli , të lutem dhe një kafe – iu kthye më pas kamerierit që u avit.
• Mua një fërnet dhe një kafe; faleminderit .
• Kam një Ford të vogël që tashmë e ndez dhe e ngas shumë rrallë, kuptohet, por kur punoja te Spring TV, kur kisha para, me një fjalë, aqsa të jetoja si njeri, lëvizja çdo ditë me të lart e poshtë dhe, një mëngjes me shi të rrëmbyeshëm dhe me erë, m’u përhite ti ,te xhami anësor tek po ecje i përkulur me kapuç në kokë. Trafiku ishte i katrahurshëm dhe as ndaloja dot dhe, as kthehesha dot mbrapsht, që të të mbërrija.U trondita atë mëngjes dhe më rrahu zemra goditshëm, kur të pashë papritmas dhe mirë që s’bëra karambol! Po ta dija që më doje ende, që s’më përbuzje pra dhe , s’më shpërfillje, çnuk do të kisha bërë të të vihesha pas dhe të të mbërrija ! Do të dilja nga makina dhe do ta lija të fikur aty në mes të rrugës…
• Sa inat po më vjen që nuk ndodhi kështu nën atë shi!

E putha , por u pikëllova që s’ndjeva aromën e parfumit Chanel ,pa të cilin Klodi asqë përfytyrohej. Sa keq; një femër pa parfumin e saj sensual ! Ç’parfum; ajo kushedi si ia dilte edhe për të ngrënë një copë bukë! Por s’dukej , s’dukej në pikë të hallit.

• Do t’i hedhim benzinë plot e përplot Fordit tënd dhe , do ta ndalim vrullin ku të na teket, Klod, hë ? Kemi kaq shumë nevojë për dalldi dhe shkreptima; na mpiu rutina !

Ajo buzëqeshi trishtueshëm dhe, unë nuk e zgjata më.

• Freg, – dhe më pickoi drithshëm në krah, siç bënte shpesh dikur – më duhet të iki. S’rrimë dot sot aqsa na e ka qejfi. Më presin motrat për të kryer një punë që nuk mban më.
• Epo Klod; do të takohemi përsëri shumë shpejt, apo jo ? Nesër…
• Do të të marr unë në celular në çdo rast , pra jo ti, sepse, si të ta shpjegoj…- u nëpërdhëmb dhe buzëqeshi përsëri trishtueshëm. Ju siguroj se ky trishtim , i shprehur përmes buzëqeshjes, s’kishte si bëhej më i thellë…
• Merr kur të duash, Klod, veç mos harro ; hahaha !
• Ti e di që unë e mbaj fjalën.
• Po , madje si asnjë femër tjetër. Dale; – dhe i rrasa në dorë një shuk lekësh të cilat unë vazhdoj t’i mbaj dënueshëm pa portofol ,drejt e në xhep – s’patëm kohë sot të blinim gjësendi, por ti e di vetë çfarë të blesh; një parfum apo…
• Ç’bën Freg ! Ah , por ty çfarë s’të kam pranuar unë. Por si s’të qerasa një herë të vetme!
• Nuk do të më qerasësh dot. Nuk do të të lë unë.
• Pa para më gjete kur u njohëm , pa para më gjete edhe sot, ah…
• S’ka më të pasur se ty Klod; kaq e bukur sa ç’je ti…

U puthëm këtë herë përjashta dhe u ndamë pa e zgjatur…

Ç’u bë Klodi, vallë, ku humbi ? Kaloi një javë e tërë dhe, ajo nuk po më merrte në celular. Si të veproja, të duroja edhe ca, apo ta merrja vetë , pavarësisht se më porositi prerazi se, do të më thërriste e para veçse ajo ?

Sidoqoftë, kur të kalonin nja dy javë do ta merrja vetë i pari, nëse Klodi nuk do kujtohej, përndryshe , ç’kuptim do të kishte ajo thyerja trillane e akullit, siç do të quhej takimi ynë në letërsinë masive?

… Klodi nuk më telefonoi as pas dy javësh dhe, as pas një muaji. Gjithashtu, as unë nuk e prisha marëveshjen ; nuk i telefonova . Po çfarë rëndësie kanë kësi marrëveshjesh në raste të tilla ? Si kështu; u pamë një herë të vetme sa për të shuar kureshtjen tunduese, dhe kaq ?

… Nuk më kishte qëlluar tjetër herë t’i kthehesha një dashurie të humbur; për rrjedhojë, më mungonte përvoja vetjake,por ngasa kisha dëgjuar dhe kisha lexuar, por edhe mesa hamendësoja, këto lidhje të përsëdytura, nuk para funksiononin , madje se ç’të linin një shije të shpifur…

(shkëputur nga libri “Dyzet gjyshër modernë”)

Po, nip im i dashur,  tërë jetën, deri në pension, por edhe shumë kohë përpara, isha, edhe tash e  gjithnjë, jam ALBANOLOG, në kuptimin e parë të fjalës. Thirrja, grada ose, më drejtë, profesioni albanolog, kuptohet se ka lidhje me studimet për albanologji. Me mbarimin e studimeve në këtë degë, është vërtetë se automatikisht fitohet titulli albanolog. Më në fund, ashtu shënon në indeks, diplomë dhe në dokumente të tjera përkatëse universitare.

– Nuk kam ndërmend, biri im, të rëndoj kokën tënde kureshtare me shumë shpjegime të hollësishme. Por, të them se ALBANOLOG, ~ U m. sh, ~ Ë, ~ ËT, nuk do të thotë, asgjë më shumë, as më pak se, studiues në fushën e albanologjisë. Vetëm se, nipçe im, mbaj mend dy gjëra të rëndësishme, sipas mendimit tim. Nuk është amanet, por  dëshirë imja e madhe është që, të ecësh gjurmëve të mia. Një ditë (qoftë e bardhë, qëlloftë me diell shumë, ajo ditë!), të bëhesh albanolog i njohur. T’ia kalosh Gjyshit. Të bëhesh shumë herë më i madh dhe më i njohur në këtë fushë të gjerë, si deti i paanë. Do rritesh, si fieri, siç thuhet në një vis të vendit tonë. Do t’i ndjesh, do t’i njohësh e provosh, aftësitë dhe afinitetet tua që do të ngrenë e qojnë përpara, në udhën e gjatë jetësore dhe profesionale. Porosia e dytë është: të mos marrësh merak se, si edhe  shumë fjalë të tjera kësodore, edhe ALBANOLOG, ka shtrirje të gjerë dhe motërzime që rrjedhin prej saj: albanologji, albanologjik e të tjera.

Me skeletin e tejdukshëm të dorës, Gjyshi ia shprushi nipçes flokët e dendur, sikur denjonte të mbjell në kokën e tij të vogël, por tejet inteligjente, shumë këshilla e porosi. Rrëfimin për punën e vet të frytshme, shumëvjeçare, si albanolog i thekur, veçse nuk e ndërpreu një këtu, nga se vetën e pa (e përfytyroi) si të ishte në katedër, më orën e mësimit me studentë, e jo me nipçen në prehër që, ndoshta gjumi ia rendonte sytë, apo mideja ia donte një vakt dreke që gjyshja po e përgatiste për të dytë. Me gjithë drojën e zgjatjes së tepruar të kësaj “ligjërate” në “katedrën” e prehrit të tij, megjithatë Gjyshi, nuk u durua pa ia thënë nipit edhe këto: pos albanologëve të shquar shqiptarë sikurse janë: Eqrem Çabej, Idriz Ajeti, Shaban Demiraj, Besim Bokshi, Zef Skiroi e të tjerë e të tjerë që, gjatë  tërë jetës, gjithë potencialin krijues, gjithë energjitë hulumtuese e shkencore, terë kreativitetin e punës vetëmohuese, ia kushtuan çështjes së gjuhës shqipe, për albanologjinë në përgjithësi, që prej kohesh, shfaqen interesim të madh dhe kontribut të pashoq në ndriçimin e saj, dhanë edhe shumë albanologë të huaj. Gjyshi t’i sjell (ty) ndërmend vetëm dy prej tyre, që janë më të njohur dhe më të spikatur: Norbert Jokl, (u lind më 25 shkurt 1877, në Bzenec, Çeki dhe vdiq më 6 maj 1942, Minsk, Bjellorusi), si dhe Milan Šufflay,(1879 Lutogllavë – 1931 Zagreb) të Kroacisë. Këta të dy janë albanologë të njohur, ndër shumë të tjerë, autorë të veprave të shquara shkencore, nga fusha e albanologjisë. Ky i dyti, albanologu i njohur kroat, admirimin dhe dashurinë për albanologjinë, e  pagoi, me çmim shumë të shtrenjtë – me jetë! Fashistët serbë e vranë në pusi (tradhti!). Ndodhi kjo tragjedi, pasi që Šufflay merr ftesë për të vizituar Shqipërinë. Pas shumë peripecish, rreth së pasaportës e tjera, megjithatë ai arriti në Shqipëri, në muajin janar të vitit 1931. Një muaj pas kthimit, saktësisht më 18 shkurt të vitit 1931,  në rrugën Dalmatinska nr. 6 (në Zagreb), me urdhër nga Beogradi, albanologun në zë, Milan Šufflay, (Shuflaj-n), e likuiduan Branko Zwerger, Lubomir Bellosheviqi dhe Stevo Veçerina. (Ta dish edhe këtë, nipçe!).

interesimi për gjuhën shqipe, rrjedhat dhe zhvillimin e saj, gjatë historisë, dhe në  bashkëkohësi, nuk mungojnë as në ditët e sotme. Përkundrazi, interesimi dhe kureshtja për albanologjinë sa shkon e ritet përditë e më tepër. Këtë më së miri e dëshmon Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, manifestim ky i përvitshëm që, tani e sa vjet, organizohet në Prishtinë që, pa fije dyshimi, një ditë prej ditësh, do të nxjerr në dritë albanologë vendës dhe të huaj, po aq të vyer dhe të spikatur, sa ishin edhe ata të mëparshmit.

-Po ti Gjysh, me premtove e, sikur harrove, asgjë nuk me fole, mbi punën tënde si albanolog, nipçe si përvajshëm, u ankua.

– Së pari ngutu, të hamë nga një kafshatë bukë. Gjyshja jote, na pret rreth tryezës së shtruar. Duhet të nxitoj t’i përgatis plaçkat. Të sajoj valixhen se nesër, herët në mëngjes, udhëtoje për në Manastir, në Kongresin e radhës të Alfabetit, ose si njihet ndryshe, me emrin Kongresi i Alfabetit që, kishte qëllim fisnik dhe historik:  krijimin e një alfabeti të njësuar që, do të shënon edhe zanafillën e letërsisë mbarë shqiptare.

Gjyshi u mat t’ia regjë bythët me një shuplakë përkëdhelëse, ta ngrit përpjetë në ajër e ta mbaj në kraharor. Kishte përshtypjen se, nipçe ndërkohë, kishte lëshuar shtat. Nuk ua kishte besën muskujve të duarve të plakura e muskujve si të vyshkur. Në grusht ia zuri dorën e butë si pambuk dhe, bashkërisht mësynë sallën e bukës (ngrënies!), andej nga i grishte aroma e këndshme e specialisteve, tradicionalisht të shijshme që, dalin nga duart  e magjishme të gjyshes.

Rreth tryezës, shtruar më tëra të mirat, nipçe provoi të riprodhoi diçka nga ato që, ia kishte thënë Gjyshi, pak me parë. Nuk arriti U ngatërrua. Sikur e pengoi prania e tij!

———————————————-

Gjatë mungesës së bletarit,
një hajdut i hyri në shtëpi, i mori mjaltin dhe hojet.
Pas kthimit, i pa kosheret bosh pronari
dhe u ndal për t’i shqyrtuar ato; por bletët që nga kullotat
ktheheshin, duke e gjetur atje, e sulmuan me thumbime
dhe e katandisën sa më keq nuk kish ku të shkonte.
“Bisha të egra,” iu thoshte
“Ju lejoni që hajduti i hojeve tuaj të shpëtojë pa u ndëshkuar,
dhe për mua që kujdesem për ju,
rezervoni trajtim kaq të pamëshirshëm, të pamerituar!”

Kështu dhe disa burra që, nga pavetëdija,
ata nuk ruhen nga armiqtë,
dhe madje refuzojnë miqtë
sikur të ishin ata shkaku i të këqijave.

       Në ditën e ikjes nga kjo jetë para 46 viteve, shkrimtarin e rëndësihëm Ernest Koliqi po e përkujtojmë  me një kartelë dhe një paralelizëm letrar, të nxjerra nga libri i porsa botuar i Visar Zhitit “Kartela të Realizmit të Dënuar”.

       Themeltar në letrat…

Ernest Koliqi

(1903 – 1975)

Do të ikte…

…mësues, poet, shkrimtar, përkthyes, ministër i arsimit… u lind në Shkodër, kur Shqipëria po përgatitej të dilte nga robëria e gjatë otomane, në vitin e tretë të  shekullit të kaluar, në majin plot petale të ngrohta si puthjet, mes të cilave përzihet edhe ajo, puthja e Judës.

Do të merrte dije të gjera në Itali e Kroaci, mbartës i traditës dhe mbrujtës i risive letrare, themeltar i modernes në tregime, stilist dhe qëmtues i fjalës, aq sa duket sikur i mblidhte si bimët e rralla mjekësore maleve të Veriut, njohës i jetës, i mekanizmit të konflikteve, i brengave të moszgjidhjes, i muzgut dhe dritës në rrugët e njeriut, sidomos i rrugicave të Shkodrës, që e donte aq shumë, aq sa e bëri emblemë të këngës së vet…

Kur emërohet Ministër Arsimit (1939) është ai që çon institucionalisht në Kosovë arsimin shqiptar, dërgon 200 mësues nga më të përgatiturit, duke hapur të parën shkollë të mesme atje, më 1941, kur këtej, 200 të tjerë, jo mësues, por komunistë, me ndihmën jugosllave, sapo kishin krijuar një parti, e cila do të vendoste diktaturën më të rëndë, duke e braktisur Kosovën, që do të dënonte Koliqët dhe veprën e tyre…

Mbarimi i luftës do ta gjejë me punët e albanologjisë në Itali duke iu mbyllur përjetë rrugët e kthimit në atdhe, kur e dënuan në mungesë me vdekje.

Gjatë mërgimit të detyruar politik Ernest Koliqi nuk do të reshtë së punuari, themelon katedrën e albanologjisë në Romë, hap revista, bashkon diasporën, ringjall shpirtin arbëresh, harton antologji të poezisë mbarëkombëtare, ndjek me vëmendje jetën politike dhe kulturore në atdhe, shkruan poema, romane dhe do të ndikojë fshehtas edhe në vepra madhore të mëvonshme të letërsisë shqipe.

Vdes papritur në Romë. Ende atje prehen eshtrat e tij, në Varrezat e Monumentale.

       PROFETË

TË KOMUNIZMIT QË S’E PËRJETUAN…

DY SHKRIMTARË MOSHATARË

– George Orwell dhe Ernest Koliqi

nën tmerrin e imagjinatës dhe mbi rrënjët e traditës –

“1984”- roman dhe “Rrajët lëvizin”- dramë. Dy vepra fantastike të së ardhmes… së shkuar tashmë. Romani është i famshëm, i përket gjuhës botërore, anglishtes dhe është përkthyer në shumë gjuhë të tjera dhe vazhdon të kujtohet, kurse drama është e vogël, pak fleta, e shkruar në gjuhën e një vendi të vogël, shqip, që harrohej me qëllim, duke e nxjerrë jashtë dhe nga letërsia e asaj gjuhe.

Të dy autorët e tyre, shkrimtari anglez George Orwell dhe shkrimtari shqiptar Ernest Koliqi kanë lindur në shekullin XX, në vitin e tij të tretë, 1903, e vetmja gjë e përbashkët, rastësi natyrisht. Ndërkaq Orwell-i lindi jashtë atdheut të tij, në Indi, perandoria angleze, mund të themi, kurse Koliqi lindi në Shqipëri, perandoria otomane, ndërsa Orwell-i do të bëhej i majtë ideologjikisht, deri dhe komunist, që shkoi dhe në Spanjë në luftën civile krah republikanëve, kurse Koliqi do të ishte  i djathtë, madje dhe ministër nën pushtimin fashist.

Orwelli do të kthehej të vdiste në atdhe, në Londër, nga tuberkulozi në 1950, Koliqi kishte ikur për të vdekur jashtë atdheut, në 1975 në Romë. Për të vdekur për së dyti, se në atdhe e kishin dënuar me pushkatim fitimtarët, atë dhe veprën e tij

Orwell-i, shkrimtar dhe gazetar i njohur, mbas Luftës së Dytë Botërore, në 1949, boton romanin “1984”, një imagjinatë e frikshme, sipas së cilës në vitin e titullit të veprës, gati e gjithë bota dominohej nga një totalitarizëm i rreptë, mizor, udhëhequr nga një parti e vetme, sunduese me “Vëllanë e Madh” në krye (Big Brother). Policia shtetërore e pranishme kudo, e dukshme dhe e padukshme, kontrollonte dhe drejtonte gjithçka, jo vetëm veprimet, po deri edhe mendimet e ndjenjat, një nënshtrimin masiv kapitullues, një shoqëri “trushpëlarë”, aq sa hitleriane, po aq dhe staliniste, e të dyjave bashkë, si mos më keq.

Orwell e njihte romanin distopik “Ne”, të shkrimtarit sovjetik Evgenij Ivanoviç Zamjatin, të shkruar në vitet 1919-1921 dhe botuar për herë të parë në anglisht në 1924. Në Bashkimin Sovjetik s’ishte lejuar të dilte atëhere ajo satirë marramendëse e totalitarizmit të Bashkimit Sovjetik, e gjitha një utopi negative. Fundi i botës vërtet.

Kujtoj vitin 1984, më gjeti në burg.S’isha më i burgosur i ri, por as i vjetër, nga ata që kishin bërë mbi 15 vjet burg, 20, 25, 30, edhe 40 vjet, që kur kishte mbaruar Lufta, por s’kishte nisur ende paqja.

Në oborrin e burgut, në stendën ku vendosej gazeta politike “Zëri i Popullit” ishte një shkrim kritik për “1984”. Aty gjeta se paskësh një roman të tillë dhe gazeta e partisë në Shqipëri e bënte copë-copë, që ja erdhi dhe ky vit dhe alarmi që kishte dhënë autori borgjezo-revizionist se ç’ishte komunizmi dhe që në 1984 duhej të binte, ishin të rreme. Komunizmi do të triumfonte në të gjithë botën së shpejti, sipas gazetës së partisë, sidomos po të kishte një luftë të tretë botërore…

Bashkëmoshatari i Orwelli-t, shkrimtari Ernest Koliqi, që nuk besoj se njiheshin, shkruajti në Romë dramën me një dukë/akt, “Rrajët lëvizin”, titullin e së cilës e mori nga një varg i poetit Tomas Eliot. Ngjarjet e dramës ndodhin në vendlindjen e autorit, në Shkodër, në perspektivë, kanë ardhur vitet ’70, flitet për shekullin e kaluar, pra jemi një dhjetvjeçar para 1984 oruelliane dhe çudia është se aty parashikohet e  kundertën e Orwellit, jo fitorja botërore, por rënia e komunizmit.

Unikale dhe largpamëse deri në mrekulli, e brishte, madje dhe lirike, trama e saj e ka forcën jo te konflikti i brendshëm, me fare pak personazhë e dialogë të zakonshëm, po te konflikti historik, i popujve, ndërkombëtari, te rënia e natyrshme e komunizmit.

Vepra, sa klasike është dhe risi, etj, por ajo mbetet profetike si asnjë vepër tjetër në të gjithë letrat në perandorinë komuniste.       Koliqi ishte i pari dhe i vetmi shkrimtar që parashikoi rënien e asaj perandorie me një vepër letrare, kur totalitarizmi stalinist ishte në kulmin e vet, në mesnatën e rëndë në vendin e tij..

Autori si një orakull kishte parashikuar vdekjen e vet në ato vite dhe të diktaturës. Saktësia është tronditëse për parashikimin e parë, por ndodhi dhe parashikimi i dytë, pak më vonë se vitet e tij dhe i Orwellit, në vitet ’90, por krizat e tatëpjetës kishin nisur që në kohrat e tyre.

Koliqi si një AntiOrwell ose Orwell pozitiv me dramën e vet vegoi fitoren e njeriut në shoqërinë totalitariste.

Kuptohet që regjimi në Shqipëri e mori informacionin nga rrugët e fshehta diplomatike të saj, që shkrimtari i arratisur Ernest Koliqi, armik i betuar i popullit dhe i Partisë, që meriton plumbin ballit, ka botuar në Romë në revistën e tij reaksionare që del shqip, “Shejzat”, dramën më reaksionare “Rrajët lëvizin”…

Kritikës cinike dhe mediokre të realizmit socialist i vinte më për mbarë heshtja vrastare dhe ashtu bëri si zakonisht, por në leksionet e studentëve të letërsisë, i mbaj mend dhe i diskutonim me njëri-tjetrin, në njërën nga dispencat si e shaptilografuar, ishte dhe një fletë nga fundi që e godiste ashpër dramën e Koliqit, si frojdiste i cila kërkon të thotë se regjimi socialist në Shqipëri bëri ndryshime të mëdha, shkatërroi dhe vrau shumëçka dhe sipas autorit reaksionar, dmth Koliqit, vetëm përsipër, se nëntokë, rrënjët e jetës janë gjallë dhe lëvizin….

Me një ngazëllim djallëzor kritika socrealiste tha atëhere se Koliqi nga dy parashikimet që bëri, gjeti veç atë të vdekjes së vet.

Ne si studentë, rrethi më i ngushtë yni, i ngazëllehej kumtit koliqian, duke na pataksur që paskësh një drame të tillë, nga Koliqi, ja aty e ka shtëpinë, te rruga matanë, jo shumë larg institutit tonë, që ja, përtej vendit tonë, u folka për rënie të komunizmit, nuk qenka i përjetshëm dhe diskutonim që këtë pasazh lektori e kishte futur për të rroposur Koliqin apo me dinakëri, për të bërë me dije se ç’është shkruar. Gjethsesi ne i ishim mirënjohës për kritikën dhe shikonim se kishte shkrimtarë të tjerë shqiptarë më përtej, jo si tek ne…

Në dramën “Rrajët lëvizin” bien dhe kambanat e së dielës në kishat e qytetit të Ernest Koliqit, ku ishim studentë, se ndërkaq, sipas parashikimeve të dramës ishin ripahur kishat, që diktatura ateiste i kishte shtetëzuar bashkë me xhamitë duke i kthyer në kinema, ku shikonim filmat e socrealizmit, në pallate sporti, ku zhvillonim dhe mësimin e fizkulturës apo në magazina ushtrie, ku na jepnin uniformat dhe armën, që të stërviteshim për të luftuar imperializmin dhe revizionizmin botëror dhe nëse na sulmonin të dy njëherësh, SHBA dhe Bashkimi Sovjetik, ne të fitonim..

Ndërkaq erdhi dita që “1984” të botohej dhe në Shqipëri, dhe jo vetëm me një përkthim. Rilexova atë të Çelo Hoxhës, pashë që kishte dhënë tmerrin dhe absurdin dhe në gjuhë.

Ndërsa drama “Rrajët lëvizin” vazhdon të jetë si një kambanë e madhe, bie dhe bie dhe harrojmë ta dëgjojmë… Me të do të mund të mburrej çdo skenë, nder për kulturën, për inteligjencën në të gjithë Evropës Lindore. Ishte dhënë kështu kumti i madh që atëhere dhe vinte nga letërsia shqipe, nga pjesa e dënuar e saj.

Profecia e shkrimtarit të arratisur Ernest Koliqi do të dilte. Do të shëmbej Muri i Berlinit në vitin 1989, pas tij do të binte dhe perandoria komuniste dhe diktaturat me radhë. Edhe kjo, jona. S’ishte e jona, por që na shtypte ne… Akujt e saj andej larg, përmbysnin dhe këtej…

Teatri, ku u prit gjatë se mos do ta vinin në skenë ndonjëherë, sa po e shëmbën brenda parashikimit oruellian dhe jashtë parashikimit koliqian. Me shpresë për në teatrin e ri.

1.
Nëpërmjet aktiviteteve, rrjeteve sociale, apo hapësirës së `cukëlt` mediative, përveç bla -bla-blave të llafologjisë politike, analistike, gjithfarëllojistike… kemi fatin ndonjëherë mes gjithë kësaj tymnaje të dëgjojmë, shikojmë dhe lexojmë edhe për ndonjë të re në art, letërsi, sport apo arritje të tjera të cilat na pasurojnë duke na dhuruar gjendje të mirë shpirtërore, shpresë dhe pritshmëri se mbase vërtet nesër… “do të bëhet më mirë”.

Ishte emisioni “Mirëmëngjes Shqipëri” në “RTSH” prill 2020, ‘Sirena e vogël’ që ka lexuar 180 libra “, i cili më tërhoqi vëmendjen, teksa e dëgjova dhe pashë që vajza dymbëdhjetë vjeçare nga Tirana, Aleksandra Pano, që ishte e ftuar në këtë emision, jo vetëm që kishte lexuar rreth 180-të libra, dhe fliste me aq pasion dhe kujtesë të detajuar dhe përvetësim të admirueshëm të asaj çfarë kishte lexuar, por ajo tashmë edhe kishte botuar librin e saj të parë, dhe pikërisht një roman të titulluar “ Lili dhe varësja e sirenës”.

Një libër ky, që m`u imponua edhe më shumë, (në kuptim të mirë të fjalës), nga ajo çfarë autoja përçoi gjatë këtij emisioni me çiltërsinë, oratorinë dhe aftësinë e saj, si një vjazë mendje hapur, shëmbull për tu ndjekur nga moshataret e saj, të rinjtë. Unë e mora librin, me dëshirën për t`ia dhuruar mbesës time 13- vjeçare, ndonëse pasi e lexova, nuk mund të mos e dëshiroja për bibliotekën time, por nuk hoqa dorë nga dhurata, duke menduar menjëherë për të marr edhe një tjetër libër si ky, për t`ia dhuruar mbesës, pasi tashmë jam e bindur se do i dhuroj vërtet një dhuratë shumë të çmuar siç është libri, por në veçanti edhe sepse do i dhuroj një libër të realizuar në mënyrë kaq të arrirë nga një moshatraja e saj.

2.

Autoja e romanit me titull: “Lili dhe varësja e sirenës”, Aleksandra Pano, ka lindur më 10 janar 2008, në Tiranë. Ajo është nxënëse në shkollën “Lidhja e Prizrenit”. Pasioni për të shkruar i ka lindur natyrshëm, pasi ajo është një lexuese e zellshme e letërsisë për fëmijë por edhe të rritur, duke filluar kështu me dedikime të bukura dhe të ngrohta në prozë për familjarët e saj, mamin, babin, vëllain e saj të vogël, etj. Ajo tregon gjithashtu, se ka shkruar edhe poezi, duke rimuar dhe vënë në dukje ndjesitë e bukura fëminore, fantazinë dhe shpirtin e pasur prej artistje.

E rritur në një familje artistësh, të cilët kanë ditur ta motivojnë dhe ta ushqejnë me dashurinë për librin dhe botën e mrekullueshme të leximit. Pa harruar shkollën dhe aktivitetet shkollore ku ka gjetur horizontet e dijes dhe shtysen drejt tyre. Në moshë fare të vogël, vetem dhjetë vjeçe, ajo pati frymëzimin dhe dëshirën që të ulet dhe të shkruaj; dhe më e rëndësishmja, të arrijë të fantazojë dhe të formulojë një roman duke renditur ngjarjet në një rrjedhë të kthjellët pa teprica fjalësh, të përmbledhur dhe të pasur njëkohësisht. E më pas të mësonte të shkruante në kompjuter, në `word`, të hidhte dorëshkrimin aty, që dalëngadalë libri të formësohej dhe të arrinte të rrëfente për Aleksandren dhe fantazinë e saj në duart e lexuesve.
Duke arritur kështu hap pas hapi, të botohej në shkurt të vitit 2020-të.

3.
“ Me urdhër të Poseidonit dhe lavdisë së tij, unë, Mbrojtësja e Princeshës Laguna, zotohem se do t`i mund Sirenat e Errësirës.”

Një zotim që bëhet nën një urdhër..!

Po a do mund të zbatohet urdhëri i Poseidonit sunduesit suprem të perandorisë së madhe detare? A do përmbushet zotimi nga Mbrojtësja e Princeshës Laguna? Ku zhvillohen ngjarjet? Kur? Kush janë personazhet kryesore? Kush është Lili? Ç`është kjo hajmali magjike…?

Ngjarjet zhvillohen në stinën e pranverës, në bregdetin e Sarandës. Aty personazhet (disa prej tyre) shkojnë kur kanë kohë pasi ata janë edhe në shkollë … Personazhet kryesore janë Lili dhe miqtë e saj Roksi, Moni, Oskari dhe Xhoi, të cilët janë adoleshent rreth moshës 15-vjeçare, si dhe plot personazhe pozitive dhe negative nga mitologjia e lashtë, të cilët akoma vazhdojnë misteret dhe fuqitë e tyre prej zotash…

Lili dhe miqtë e saj, një ditë krejt papritur gjetën në bregdet një varëse në dukje e zakonshme, por që rezultoi të ishte një hajmali misterioze dhe me aftësi magjike…

Autorja me penën e saj fëminore , ka kombinuar bukur kohën e hershme me të tashmën, vendet e lashta ku ekzistojnë ende edhe sot, duke mbartur histori botërore të përmendura edhe nga klasikët, elementet mitik të veshur me fuqitë të mbinatyrshme… kalon nga pergameni tek portali kompjuterik, hidhet më pas nga drejtoresha e shkollës, tek Troni, ndjellësi i së keqës, i lëvizë personazhet me makinën e kohës, ku për 30` i kthen pas 300-vjet në kohë , dhe të nesërmen përsëri i dërgon në shkollë, si njerëz të zakonshem. Sjell personazhe si Poseidoin, Princesh Laguna, që djemt u mrekulluan sa e panë, ndërsa vajazat u xhelozuan disi… Postierin e Heshtur që ishte në anën e sirenave të errësirës dhe që sillte lajme aq të këqija, saqë dhe korbat e mbyllnin sqepin nga frika… Sfinksi, gurët magjikë dhe vendet ku ata ndodhen, betejat dhe strategjitë e shumta nënujore e tokësore… etj.
Fiksion, aventurë dhe fantazi të ndërtuara në mënyrë mjaft tërheqës.

4.
Romani ” Lili dhe varësja e sirenës”, shtrihet në 64-faqe, të ndara në 28-të kapituj. Një libër i vogël, por që kapërcen kopërtinen e tij. Më befasoj kur e lexova, aq sa harrova për një moment që po lexoja një autore aq të vogël, teksa humbisja në kompaktësinë e ngjarjeve. Duke sjellë kështu një libër interesant dhe me vlera, si rezultat i talentin dhe njohurive të akumuluara nga lexueshmëria e admirueshme për moshën e saj, ku librat e lexuar gjer më tani kalojnë mbi 180-të.

Ngjarjet nuk ishte e nevoshme që t`i shtjelloja shumë, pasi autorja e ka sjellur librin vërtet mjaftë të qartë për fëmijët. Thjeshtë një këshillë për lexuesit e vegjël, por edhe për prinderit që do i shoqërojnë gjatë leximit – që kryesisht emrat e miteve, të mos i kalojnë thjeshtë si emra, si personazhe pozitiv apo negativ, por të rikujtojnë apo të lexojnë pak rreth tyre, pas ato nuk janë thjeshtë emra, por mbartin histori në vetvete, të ndërlidhur ndermjet tyre si heret në kohën klasike edhe tani në kohën e romanit të Aleksandres.

Rishikim i një libri, zakonisht përfundon duke dhënë rekomandime, sugjerime dhe shtysë lexuesve për ta lexuar librin, por me besoni , nuk do e beja një gjë të tillë nëse vërtet nuk do vëreja aftësitë e zhvilluara në të shkruar dhe të shprehur të autorës dhe lartësinë e romanit të saj.

Në këtë roman unë arrij të shoh shkëndijat e një shkrimtarje të madhe në të ardhmen, si një vlerë e shtuar që tani në letërsinë shqipe.

Ju ftoj të gjithëve ta bëni pjesë të bibliotekës tuaj këtë libër të realizuar me kaq botë dhe fantazi nga autorja e vogël Aleksandra Pano, në veçanti t`ua dhuroni fëmijëve si një dhuratë vërtet të çmuar.

“Ka shumë mënyra të vogla për të zgjeruar botën tënde.
Dashuria për librat është më e mira nga të gjitha. ” ~ Jacqueline Kennedy

Urime dhe suksese Aleksanda!
– Ishte kënaqësi për mua të shkruaja rreth librit tënd të parë, e bindur që do të keni vazhdimësinë e krijimtarisë së begatë dhe penës së ndritur.

Tiranë
10 Janar 2021

Një lakuriq ra në tokë
drejt e në dhëmbët e nuselalës,
por ndërsa kjo ishte gati ta vriste
ai iu lut asaj që ta falte.
Ajo tha se do ta vriste atë
sepse i urrente të gjithë zogjtë.
Ai i tha nuk jam zog, por një mi i gjorë,
dhe kështu ai jetën e shpëtoi.

Më vonë lakuriqi ra prap në tokë
drejt e në dhëmbët e një nuselale tjetër
qarjeve të tij ajo iu përgjigj duke thënë
se të gjithë minjtë e botës i urrente.
Pastaj lakuriqi i natës ia shpjegoj asaj
se nuk ishte mi, por një zog, të shkretën,
dhe kësaj radhe prapë e shpëtoi jetën.

Ju nuk keni pse të përdorni gjithnjë të njëjtat mjete
por përshtatini ato me rrethanat e jetës.

Njëri kishte një pulë që bënte vezë të arta,
dhe ai mendoi se duhet të kishte në zorrë shumë flori.
Kështu që, për ta pasur të gjithin, ai vendosi ta vriste,
por ai duhej ta dinte se, si çdo pulë, kishte vetëm rropulli.
Pra, me shpresën e gjetjes së pasurisë njëherë e përgjithnjë,
ai humbi edhe atë që kishte në dorë dhe mbeti krejt pa gjë.

Jini të kënaqur me atë që keni, o njerëz,
dhe mos u tregoni të pangopur asnjëherë.