VOAL

VOAL

Please Wait ...
0%

VOAL

Më 14 nëntor 1716 u nda nga jeta Gottfried Wilhelm Leibniz, filozof dhe shkencëtar gjerman, bëri studimin e parë për gjuhën shqipe dhe shqiptarët

By | November 14, 2018

Gotfrid Vilhelm Lajbnici (Gottfried Wilhelm Leibniz, 1 korrik 1646 – 14 nëntor 1716), ishte filozof, shkencëtar, matematikan, diplomat dhe jurist gjerman. i cili kryesisht shkruante në gjuhën latine dhe frënge.

Lajbnici konstruktoi makinën e parë llogaritëse që ishte e aftë të kryejë shumëzimin dhe pjesëtimin. Ai gjithashtu futi në përdorim sistemin e numrave binar që sot përdoret në sistemet kompjuterike. Pavarësisht nga Isak Njutoni ai, “zbuloi” ,,njehsimin diferencial,, dhe futi në përdorim simbolet për integralin, derivatin dhe diferencialin të cilat edhe sot janë në përdorim për dallim nga simbolet e Njutonit të cilat ishin më konfuze , për integralet zgjodhi germën latine (S germa e parë e fjalës suma), të cilën e zgjati pak dhe për simbol të derivatit respektivisht të diferencialit germën D (germa e parë e fjalës latine diferentia). Lajbnici mendonte që simbolet janë shumë të rëndësishme për t’i kuptuar gjërat. Ai gjithashtu provoi të formojë një alfabet për mendimet njerëzore, në të cilin do t’i pasqyroje të gjitha konceptet bazike të përdorimit të simboleve dhe kombinimet e tyre për të pasqyruar mendime më komplekse. Lajbnici asnjëherë nuk e përfundoi këtë. Kontributi i tij filozofik për matematikën është bazë e Monadologjisë, në të cilën fut Monadat si “formë substanciale e qenies”, të cilat janë të ngjashme me atomet shpirtërore, i përjetshëm, i patretur, individual, të ndjekur nga vet ligji i tij, pa bashkëveprim (“xham dritareje”) por që nuk reflektonin Universin si tërësi. Në këtë rrugë skema e mësipërme si nocion që tret monadën në problemin e bashkëveprimit të mendjes dhe dukjes së lëndës. Ai bashkë me Rene Descartes, dhe Baruch Spinoza është njëra nga tre figurat më të rëndësishme të racionalizmit të shekullit XVII. Ai zë një pjesë të madhe në historinë e filozofisë dhe në historinë e matematikës. Është i njohur konstatimi i tij se universi ynë është më i miri i mundshmi me fjalë tjera as Zoti vetë nk do të mund të krijonte një më të mirë. Lajbnici dha kontribute të çmueshme edhe në Fizikë, teknologji, biologji, mjekësi, gjeologji, psikologji, linguistikë. Ai gjithashtu shkroi edhe për tema nga politika, Jurisprudenca,Etika, Teologjia, historia, dhe Filologjia.

Lajbnici, njëherit, ka bërë studimin e parë ndër gjermanët dhe evropianët për prejardhjen e gjuhës shqipe e të shqiptarëve. Lajbnici me tri “letrat shqiptare[1] që ai i ka dërguar bibliotekarit mbretëror në Berlin, së bashku me albanologun Erik Hemp, “një dijetar të hershëm të vërtetë të gjuhës shqipe”[2] paraqesin të parët teorin “ilire” të prejardhjes së gjuhës shqipe.

Biografia[

Gotfrid Vilhelm Lajbnici lindi më 5 korrik 1646 në Leipzig, babai i vdiq kur ai kishte 6 vjet kështu që mësimet e para nga feja dhe morali i mori nga nëna e tij. Këto mësime zgjuan tek ai një nxitje për tu marrë me filozofi. Në moshën madhore prezantohej si “von Leibniz”. Babai i tij ishte profesor i filozofisë së moralit në Universitetin Leipzigut i la një bibliotekë personale mjaft të pasur në të cilën Lajbnici filloi të studionte libra që në moshën 7 vjeçare. Kur i mbushi 12 vjet pa problem e zotëronte gjuhën latine e cila në atë kohë ishte gjuha e shkencës. Pastaj filloi të interesohej për gjuhën greke. Në moshën 14 vjeçare i filloi studimet në Univerzitetin ku punoi babai i tij të cilin pas 4 vjetësh e mbaroi në degën e jurisprudencës aty ai gjithashtu mori leksione nga logjika dhe filozofia skolastike. Edukimi i tij matematik ishte në nivelet si në Francë dhe Britani. Në vitin 1666 (ai e publikoi librin e tij të parë si temë diplome Mbi artin e Kombinatorikës.

Letrat shqiptare

Janë të njohura tri letra, si duket letërkërkesa të Lajbnicit dërguar një bibliotekisti në Berlin. Në letrën e parë të datës 24 janar të vitit 1705, Lajbnici shprehte mendimin se shqipja duhej të ishte një gjuhë sllave, kurse gjuha e ilirëve të lashtë mund të ekzistonte diku në Epir.

Letrën e dytë ai e shkroi pothuajse pesë vjetë më vonë, më 10 dhjetor 1709, pasi kishte shtënë në dorë një libër dhe një fjalor të gjuhës shqipe, që ishte identifikuar (nga Erik Hemp), përkatësisht Fjalorin latinisht-shqip të frang Bardhit (Dictioarium latinoepiroticum, Romë 1635 ) dhe veprën e Pjetër Budit.

Duke hedhur poshtë mendimin e shprehur në letrën e parë se “gjuha e ilirëve të lashtë ishte një gjuhë krejt e ndryshme nga shqipja”, në këtë letër të dytë ai arriti në përfundim se: “… kjo ishte gjuha e ilirëve të lashtë”. [1]

Filozofia e Leibniz

Laibnici ishte i pakënaqur nga mënyra se si Dekarti dhe Spinoza kishin përshkruar natyrën e substancës, sepse ai e ndiente që ata i kishin shtrëmbëruar idenë tonë për natyrën njerëzore, lirinë dhe Zotin. Të thuash, siç thoshte Dekarti, që mendimi dhe shtrirja janë dy substanca të pavarura, do të thotë të krijosh një dilemë të fortë për shpjegimin e ndërveprimit mendje-trup, si tek njeriu ashtu edhe tek Zoti. Spinoza u përpoq ta zgjidhte këtë dilemë duke thënë se egziston vetëm një lloj substance me dy lloj atribute të ndryshme, që janë mendimi dhe shtrirja. Por të reduktosh të gjithë realitetin në një substancë të vetme, do të thotë të humbësh dallimin midis elementeve të ndryshëm natyror. Megjithse Spinoza u përpoq të na e jepte botën e përbërë nga shumë mënyra, të krijuara nga format e ndryshme që merrte mendimi dhe shtrirja, përsëri monizmi i tij ishte një panteizëm ku Zoti ishte gjithçka dhe çdo gjë ishte pjesë e diçkaje tjetër. Për Laibnicin konceptimi i tyre për substoncën ishte i përshtatshëm, sepse ai turbullonte dallimin midis Zotit, njeriut dhe natyrës, të cilat Laibnici donte t’i veçonte. Në mënytë paradoksale, Laibnici pranoi teorinë e Spinozës për një substancë të vetme dhe modelin e tij mekanik të universit; por ai e paraqiti në një mënyrë kaq unike teorinë e një substonce, sa që ishte në gjendje të fliste për individualitetin njerëzor, transhendencën e Zotit, si dhe për realitetin e përbërë nga liria dhe qëllimet universale.

Laibnici ishte ai që ndryshoi supozimin bazë, mbi të cilin Dekarti dhe Spinoza kishin ndërtuar teorinë e tyre të substancës, dhe pikërisht atë që shtrirja merr përmasa dhe formë të caktuar. Dekarti supozonte se shtrirja i referohet një substance materiale, që shtrihet njësoj në hapsirë dhe nuk është e ndashme në diçka më parësore. Spinoza, nga ana tjetër, e konsideronte shtrirjen të reduktuar vetëm në vetitë e Zotit apo Natyrës. Laibnici nuk pojtohej me asnjë nga idetë e mësipërme. Duke vërejtur me anë të shqisave tona, se të gjithë trupat apo objektet janë të ndarë në pjesë më të vogla, atëherë, pyeste Laibnici, pse ne nuk mundemi të supozojmë se të gjitha gjërat janë agregate ose të përbëra? “Duhet të ketë substanca të thjeshta, – thoshte ai, “përderisa ka substanca të përbëra; përderisa një përbërje nuk është gjë tjetër veçse bashkim apo agregat i substancave të thjeshta”.

Megjithatë, në thënien se çdo gjë përbëhet nga substanca më të vogla, nuk ka asgjë të re sepse, që në kohën e Demokritit dhe Epikurit është diskutuar që substancat përbëhen nga atome. Por Lajbnici ishte ai që e hodhi poshtë nocionin e atomit, sepse Demokriti e kishte përshkruar atë si trup në shtrirje, si një pjesëz të reduktuar të materies. Këto pjesëza të vogla konsidëroheshin pa jetë ose interne dhe të cilat duhet ta merrnin lëvizjen nga diçka që ndodhej jashtë tyre. Duke hedhur poshtë idenë e materies si primare, Lajbnici argumentonte se substancat vërtet të thjeshta janë monadat, të cilat “janë atomet e vërteta të natyrës…elementet e gjithçkaje”. Monadat ndryshojnë nga atomet, pasi këto të fundit deri tani ishin parë si trupa në shtrirje. Ndërsa Lajbnici i përshkruante monadat si forcë ose energji. Ai, më tej, thoshte se materia nuk është element primar i sendeve, por monadat, me elementin e tyre forcë, përbënin substancat bazë të sendeve.

Lajbnici donte të vinte në dukje se substanca përmban jetë ose forcë dinamike. Ndërkohë që atomi material i Demokritit duhej të ndikohej nga jashtë, me qëllim që të lëvizte apo të bëhej pjesë e tufës së madhe të atomeve, Lajbnici thoshte, se substanca e thjeshtë, monada është, “e aftë për të vepruar”. Fjala monadë rrjedh nga fjala greke monas, e cila do të thotë bashkim, prandaj ai shtonte se “substancat e përbëra janë një bashkim monadash. Kështu pra, substancat e thjeshta, jetët, shpirtërat janë njësi. Rrjedhimisht e gjithë natyra është plot me jetë”.

Sipas Lajbnicit, monadat janë elemente pa shtrirje, ato nuk kanë formë apo përmasa. Një monadë është një pikë, e cila nuk nënkupton as pikë fizike dhe as atë matematike, por një pikë metafizike ekzistence. Çdo monadë është e ndarë nga tjetra dhe ato nuk kanë ndonjë lidhje të rastit me njëra-tjetrën. Megjithëse ishte e vështirë të imagjinoje një pikë pa përmasa dhe formë, Lajbnici donte ta theksonte këtë me qëllim që të bënte diferencimin nga atomi material i Demokritit. Mendimi i tij në këtë fazë është i ngjashëm me nocionet e shekullit XX, ku thuhet se pjesëzat e vogla fizike janë forma të veçanta të energjisë. Kryesisht, Lajbnici thoshte se monadat janë logjikisht parësore ndaj çdo lloj forme tjetër trupore. Atëherë, vazhdonte ai, substanca e vërtetë janë monadat, të cilat i quante substanca shpirtërore, për të theksuar natyrën e tyre jomateriale. Çdo monadë është e ndryshme nga të tjerat dhe zotëronte forcën dhe parimet e saj të veprimit, dhe, thoshte Lajbnici, “ato kanë një siguri të mjaftueshme, që shërben si burim i lëvizjeve të tyre të brendshme. Ato, gjithashtu, përmbajnë brenda vetes burimin e veprimeve të tyre”. Përveç kësaj, për të theksuar se gjithë pjesa tjetër e universit nuk mund të ndikonte në sjelljen e tyre, Lajbnici thoshte se monadat janë krejt të mbyllura (pa dritare) ndaj tij. Por duhet të jenë lidhjet midis monadave ato që i japin universit shpjegimet për veprimet e tyre të rregullt. Këto shpjegime, Lajbnici i gjeti në idenë e tij të harmonisë së paravendosur.

Çdo monadë vepron në përputhje me qëllimin e saj. Monadat e mbyllura, të cilat ndjekin qëllimet e tyre formojnë një bashkim apo univers të rregullt. Megjithëse secila prej tyre është e ndarë nga tjetra, qëllimet e tyre të veçuar formojnë një harmoni të një shkalle të lartë. Kjo është njësoj sikur një shumicë sahatesh të ndryshëm të bien të gjithë në të njëjtën orë, pasi secili e llogarit kohën mjaft saktë. Lajbnici i krahasonte të gjitha këto monada me një numër koresh dhe bandash muzikantësh të cilët luanin secili pjesët e tyre të ndara, që as mos e dëgjonin apo shikonin njëri-tjetrin, por, megjithatë, shkonin së bashku në mënyrë të përsosur secili duke ndjekur notat e tij, sa dikush, që i dëgjonte nga jashtë, gjente tek to hormoninë e mrekullueshme dhe habinë për mos ekzistencën e asnjë lloj lidhjeje midis tyre”. Pra, sipas kësaj, çdo monadë ishte një botë më vete, por secila prej tyre vepronte në harmoni me të tjerat. Kështu mund të thuhet se çdo monadë pasqyronte universin (por sipas një prespektive unike) në mënyrë të tillë që sikur një gjë “të ndryshonte apo të largohej prej tij, të gjitha të tjerat do të ndryshonin”. Një harmoni nuk mund të jetë pasojë e një krijimi të rastësishëm monadash, por, thoshte Lajbnici, duhet të jetë si rezultat i veprimtarisë së Zotit; pra, kjo lloj harmonie është e paravendosur.

Harmonia, që ekziston tashmë në botë, e bëri Lajbnicin të argumentonte se Zoti jo vetëm i kishte paravendosur gjërat në botë, por, gjithashtu, ai kishte krijuar më të mirën e mundëshme të gjithë botëve. Megjithëse kjo është më e mira e botëve ose qoftë vetëm e mirë, gjithmonë mbetet e hapur pyetja për arsyen e rrëmujës dhe të këqijave të saj. Në të vërtetë, Shopenhaueri mendonte se, me gjithë këtë të keqe që mbizotëron në të, kjo është më e keqja e të gjithë botëve; kështu ne nuk jemi të bindur, nëse Zoti ekziston apo ai Zot që e ka krijuar atë ka qënë një Zot i mirë. Lajbnici ishte i ndërgjegjshëm për rrëmujën dhe të keqen që ekziston, por ai e konsideronte këtë të pajtueshme me konceptin e një krijuesi me vullnet të mirë. Në njohjen e tij të përsosur, Zoti merr parasysh të gjithë llojet e botëve që ai mund të krijojë; por zgjedhja e tij duhet të jetë në përputhje me kërkesat morale që një botë duhet të përbëhet nga e mira, sa më shumë që të mundet. Por, botë të tilla nuk mund të jenë të përsosura. Përkundrazi, një botë e krijuar konsiston në kufizime dhe papërsosmëri të sendeve, “pasi Zoti nuk mund t’i japë krijesës së tij gjithçka të përsosur, pa e bërë atë gjithashtu Zot, prandaj gjithçka në botë ka kufizime të çforëdo lloji”. Burimi i së keqes nuk është Zoti, por natyra jo e përsosur dhe e kufizuar e sendeve që Ai ka krijuar. Akoma më tej, e keqja nuk është thelbësore, por thjesht një mungesë përsosje, apo privim. Prandaj Lajbnici thotë se “Zoti dëshiron të paraprijë e mira dhe rrjedhimisht më e mira.” Përfundimisht, Lajbnici mendon se ne nuk mund të bëjmë një vlerësim të drejtë të së keqes, në qoftë se do ta shikojmë atë, vetëm nëpërmjet objekteve apo ngjarjeve të veçanta. Shumë gjëra, të cilat në vetvete duken se janë të këqia, shndërrohen në paraprirëse të së mirës; si për shembull, “ëmbëlsirat bëhen të mërzitshme, në qoftë se ne hamë vetëm ato; por po t’i kombinonim me diçka të thartë, të athët apo qoftë dhe pak të hidhur, atëherë do të stimulonim shumë shijen tonë”. Akoma më tej, ngjarjet e humbin prespektivën e tyre të vërtetë. Lajbnici pyet: “Në qoftë se shikoni një pikturë të mrekullueshme, pasi kemi mbuluar një pjesë fare të vogël të saj, çfarë tjetër do të shikoni prej saj, pamvarësisht nga analiza e kujdesshme, që mund t’i bëni, veçse një masë ngjyrash pa zgjedhje dhe pa art? Por në qoftë se do të hiqni mbulesën dhe do të shikoni të gjithë pikturën prej një këndvështrimi të duhur, do të kuptoni se ajo, çfarë ju duk si një shkarravinë e pakujdesshme, është në të vërtetë një punë e bërë prej piktori me shumë art”.

Si mund të ketë liri, vazhdon Lajbnici, në një botë të krijuar prej Zotit, ku ai përcakton një rregull sistematik, duke futur qëllime specifike brenda çdo monade? Secila monadë është e përfshirë në zhvillimin e qëllimeve të saj dhe “çdo gjëndje e një substance të thjeshtë është rrjedhim i një gjëndje paraprirëse”. Çdo person, identiteti i të cilit përqëndrohet rreth një monade mbisunduese, mund të paraqesë, në këtë pamje mekanike, një shpalosje të jetës së tij që prej fillimit. Më tej, përderisa natyra bazë e këtij përsoni është mendimi, sipas tij, zhvillimi jetësor konsiston në mposhtjen e mendimeve konfuze dhe arritjen e ideve të vërteta, të cilat ndodhen të gjitha brenda nesh në formën e potencialeve të errëta, që kërkojnë të marrin përmasa aktuale.

Kur këto potenciale bëhen aktuale, atëherë ne i shohim gjërat siç janë dhe kjo, thotë Lajbnici, do të thotë të jesh i lirë. Me këtë të fundit nuk kuptohet vullneti i lirë, apo fuqia e zgjedhjes, por një vetëzhvillim i brendshëm, që tregon se pamvarësisht nga përcaktimi që secili të veprojë sipas drejtimeve specifike, është natyra e tij e brendshme ajo që përcakton veprimet dhe jo forcat e jashtme. Sipas këtij kuptimi, liria nënkupton aftësitë e dikujt për t’u bërë pa kufizime, çfarë ai është përcaktuar të jetë që më parë dhe kjo, njëkohësisht, nënkupton një ekzistencë cilësore, pamvarësisht se njohja e tij ka kaluar nga konfuzja tek më e qarta. Njeriu i lirë është ai që e di pse dhe për çfarë e bën diçka. Kjo ishte rruga që Lajbnici zgjodhi për të pajtuar pikëpamjet e tij të determinizmit në natyrë me konceptin e lirisë.

Se si Lajbnici arriti në pajtimin e botës së monadave me nocionin e lirisë, është e dyshimtë. Gjithashtu ishte ai që fliste për lirinë si një “zgjidhje e vullnetit të lirë” dhe shtonte se “liria dhe vullneti i lirë nënkuptojnë të njëjtën gjë”. Akoma, këtu, duket se ai e vë theksin, më shumë se kudo, mbi idenë e determinimit, mbi nocionin e universit mekanik dhe makinës shpirtërore. Në këtë kohë Lajbnici nuk përdori modelin e tij mekanik për shpjegimin e universit, sepse, në qoftë se do ta bënte, ai do të thoshte se pjesë të ndryshme të universit ndikojnë mbi njëra-tjetrën në mënyrë të tillë siç ndikojnë pjesët e orës në lëvizjen e njëra-tjetrës. Në njëfarë mënyrë shpjegimi i tij ishte shumë më rigoroz në pikëpamjen determinuese, se sa si sugjerim i modelit mekanik. Monadat e tij ishin krejt të pavarura dhe nuk ndikoheshin nga njëra-tjetra, por vepronin në përputhje më qëllimin e tyre, të cilin i kishin që prej momentit të krijimit nga Zoti. Ky lloj determinizmi është më rigoroz, sepse nuk varet nga shkaqet e jashtme, por nga natyra e brendshme, e përhershme dhe e fiksuar e çdo monade.

Shpjegimi përfundimtar i botës, thotë Lojbnici, është se “disa gjëra ekzistojnë më shumë se disa të tjera, posi kjo është përcaktuar nga fjala e shenjtë…”. Gjërat janë kështu, siç janë, pasi Zoti i donte ato të tilla. Duke dëshiruar që disa gjëra të jenë kështu, siç janë, ai kufizoi numrin e mundësive të tjera dhe përcaktoi se cilat ngjarje mund të jenë të bashkemundshme. Zoti mund të ketë dëshiruar universe dhe bashkime të tjera të mundësive, por dëshira për këtë lloj universi bëri që tani të ekzistojnë këto lloj lidhje të domosdoshme midis sendeve. Gjithashtu, nga prespektiva e arsyetimit njerëzor, thëniet në lidhje me botën e fakteve janë sintetike ose i referohen përvojës apo verifikimit, në qoftë se do të kërkojmë të vërtetën e tyre, duhet të dimë që janë thënie analitike të përcaktuaro ngo Zoti. Vetëm Ai mund të arrijë në të vërtetën e të gjithë substancave. Dhe është vetëm injoranca, ajo që na pengon të shikojmë, në persona të veçantë, të gjitha të vërtetat që janë lidhur me to. Së fundi, të vërtetat e faktit, sipas Lajbnicit, janë po ashtu analitike. Kështu një njeri i përmban brenda tij të gjitha të vërtetat për veten dhe, në qoftë se do të arrijmë ta njohim atë, sipas një nocioni të plotë, atëherë do të arrijmë në zbulimin e asaj që është e vërtetë prej tij, si për shembull, “çfarë përfaqëson mbreti Aleksandri i Madh…”. Zoti duke njohur nocionin individual të Aleksandrit, e shihte atë, në të njëjtën kohë, si krijuesin dhe shkakun e të gjitha të vërtetave, të cilat i atribuoheshin vërtetë atij. Për shembull, ai dinte nëse do të mposhtëte Darius-in dhe Porus-in; nëse ai vdiq në mënyrë natyrale apo i helmuar, të vërteta këto të cilat ai i dinte a priori [jo nga përvoja], ndryshe nga ne [me intelektin tonë të kufizuor njerëzor], që i njohim këto vetëm nga historia”.

Pra për Lajbnicin, logjika ishte çelësi i metafizikës. Nga gramatika e thënieve, ai arriti në konkluzionin e botës reale. Së fundi, ai hodhi idenë se të gjitho thëniet e vërteta janë analitike. Si rrjedhim, si substancat ashtu dhe njerëzit, për Lajbnicin janë të njëjta me kryefjalët e një thënie analitike, të cilat përfshijnë kollëzuesit (pohimet, të vërtetat) brenda tyre. Ai, gjithashtu, zbatoi ligjin e tij të vazhdimësisë tek ideja e tij e substancës, me qëllim që të vërtetonte teorinë e tij, që çdo substancë i shpalos të vërtetat e saj sipas një renditje dhe parashikimi të përcaktuar nga Zoti. Ligji i vazhdimësisë hedh idenë se “natyra nuk bën shmangie”. Në botën e krijuar prej Zotit çdo pozicion është i zënë; kështu të gjitha ndryshimet janë në vazhdimësi. Pra monadat e mbyllura, mbajnë brenda tyre gjithë reagimet për të ardhmen. Dhe ashtu siç është e vërtetë për monadat, po oshtu është e vërtetë se të gjitha kombinacionet dhe mundësitë e ndryshme të ngjarjeve mbajnë brenda tyre gjithë të ardhmen e botës dhe arsyeja e mjaftueshme për këtë rregull është “shkaku suprem, i cili e bën gjithçka në mënyrën më të përsosur”. Gjithashtu, pamvarësisht se mendja njerëzore përmban shumë ide të lidhura dhe të vërteta, ajo nuk mund të njohë realitetin ashtu siç e njeh Zoti. Një fëmijë nuk mund të njohë gjithshka menjëherë, por duhet të presë derisa të rritet dhe derisa raste të veçoantë të përvojës së përditshme, t’ia vërtetojnë ato. Pikërisht fakti që këto ide bëhen të njohura vetëm në raste të tillë, i bën ato tepër të natyrshme. Megjithatë doktrina e idesë së lindur, shoqëruar me realitetin, pasqyroi vlerësimin e tij optimist, për aftësinë e arsyes në njohjen e realitetit dhe besimin e tij që nga të vërtetat e brendshme të natyrshme mund të burojnë dije, pothuajse të plota, të botës reale.

Veprat

  • 1666. De Arte Combinatoria
  • 1671. Hypothesis Physica Nova
  • 1673. Confessio Philosophi
  • 1684. Nova methodus pro maximis et minimis
  • 1686. Discours de metaphysique
  • 1705. Explication de l’Arithmetique Binarie
  • 1710. Theodicee
  • 1714. Monadologie

Burimi i të dhënave[

  1. ^ a b M. Reiter, Leinizen's Albanerbriefe, Zeitschrift feur Alkanologie. Jg. XVI, 1980, fq.82-93. nxjerr nga Avni K. Këpuska, "QENËSIA E TERRITORIT DHE E KUFIJVE ETNIKË AUTOKTONË TË KOSOVËS", fq.43, botimi i tretë, Prishtinë 2004
  2. ^ E.P. Hamp. On Leibniz's Third Albanian Letter. Zeitschrift feur Balkanologie nxjerr nga Avni K. Këpuska, "QENËSIA E TERRITORIT DHE E KUFIJVE ETNIKË AUTOKTONË TË KOSOVËS", fq.43, botimi i tretë, Prishtinë 2004

Shiko edhe

Shoqata Leibniz

Fjalë kyçe: , ,

Komentet

Lajme të ngjashëm

Dokumentet amerikane- Raporti sekret 10 gusht ‘48: Ambasadori grek i kërkoi SHBA-së ndërhyrjen e rusëve tek shqiptarët që të çarmatosin gueriljet

Dashnor Kaloçi

Publikohet për herë të parë dokumenti tepër sekret i Departamentit amerikan të Shtetit, që hedhin dritë mbi veprimtarinë diplomatike të SHBA-ës në Asamblenë e Përgjithëshme të OKB-së në 1948-ën, për të ndaluar qeverinë komuniste të Tiranës të kryesuar nga gjeneral-kolonel Enver Hoxha, në ndërhyrjen e saj në punët e brendshme të Greqisë dhe ndihmat ushtarake që ajo i jepte gueriljeve komuniste të gjeneralit Markos Vafjadhis.

Si dhe notat e protestës që Tirana zyrtare paraqiste pranë Asamblesë së Kombeve të Bashkuara ku ajo ankohej se po ndërhynin në punët e brendëshme të saj.

Për pesë vjet me rradhë, nga 1945-sa e deri në ‘49-ën, kohë në të cilën zgjati lufta civile në Greqi e cila u zhvillua ndërmjet forcave qeveritare (ELLAS) të kryeministrit Caldaris dhe atyre guerilje partizane komuniste (EAM) të komanduara nga gjenerali Markos Vafjadhis), qeveria komuniste e Tiranës e kryesuar prej Enver Hoxhës, jo vetëm që u përzie në punët e brendshme të Greqisë, por ajo i dha një përkrahje dhe ndihmë të madhe forcave komuniste greke të gjeneralit Markos, të cilat konsistonin në: teknikë e pajisje ushtarake, ushqime, veshmbathje etj.

Jo vetëm kaq, por gjatë atyre pesë viteve, territori shqiptar dhe portet e saja u bënë bazat kryesore ku shkarkoheshin me mijra ton mallra ushqimore dhe teknikë luftarake, që vinin këtu nëpërmjet vëndeve komuniste të Europës Lindore, të kryesura prej Bashkimit Sovjetik. Ndihma të cilat ishin të destinuara për forcat guerilje komuniste greke të gjeneralit Markos Vafjadhis.

I gjithë qëndrimi i qeverisë komuniste të Tiranës, ndaj problemeve që po kalonte Greqia në atë kohë, u bë problem deri në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, ku Asambleja e Përgjithshme e saj, mori disa herë në shqyrtim ankesat e qeverisë greke ndaj ndërhyrjeve të Tiranës zyrtare në punët e brendshme të qeverisë greke, duke paralajmëruar disa herë qeverinë e Enver Hoxhës që të hiqte dorë nga ato veprime.

Po kështu për të parandaluar veprimtarinë e Tiranës zyrtare në punët e brendshme të Greqisë, si dhe të disa shteteve të tjera komuniste të Ballkanit dhe Europës Lindore, asokohe u angazhua edhe qeveria e SHBA-ës, e cila së bashku me disa nga aleatët e saj, si Anglia, Franca, Italia etj, bëri të gjitha demarshet politike, diplomatike, e ushtarake për të ndihmuar forcat qeveritare greke në luftën e tyre ndaj forcave komuniste që asokohe kontrollonin 1/3 e territorit të Greqisë. Përpjekjet e qeverisë së SHBA-ës dhe aleatëve të saj në ndihmë të Athinës zyrtare në vitet 1945-‘49, shihen qartë edhe në një sërë dokumentesh arkivore si: raporte, telegrame, radiograme, rezoluta, memorandume, etj, të Departamentit të Shtetit, dërguar ambasadave apo misioneve të saja ushtarake të akredituara në vende të ndryshme të botës.

Një pjesë prej këtyre dokumenteve (në vitet që pasuan), janë gjetur dhe përkthyer nga qeveria komuniste e Tiranës, me idenë për t’i bërë publike në një libër të veçantë, ku “do demaskohej veprimtaria e imperialistëve amerikanë dhe veglave të tyre në përpjekjet për të penguar ndihmën internacionaliste që u jepnin luftës partizane në Greqi popujt e Shqipërisëe dhe Bullgarisë, dhe tradhëtisë së Jugosllavisë titiste, sidomos pas rezolucionit të Informbyrosë”.

Çështja e kufirit Grek në OKB. – Iniciativa e SHBA-së

Në këtë kapitull trajtohet e gjithë veprimtaria politike-diplomatike e Departamentit të Shtetit në vitin 1948 lidhur me diskutimin në Asamblenë e Përgjithsme dhe Komisjonin e Pestë të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, të çështjes së kufirit grek.

Në dokumentacionin e shumtë, që përmban ky kapitull, në raportet, radiogramet e telegramet e Departamentit të Shtetit apo të ambasadave e misioneve diplomatike dhe ushtarake amerikane jashtë shtetit, pasqyrohet gjerësisht gjithë politika dhe veprimtaria politike e SHBA-së lidhur me shtypjen e lëvizjes partizane në Greqi dhe vendosjen në atë vënd të pushtetit të borgjezisë vendase që do t’i shërbente interesave dhe synimeve ekspasioniste dhe hegjemoniste të SHBA-së në Greqi. Në to pasqyrihet veprimtaria politiko-diplomatike për të manipuluar OKB-në e për ta përdoruar atë si instrument të politikës së diktatit e të ndërhyrjes në punët e brendshme të popujve të tjerë. Kjo del qartë në manipulimin e OKB-së nga SHBA në çështjen e pranimit si anëtare e OKB-së të Shqipërisë dhe vendeve të tjera të ish-kampit socialist si dhe makinacionet dhe veprimtarinë në kulisa në OKB për redaktimin dhe adoptimin e rezolutave amerikane ose shteteve të tjera, vegla të imperializmit amerikan lidhur me çështjen greke, apo në krijimin e përdorimin e organizmave të OKB-së, siç ishte UNSKOB (Komiteti Special i OKB-së për Ballkanin), si instrumenta të politikës ose ndërhyrjes e të presionit të SHBA-ës kundër interesave dhe popujve të Ballkanit.

Lidhur me këtë çështje, në këto dokumenta pasqyrohet veprimtaria e Departamentit të Shtetit të SHBA-së në drejtim të drejtimit dhe koordinimit të veprimeve politike e diplomatike të SHBA-së me ato të qeverisë kuislinge greke dhe të vendeve të tjera aleate, si në kuadrin e punimeve të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, ashtu dhe në kuadrin e marrëdhënieve e të kontakteve të aleatëve me BS dhe vendet Ballkanike. Në shumicën e raporteve qarkore dhe të radiogrameve të Departamentit të Shtetit, gjinden direktivat dhe udhëzimet e dhëna prej tij ambasadave e misioneve amerikane apo përfaqësuesëve amerikanë në UNSKOB, etj, për qëndrimet e taktikat që do të përdorin apo tekste rezolutash, raportesh apo memorandumesh që do të përfshiheshin në dokumentet e OKB-së e të organeve e agjencive të saj lidhur me çështjen greke dhe Ballkanin.

Në pjesën dërmuese të dokumenteve të këtij kapitulli, vëndin kryesor e zënë ato që kanë të bëjnë me veprmitarinë politiko-diplomatike e ushtarake të SHBA-së në Greqi dhe luftën partizane të popullit grek e ndihmën e dhënë atyre nga vendet fqinje, sidomos nga Shqipëria dhe Bullgaria. Në këtë të fundit, në radiogramet qarkore ose të veçanta dhe në raportet e Departamentit të Shtetit e të misioneve amerikane në Ballkan, spikat qëndrimi i diferencuar që ata mbanin me dënimin publik ose në OKB ndaj ndihmës internacionaliste që i jepnin luftës partizane në Greqi popujt e Shqipërisë dhe Bullgarisë, e “ndihmës” nga Jugosllavia titiste, sidomos pas rezolucionit të Informbyrosë dhe daljes hapur të tradhëtisë së titistëve të Beogradit.

Në shumë nga materialet dokumentare të këtij kapitulli del shumë mirë në pah qëndrimi shumë i ashpër e më armiqësor i SHBA-së ndaj vendit tonë dhe ndihmës internacionaliste e vëllazërore të popullit tonë për luftën partizane çlirimtare të popullit grek.

Prandaj edhe në direktivat e udhëzimet e Departamentit amerikan të Shtetit, vëndin kryesor zënë ato që kanë të bëjnë me presionet dhe ndërhyrjet e tyre ndaj vendit tonë nëpërmjet veprimtarimeve politike e diplomatike të aleatëve të SHBA-së dhe Greqisë, siç është rasti i pengimit të pranimit të Shqipërisë në OKB, nxitja e demarsheve diplomatike pranë qeverisë sonë nga ana e qeverive të Francës etj etj. Më poshtë po japim tekstet e përkthyera të disa radiogrameve dhe telegrameve sekrete të këmbyera midis Departamentit të Shtetit dhe misioneve amerikane jashtë shtetit, që kanë të bëjnë me veprimtarinë e tyre që përmëndëm pak më sipër.

Departamenti i Shtetit: A do ta njohë Shqipëria juntën e Markosit?

“501.BB Balkan/1-348, Telegram

Zëvëndëssekretari i Shtetit drejtuar Përfaqësusit të SHBA-së në UNSCOB. (Kirk.) në Selanik.

Sekret. Washington. 3 janar 1948 2. Balcam. 63.

Departamenti e konsideron rezolutën e UNSCOB-it të dobishme si paralajmërim dhe si bazën e veprimeve të mundshme në të ardhmen. Në pritje të zhvillimeve të mëdha të mëtejshme roli më i mirë që mund të luante UNSCOB do të ishte mbledhja e të dhënave autentike lidhur me ndihmën që i jepet Markos-it (Markos Vafadhis-president dhe ministër i luftës i “Qeverisë së Parë Dmokratike Provizore të Greqisë”) nga burime të huaja. Shpresojmë se lidhur me këtë, komiteti do të bëjë çdo përpjekje dhe përpara se të mbërrijë aty personeli i plotë dhe paisjet. Së shpejti do t’u jepen udhëzime se ç’vendim do të merrni lidhur me pajisjet. Në qoftë se Shqipëria, Bullgaria ose Jugosllavia do ta njihnin juntën e Markosit (Departamenti kërkon të evitohet përdorimi i fjalës qeveri) si kryengritje, palë luftuese ose si qeveri, ju duhet të propozoni ose të mbështesni një rezolutë në të cilën të thuhet se ky veprim është në kundërshtim të drejpërdrejtë me rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të 21 tetorit 1947. Në rast se përveç njohjes ka të dhëna që flasin për vazhdim ose shtim të ndihmave për Juntën, çdo raport i UNSCOB-it që të theksojë se një ndihmë e tillë përbën një agresion ose një shkelje tjetër të Kartës, duhet të përfshijë jo vetëm çështjen mbi faktet mbi bazën e të dhënave të mbledhura, por edhe një vlerësim të kujdesëshëm të pasojave që rrjedhin sipas Kartës. Për këtë arsye, në mënyrë q ë të sigurojmë liri të veprimeve taktike në OKB dhe të kordinojmë sa më mirë pozitën e SHBA-së në UNSCOB me politikën e SHBA, Departamenti do dëshironte t’i lihej mundësinë për të studiuar tekstin e çdo lloj rezolute lidhur me njohjen e juntës apo të ndihmave për të parë se rezolutat të adaptohen përfundimisht nga UNSCOB-i. Në qoftë se UNSCOB siguron të dhëna të qarta se Shqipëria, Bullgaria, ose Jugosllavia po i shtojnë ndihmat, por nuk po i shoqërojnë ato me njohjen e Juntës, atëhere ju duhet të propozoni që të gjitha faktet t’i dërgohen menjëherë në një raport Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së me kërkesën që të t’ua shpërndajë atë shteteve anëtare. Në këtë rast Departamenti do të preferonte që Komiteti t’i shmangej dhunës së rekomandimeve të veçanta, për të lejuar kështu që të ndiqesh një elasticitet veprimi.

Dërguar Selanikut, përsëritur Athinës, Londrës, Beogradit, Sofies.

(Marshall)

SHBA-ja: Qeveria Shqiptare po mbështet gueriljet greke

Telegrami i Zëvëndëssekretarit të Shtetit për Gerald Dreë në Selanik. I Kufizuar. Washnington, 2 prill 1948. 86. Balcam 131 për Z. Dreë.

Departamenti është plotësisht dakord me përpjekjet për të siguruar veprime të vazhdueshme të UNSCOB-it lidhur me protestat shqiptare drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së (referohuni telegramit Combal 127) Me ambasadën greke kemi biseduar sipas pikëve që u kërkuan. Ne mendojmë që komunikimi që i bëri pala shqiptare Sekretarit të Përgjithshëm më 17 mars, na jep rastin që UNSCOB-i, t’i kundërpërgjigjet drejtpërsëdrejti qeverisë shqiptare duke vënë në dukje se ai komunikim pasqyron mungesën e sinqeritetit nga ana e qeverisë shqiptare si dhe duke nxjerrë në pah të gjitha përpjekjet pajtuese të UNSCOB-it dhe intrasigjencën shqiptare. Deklaratat që do të bëjë UNSCOB-i mund të përfshijë dhe një aluzion ndaj kandidaturës së Shqipërisë për antarësi në OKB si dhe të pasqyrojë mospërputhjen midis qëndrimit shqiptar ndaj UNSCOB-it dhe qëndrimit kooperues e bashkëçpunues që kërkon Karta. Departamenti është tepër i intersuar për të dhënat mbi veprimtyarinë ushtarake në Shqipëri dhe rekomandon që deklarata e UNSCOB-it të përfshijë të dhënat e mësipërme për të bërë çfarëdo efekti. Ky problem të shtrohet në vija të përgjithshme si vijon: “UNSCOB-i është tepër i shqetësuar për të dhënat që flasin për veprimtarinë ushtarake që zhvillohet në Shqipëri në përgatitjen për mbështetjen në shkallë të gjërë të gueriljeve greke. UNSCOB-i shpreson me sinqeritet se këto të dhëna nuk qëndrojnë sepse po të ishin të vërteta, UNSCOB-i do të jetë i detyruar të drejtojë urgjentisht vëmëndjen e OKB-së për pasojat serioze që mund të sjellin veprime të tilla. Ne sugjerojmë që ky komunikim të transmetohet si drejtpërsëdrejti ashtu dhe nëpërmjet Sekretarit të Përgjithshëm dhe t’i jepet publicitet i gjërë.

(Dërguar Selanikut, Tel. Nr. 86 për Komitetin e Ballkanit. Nr. 131: përsëritur Beogradit Nr. 148, Londrës 1146, Parisit 1074, Moskës 346. (LOVETT)

I njohur gjithashtu si Telegrami Nr. 131, datë 31 mars, ora 4 pasdite nga Selaniku: protestat shqiptare kishin të bënin me “provokacionet greke” dhe kishin për qëllim të informonin Sekretarin e Përgjithshëm dhe opinionin publik

(501.BB Balkan 13-3148).

Shënim: Gerald A. Drew-Zëvëndëspërfaqësues i SHBA-së në UNSCOB

(Komiteti Special i OKB-së për Ballkanin)

Asambleja e OKB-së: Shqipëria të mos lejojë gueriljet greke në tokën e saj

“501. BB Balkan 18-948: Telegram Sekretari i Shtetit drejtuar Zotit Artur W. Parsons në Athinë. Sekret. Washington, 9 gusht, 1948. Balcom 197. U sugjerojmë që t’i rekomandoni UNSCOB-it t’i drejtojë menjeherë një notë të drejtpërdrejtë Shqipërisë në përputhje me orientimet e mëposhtëme: UNSCOB-i ka mbajtur shënim për faktin se Ushtria Greke është angazhuar në operacione ofensive kundër forcave guerile të vendosura shumë afër kufirit shqiptar. Në rast të arritjes së suksesit nga Ushtria Greke, ka të ngjarë që disa, ose të gjitha këto forca mund të përpiqen të shpëtojnë duke kaluar kufirin për në Shqipëri. Në ushtrim të funksioneve të tij, në përpjekje për të zhvilluar marradhëniet e fqinjësisë së mirë midis Greqisë dhe Shqipërisë, si dhe në frymën e Asamblesë së Përgjithshme të datës 21 tetor 1947, e cila i bëri thirrje Shqipërisë që të mos ndërmarrë asnjë veprim që të shkojë në ndihmë të gueriljeve. UNSCOB pret që Shqipëria ose të mos lejojë kalimin e gueriljeve që kërkojnë të hyjnë në Shqipëri, ose t’i çarmatosë apo t’i internojë këta guerilje në përputhje me parimet e njohura të së drejtës ndërkombëtare”. Në qoftë se skuadrat e vëzhguesëve të UNSCOB-it kanë raportuar ndërkohë për raste të kalimit në Shqipëri të gueriljeve që marrin arratinë, atëhjere n atë notë të bëhet aluzion për këtë fakt. Një notë e tillë do të bënte që ta vinte para përgjegjësisë Shqipërinë në rast se forcat e arratisura të ktheheshin përsëri në Greqi. Një notë e kësaj natyre mund t’i transmetohet direkt qeverisë shqiptare dhe një kpje t’i dërgohet Sekretarit të përgjithshëm të OKB-së për informim.

(Marshall)

Ky mesazh iu dërgua edhe ambasadës në Greqi me numër 1131)
Qeveria e Tiranës: SHBA-ja po na bën presion

Lidhur me përpjekjet e SHBA-së për të bërë presion mbi vëndin tonë për të ndërprerë ndihmën internacionaliste për lëvizjen partizane në Greqi, vlejn të përmënden dy dokumente të kapitullit në fjalë.

Me një memorandum të datës 18 gusht drejtuar dy funksionarëve të Drejtorisë për Çështjet e Evropës Jugore, Leonard I. Cromie i Drejtorisë për çështjet e Greqisë, Turqisë dhe Iranit, në Departamentin e Shtetit theksonte se: “Me 10 gusht, ambasadori grek i bëri një vizitë Lovettit (zëvëndëssekretar i shtetit) dhe kërkoi që SHBA:
a) ose të kërkojë ndërhyrjen e rusëve tek shqiptarët për të arritur çarmatosjen dhe internimin e gueriljeve të arratisur.
b) ose t’u bëhet shqiptarëve një kërkesë direkte trepalëshe, SHBA-Angli-Francë, nëpërmjet ministrit francez (në Tiranë) po për të njëjtin qëllim”. Zoti Cromie bënte të ditur se Departamenti i Shtetit i kishte dhënë udhëzim zotit Parsons që të propozonte në UNSCOB që të bëhej një demarsh po në këtë frymë, si rezultat i të cilit u arrit rezoluta e UNSCOB-it e datës 12 gusht. Ai shënonte gjithashtu mendimin që zotëronte në Departamentin e Shtetit se ky veprim do t’i kënaqte grekët; por më 17 gusht, ambasadori grek mori takim me z. Jernmegan dhe paraqiti një kerkesë tjetër për një demarsh drejtpërdrejtë trepalësh. (808.00/8-1848)
“501. BB Balkan/9-248: Telegram
Sekretari i Shtetit drejtuar ambasadës në Francë

Sekret. Washington, 2 shtator 1948. Urgjente. 3425.

Ndonëse Departamenti është dakord që të bëhet pranë Tiranës demarshi trepalësh i propozuar (Telegrami i Departamentit Nr. 3358. datë 28 gusht) ai duhet të tregohet i rezervuar porsa i takonb një demarshi të mëtejshëm të mundshëm ndaj Moskës. Megjithse, me sa duket, në Athinë, tashmë ka dalë në shesh çështja, Departamenti sugjeron që çështja e demarshit në fjalë të mos publikohet deri sa të merret përgjigjia shqiptare ose të kalojë një kohë e nevojshme për përgjigjien me qëllim që të rritet sadopak mundësia për një përgjigjie të favorshme nga Shqipëria. Departamenti është i mendimit se ky demarsh nuk duhet të drejtohet në mënyrë të ngushtë e specifike në çarmatosjen dhe internimin e gueriljeve greke në Shqipëri, sepse një anim i tillë mund të presupozonte një njohje të gueriljeve, si palë ndërluftuese, nga e cila do të lindte nevoja e gjetjes së detyrimeve specifike sipas të drejtës ndërkombëtare për çarmatosjen dhe interninmin e tyre. Përkundrazi, ai demarsh duhet të jetë i përgjithshëm dhe me synimin që të arrijë në atë që Shqipëria të ndërrmarrë hapat e duhura në përputhje me detyrimet që rrjedhin nga e drejta ndërkombëtare, për të penguar shpërthimin e ekspeditave të armatosura nga territori i Shqipërisë kundër qeverisë greke. Kemi frikë se demarshi, siç është formuluar në projekt-udhëzimet franceze (telegrami i ambasadës Nr. 4424, datë 25 gusht), do të sillte si rezultat thjesht një përgjigjie ekuivoke të Shqipërisë sikurse ajo tashmë është duke i çarmatosur dhe internuar gueriljet greke.

Për të parandaluar një përgjigjie të tillë, ministri francez mund t’u referohet pretendimeve shqiptare të bëra lidhur me këtë çështje në notën e Shqipërisë të datës 24 gusht drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm, të OKB-së dhe emisionit të po asaj dite të Radio Tiranës që përmëndte çarmatosjen dhe internimin e 1322 gueriljeve që kishin kaluar kufirin kohët e fundit. Ndërsa të pranojë mundësinë që disa guerilje në fakt janë çarmatosur dhe internuar, ai mund të theksojë se ka të dhëna që flasin për lëvizje të gueriljeve kohët e fundit nga Gramozi për në Shqipëri, numri i të cilëve i takon në mënyrë të ndjeshme shifrat e përmëndura në notën shqiptare dhe në emisionin e Radio Tiranës, numër ky që ndoshta arrin në 5.000 vetë, dhe se ka të dhëna të sigurta që një numër i madh prej tyre janë futur përsëri në Greqi në pika të tjera kufitare. Për shembull rreth 1.200 vetë llogariten të kenë arritur në rajonin e Vicit nëpërmjet shqipërisë. Vëzhguesit e UNSCOB-it kanë vënë re personalisht se në rrugën Bozhigrad-Bilisht, paralel me kufirin në Shqipëri ka patur një trafik të madh e jo normal gjatë natës dhe me 21 gusht ata kanë qenë vetë dëshmitarë të një sulmi të fuqishëm të shpërthyer nga gueriljet nga territori shqiptar kundër forcave të Ushtrisë Kombëtare Greke ne territorin e Greqisë, megjithëse posta kufitare shqiptare ndodhej afër vendit të ngjarjes. Ministri francez mund të përfundonte duke thënë se nën dritën e fakteve të tilla Shqipëria do të bindte opinionin botëror se, siç pretendon, ajo nuk ndërhyn në punët e brendshme të Greqisë, duke lejuar, siç ka barë vazhdimisht Greqia, UNSCOB-in të bënte inspektimin e rajonit, në përputhje me kërkesën e veçantë të Aamblesë së Përgjithshme në trajtimin e çështjes së kufijve të Greqisë. Departamenti është më se i mendimit se Ministri francez duhet t’i vërë në dukje qeverisë shqiptare se demarshi i saj në emër të SHBA-së, Anglisë dhe Francës bëhet për të dhënë mbështetjen e plotë diplomatike tre qeverive në punën e organeve të OKB-së që merren me rastin e Greqisë dhe se ai pasqyron pozitën e fortë që do të mbajnë të tre qeveritë në sesionin e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së të vitit 1948 për të përkrahur UNSCOB-in. Departamenti e kupton se ky propozim ndryshon disi nga pozita angleze (Tel. i ambasadës Nr. 4423, datë 26 gusht) dhe e vlerëson objektivin taktik të Anglisë për të sugjeruar që të hiqet referenca për UNSCOB-in.

Megjithatë Departamenti mendon se do të ishte një gabim i madh nga pikëpamje e strategjisë diplomatike të tregosh se të quajturit “vende satelite” ka bërë që Fuqitë Perendimore të lëkunden në mbështetjen për OKB-në si instrument i paqes. Në rast se shqiptarët e hedhin poshtë propozimin për një inspektim nga ana e UNSCOB-it, gjë që pritet, ministri francez në Tiranë është e nevojshme t’i pyesë ata në se kanë ndonjë propozim tjetër konstruktiv për të bërë, për të arritur verifikimin objektiv të veprimeve shqiptare. Kuptohet që ky propozim të bëhet në përputhje me detyrën e OKB-së për ruajtjen paqes. Është e kuptueshme që ministri francez duhet t’i lihet dorë e lirë në formulimin e demarshit dhe sugjerimet e mësipërme nuk synojnë ta detyrojnë Ministrinë e Jashtme të Francës, t’i përmbahet një formulimi të caktuar të udhëzimeve. Përkundrazi, këto sugjerime janë më tepër me qëllim që të theksohet me tepër mënyra e paraqitejs së çështjes nëpërmjet këtij demarshi, i cili, sipas mendimit të Departamenit, ose do të sjellë si rezultat një veprim të favorshëm nga ana e Shqipërisë, ose, çka është më e mundshme, të na sigurojë një demonstrim të qartë para opinionin publik të refuzimit shqiptar për të lejuar një hetim të plotë të sjelljes dhe veprimeve të Shqipërisë. Lutemi diskutimi mi sa sipër urgjentisht me Ministrinë e Jashtëme të Francës dhe Foern Ofisin e Anglisë dhe na njoftoni për veprimet e ndërrmara. Nëqoftë se e konsideroni të nevojshme për të rregulluar hollësirat, sugjerojmë që të caktoni me ta rrugët e komunikimit me departamentin për çështjet e lartpërmëndura ./Memorie.al

LETËR – KËMBIM MUSTAFA KRUJA – ERNEST KOLIQI – KUVENDI I LETRAVE VAZHDON – Nga EUGJEN MERLIKA

 

 

Ky është vëllimi i dytë i serisë “Kuvend letrash me miqtë”, botimi i së cilës filloi vitin e shkuar me letërkëmbimin ndërmjet Mustafa Krujës dhe familjes Gjomarkaj e Atij dhe prof Zef Nekaj. Në këtë vëllim botohet letërkëmbimi mes M.Krujës dhe gjashtë profesorëve të shquar të universiteteve të ndryshme të botës, njëkohësisht ndër personalitetet më të spikatura të jetës kulturore shqiptare, përkatësisht Ernest Koliqit, Karl Gurakuqit, Martin Camajt, Namik Resulit, At Zef Valentinit dhe Stavro Skendit.

Është një nismë e familjes së ish Kryetarit të Institutit të Studimeve Shqiptare, për t’i paraqitur lexuesit të sotëm letërkëmbime të Tij me personalitete të ndryshme të jetës kulturore e politike të Shqipërisë. Ideja, për të botuar atë pjesë të letërkëmbimeve të mbetur në arkivin e familjes, është nxitur edhe nga vlerësimi që personalitete si E.Koliqi apo K.Gurakuqi kanë shprehur për to. “ Aty ku Mustafa, mendoj, arrin në përsosje letrare âsht stili epistolar. Ata qi paten fatin me pasë letra prej tij, duhet t’i ruejnë me kujdes sepse në to âsht derdhun visar i paçmim i shqipes. ˮ shprehet prof  Koliqi në Shêjzat me rastin e 70 – vjetorit të lindjes së M.Krujës. Ndërsa K.Gurakuqi shkon edhe më tej. Në një letër ngushullimi që i dërgon familjes në rastin e vdekjes së Tij shprehet kështu : “Unë nuk do t’a harroj kurr e deri sá të jemë gjallë do t’i ruej me kujdes e me nderim letrat e Tija plot dashuní për mue personalisht, e për gjuhën shqipe veçanisht. Ndoshta do të vîjë koha, e për këtë i lutem me afsh Perendís, qi të më jepet rasa të mbledhi e të përmbledhi krejt korrespondencën e Tij me miqt e shumtë qi ká pasë, e t’a botoj në vëllim të posaçëm.”

Në vazhdën e këtyre gjykimeve e, madje, të dëshirës së prof. Gurakuqit, po vazhdoj punën për botimin e letërkëmbimeve. I kërkoj falje lexuesit për mungesën e mjaft letrave, që nuk kam patur mundësi t’i rrjeshtoj në këto vëllime, mbasi nuk i kam në dorë. Kjo ndodh sepse familja ka pak letra të shkruara nga i pari i saj, ka vetëm ato për të cilat Ai ka ruajtur kopjet, por kjo nuk ka qënë një praktikë e përherëshme. Për të paraqitur një vepër të plotë, do të ishte dashur edhe bashkëpunimi i familjeve të bashkëshkruajtësve që, për arsye të ndryshme, nuk ka qënë në masën e duhur.

Për përpilimin e këtij vëllimi, një falënderim i përzemërt i shkon, nga ana ime, prof. Romeo Gurakuqit, për ndihmën bujare të dhënë, nëpërmjet fotokopjeve të mjaft letrave të M.Krujës drejtuar  K.Gurakuqit, materiale që kanë bërë të mundur që ai letërkëmbim të jetë ndër më të plotët. Përfitoj nga rasti për të rifalënderuar z. Nikoll Nekaj, për të njëjtin veprim, të kryer në lidhje me letërkëmbimin e xhaxhait të tij, Zef Nekaj, të pasqyruar në vëllimin e parë të kësaj serie.

Lexuesi do të gjejë në mes të rrjeshtave të këtij libri ndërprerje të tilla (….). Duke mbajtur parasysh faktin se letrat janë shkruar jo për përdorim publik, në to ka edhe fjalë, gjykime e shprehje që bëjnë pjesë në privatësinë e bashkëbiseduesve, e cila duhet respektuar në tërësinë e saj. Është një rregull e shoqërive të qytetëruara, e vlefshme për të gjitha kohërat e për të gjithë individët e popujt. Jam munduar t’a mbaj parasysh në punën time me këtë libër.

Mars 2013                                                                      Eugjen Merlika

Historia e trishtë e gruas ruse që u martua me inxhinierin shqiptar Xhevat Sallaku

Histori me zhurmues – Në vitet ’50 një grua ruse vendosi të krijojë familje me një inxhinier shqiptar.

Irina Sollaku  ishte e ftuara e parë në emisionin “Histori me Zhurmues” të autorit dhe drejtuesit Pandi Laço sëbashku me dy vajzat e saj Elena dhe Vera. Gajtë emisionit Irina rrëfeu historinë e saj me inxhinierin shqiptar Xhavit Sollaku, jetën në Shqipëri dhe momentin kur pa për herë të fundit bashkëshortin e saj.

“Jam njohur me Xhavitin në vitin 1950 në kampin e studentëve, ku ishim për pushime verore. Kemi qenë një grup studentësh që qëndronim shumë bashkë. Në atë kohë unë isha studente në shkollën e mesme për Gjeodezi. Në fund të vitit 1953 doli ligji që lejohej martesa me të huaj dhe ai më propozoi që të martohemi. E kam dashur shumë dhe nuk e refuzova. Në Janar të 1954 shkuam në gjendje civile dhe bëmë martesën. Në këtë kohë Xhaviti do bënte diplomën dhe doli shkëlqyeshëm. Unë qëndroja me mamanë time dhe isha shtatzënë. Unë linda në shkurt të 1955 dhe përgatisnim dokumentat e mia që të vija në Shqipëri. Kur kam ardhur më ka pritur Xhaviti dhe familja e tij. Morëm një shtëpi tek “Tirana e re”. Kam shkuar me Xhavitin shumë mirë.

Kur vajzat mbushën 3 vjeç i çova në kopsht dhe më pas fillova punë në Ministrinë e Ndërtimit si përpunuese. Më 1960 marrëdhëniet mes dy vendeve u prishën, në këtë kohë mora nënshtetësi shqiptare dhe vendosa të rri këtu. Në ’62 të gjithë u kthyen në vendlindje. Bashkëshorti im punonte në komitetin ekzekutiv, por në atë kohë dy vëllezërit e tij u akuzuan për tentativë arratisje dhe na transferuan në Berat. Ai ka qenë njeri shumë i ndërgjegjshëm. Më pas e çuan në Ballsh dhe unë qëndrova në Tiranë, më pas e hoqën nga Ballshi dhe e transferuan në Fier, atëherë vendosi të marë edhe familjen. Më pas burrin tim e arrestuan dhe e dënuan me vdekje. Pas arrestimit unë nuk e pashë më kurrë Xhavitin, më ka mbetur imazhi i mëngjesit të fundit që u pamë teksa e lash duke pastruar dhëmbët”, tregoi Irina Sollaku.

*Ky material është pjesë përbërëse e arkivës së Televizionit Klan për periudhën 1998-2012 që do të publikohet në kanalin e ri në YouTube /RTV Klan Arkiv. /tvklan.al

Historia tragjike e tre vëllezërve Sallaku: Njëri ishte sekretar i Enverit, dy të tjerët me gra ruse e çeke 25 vjet burg dhe tortura

Publikohet historia e panjohur të familjes tiranase Sallaku, e cila gjatë periudhës së pushtimit të vëndit (1939-1944) u bë një bazë e rëndësishme e komunistëve ilegalë, ku tre djemtë e saj, ishin në formacionet partizane dhe si rezultat i kontributit të madh që ajo familje dha për Luftën Antifashiste, pas vitit 1944, të shtatë fëmijët e familjes Sallaku (pesë vëllezër e dy motra) u shkolluan në universitetet brenda dhe jashtë vëndit.

Dëshmia e rrallë e Muhamet Sallakut për tragjedinë e asaj familje e cila filloi me prishjen e marrëdhënieve zyrtare të Shqipërisë komuniste me Bashkimin Sovjetik e vëndet e tjera satelite të saj të Evropës Lindore në vitin 1961, kur tre vëllezërve Sallaku: Nuriut, Xhavitit dhe Muhametit, iu bë presion që t’i divorconin bashkëshortet e tyre çeke dhe ruse, të cilat më pas u larguan për në atdheun e tyre.

Tentative e arratisjes së Nuriut dhe Abdullait në vitin 1963 dhe dënimi i tyre me nga 25 vjet burg, duke u liruar vetëm në vitin 1990-të dhe vdekja tragjike e Xhavitit në qelitë e hetuesisë së Sigurimit të Shtetit, pasi ishte arrestuar në vitin 1975 duke u akuzuar si “agjent dhe bashkëpunëtor i grupit sabotator me në krye Abdyl Këllezin”, ndërsa vëllai tjetër, Hamdiu, ish-sekretar i Enver Hoxhës, punonte si gazetar në “Zëri i Popullit”…?!

“Pas vitit 1960 kur Shqipëria i prishi marrdhëniet zyrtare me Bashkimin Sovjetik dhe vëndet e tjera të Europës Lindore, unë me vëllezërit e mi, Nuriun e Xhavitin, që kishim studiuar në Moskë e Pragë, nuk e pritëm mirë politikën e ndarjes nga Kampi Socialist që po ndiqte Partia e Punës dhe Enver Hoxha. Kjo ndodhte jo vetëm për shkak të formimit tonë me frymën liberale që kishte ndjekur Hrushovi në ato vite që ne studiuam në Bashkimin Sovjetik, por edhe për shkak se unë me Xhavitin ishim martuar me vajza ruse, kurse Nuriu me një vajzë çeke nga Praga. Ndonëse vëllai ynë Hamdiu, që ishte diplomuar në “Lomonosov” të Moskës, ishte sekretar i Enver Hoxhës, ne vëllezërve të tjerë na u shtuan pakënaqësitë prej regjimit komunist. Kjo filloi në fundin e vitit 1960, pas ikjes së detyruar të bashkëshortes sime, Ninës, me djalin Fatosin në Moskë, dhe ndarja e Nuriut me gruan e tij Vllastan, e cila mbeti në Pragë. Të gjitha këto drama që përjetuam ne si vëllezër me prishjet e familjeve, i detyruan Nuriun dhe vëllanë e vogël, Abdullain, i cili në atë kohë punonte si gazetar në Agjensinë Telegrafike Shqiptare, që të merrnin rrugën drejt kufirit për t’u arratisur jashtë Shqipërisë. Por ata u kapën në kufi së bashku me pesë shokët e tjerë në momentin që po kalonin klonin në zonën e Pogradecit dhe gjatë gjyqit që u zhvillua në Tiranë, Abdullai mbajti një qëndrim shumë të ashpër ndaj rregjimit komunist. Ai tha se në udhëheqjen e lartë mbizotëronte injoranca. Pas arrestimit të Nuriut dhe Abdullai, ndonëse na u kërkua që t’i mohonim si vëllezër, ne si familje nuk e bëmë këtë gjë. Vetëm vëllai tjetër, Hamdiu, i cili kishte mbaruar “Lomonosov”-in në Moskë dhe punonte si sekretar i Enver Hoxhës, u detyrua që të vepronte ashtu siç e urdhëruan”. Kështu e kujton Muhamet Sallaku, i diplomuar si inxhinier në ish-Bashkimin Sovjetik, të gjithë historinë tragjike të familjes së tij, ku dy vëllezërit Nuriu dhe Abdullai, vuajtën nga 25-vjet në burgjet e regjimit komunist, kurse vëllai tjetër, Xhaviti, vdiq nga tortura në qelitë e Sigurimit të Shtetit, i akuzuar si “agjent dhe bashkëpunëtor i zv/kryeministrit Abdyl Këllezi dhe grupit të sabotatorëve në Ekonomi”. Kush ishin vëllezërit Sallaku dhe kur filluan pakënaqësitë e tyre ndaj rregjimit komunist të Hoxhës dhe pse ata vendosën të largoheshin nga Shqipëria? Si u kapën ata në kufi dhe qëndrimi gjatë seancave gjyqësore? Si u trajtua familja Sallaku mbas dënimit të Nuriut e Abdullait dhe përse vëllai tjetër Hamdiu që punonte sekretar i Enver Hoxhës, nuk u pushua nga puna?

Si nisi prishja e vëllezërve Sallaku me regjimin?

Si nisi prishja e vëllezerve Sallaku me regjimin komunist të Enver Hoxhës dhe kur filluan të ndienin pakënaqësitë ndaj idealit për të cilin ata kishin sakrifikuar që nga koha e Luftës kur ishin partizan? Lidhur me këtë, midis të tjerash Muhamet Sallaku dëshmon:”Shtëpia jonë gjatë Luftës kishte shërbyer si bazë e komunistëve dhe tre vëllezërit ishin pjesëmarrës të kësaj lufte. Ndërsa pas mbarimit të Luftës, në vitin 1948, u arrestua vëllai ynë Mahmudi, pasi ai mblodhi 300 firma për të mbrojtur mikun e tij të ngushtë, Prof. Dr.Locin, mjekun italian i mbetur në Shqipëri që nga koha e Luftës, i cili ishte arrestuar dhe dënuar me vdekje nga Gjykata e Lartë. Pas dënimit të Koçi Xoxes, Mahmudi u lirua nga burgu dhe u stabilizua me punë në Spitalin Civil. Po kështu një goditje tjetër nga regjimi komunist, ishte dhe vdekja tragjike e vajzës së tezes sonë, Hatlie Tafani, e cila u hodh nga ballkonin i Hetuesisë (ish-Muzeu i Luftës në Rrugën e Barrikadave). Hatlia kishte qenë partizane dhe në vitin 1946, e caktuan si sekretare në Ambasadën tonë në Beograd. Ajo nuk pranoi të shkonte, duke u thënë se nuk kishte arsimin e nevojshëm për këtë detyrë dhe se ishte e pamartuar. Pas refuzimit, atë e arrestuan dhe duke mos i duruar dot torturat, u hodh nga ballkoni i Hetuesisë duke i dhënë fund jetës. Ndërsa në vitin 1960-’61, me prishjen e marëdhënieve zyrtare me Bashkimin Sivjetik dhe vëndet e tjera të Lindjes, ku ne katër vëllezërit kishim kryer studimet e ishim diplomuar, e ndjemë shumë atë gjë dhe na i shtoi më shumë pakënaqësitë, sepse ne ishim të martuar dhe garatë i kishim ruse e çeke”, kujton Muhamet Sallaku lidhur me peripecitë e para të familjes së tyre pas ardhjes në fuqi të regjimit komunist.

Vëllezërit Sallaku, me bashkëshortet ruse e çeke

Pas vitit 1960-‘61, kur Enver Hoxha i shkëputi përfundimisht marrëdhëniet e Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik dhe vendet e tjera të Lindjes, pjesa më e madhe e atyre studentëve që kishin studiuar në këto vënde dhe ishin martuar atje, pas presioneve të shumta u detyruan dhe i ndanë bashkëshortet, të cilat u kthyen në vendët e tyre. Kjo ngjalli shumë pakënaqësi asokohe, sepse pjesa më e madhe e tyre mbetën dhe pa fëmijët, të cilët i morën gratë e tyre që u kthyen kryesisht në Bashkimin Sovjetik, Hungari, Poloni, Çeki dhe Rumani. Një nga këto familje që u prek nga kjo plagë, ishte dhe familja Sallaku, ku tre djemtë e saj ishin martuar me vajza të huaja. Lidhur me këtë Muhameti kujton:”Kur isha me studime në Bashkimin Sovjetik, unë njoha një vajzë moskovite të quajtur Nina, me të cilën u martova në Tiranë në vitin 1955 dhe ajo mbaroi vitin e fundit në Fakultetin e Mjeksisë këtu në Tiranë. Pas një viti ne u shtuam me një djalë, të cilin e quajtëm Fatos. Edhe dy vëllezërit e tjerë, Xhaviti e Nuriu, ishin martuar me vajza ruse dhe çeke. Xhaviti ishte martuar në Leningrad në vitin 1954 kur studionte dha e shoqja e tij quhej Irina Bubir, ndërsa Nuriu ishte martuar në Çekoskllovaki me një vajzë nga Praga, të quajtur Vllasta Faltisova. Vllasta ishte vajzë e vetme dhe Nuriu jetoi në shtëpinë e saj gjatë kohës që ndoqi studimet në Pragë”, kujton Muhameti peripecitë me të cilat u përball ai dhe dy vëllezërit e tjerë në vitin 1961, kur Tirana zyrtare prishi marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik dhe vëndet e tjera komuniste satelite të saj, në Evropën Lindore.

Ndarja e detyruar nga bashkëshortet, ruse e çeke

Aty nga fundi i vitit 1961, sipas direktivave të Komitetit Qëndror të PPSH-së, të gjithë ish-studentët që kishin studiuar në vëndet e Evropës Lindore dhe ishin martuar me vajza të huaja, i’u bë presion dhe i’u kërkuar që t’i divorconin ato. Pjesa më e madhe e tyre u ndanë me bashkëshortet e tyre dhe pse kishin fëmijë me to. Këtë “fat” e patën dhe vëllezërit Sallaku, të cilët ishin diplomuar në Bashkimin Sovjetik dhe Çeki. Lidhur me dramën e prishjes së familjeve të tyre, Muhamet Sallaku tregon:”Në fundin e vitit 1960-të, mua më thirrën në organizatën e Partisë ku bëja pjesë, e më kërkuan që të ndahesha nga bashkëshortja ime ruse, Nina, që ishim martuar në Tiranë në vitin 1955 dhe kishim një djalë nga kjo martesë. Unë kundërshtova në fillim ta bëja këtë ndarje, por presionet ishin të shumta dhe nuk kishte rrugë tjetër: ose të ndahesha ose të shkoja në burg. Pas mbarimit të vitit të fundit të Mjeksisë, Nina kishte punuar si mjeke në Tiranë dhe ishte aktivizuar me ekipin e Volejbollit të “Studenti”-t së bashku me shoqen e saj, mjeken e njohur, Dr. Rushen Golemi. Duke parë se nuk kishim rrugë tjetër, në fundin e 1960-ës, Nina mori djalin, Fatosin, dhe u larguan përfundimisht nga Shqipëria, duke vajtur në Bashkimin Sovjetik, në atdheun e saj. Ajo u largua për vazhdimin e studimeve pasuniversitare në Moskë, por ne ishim të qartë se nuk do të kishim mundësi të bashkoheshim sërish. Po kështu në atë kohë u nda dhe vëllai tjetër Nuriu, i cili ishte martuar kur ishte student në Pragë, me çeken, Vllasta Faltisova. Vllasta kishte ardhur vetëm një herë për pushime në Tiranë dhe pas presioneve që i’u bënë edhe Nuriut, ai nuk kishte mundësi që ta ftonte atë për të ardhur në Tiranë, ashtu siç i kishte premtuar Vllastavës. Ndryshe nga unë dhe Nuriu, vëllanë tjetër Xhavitin, e lejuan që ta mbante gruan e tij ruse, Irina Bubir, pasi ata kishin dy vajza të vogla binjake (Vera dhe Elena). Pas kësaj Irina punoi për shumë vite si topografe në Ministrinë e Ndërtimit”, kujton Muhameti lidhur me divorcin e tij dhe të dy vëllezërve, nga bashkëshortet e tyre me shtetësi të huaja.

Viti 1965, Nuriu e Abdullai, kapen në kufi…

Pas ndarjes së detyrueshme me gratë e tyre dhe prishjes së familjeve, vëllezërit Sallaku, iu shtua akoma më shumë urrejtja për rregjimin komunist të Enver Hoxhës. Lidhur me këtë fakt Muhameti kujton:”Prishjen e mardhënieve të Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik, e ndjemë së tepërmi unë me Xhavitin e Nuriun që kishim studiuar në këto vënde. Kjo ndodhte jo vetëm për shkak të formimit tonë me frymën liberale që kishte ndjekur Nikita Hrushov në ato vite që ne studiuam atje, por edhe për shkak se ne u ndamë nga bashkëshortet tona, ruse e çeke. Ndonëse vëllai ynë Hamdiu, në këtë kohë punonte si sekretar i Enver Hoxhës, ne shprehnim hapur pakënaqësitë, jo vetëm si vëllezër në familjen tonë, por edhe në rrethin shoqëror. Të gjitha këto drama që përjetuam ne si vëllezër, i detyruan Nuriun dhe Abdullain që në atë kohë punonte si gazetar në Radio-Tirana, të merrnin rrugën drejt kufirit për t’u arratisur jashtë Shqipërisë. Plani i arratisjes së tyre e dija vetëm unë, pasi në fillim ne ramë dakort që të arratisesha dhe unë së bashku me ta. Por më pas, plani ndryshoi, se ata m’u lutën që unë të rrija me prindërit në shtëpi. Dulla me Nuriun u kapën në kufi në afërsi të klonit në zonën e Pogradecit, së bashku me shokët e tyre: Astrit Muça, Nevruz Serezi, Muhamet Kosovrasti dhe dy të tjerë që s’ua kujtoj dot emrat. Kapja dhe arrestimi i tyre ndodhi teksa ata u kthyen të merrnin Nuriun që nuk po ecte dot se i kishin rënë syzet. Gjyqi i tyre u zhvillua në fundin e vitit 1965 në Tiranë dhe aty Abdullai mbajti një qëndrim shumë të ashpër, duke thënë se: regjimi komunist i Tiranës po mbahej me dhunë dhe prepotencën e udhëheqjes së lartë ku mbizotëronte injoranca. Kur iu kërkua të jepte shpjegime për dhunën, Dulla tha: ‘Për të mos shkuar më larg, po ju them se ju po vrisni ish-shokët tuaj partizanë që keni luftuar bashkë’. Ndërsa Nuriu mbajti qëndrim më të butë dhe nuk u fut në politik, por deklaroi se kishte dashur të arratisej për t’u bashkuar me gruan në Pragë. Dulla u dënua në fillim me vdekje, por më pas, dënimi iu zbrit në 18 vite burg, kurse Nuriu u dënua me 16 vite burg. Pas arrestimit dhe dënimit të vëllezërve, ne na erdhën në shtëpi për kontroll njerëzit e Sigurimit Shtetit, të cilët pasi na sekuestruan disa dokumenta, na bënë presion që ne t’i mohonim vëllezërit tanë që ishin në burg. Ne nuk pranuam të mohonim vëllezërit, me përjashtim të Hmdiut që në atë kohë punonte sekretar i Enver Hoxhës dhe ishte i detyruar e veproi ashtu siç e urdhëruan. Kur ndodhi arrestimi i Dullës e Nuriut, Hmdiu që ishte Sekretar i Organizatës së Partisë në Komitetin Qëndror të PPSH-së, u ngrit në mbledhje e u tha se nuk mund të punonte më në atë detyrë me dy vëllezër të burgosur, pasi populli do fliste. Por ndonëse Enver Hoxha donte ta mbante duke thënë se çdo njeri kishte kokën e tij mbi supe, Hamdiu nuk pranoi të punonte. Pas kësaj atë e çuan në gazetën “Zëri i Popullit” dhe më pas në gazetën lokale “Adriatiku” të Durrësit”, kujton Muhameti lidhur me dënimin e dy vëllezërve të tij që tentuan të arratiseshin.

Viti 1976, vdekja e Xhavitit në qeli

Ndërsa Nuriu dhe Abdullai vuanin dënimin në burgjet e regjimit komunist si “armiq të popullit”, Hamdiu punonte gazetar i “Zërit të Popullit”, Xhaviti si nënkryetar i Komitetit Ekzekutiv të Tiranës, kurse Muhameti si inxhinier në Uzinën Mekanike-Gjeologjike në Tiranë. Ndonëse regjimi komunist dukej sikur ishte “larë” me vëllezërit Sallaku, duke i dhënë gjithësecilit hakun e merituar, “pakti” në mes tyre doli i rremë, pasi në vitin 1976 u arrestua vëllai tjetër Xhaviti. Lidhur me këtë, Muhamet tregon:”Pas dënimit të Abdullait dhe Nuriut, Xhavitin e hoqën nga Komitet Ekzekutiv i Tiranës ku ishte nënkryetar i Abdyl Këllezit dhe pasi e dërguan disa kohë në Kombinatin e Tekstileve në Berat, e sollën në Ministrinë e Ndertimit. Aty i erdhi dhe emërimi Drejtor i Ndërtim- Montimeve të Uzinës së Përpunimit të Naftës në Ballsh. Xhaviti punoi me përkushtim në atë kantier të madh deri në vitin 1976, kur e arrestuan duke e akuzuar si “agjent dhe bashkëpunëtor të Abdyl Këllezit dhe Grupit të Sabotatorëve në Ekonomi”. Pas arrestimit të tij, gruan ruse Irina Bubir së bashku me dy vajzat binjake që i përjashtuan nga Universiteti, i internuan në fshatin Shqezë të Fierit. Ato nuk i linin të takoheshin me të jatin Xhavitin, i cili vdiq në Hetuesi nga torturat, pas katër muajve nga dita e arrestimit. Ne sin familje nuk e mësuam kurrë të vërtetën e vdekjes së tij në qeli. Pas internimit të gjatë në fshatrat e Fierit, në vitin 1988, gruaja e Xhavitit, Irina, së bashku me dy vajzat binjake, i bëri një kërkesë Kuvëndit Popullor dhe Ramiz Alisë që t’i kthenin nënshtetësinë ruse dhe ta lejonin të largohej nga Shqipëria për në Bashkimin Sovjetik. Kërkesa e saj u miratua brënda 24 orësh dhe menjëherë Irina me dy vajzat (Vera dhe Elena) u larguan nga Shqipëria dhe u vendosën në Leningrad”, kujton Muhameti për vdekjen tragjike në qelitë e Sigurimit të Shtetit, të vëlalit të tij, Xhavitit.

Takimi me bashkëshortet pas 30 vitesh

Pas vdekjes tragjike të Xhavit Sallakut në qelitë e errta të Sigurimit të Shtetit, dy vëllezërit e tjerë, Nuriu me Abdullain, vazhdonin të vuanin dënimin në burgjet e regjimit komunist. Lidhur me këtë, Muhameti kujton: “Pas vdekjes së Xhavitit, e gjithë barra për t’u kujdesur për dy vëllezërit e burgosur më ra mua. Unë bashkë me nënën i mbaja lidhjet me vëllezërit e burgosur dhe sipas mundësive ekonomike shkoja për t’i takuar në kampet ku vuanin dënimet. Abdullai e kreu të gjithë dënimin duke vuajtur 25 vite në Burgun e Burrelit, kurse Nuriu bëri 24 vjet e tetë muaj. Në korrikun e vitit 1990 kur u hapën Ambasadat, Abdullai u fut në ambasadën gjermane dhe mundi që të shkonte në Gjermani. Atje ai u martua me një shqiptare dhe krijoi familjen e tij ku jeton edhe sot me statusin e emigrantit politik. Kurse vëllai tjetër, Nuriu, u largua nga Shqipëria dy-tre vjet pas Abdullait dhe shkoi në Pragë ku u takua me ish-gruan e tij Vllastën. Ajo ishte martuar pasi kishte humbur shpresat se një ditë do të takohej me burrin e saj Shqiptar. Vllasta ndëryhri dhe e martoi Nuriun me një të afërmen e saj dhe dy familjet e tyre jetojnë në Pragë. Po kështu edhe unë pas viteve 90-të, nëpërmjet gruas së Xhavitit, Irinës që kishte shkuar në Bashkimin Sovjetik që në 1988-ën, u lidha me ish-gruan time Ninën. Pasi komunikuam në telefon, në vitin 1993 unë shkova në Moskë dhe u takova me Ninën dhe djalin Fatosin, me të cilin isha ndarë kur ai ishte vetëm katër vjeç dhe e takova kur ai ishte 36 vjeç. Nina, pas studimeve pasuniversitare që kishte mbaruar në Moskë, kishte punuar si mjeke, ndërsa Fatosi, im bir, ishte diplomuar në Ekonomi dhe merrej me biznes. Ndonëse edhe unë isha martuar, vazhdoj të kem kontakte në telefon me ish-gruan time ruse dhe tim bir Fatosin. Irina Bubir gruaja e vëllait, Xhavitit, me dy vajzat Verën dhe Elenën kanë vendosur dhe do të vinë të jetojnë përgjithmonë në Shqipëri. Ato kanë marrë këtë vendim në shenjë kujtimi për babanë e tyre, që shteti shqiptar akoma nuk i’a ka gjetur eshtrat”, përfundon Muhamet Sallaku historinë e tragjike të familjes së tij.

Familja tiranase Sallaku dhe i pari i tyre, Ymeri, që hapi Bankën Buqësore në Tiranë në vitin 1908

Familja Sallaku është me origjinë tiranase autoktonë dhe deri në vitin 1933 ata kanë banuar në një shtëpi që ndodhej diku në një  rrugicë të ngushtë në afërsi të Shkollës “Nana Mbretneshë”, aty ku sot fillon Rruga “Punëtorët e Rilindjes”. Gjyshi i vëllezërve Sallaku, quhej Mahmut dhe pas kthimit nga Turqia ku ai mbaroi një shkollë Pedagogjike, shërbeu si mësues privat pranë familjes së madhe, Toptani, duke u mësuar fëmijet e tyre. Nga miqësia e madhe që krijoi Mahmut Sallaku me Toptanasit dhe në shenjë mirënjohje për ndihmën e madhe që ai kishte dhënë duke u mësuar fëmijëve të tyre shkrim e këndim, ata i morën djalin e tij, Ymerin (babai i vëllezërve Sallaku), të cilin e rritën e i dhanë shtëpi në sarajet e tyre, ku dhe ai u martua e krijoi familjen. Nën kujdesin e Toptanasve, Ymer Sallaku në vitin 1908 mbaroi shkollën Qytetase në gjuhën turke dhe në atë vit së bashku me Ibrahim Hafiz Dalliun, ai filloi të jepte fshehurazi mësime në gjuhën shqipe në familjet tiranase. Pas vitit 1908, Ymer Sallaku së bashku me Refik dhe Murat Toptanin, i bënë një kërkesë Portës së Lartë të Stambollit, që një përqindje nga taksat që u vileshin fshatarëve, të ruheshin dhe të depozitoheshin në një Bankë Bujqësore, që ata merrnin përsipër ta krijonin në Shqipëri. Kjo kërkse e tyre u pranua nga qeveria tuke dhe në atë kohë, Ymer Sallaku, krahas mësimëdhënies së gjuhës shqipe të cilën e vazhdoi për shumë vjet me rradhë, u muarr dhe themeloi të parën Bankë Bujqësore në Shqipëri. Ajo bankë bujqësore të cilën Ymeri e themeloi vetë dhe punoi për disa vjet si titullar i saj, pas vitit 1920, u transformua në Bankën Kombëtare të Shtetit Shqiptar. Pas vdekjes së gruas së parë me të cilën Ymeri pati tre fëmijë, ai u martua përsëri me një vajzë nga Paskuqani (e bija e Haxhi Kurtit) dhe nga ajo martesë, ai pati pesë djem dhe dy vajza: Ikbali (dt. 1924), Hamdiu (1925), Nuriu (1927), Xhaviti (1929), Muhameti (1931), (Mahmudia) 1933, Abdullai (1936). Pas shpalljes së Mbretërisë Shqiptare në vitin 1928, Mbreti Zog e emëroi Ymer Sallakun në funksionin e Kryetarit të Këshillit Kontrollues të Buxhetit të Shtetit, ku ai merrej edhe me caktimin e kontrollin e rrogave të zyrtarëve të lartë. Në atë funksion Ymeri punoi deri sa doli në pension në vitin 1933 dhe gjatë gjithë jetës së tij, ai nuk u morr asnjëherë me politikë, me përjashtim të fundit të vitit 1912-të, kur miku i tij i ngushtë, Refik Toptani, e caktoi për të formuluar komunikatat e ndryshme të qeverisë së Ismail Qemalit. Po kështu pas shpalljes së Pavarsisë, Ymeri morri pjesë në Luftën e Reçit në rrethinat e Shkodrës, kur shkuan qindra vullnetarë tiranas. Gjatë viteve të Luftës, (1939-1844) shtëpia e Ymer Sallakut e cila ndodhet edhe sot tek “Selvija”, (u ble prej tij në vitin 1931), u bë një nga bazat e rëndësishme të komunistëve, ku strehoeshin ilegalë e mblidheshin ndihmat për partizanët. Tre nga vëllezërit Sallaku, (Hamdiu, Nuriu dhe Mahmudi), dolën partizanë. Hamdiu punoi me shtypin e propagandën e Partisë Komuniste Shqiptare, Mahmudi në çetën e Dajtit, Nuriu në Brigadën e Tretë Sulmuese, kurse Muhameti u muar me grupet e DEBATIK-ut. Si rezultat i kontributit që ajo familja dha gjatë Luftës, të pesë vëllezërit dhe dy motrat Sallaku, u shkolluan dhe u diplomuan në universitetet brenda dhe jashtë Shqipërisë. Pas Luftës, motra e madhe, Ikbali, punoi si arsimtare, Mahmudi, (djali i Imerit me gruan e parë), punoi në seksionin Ekonomik të Komitetit Ekzekutiv të Tiranës, kurse Hamdiu, Xhaviti dhe Muhameti, vazhduan studimet e larta në ish-Bashkimin Sovjetik. Hamdiu u diplomua në vitin 1954 në Fakultetin Filologjik të Universitetit “Lomonosov”, Xhaviti (po në vitin 1954), në Leningrad, për Inxhineri Ndërtimi dhe Muhameti në vitin 1955, në Institutin e Naftës në Moskë. Pas tyre në vitin 1957, Nuriu shkoi në Pragë ku u studjoi për Mjeksi dhe pas prishjes së marrëdhënieve të Shqipërisë me vëndet e kampit Socialist, ai erdhi dhe u diplomua në Tiranë në vitin 1962. I vemti nga vëllezërit që studio në Tiranë, ishte më i vogli i tyre, Abdullai, i cili u diplomua në Fakultetin Filologjik të Tiranës për Gazetari në vitin 1959. Pasi u diplomuan në shkollat e larta, Hamdiu u emërua si sekretar i Enver Hoxhës (në zyrën e letrave), Nuriu si mjek në Spitalin Civil, Xhaviti në Ministrinë e Ndërtimit, Muhameti në Uzinën Gjeologjikë në Tiranë dhe Abdullai si gazetar në Agjensinë Telegrafike Shqiptare dhe Radio-Tirana. Pas dënimit të Nuriut dhe Abdullaiot në vitin 1965, në vitin 1976 u arrestua dhe Xhaviti (ish-nënkryetar i Komitetit Ekzekutiv të Tiranës që punonte si kryeinxhinjer i Ndërtim-Montimit të Uzinës së Përpunimit të Thellë të Naftës në Ballsh, i akuzuar si “agjent dhe bashkëpunëtor i Abdyl Këllezit në grupin e sabotatorëve në Ekonomi”. Xhaviti vdiq nga torturat gjatë hetuesisë në majin e vitit 1977, kurse bashkëoshortja e tij, (rusja Irina Bybir), me dy vajzat u internuan në Sheq-Marinë të Fierit. Ndërsa Nuriu me Abdullain vuajtën nga 25 vite në burgjet e regjimit dhe u liruan në vitin 1989 e 1990, e gjithë fanmilja e tyre (përveç Hamdiut), vuajti izolimin dhe luftën e tmerrshme të klasave./Memorie.al

L’Aurore (1951)- Virginia Blackburn, motra e mbretëreshës Geraldinë, viktimë e hajdutëve misteriozë në vilën e saj në Villennes-sur-Seine

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 5 Gusht 2020

 

“L’Aurore” ka botuar, të hënën e 24 dhjetorit 1951, në ballinë dhe në faqen n°8, një shkrim në lidhje me vjedhjen e xhevahirëve të motrës së mbretëreshës Geraldinë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

 

Motrës së mbretëreshës i kanë vjedhur xhevahirët

 

“Znj. Blackburn (Virginia), motra e ish-sovranes së Shqipërisë, qe vikitimë e hajdutëve misteriozë në vilën e saj në Villennes-sur-Seine, të cilët i vodhën xhevahirë të një vlere mbi një milion (franga).

 

Motra e Mbretëreshës Geraldinë, gruas së ish-mbretit Zog, znj. Blackburn jeton me burrin e saj në një pronë të merekullueshmë “Le Manoir” që gjendet në rrugën n°11, Maréchal Galliéni, në Villennes-sur-Seine.

 

Znj. Blackburn vuri re, të shtunën në mëngjes, se kasaforta e saj e xhevahireve, e vendosur mbi një komodë në sallonin e pritjes në katin e parë ishte pothuajse e zbrazur tërësisht.

 

Disa unaza dhe byzylykë prej ari masif, si dhe një gjerdan perlash, të gjitha me vlerë mbi 1.200.000 franga, ishin zhdukur.

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Znj. Blackburn paraqiti menjëherë një ankesë (denoncim) në komisariatin e policisë në Poissy dhe komisari Lavalette, shef i seksionit të Argenteuil filloi të hetonte pa u zgjatur për këtë vjedhje misterioze. Në fakt, asnjë shenjë dhunimi nuk u vërejt mbi mobiljet apo dyert e pronës. Për këtë, është e nevojshme që autori apo autorët e vjedhjes të jenë në dijeni për zakonet e zonjës së shtëpisë.

 

  1. dhe Znj. Blackburn (Joseph dhe Virginia) kanë katër shërbëtorë në shërbim të tyre, të cilët u morën në pyetje për një kohë të gjatë nga komisari Lavalette, por nuk dhanë asnjë hollësi.”

 

“Pranuan ndarjen dhe izolimin e egër sepse menduan se “do kthehen shpejt në shtëpi”. Por humbën pasurinë dhe mbetën aty për shekuj”

Nga Giuseppe Carlo Siciliano*

 

Eksodi tragjik i shqiptarëve në Itali (atyre që sot njihen me termin “arbëreshë”) është i lidhur me pushtimin otoman të Ballkanit në shekullin e pesëmbëdhjetë.

Përfaqësuesit e parë me mbiemër Gramshi erdhën në Itali në gjysmën e dytë të shekullit të pesëmbëdhjetë, pas pushtimit dhe nënshtrimit të Shqipërisë nga trupat osmane. Ata arritën në Puglia me grupin e udhëhequr nga djali i heroit kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu.

Të gjitha familjet e ardhura shqiptare u detyruan nga Ferrante d’Aragona të rindërtonin shtëpitë e vjetra në Italinë jugore popullsia e së cilës ishte zhvendosur për shkak të urisë, murtajës, tërmeteve shkatërruese dhe konflikteve të vazhdueshme për çështjen e kurorës napoletane.

Familjet shqiptare u vendosën fillimisht në Calabria Citra, provincë e tanishme e Cosenza. Pas grupit të parë pati shtatë migrime të njëpasnjëshme shqiptarësh në një hark të gjatë kohor.

Prania e familjeve shqiptare në territorin e Mbretërisë së Napolit është regjistruar vetëm në disa botime të rralla. I përket atyre eksodeve të popullatave që për shkak të rrethanave të caktuara historike nuk kanë lënë shumë gjurmë dokumentare të lëvizjes të tyre.

Edhe pakica e mësipërme shqiptare, ka qenë subjekt i të njëjtave dinamika sociale dhe burokratike, të shoqëruara me një harresë të gjatë, por kohë pas kohe dalin dëshmi, veçanërisht raste të tilla si regjistrimi i vdekjeve nga disa priftërinj largpamës.

Familja Gramsci fillimisht u vendos në Platacia, më pas në Cosenza, dhe, më në fund në Napoli, kryeqytetin e mbretërisë.

I pari i regjistruar rregullisht i familjes Gramsci, ishte Nikola, i lindur në Plataci në vitin 1765. Ai vendosi të niste një karrierë ushtarake. Në fillim shkoi në Cosenza për t’iu përgjigjur thirrjes ushtarake. Vendosi të qëndronte në ushtri dhe të transferohej në Napoli duke u bërë pjesë e Armatës së Re Maqedone të ngritur nga Ferrante d’Aragona. Në moshën 55 vjeç, atë e gjejmë të regjistruar në kryeqytetin napoletan me gradën e “zv.shefit të Regjimentit Leopoldo” në garnizonin e Gaeta-s.

Gjurmët e familjes Gramshi

Hulumtimi mbi origjinën e familjes Gramsci në Itali është i vështirë. Dokumentet janë ruajtur me xhelozi në famullitë lokale dhe për rrjedhojë, jo gjithmonë ka qenë e lehtë të përdoren.

Nga analiza e dokumenteve të Gjendjes Civile të Arkivave të Shtetit në Cosenza dhe në Arkivat e Seksionit Civil të Shtetit, mbiemri Gramsci del i pranishëm vetëm në territoret e bashkësive arbëreshe të vendosura në veri të Kalabrisë. Ai mungon plotësisht në zonat në të djathtë dhe në të majtë të lumit Crati ku shfaqen familje të tjera shqiptare.

Kjo tregon se, në kohën e vendosjes së familjeve shqiptare në Kalabri, autoritetet napolitane synuan shpërndarjen e tyre në zona të ndryshme dhe jo vetëm kaq. Shqiptarët u urdhëruan të vendoseshin në një territor të gjerë, malor, të paarritshëm, të izoluar dhe pa rrjet rrugor.

Duhet patur parasysh se vendosja e shqiptarëve në Kalabri erdhi në një periudhë kur zona ishte goditur rëndë nga shumë kriza: tërmete të tmerrshme kishin shkatërruar në mënyrë të përsëritur territorin, por po aty ishin përhapur murtaja, kolera dhe malarja endemike. Sikur të mos mjaftonin këto popullata ishte terrorizuar nga luftërat për vazhdimësinë e kurorës në Napoli mes Angevinëve dhe Aragonezëve. Të gjitha këto kishin çuar në një rënie të lartë të popullsisë vendase.

Në vitet 1400 kjo zonë kishte pamjen e një pylli të egër të mbuluar me shkurre për shkak të mungesës së gjatë të dorës së njeriut. Pothuajse në të gjithë shtrirjen e saj, shihje fshatra te shkatërruar plotësisht dhe të braktisur.

Në derdhjet sezonale të ujrave të Cratit në detin Jon nuk ishte venë dorë që nga koha e pushtimit romak. Në vend që të garantohej rrjedhja e ujit në det, ai ishte lënë në gjendje të egër, duke u kthyer gjithnjë e më shumë në një moçal gjigand me ujë të ndenjur nga Cosenza deri në Sybaris.

Në këtë skenar te trishtuar, çfarë mundesie më e mirë mund te paraqitej për aragonezët – që ishin fitues në betejën e gjatë me Angevinët falë edhe trupave shqiptare të udhehequra nga gjenerali Dhimitër Rëra dhe dy djemtë e tij – se sa ta ripopullonin me shqiptarë të arratisur nga turqit këtë territor të gjerë?

Kishte edhe një tjetër rrethanë historike: Erina Kastrioti, vajza e Gjonit dhe mbesa e Gjergjit, ishte e martuar me princin Pietro Antonio Sanseverino Bisignano, zoterues i Kalabrisë Citra dhe i tokave në Crotone. Kjo grua e sertë siguroi që berthamat e para shqiptare në zonë të zgjeroheshin me ardhjen e familjeve te reja nga Shqipëria që garantonin me mirë rregullimin e territorit dhe produktivitetin ekonomik.

Por një largësi mes grupeve shqiptare, pra shpërndarjen e familjeve të ardhura, e dëshironte Ferrante i Aragonës, mbreti i Napolit dhe miku i ngushtë i Skënderbeut. Ai i trembej traditave ushtarake shqiptare, shpirtit të tyre konfliktual. Frika e bëri atë të mos i besonte shumë “miqve” të ardhur në masë, megjithëse ata, në mënyrë të përsëritur i ofruan atij bashkëpunim, por edhe vlera.

Pavarësisht kësaj, për të shmangur çdo lloj problemi, ai vendosi t’i ndajë grupet homogjene sa më shumë që të ishte e mundur në një zonë gjeografikisht të vështirë, ku thuajse çdo gjë mungonte dhe ku kishte fshatra plotësisht të izoluar.

***

Rreth vitit 1480, pas valës së tretë të refugjatëve shqiptarë nga Epiri dhe Çamëria, disa familje u transferuan në zonën e Jonit të Sipërm për të marrë në posedim tokat që u ishin dhënë nga Sanseverinos.

Ishte një vend tmerrësisht i egër, toka të djerra, të papunuara kurrë më parë, ku banonin kryesisht burra: një rrafshnaltë në 1000 metra mbi nivelin e detit, relativisht afër bregdetit Jon, në zemër të Masivit Pollino, pothuajse e padukshme për këdo që vinte nga Lindja dhe i paprekshëm nga Perëndimi.

Gjithsesi, përsa i përket sigurisë Territori jepte garanci ekstreme për një popull që po largohej, i lodhur nga rrethime dhe luftëra të pafundme, malësor alpin i aftë për ta shndërruar natyrën e egër dhe mospërfillëse duke u rimarrë me bujqësi dhe blegtori, kryesisht me bagëti të imta.

Pas disa dekadave izolimi të detyruar, shqiptarët u vendosën në banesa të përkohshme (masoneri tipike të Kaljive, thurrur me thupra të thata gështenjë ose të ngjashme me vegjetacionin e pranishëm në këtë zonë, të suvatuara vetëm nga brenda me baltë dhe, në raste të rralla, të lara e të zbardhura me gëlqere, mbuluar me gjethe dhe me bar të thatë).

Gjatë kësaj kohe u mbajt i pandryshuar premtimi së brendshmi për t’u rikthyer sa më shpejt në vendin e tyre, në vendin e Skënderbeut, sapo vendi të çlirohej nga pushtimi otoman. Kjo ishte arsyeja pse, “u pranuan” kushtet e këqija të jetës në zonat e izoluara të Kalabrisë. Ata e quanin të afërt ditën e kthimit dhe qëndrimin në atë egërsi natyrore, të përkohshëm.

Por dalëngadalë e lanë ëndrrën e lashtë të kthimit të mezipritur në shtëpi. Me kalimin e kohës pas vdekjes së Skënderbeut, ata u ndjenë jetimë dhe të pastrehë. Pasoi varfërimi i ngadaltë dhe i pandalshëm i atyre familjeve, të cilat edhe pse u mburrën për pasurinë që kishin lënë në atdhe, dukej se po u shterronin burimet edhe për shkak të izolimit.

****

Tashmë është konfirmuar nga një seri dokumentesh të shkruara arkivore që rrënjët e familjes së Antonio Gramsci gjenden në Plataci.

Hulumtimi është bazuar në një punë të konsiderueshme paraprake, e cila zgjati rreth dy vjet, kryesisht në arkiva, duke shfletuar regjistrat e lindjes, të martesës dhe të vdekjes së të gjithë 21 komuniteteve italo-shqiptare në krahinë, duke përfshirë fraksionet e tyre përkatëse.

U shfrytëzuan më shumë se 37.000 çertifikata të vdekjeve. Cili ishte rezultati? Komunitetet që kanë mbiemrin Gramsci (me variante të Gramisci – më të përhapura – dhe më të rralla: Gramesci, Gramis) ishin si vijon:

ACQUAFROMOSA:

Kola Gramishi, së bashku me përfaqësues të tjerë të familjeve shqiptare morën koncesionin për rindërtimin e komunitetit të Acquaformosa në vitin 1501. Akti ruhet në Arkivin e Vatikanit, Kodi Vatikani latin 14.386 F. 9 ss.

Çuditërisht nuk ka gjetje të mëtejshme për praninë e Gramsci ose Gramisci në komunitet.

CASTROREGIO:

Këtu ekziston vetëm një rast. Duhet të theksohet se shqiptarët e ardhur, fillimisht iu shmangën martesave me vendasit, për të shmangur lidhjen me tokën e re, në dëm të ëndrrës së një kthimi të menjëhershëm në shtëpi.

Anna Gramishi, 38 vjeç, lindur në Castroregio në 1795 nga prindër të panjohur, vdekur në 1817 (çertifikatën e vdekjes e gjejmë me datën 12.3.1817)

CIVITA:

Në këtë komunitet prezantohet mbiemri Gramis / Grams, i cili mund të jetë një transkriptim lokal i mbiemrit Gramshi. Por gjithashtu mund të supozohet të jetë një transkriptim i gabuar i mbiemrit Dramis / Dramë, mbasi është shumë më i përhapur në të gjithë zonën e shqiptarëve të Pollino.

Margherita Gramis, e viteve 70, e lindur në Civita në 1742 nga prindër të panjohur, vdekur në vitin 1812 (çertifikata e vdekjes është e datës 13.7.1812)

Antonio Gramis, 57 vjeç, lindur në Civita në 1760 nga prindër të panjohur, vdekur në 1817 (çertifikatën e vdekjes e gjejmë të datës 23.11.1817)

Maria Grams, gruaja e Crisostomo Mortato (mbiemri rezulton nga akti i vdekjes së djalit të saj Tomaso i lindur në Civita në vitin 1768 dhe vdekur në vitin 1810 në moshën 42 vjeç – certifikatë vdekjeje e 15.10.1810)

“Kishë paleokristiane në Vrellë, Pejë”, Artan Shkreli: Serbët filluan të krishterëzohen në kishat që gjetën kur u pranuan në Kosove apo erdhën të tillë?

Zëvendësministri i Infrastrukturës dhe Energjisë Artan Shkreli ka publikuar zbulimin e një kishe paleokristiane të shekujve IV dhe VI në fshatin Vrellë, Pejë në Kosovë, ndërsa sfidon serbët, për të cilët thotë se mund të jenë kthyer të krishterë në këto kisha.

Kjo pasi siç shkruan ai historiografia serbe mëtonte, deri para këtij zbulimi, se kishat me të vjetra në atë zonë qenë të shekullit XIII.

“K R I S H T E R I M . I . V J E T E R . K O S O V A R
Kishë paleokristiane, shek IV-VI, zbuluar së fundmi në Vrellë (Kosove veri-lindore). Historiografia serbe mëtonte, deri para këtij zbulimi, se kishat me të vjetra në atë zonë qenë të shek XIII.
Tani pyetja ime është nëse gjindja serbe filloi të krishterëzohet në kishat që gjeti kur u pranua në Kosove, apo serbët erdhën të tillë 😉”

25 – VIRUSI PYET: PO KET A E DINI ? KU ISHTE THERTORIA! – Nga Fritz RADOVANI

1945: Shqipnia kishte 1.122 000 banorë, ndaj të cilve…

Mbrenda kësaj ndertesë asht krye gjakderdhja ma e madhe e Shqiptarve!

Mbrenda kësaj ndertesë u aprovue edhe shfarosja e Popullit Shqiptar!

Mbrenda kësaj ndertesë u aprovue zhdukja e Shqipnisë nga Europa!

Mbrenda kësaj ndertesë asht urdhnue zhdukja e Atdhetarve Shqiptarë!

Mbrenda kësaj ndertesë janë aprovue tradhëtitë ma të mëdha kombtare!

Mbrenda kësaj ndertesë janë urdhnue torturat ma të mëdha të Europës!

Mbrenda kësaj ndertesë janë firmue torturat e Atdhetarve Shqiptarë!

Mbrenda kësaj ndertesë janë firmue vrasjet ma të mënershme pa faj!

Mbrenda kësaj ndertesë janë firmue masakrat ma barbare të Europës!

Mbrenda kësaj ndertesë janë firmue krimet ma të shemtueme n’ Europë!

Mbrenda kësaj ndertesë janë krye krimet ma të randa ndaj Nanave tona!

Mbrenda kësaj ndertesë janë diktue nga tirani dhunime per Motrat tona!

Mbrenda kësaj ndertesë janë krye interrnimet ma të mëdha të Europës!

Mbrenda kësaj ndertesë janë krye krimet ma të mëdha ndaj fëmijve tanë!

Mbrenda kësaj ndertesë janë urdhnue shfarosjet e vrasjet ma barbare!

Mbrenda kësaj ndertesë janë aprovue vllavrasjet ma të mëdha kombtare!

Mbrenda kësaj ndertesë janë dekorue vrasësit ma terroristë të Botës!

Mbrenda kësaj ndertesë janë aprovue vjedhjet ma të mëdha t’ Atdheut!

Mbrenda kësaj ndertesë u aprovuen shtetizimet ma të mëdha n’ Europë!

E kush shtrihej në poltronat e tiranit Enver Hoxha me dhanë mendime?!

Të gjithë ata kriminelë që e rrethonin tiranin e kobren e zezë pranë tij…

Tue fillue nga firmëtarët e Kuvendit Popullor, kryeministrisë, ministrisë së punve të mbrendshme, gjykatave, e deri tek “brigadat e pushkatimit”…

Sot ata janë “heronjë” të turpit të shtetit Shqiptar e t’ Europës matufe…

Deri kur ky turp i papamë në asnjë shtet të “Perandorisë së të keqes” ?!

Perjetsimi i Enver Hoxhës asht vdekja e vetmueme e Atdheut, asht vdekja që ju pat paralajmërue një Atdhetar tek libri “Vetvrasja e një kombi”!..

Europë: “Armiku i Popullit të vet, nuk asht kurr miku i Popujve të Tuej!”

            Melbourne, 3 Gusht 2020…

Sipërmarrësi Licio Gelli ishte ideator, urdhërues dhe financues kryesor i masakrës së Bolonjës

Licio Gelli, i burgosur në Zvicër, u arratis nga  burgu Champ Dollon më 1983

VOAL – Një përvjetor tjetër festohet në Bolonjë këtë vit, në kujtim të masakrës që, 40 vjet më parë, vrau 85 njerëz dhe plagosi 200 të tjerë në stacionin e trenit në Bolonjë. Përtej ritualeve rreth të cilave qyteti mblidhet për të mbajtur në jetë kujtesën e asaj që ndodhi më 2 gusht 1980, këtë vit ekziston vetëdija se është ndërmarrë një hap shtesë drejt së vërtetës.

Ditët e fundit, në të vërtetë, prokuroria publike e Bolonjës ka përfunduar një hetim i cili synonte të hidhte dritë në një pikë sa vendimtare, aq dhe e paqartë: kush ishte ideatori i masakrës? Kush urdhëroi të vendosnin një bombë në sallën e pritjes në stacionin e Bolonjës? Dhe rrjedhimisht pse?

Hetimi – i cili u rihap në vitin 2017 dhe gjithashtu përfshiu Zvicrën – bëri të mundur identifikimin e katër emrave: Licio Gelli dhe Umberto Ortolani (“urdhëruesit-financuesit”), Federico Umberto D’Amato (“urdhërues-organizator”) dhe Mario Tedeschi (“organizator”). Të katër kanë vdekur dhe asnjëherë nuk mund të ketë gjykim ose heqje lirie, ose lirim.

Hetimet u vërtitën rreth një dokumenti të cilin autoritetet zvicerane ia patën sekusestruar Gellit, ndërsa ai u arrestua në Gjenevë në vitin 1982. Vetëm ky fashikull, që mbante titullin “Bologna – 525779 – X.S.” me numrin e një llogarie rrjedhëse të hapur në UBS në qytetin e Gjenevës, së bashku me prova të tjera, lejoi që hetuesit të rivendosnin “mendjen ideatore” të lozhës masonike P2 ndër autorët e masakrës.

Si? Duke ndjekur rrugën e parave. Rreth pesë milion dollarë – çmimi i supozuar i masakrës – nisur nga llogaritë zvicerane që i atribuohen Gellit e krahut të tij të djathtë Ortolani, dhe arritur në Korpusin e Armatosur Revolucionar (NAR), një grup terrorist i frymëzuar nga neo-fashistët, të cilit i përkisnin tre nga autorët e dënuar tashmë në mënyrë përfundimtare (Valerio Fioravanti, Francesca Mambro, Luigi Ciavardini) plus një i katërt (Gilberto Cavallini) i dënuar në shkallë të parë.

Bashkëpunimi midis autoriteteve italiane dhe zvicerane u zhvillua në besimin më të rreptë, por Zyra Federale e Drejtësisë, e pyetur nga RSI, bëri të ditur se ndërmjet 2018 dhe 2019 prokurori i përgjithshëm i Bolonjës “paraqiti një duzinë  kërkesash” dhe se ato janë përmbushur në pjesën më të madhe.

Licio Gelli (Shqiptim italian: [liço xheli]; 21 prill 1919 – 15 dhjetor 2015) ishte një financues italian, fashist dhe oficer ndërlidhës midis qeverisë italiane dhe Gjermanisë naziste, i njohur për rolin e tij në skandalin Banco Ambrosiano.  Gjatë viteve 1930, Gelli doli vullnetar për forcat e ekspeditës së Këmishave e zeza të dërguar nga Mussolini në mbështetje të rebelimit të Francisco Francos në Luftën civile spanjolle. Mori pjesë në Republikën Sociale Italiane me Giorgio Almirante, themelues i lëvizjes sociale neofashiste Italiane (MSI).

rsi/wikipedia/ Elida Buçpapaj

(II) Dëshmia e Ndue Mëlyshit – Ish-diversanti parashutist: Misionet tona sekrete në Shqipëri nga Italia e Jugosllavia, ishin të miratuara prej…

 

Publikohet historia e rrallë dhe e panjohur e Ndue Mëlyshit me origjinë nga Mirdita, ku i ati i tij, Gjoni ishte bajraktar i Kthellës, ndërsa i vëllai, Nikolla gjatë periudhës së Monarkisë së Zogut shërbeu si ushtarak në Gardën Mbretërore, kurse djali i xhaxhait të tyre, Frroku, në armën e Xhandarmërisë. Si u ndanë përkohësisht rrugët në mes dy kushërinjve gjatë periudhës së pushtimit të vendit, pasi Frroku luftoi kundër forcave partizane në Jug të Shqipërisë dhe në përfundim të Luftës, u bashkua me Gjon Marka Gjonin në qytetin e Shkodrës, duke marrë hakun për vrasjen e nënkolonel Adem Boletinit (të birit të Isa Boletinit), nga komunistët, kurse Nikolla doli partizan, duke u inkuadruar me Brigadën e VII-të Sulmuese të komanduar nga Gjin Marku, Ramiz Alia dhe Adil Çarçani, duke luftuar deri në Vishegrad të Jugosllavisë. Dëshmia e rrallë e Ndue Mëlyshit se si u detyrua ai të dilte në arrati në vitin 1947 së bashku me vëllanë e tij kapiten Nikoll Mëlyshin, babanë e Pal Mëlyshit, (personazhi kryesor i filmit “Operacioni Zjarri”) pasi komunistët iu dogjën kullat e tyre dhe u internuan të gjithë familjen me gra dhe fëmijë në kampet e Krujës, Beratit, Tepelenës etj. Si qëndroi Nduja nëpër malet e Mirditës në përpjekje me Forcat e Ndjekjes deri në ’49-ën kur u detyrua të arratisej në Jugosllavi së bashku me 53 pjestarë të rezistencës antikomuniste, pas vrasjes së Bardhok Bibës, pasi i pushkatuan vëllanë Lleshin dhe djalin e xhaxhait, Frrokun, kufomën e të cilit e dogjën me vajguri për të terrorizuar popullin e asaj krahine. Zbarkimi i Ndues me parashutë në Shqipëri pasi ishte stërvitur nga amerikanët në kampet e Italisë dhe endja nëpër malet e Mirditës e Pukës deri në 1952-in, kur u largua përfundimisht nga Shqipëria për në Itali, Gjermani dhe SHBA-ës, ku ai jetoi deri në vitin 1992, kur u rikthye fillimisht në atdhe pranë familjes së tij (duke jetuar në qytetin e Shkodrës pranë së bijës së tij, Bardha Mëlyshi, pa u kthyer më në SHBA-ës nga viti 2014) deri sa ndërroi jetë më 31 korrik 2020, në moshën 109 vjeçare dhe u përcoll për në banesën e fundit.

“Bardhok Biba ka qenë i dënuar me vdekje nga organizata jonë dhe më vjen keq, që nuk kam pas mundësi me e vra me dorën time, pasi ai ka qenë këlysh i Stalinit dhe jo shqiptar”. Pas asaj përgjigjie që i dha Mark Jak Bajraktari, majori UDB-së Çarkiç, nuk e vazhdoi më procesin e pyetjeve ndaj grupit tonë të shqiptarëve dhe e mbylli fare atë. Kjo gjë bëri që pak ditë më vonë, aty nga muaji qershor, në kampin e Nishit ku ishim ne erdhi majori i UDB-së, Çedo Mihjoviç dhe thirri Ndue Pjetër Gjonmarkun, Ndue Bajraktarin, mua (Ndue Mëlyshin), Mark Dodë Lleshjan, Marka Jak Bajraktarin dhe Pjetër Kol Preçin. Ai pasi na thirri në zyrë, na tha se gjatë asaj periudhe që ne ndodheshin nëpër kampe dhe burgje, kishim kaluar vështirësi, pasi sipas tij, gjëndja në Jugosllavi ishte ende e turbullt, por ne nuk duhet të mërziteshim shumë, pasi kryesorja ishte fakti që ishim gjallë, sepse jo në pak raste na ishte rrezikur jeta. Pas kësaj hyrje që bëri, ai kaloi direkt në temë, duke na thënë se ai personalisht kishte ndërhyrë për çështjen tonë dhe kishte biseduar me Ministrinë e Brendëshme, që të na lironte nga burgu, me kusht, që ne të formonim gjashtë grupe të vogla me nga tre persona dhe të hynim me msione sekrete në Shqipëri”. Njeriu që flet dhe dëshmon për Memorie.al është Ndue Mëlyshi me origjinë nga Kthella e Mirditës, ish-pjestar i forcave të rezistencës antikomuniste, i arratisur nga Shqipëria në vitin 1949 dhe i hedhur me parashutë në Shqipëri pasi ishte stërvitur nga amerikanët në kampet e Italisë. I kthyer në fillimisht në Shqipëri në vitin 1992 pas katër dekadash emigrimi, Ndue Mëlyshi, nga viti 2014 jetoi në qytetin e Shkodrës me të bijën e tij, Bardha Mëlyshi, deri sa ndërroi jetë më datën 31 korrik 2020, në moshën 109 vjeçare dhe dje më 1 gusht u përcoll për në banesën e fundit. Edhe pse mbante mbi supe më shumë se një shekull e një dekadë të jetës së tij, madje me privacione dhe peripeci të pafundme, duke kaluar gati gjysëm shekulli larg familjes së tij, bashkëshortes dhe tre vajzave që i la fare të vogla dhe i gjeti me fëmijë, kujtesa dhe memoria nuk e tradhëtuan asnjëherë deri në minutat e fundit kur ai u shua para tre ditësh, (më 31 korrik, 2020) i ulur në kolltukun e tij duke shfletuar gazetat e ditës. Para pak kohësh, Memorie.al, arriti t’i marrë një intervistë të gjatë z. Ndue Mëlyshi, (duke e regjistruar me video) me qëllim për ta publikuar më 7 gusht, me rastin e ngjarjes së bujshme të vrasjes së Bardhok Bibës, ngjarje që terrorizoi Mirditën dhe solli edhe largimin e tij dhe 53 pjestarëve të rezistencës antikomuniste nga Shqipëria. Gjatë bisedës, kujtësës së tij të jashtëzakonëshme si një “dosje e gjallë”, hera herës i vinin “në ndihmë” dhe fletoret e shënimeve ku ai prej vitesh në mënyrë kronologjike ka hedhur copza e momente nga jeta e tij e trazuar, apo dhe libri “Jeta e malit”, që ka botuar disa dekada më parë kur ishte në azil politik në SHBA-ës. Duke i përcjellë famijes Mëlyshi ngushëllimet për humbjen e njeriut të tyre të dashur, në këtë shkrim po publikojmë të plotë intervistën e zbardhur që i morrëm para pak kohësh, (me ndihmën e pakursyer të së bijës. znj. Bardha Mëlyshi), duke e plotësuar edhe me disa prej shënimeve të tij.

 

Zoti Ndue, cili ishte qëllimi i atij misioni sekret që u sugjeroi majori UDB-së për të kryer në Shqipëri?
Sipas tij, qëllimi i misionit sekret që ne do të kryenim në Shqipëri, ishte për të parë nga afër situatën e brendshme që mbizotëronte aty dhe ne do të ktheheshim përsëri për një kohë fare të shkurtër në Jugosllavi. Pas kësaj, ai shtoi se të gjithë shokët e tjerë të grupit tonë, pa asnjë përjashtim, ishte marrë vendimi dhe do t’i dërgonin në punë të ndryshme dhe me rrogë të mirë, duke pasur të gjitha të drejtat dhe liritë njëlloj siç i gëzonin të gjithë shtetasit jugosllavë.

Çfarë përgjigjie i dhatë oficerit jugosllav të UDB-së?
Pas propozimit që na bëri, ai na la vetëm për një kohë që ne të bisedonim me njëri- tjetrin të qetë dhe pa praninë e tij, e më pas t’i jepnim një përgjigjie.

Çfarë biseduat ju dhe si vendosët?
Ne biseduam me njëri tjetrin dhe ramë të gjithë në një mëndje se: nisur nga situata tepër e vështirë ku ndodheshin shokët tanë në burgun e Nishit, (ku edhe pse kishte disa kushte, ai përsëri burg mbetej), si dhe duke pasur gjithnjë mëndjen tek familjet tona dhe njerzit që na kishin mbajtur me bukë e strehuar gjatë jetës sonë të malit në Shqipëri, pra për të ditur fatin e tyre, si dhe duke pasur gjithashtu një shpresë se shtetet Perendimore po interesoheshin për ne dhe idealet antikomuniste për të cilat po luftonim, vendosëm që t’i thonim po, propozimit që na bëri majori Çedo Mihjoviç.

Çfarë bëtë pasi iu përgjigjët pozitivisht “ofertës” së tij?
Pas kësaj së bashku me të, pasi u hartuan listat e grupeve me nga tre persona, ai u nis për në Beograd për të marrë miratimin e shefave të tij, duke na lënë ne në pritje kur të kthehej që të na takonte përsëri.

Kur u kthye ai dhe çfarë u tha?
Majori Çedo Mihjoviç u kthye më datën 10 qershor dhe na tregoi se ishte miratuar plani i tij, por që ishte bërë një ndryshim në ato që ai na kishte parashtruar.

Çfarë ndryshimi?
Nuk do ishin gjashtë grupe me nga tre persona sikur na tha në fillim, por vetëm një grup me tre persona. Nga këta dy veta do ishin shoqërues, kurse i treti do ishte kryetar i grupit dhe vetëm ai do të dinte gjithçka për misionin që do kryhej.

Dhe kush u zgjodhën për të ardhur me mision në Shqipëri?
Në prani të Çedo Mihjoviçit, u zgjodha unë me Mark Jak Bajraktarin dhe Pjetër Çup Qafën. Pas kësaj, sipas fjalës që na kishte dhënë, po atë ditë, majori Mihjoviç i liroi nga burgu të gjithë shokët tanë dhe me kamiona i nis për në Ovskar Banja (Serbi), ku ata do të punonin si punëtor me rrogë pranë një Centrali Elektrik që po ndërtohej mbi lumin Ibar.

Ç’ndodhi më pas me ju, ku u dërguan?
Pas dhjetë ditësh, ne na erdhi dhe na morri një oficer dhe na dërgoi në Prishtinë, ku na priste majori Çedo Mihjoviç dhe pas kërkesës sonë, ai na lejoi që të shkonim dhe të bënim një vizitë tek shtëpia e Pjetër Çupit në Vuçiternë, ku ne qëndruam vetëm një natë. Të nesërmen na morrën dhe na dërguan në qytetin e Gjakovës, ku na sistemuan në një shtëpi që ishte disi e larguar nga zona e banuar dhe aty vinte vetëm një oficer që na sillte ushqimin.

Sa kohë qëndruat në atë shtëpi?
Aty ne qëndruam rreth dy javë dhe gjatë atyre ditëve ne na shërbente një zonjë komuniste, e cila na bënte shërbimet dhe ne e morëm disi veten nga vuajtjet që kishim kaluar gjatë periudhës që ndënjëm në burgun e Nishit. Një ditë para se të largoheshim nga ajo shtëpi për t’u nisur me mision sekret për në Shqipëri, ne erdhi dhe na vizitoi përsëri majori Çedo Mihjoviç, i cili na tha se çfarë kërkesash kishim, para se të niseshim për të kaluar kufirin. Më pas ne na përgatitën me armatime dhe pajisjet e tjera të nevojshme që do të na duheshin për zbarkimin tonë në Shqipëri dhe më datën 7 korrik të vitit 1950, major Çedo Mihjoviç, na takoi me Arif Selmanin dhe Rustem Thaçin, të cilët ishin dy njerëzit që do të na udhëhiqnin në itinerarin e rrugës së gjatë që do të përshkonim ne për të hyrë ilegalisht brenda territorit shqiptar.

Nga ishin Arifi me Rustem Thaçin dhe pse ndodheshin në Jugosllavi?
Arifi me Rustemin ishin të dy pukjanë dhe me sa mbaj mend, Rustemi ishte nga fshati Sakat. Të dy ishin arratisur në Jugosllavi për t’i shpëtuar ndjekjeve pasi kërkoheshin nga forcat e Sigurimit të Shtetit për t’u arrestuar, sepse ishin diktuar që kishin strehuar dhe u kishin dhënë bukë njerëzve të malit, siç na quanin ne komunistët. Të dy ata ishin djem trima, besnik dhe kishin ndihmuar shumë nga këto grupet tona kur ishim në Shqipëri.

Pasi u takuat me Arifin dhe Rustemin, ku shkuat?
Pas takimit me Arifin dhe Rustemin së bashku me grupin e oficerëve që na shoqëronin, ne kemi shkuar deri në vendin e quajtur Va-Spas e aty jemi strehuar tek shtëpia e Hysen Prushit që ndodhej në afërsi të kufirit.

Si u futët në kufirin shqiptar, a patët probleme me forcat e kufirit apo banorë të zonës?
Hysen Prushi përgatiti një grup djelmoshash të armatosur nga fisi i tij dhe po natën e datës 7 korrik 1950, na shoqëroi vetë duke na përcjellë deri në Qafë të Prushit, ku ne kaluam kufirin dhe hymë në territorin shqiptar pa asnjë pengesë. Mbasi hymë në brendësi të tokës shqiptare, Hysen Prushi me njerëzit që na shoqëroi u kthyen mbrapsht për andej nga kishin ardhur, ndërsa unë me Marka Jakun e Pjetër Çup Qafën, të shoqëruar dhe nga Arif Selmani e Rustem Thaçi, më datën 9 korrik kemi kaluar lumin Drin dhe kemi marrë rrugën drejt pyjeve të fshatit Sakat të zonës së Pukës, prej nga ishte dhe Rustem Thaçi siç iu thashë.

Sa qëndruat aty në pyjet e fshatit Sakat të Pukës?
Pasi mbërritëm në pyjet e Sakatit, morëm rrugën për në Bjeshkën e Kryeziut dhe aty u ndamë.

Ku shkuat?
Unë me Marka Jakun e Pjetër Çupin morëm drejtimin për në zonën e Mirditës, ndërsa Arifi me Rustemin u nisën për në rajonin e tyre në Va-Spas, duke lënë që të takoheshim përsëri në një vënd të caktuar në datën 26 gusht 1950. Kështu më datën 13 korrik, unë me Marka Jakun dhe Pjetër Çupin mbërritëm në zonën e Pukës dhe hymë në lidhje menjëherë me bazën tonë të parë në Fushë të Arzit, ku na pritën dy vëllezërit, Nikoll dhe Pjetër Shkoza, të cilët ishin dy nga njerëzit më besnik që strehonin grupet e rezistencës antikomuniste të krahinave të Veriut. Dy vëllezërit Shkoza, pasi na strehuan dhe na furnizuan me ushqimet e nevojshme, na informuan rreth situatës së brendëshme, duke na treguar dhe ngjarjet që kishin ndodhur gjatë asaj kohe pas vrasjes së Bardhok Bibës e grupin prej gjashtë vetësh të kryesuar nga Preng Dodë Gjini.

Po për familjet tuaja që kishit lënë në Shqipëri a kishin lajme dy vëllezërit Shkoza?
Po kishin dhe atë ditë nga dy vëllezërit Shkoza, unë mora dhe lajmin e hidhur të vrasjes së vëllait tim, Llesh Mëlyshit dhe dy nipave, Palit dhe Mark Mëlyshit. Po kështu atë ditë dy vëllezërit Shkoza na informuan edhe për strehimin që i kishin bërë grupeve parashutiste që kishin zbarkuar në ato zona, si Kol Çunin, Alush Lleshanaku, Gjon Gjinajn etj. Prej tyre unë mësova se Alush Lleshanaku ishte gjallë dhe kishte zbarkuar për herë të dytë me parashutë në Shqipëri. Po atë natë dy vëllezërit Shkoza me anë të njerëzve të tyre besnik, bënë lajmërimet e nevojshme për ardhjen tonë, duke njoftuar bazat në zonën e Pukës dhe atë të Kurbinit.

Po për mbërritjen tuaj në Shqipëri, kur lajmëruat tek ata që u kishin nisur?
Pasi u takuam me vëllezërit Shkoza, unë me Marka Jak Bajraktarin, përgatitëm disa informacione për t’ia dhënë Kol Çunit, i cili ndodhej në malet e Pukës dhe kishte radio-marrsen që hynte në lidhje me qëndrën dhe Bllokun Kombëtar Indipendent në Romë. Kola hyri në lidhje dhe njoftoi se ne kishim mbrritur pa humbje në bazat tona në bjeshkët e Pukës e Mirditës. Po kështu së bashku me ato lajme të shkurtra që përgatitëm, i kërkuam Kol Çunit që me anë të radios të na përgatiste një pikë takimi me Alush Lleshanakun e Gjon Gjinajn.

A arritët të takoheshit me Alush Lleshanakun?
Në sajë të lajmërimeve të sakta që kishin bërë dy vëllezërit, Pjetër dhe Nikoll Shkoza, me datën 10 gusht 1950, unë me dy shokët e mi bëmë një takim me Alushin dhe Gjonin në zonën e Zadrimës së Lezhës. Aty biseduam gjatë me ta duke u treguar të gjitha ngjarjet që nga dita që unë me Alushin kishim zbarkuar për herë të parë në Shqipëri me avionin italian të nisur nga baza sekrete e CIA-s, ku na kishin stërvitur oficerët amerikanë.

Kush u futi në lidhje me bazën e CIA-s?
Me amerikanët që kishin atë bazë sekrete në periferi të Romës ne na lidhën krerët kryesorë të Bllokut Kombëtar Indipendent, me në krye Gjon Marka Gjonin, Kol Bibë Mirakajn, Ernest Koliqin, Ismail Vërlacin, etj. Të gjitha misionet tona të zbarkimit në Shqipëri nga Italia apo Jugosllavia, ishin të kordinuara nga ajo bazë e CIA-s nëpërmjet Bllokut Kombëtar Indipendent.

Të kthehemi tek takimi juaj me Alush Lleshanakun, kush e shoqëronte atë?
Alush Lleshanaku me Gjon Gjinajn kishin me vete dhe një grup parashutistësh kosovar me të cilët kishin zbarkuar në Shqipëri, por fatkeqësisht aty mungonte më i miri prej tyre, kapiten Riza Hasani, i cili ishte vrarë nga forcat komuniste që në përpjekjen e parë gjatë zbarkimit në fshatin Perlat të Kthellës.

Pas takimit me Alushin dhe Gjon Gjinajt, çfarë vendosët të bënit?
Ata na parashtruan planin e tyre duke na kërkuar ndihmë që ne t’i udhëhiqnim grupin e tyre për të dalë në Kosovë, ku duhet të kryenin misionin e tyre. Mbas një pushimi të shkurtër, së bashku me grupin e Lleshanakut ne u nisëm për në drejtim të bazës së Kol Çunit në malet e Pukës dhe me datën 16 gusht mbërritëm në pyllin e Iballës, ku gjendej qëndra e radios së Kol Çunit.

Sa qëndruat aty?
Në atë bazë ne qëndruam për gjashtë ditë dhe Kol Çuni hyri në lidhje me radio me qëndrën në Romë, duke bërë një përshkrim të gjithë misionit të grupit tonë dhe prej qëndrës ne morëm aprovimin që të dilnim përsëri në Jugosllavi, pasi misioni ynë quhej i mbaruar. Një nga arsyet që ne kërkuam që të ktheheshim në Jugosllavi, ishte dhe interesimi për grupin e shokëve tanë që ndodheshin duke punuar në centralin elektrik të Ovac-Banja të Serbisë. Kështu më datën 26 gusht 1950, sipas pikë-takimit që kishim lënë me Rustem Thaçin e Arif Selmanin, mbërritëm në vendin e caktuar në pyllin e Sakatit dhe prej aty së bashku me ta, kishim plan për të bërë dhe një udhëtim tjetër për në Shqipëri brenda një kohe sa më të shkurtër, përpara se të fillonte dimri.

A e ndërmorrët atë udhëtim?
Jo, sepse Marka Jak Bajraktari e refuzoi atë udhëtim aq të shpejtë, për arsye të gjëndjes së tij shëndëtsore jo të mirë dhe ajo gjë u aprovua nga majori jugosllav Çedo Mihjoviç. Pas tërheqjes së Markut, misioni m’u ngarkua mua dhe Pjetër Qafës, por unë i kërkova majorit Mihjoviç, që bashkë me ne në atë mision të dytë, të vinin edhe dy shokët e mi, Zef Dodë Lekëgega e Bibë Mark Biba, që ndodheshin duke punuar në Ovcar-Banja. Atë kërkesë i’a bëra duke menduar se Zefi me Bibën ishin shokë të ngushtë me mua dhe ata kishin një përvojë të gjatë një jetën e malit. Majori jugosllav e pranoi me kënaqësi kërkesën time dhe na i solli menjëherë Zefin e Bibën në Gjakovë.

Si e kujtoni misionin tuaj të dytë në Shqipëri?
Pasi bëmë përgatitjet e nevojshme, më datën 29 shtator 1950, unë me Pjetr Qafën, Zefin e Bibën, morëm rrugën duke hyrë në Shqipëri në të njëjtin intinerar si herën e parë, duke pasur si shoqërues përsëri Arif Selmanin dhe Rustem Thaçin. Në Va-Spas unë me grupin tim u ndamë nga Arifi e Rustemi, duke u nisur për në zonën e Kthellës dhe lamë një pike-takimi me ta në datën 8 tetor në Pyllin e Sakatit. Mbasi kaluam shumë fshatra ne mbërritëm përsëri në katundin Shkozë, tek dy miqtë tanë, vëllezërit Pjetër e Nikoll Shkoza. Nga ata të dy ne u furnizuam me ushqime dhe u informuam mbi situatën në vend, duke mësuar se Alush Lleshanaku me Gjon Gjinajn gjendeshin në zonën e Munellës në Mirditë.

Ku shkuat pas kësaj?
Pas kësaj unë me grupin tim u nisa për në drejtim të zonës së Kthellës dhe me dy vëllezërit Shkoza, lamë takim që të shiheshim përsëri së bashku edhe me Alushin dhe Gjon Gjinajn në datën 2 nëntor në shtëpinë e Nikoll Shkozës. Pasi shkuam në zonën e Kthellës, unë me grupin tim u kthyem në zonën e Pukës dhe me datën 3 nëntor, u takuam me Alushin dhe Gjon Gjinajn në fshatin Shkozë.

Çfarë diskutuat në atë takim?
Aty diskutuam gjatë me ta duke folur mbi situatën e vështirë që mbizotëronte në vënd për shkak të ndjekjeve të Sigurimit të Shtetit dhe kohës së keqe që po afronte me ardhjen e dimrit. Pas kësaj u ndamë me Alushin e grupin që kryesonte, pasi ai duhej të kthehej për të përmbushur misionin e tij në krahinën e vet të Elbasanit. Ndërsa Gjon Gjinajt i mungonte radio-telegrafisti i grupit, Pjetër Gjocaj, me të cilin i kishin humbur lidhjet që në luftimet e Perlatit në qershorin e vitit 1950. Nga ndjekjet e shumta të forcave komuniste grupi i Gjon Gjinajt e kishte pasur të pamundur që të hynte në lidhje me Pjetër Gjocin, i cili ishte i vetmi që dinte përdorimin e radios dhe shifrën e saj.

Çfarë vendosët pas kësaj situate të vështirë ku ndodheshit ju dhe grupet e tjera?
Për këto arsye unë me grupin tim vendosëm që të mos ktheheshim në Jugosllavi, por të qëndronim në ndihmë të grupit të Gjon Gjinajt, gjë të cilën na e aprovoi edhe Qëndra në Romë, pas ndërhyrjes së krerëve të Bllokut Kombëtar Indipendent, si Gjon Marka Gjoni etj. Por ndërsa unë qëndrova në Shqipëri, Pjetër Qafën e nisa për t’u takuar me Arif Selmanin dhe Rrustem Thaçin në vëndin që kishim lënë që më parë dhe pas kësaj me datën 8 nëntor 1950, Pjetri doli në Jugosllavi./Memorie.al/

L’Univers (1880)- Premtimi i Ali Pashë Gucisë ndaj ulqinakëve

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 2 Gusht 2020

 

“L’Univers” ka botuar, të shtunën e 13 nëntorit 1880, në faqen n°2, një shkrim në lidhje me premtimin asokohe të Ali Pashë Gucisë ndaj ulqinakëve, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

 

Shqipëri

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Raguzë, 11 nëntor.

 

Na shkruajnë nga Shkodra, me 9 nëntor :

 

“Drejtuesit e lidhjes shqiptare, në një konferencë me drejtuesit e tjerë të vendit, kanë vendosur të rezistojnë me forcë.

 

Ali Pasha nxit dhe inkurajon ulqinakët nga Gucia që të rezitojnë, duke u premtuar atyre ndihmë të shpejtë dhe të fuqishme.

 

Dervish Pasha heziton të përdorë forcën, nga frika se trupat e rregullta mund të vëllazërohen me shqiptarët.”

Dëshmia e 109-vjeçarit Ndue Mlyshi që u shua dje në Shkodër: Si u hodha dy herë me parashutë nga CIA, pse s’firmosa për vrasjen e…

Dashnor Kaloçi

Publikohet historia e rrallë dhe e panjohur e Ndue Mëlyshit me origjinë nga Mirdita, ku i ati i tij, Gjoni ishte bajraktar i Kthellës, ndërsa i vëllai, Nikolla gjatë periudhës së Monarkisë së Zogut shërbeu si ushtarakë në Gardën Mbretërore, kurse djali xhaxhait të tyre, Frroku, në armën e Xhandarmërisë. Si u ndanë rrugët në mes dy kushërinjve gjatë periudhës së pushtimit të vëndit, pasi Frroku luftoi kundër forcave partizane në Jug të Shqipërisë dhe në përfundim të Luftës, u bashkua me Gjon Marka Gjonin në qytetin e Shkodrës, duke marrë hakun për vrasjen e nënkolonel Adem Boletinit (të birit të Isa Boletinit), nga komunistët, kurse Nikolla doli partizan, duke u inkuadruar me Brigadën e VII-të Sulmuese të komanduar nga Gjin Marku, Ramiz Alia dhe Adil Çarçani, duke luftuar deri në Vishegrad të Jugosllavisë. Dëshmia e rrallë e Ndue Mëlyshit se si u detyrua ai të dilte në arrati në vitin 1947 së bashku me vëllanë e tij kapiten Nikoll Mëlyshin, babanë e Pal Mëlyshit, (personazhi kryesor i filmit “Operacioni Zjarri”) pasi komunistët i’u dogjën kullat e tyre dhe u internuan të gjithë familjen me gra dhe fëmijë në kampet e Krujës, Beratit, Tepelenës etj.

Si qëndroi Nduja nëpër malet e Mirditës në përpjekje me Forcat e Ndjekjes deri në ’49-ën kur u detyrua të arratisej në Jugosllavi së bashku me 53 pjestarë të rezistencës antikomuniste, pas vrasjes së Bardhok Bibës, pasi i pushkatuan vëllanë Lleshin dhe djalin e xhaxhait, Frrokun, kufomën e të cilit e dogjën me vajguri për të terrorizuar popullin e asaj krahine. Zbarkimi i Ndues me parashutë në Shqipëri pasi ishte stërvitur nga amerikanët në kampet e Italisë dhe endja nëpër malet e Mirditës e Pukës deri në 1952-in, kur u largua përfundimisht nga Shqipëria për në Itali, Gjermani dhe SHBA-ës, ku ai jetoi deri në vitin 1992 kur u rikthye përfundimisht në atdhe pranë familjes së tij dhe jetoi në qytetin e Shkodrës deri sa ndërroi jetë më 31 korrik 2020, në moshën 109 vjeçare dhe u përcoll dje për në banesën e fundit.

“Bardhok Biba ka qenë i dënuar me vdekje nga organizata jonë dhe më vjen keq, që nuk kam pas mundësi me e vra me dorën time, pasi ai ka qenë këlysh i Stalinit dhe jo shqiptar”. Pas asaj përgjigjie që i dha Mark Jak Bajraktari, majori UDB-së Çarkiç, nuk e vazhdoi më procesin e pyetjeve ndaj grupit tonë të shqiptarëve dhe e mbylli fare atë. Kjo gjë bëri që pak ditë më vonë, aty nga muaji qershor, në kampin e Nishit ku ishim ne erdhi majori i UDB-së, Çedo Mihjoviç dhe thirri Ndue Pjetër Gjonmarkun, Ndue Bajraktarin, mua (Ndue Mëlyshin), Mark Dodë Lleshjan, Marka Jak Bajraktarin dhe Pjetër Kol Preçin. Ai pasi na thirri në zyrë, na tha se gjatë asaj periudhe që ne ndodheshin në Jugosllavi nëpër kampe dhe burgje, kishim kaluar vështirësi, pasi sipas tij, gjëndja në Jugosllavi ishte ende e turbullt, por ne nuk duhet të mërziteshim shumë, pasi kryesorja ishte fakti që ishim gjallë, sepse jo në pak raste na ishte rrezikur jeta. Pas kësaj hyrje që bëri, ai kaloi direct në temë, duke na thënë se ai personalisht kishte ndërhyrë për çështjen tonë dhe kishte biseduar me Ministrinë e Brendëshme, që të na lironte nga burgu, me kusht, që ne të formonim gjashtë grupe të vogla me nga tre persona dhe të hynim me msione sekrete në Shqipëri”. Njeriu që flet dhe dëshmon për Memorie.al është Ndue Mëlyshi me origjinë nga Mirdita, ish-pjestar i forcave të rezistencës antikomuniste, i arratisur nga Shqipëria në vitin 1949 dhe i hedhur me parashytë në Shqipëri pasi ishte stërvitur nga amerikanët në kampet e Italisë. I kthyer në Shqipëri në vitin 1992 pas katër dekadash emiogrimi, Ndue Mëlyshi jetoi në qytetin e Shkodrës me të bijën e tij Bardha Mëlyshi, deri sa ndërroi jetë më datën 31 korrik 2020, në moshën 109 vjeçare dhe dje më 1 gusht u përcoll për në banesën e fundit. Para pak kohësh, Memorie.al, arriti t’i marrë një intervistë të gjatë z. Ndue Mëlyshi, (duke e regjistruar me video) me qëllim për ta publikuar më 7 gusht, me rastin e ngjarjes së vrasjes së Bardhok Bibës, ngjarje që terrorizoi Mirditën dhe solli edhe largimin e Ndues dhe 53 pjestarëve të rezistencës antikomuniste nga Shqipëria. Duke i përcjellë famijes Mëlyshi ngushëllimet për humbjen e njeriut të tyre, intervistën në fjalë po e publikojmë duke filluar nga numri i sotëm.

Zoti Ndue, në fillim të kësaj interviste, para se t’iu pyesim dhe të na thoni shkurtimisht diçka për origjinën e familjes suaj, sa vjeç jeni ju?

Unë jam plot 109 vjeç, ja ku e kam dhe mund ta shihni pasaportën, datëlindja 1911, por me regjistrimet që janë gjetur në librat e Kishës ku jam regjistru, figuroj dy vjet më i madh, pra kam lindur në vitin 1909 dhe i bie të jem jam 111 vjeç.

Cila është origjina e familjes tuaj?

Ne jemi nga Thkella (Kthella) e Mirditës dhe babaj jonë, Gjon Mëlyshi, ka qenë bajraktar i Thkellës sikur i kanë pa thanë atëhere të parit të fisit, që i printe gjithë atyre fshatrave që përmblidhte bajraku.

Gjatë kohës së Monarkisë së Zogut, si kanë qenë raportet e fisit tuaj Mëlyshi me atë regjim?

Shumë të mira kanë qenë pasi ne kemi pa punën tonë pa u përzier në punët e politikës së qeverisë.

Nga familja Mëlyshi, a ka pasur me poste dhe funksione qeveritare gjatë kohës së Monarkisë?

Me poste dhe funksione nuk kemi pas, por ushtarakë të Monarkisë së Zogut ka qenë vëllai im, Nikolli, i cili ka shërby deri në Gardën Mbretërore të Zogut me gradën e togerit dhe më pas si kapiten. Po kështu edhe kushrini ynë i parë (djali axhës tonë), Frrok Mark Mëlyshi, ka qenë oficer i Monarkisë dhe të dy bashkë me Nikollin tim, kanë marrë pjesë edhë në rezistencën që i’u bë italianëve më 7 prill 1939, kur u sulmua Shqipëria nga Italia fashiste. Frroku ka qenë në Durrës me forcat vullnetare dhe ka marrë pjesë aty aq sa ç’mund t’ju bëhej rezistencë italianëve, pasi kishte gjithë atë ushtri Italia dhe Zogu me atë ushtri që kishte nuk mund të ndeshej me ta, sepse do bëhej gjakderdhje e madhe.

Gjatë periudhës së pushtimit të vëndit, 1939-‘44, çfarë qëndrimi mbajti familja Mëlyshi?

Gjatë periudhës së pushtimit, edhe Frroku edhe Nikolli kanë qenë oficera në Ushtrinë Kombëtare Shqiptare që ka qenë athere dhe kanë marrë pjesë edhe në luftën italo-greke me batalionet shqiptare që shkuan në front dhe që dezertun më vonë me Spiro Moisiun, Prenk Pervizin etj. Nikolli vëllai im, doli partizan në Ushtrinë Nacionalçlirimtare të Enver Hoxhës dhe ka qenë në Brigandën e VII-të Sulmuese me komandant Gjin Marka Tomën, e ka luftu deri në Jugosllavi. Nikolli, si ish-oficer ka pas detyrë të lartë në Shtabin e Brigadës së Gjin Markut dhe me gradë kapiten. Kurse Frroku ka qenë edhe me Xhandarmërinë dhe ka luftu së bashku me major Dod Nikollën, kundra forcave partizane në Jug të Shqipërië, kurse nga fundi i Luftës është bashku me Gjon Marka Gjonin në Shkodër dhe ishte një nga ata që morrën hakun për vrasjen e neënkolonel Adem Boletinit (të birit të Isa Boletinit) dhe major Ndrec Prengës nga komunistët e Vasil Shantos. Nikolli pasi u kthye nga Jugosllavia, ka qenë me detyrë në Shkollën e Oficerëve në Tiranë si pedagog, kurse Frroku nuk u largua nga Shqipëria, por doli në mal në arrati me forcat Mark Gjon Markut, pasi komunistët e kërkonin ta arrestonin sepse ai kishte luftu kundër tyre.

Po ju personalisht, gjatë periudhës së Monarkisë dhe atë të pushtimit të vëndit, me çfarë jeni marrë?

Duke qenë se vëllai, Nikolli, ka qenë gjithmonë me detyra ushtarake larg familjes sonë, unë kam qenë i detyruar të qëndroja në shtëpi në fshat, deri në vitin 1947 që dola në arrati në mal.

Përse dolët në arrati?

Dola në arrati sepse pas mbarimit të Luftës komunistët nuk na panë me sy të mirë, pasi nuk i’a falnin kollaj djalit të xhaxhait tonë, Frrokut, që kishte luftu kundër tyre dhe ishte në mal që nga mbarimi i luftës. Për këtë shkak në vitin 1947, edhe pse Bardhok Biba u mundu me na mbrojt për shkak se djali i Nikollit, Pal Mëlyshi ishte me komunistët, ne na i dogjën kullat, pasi ne kishim dal në mal në arrati. Me ne në arrati doli dhe vëllai Nikolli, pasi edhe atë donin ta arrestonin edhe pse ishte ushtarak drejtues në Shkollën e Oficerëve në Tiranë, por atë e njoftoi një mik besnik i tij dhe ai mundi të largohet nga Tirana fshehurazi dhe erdhi në Mirditë e u bashku me ne.

Kur dolët në mal në vitin 1947, kë latë në shtëpi dhe ç’ndodhi me familjen tuaj?

Kur kam dal në mal në shtëpi kam lënë gruan time, Marën, bijë te familja e Gjon Marka Gjonit dhe tre vajzat, ku më e madhja ishte Bardha 7 vjeç dhe dy të tjerat pas saj, Lizita dhe Agetina, nga dy vjet diferencë njena nga tjetra. Ato fillimisht i kanë marrë dhe i kanë dërgu në Shpal të Mirditës, pastaj i internuan në Lezhë dhe më pas në berat e prej aty në Tepelenë, ku kanë ndenj deri sa është mbyll ai kamp i tmerrshëm. Më pas i kanë dërgu po në internim në fshatin Bardhej të Shkodrës dhe aty janë stabilizu e janë rrit vajzat nën kujdesjen e të amës së tyre, bijë e fisit Gjonmarkaj, duke e ndihmu dhe njerzit e saj. Por kanë heq shumë keq, duke punë në punët më të vështira dhe u thoshin se jeni të bijat e diversantit.

Sa qëndruat nëpër male në arrati dhe kur u arratisët nga Shqipëria?

Unë kam qëndru nëpër male deri sa u vra Bardhok Biba në fillimin e gushtit të vitit 1949 dhe atëhere u detyrum me u arratis e me dal në Jugosllavi, pasi ndjekja e forcave komuniste ndaj nesh dihet që do ishte e fortë pas vrasjes së Bardhokut, për të cilën unë nuk kam qenë dakort dhe nuk kam pranu me firmos për vrasjen e tij.

Përse nuk ishit dakort?

Po nuk fitohej asgjë me vrasjen e Bardhokut dhe ajo gjë vetëm dëme do na sillte, pasi dihej se hakmarrja e komunistëve ndaj familjave tona do të ishte e fortë, ashtu siç ndodhi dhe në të vërtetë me familjet tona e mbarë Mirditën, ku u pushkatuan 14 burra dhe me qindra të tjerë u burgosën e internuan. Një nga ata 14 burra që u pushkatuan në shenjë hakmarrje për vrasjen e Bardhokut, ishte dhe vëllai im, Llesh Mëlyshi.

Pse vendosët të dilnit në Jugosllavi dhe jo në Greqi?

Grupi ynë e kishte të pamundur të dilte në Greqi, pasi ishte një rrugë e gjatë nga malet e Mirditës për në Jug të vëndit në kufi me Greqinë, pasi do të binim në pritat e Forcave të Ndjekjes dhe do kishim humbje të mëdha. Kështu u vendos me dal në Jugosllavi, pasi që në 1948-ën kur Jugosllavia u prish më Rusinë, këtu te ne u hap fjala se ata ishin lidh me Anglinë dhe Amerikën dhe nga Jugosllavia bëhej shumë më lehtë kalimi për në shtetet e Perëndimit. Nisur nga këto që flitshin atëhere, shumë grupe luftëtarësh të rezistencës antikomuniste mësynë drejt kufirit, pasi thuhej se aty në Jugosllavi emigrantët politik lëviznin lirshëm dhe pa asnjë problem. Kështu në atë kohë patën gjet strehim politik në Jugosllavi, edhe një grup i madh mirditas e matjanë me në krye Marka Bib Vokrrin, Ndrec Lufin, Bilal e Halit Kolën, etj.

Çfarë itinerari përshkuat për t’u arratisur për në Jugosllavi?

Pas vrasjes së Bardhok Bibës në mbrëmjen e 7 gushtit 1949 jemi mbledh të gjithë në Shqopën e Munellës dhe prej aty kemi kalu disa fshatra e katundje të Mirditës, kemi dal në Bjeshkën e Kaçinaririt e Kushnenit dhe kemi mbërrit në katundin Shkozë. Nga aty në Fushë-Arrz, Kryezi, në Bjeshkën e Kryeziut e të Dardhës, ku jemi taku me Pal e Ndoc Mirakaj e grupin e tyne që bënin rezistencë në atë zonë. Pasi kemi pushu pak aty, ata na kanë furnizu me ushqime për dy ditë dhe na dhanë edhe 11 njerëz të tyre besnik me vete, që të na udhëhiqshin rrugën me dal deri në Jugosllavi. Na ka shoqëru edhe vetë Pal Mirakaj me Mark Zogun deri sa jemi afru kufirit dhe më datën 17 gusht, plot 53 burra kemi dalë në Jugosllvi pa asnjë dam.

Pasi dolët në Jugosllavi, ku u dorzuat?

Rojet kufitare jugosllave na kanë shoqërur në komandën e tyre në Babaj të Bogës dhe aty pasi na morrën armët na kanë dhënë bukë e cigare e na regjistruan të gjithëve me në krye Ndue Pjetër Gjonmarkaj që ne u thamë se ishte kryetari i grupit tonë. Po atë natë na erdhën disa oficera të UDB-së të veshur civila dhe me dy kamiona na morrën të gjithëve dhe na dërguan në Gjakovë, ku pasi kemi pushu 24 orë, na morrën përsëri dhe na dërguan në burgun e Prizrenit ku na mbajëtn 23 ditë të izoluar, duke na marrë në pyetje të gjithëve një nga një. Të gjithë ne lëshuam nga një deklaratë se ishim emigrant politik dhe kishim dalë në Jugosllavi se na rrezikohej jeta, pasi na ndiqte regjimi komunist i Tiranës.

Po më pas ku u dërguan?

Nga aty na lidhën të gjithve dhe na dërguan në burgun e madh të Nishit, ku kishte rreth 2000 të burgosur me dënime që arrinin në 101 vjet, por sipas ligjit jugosllav të asaj kohe, ai dënim zbritej në 21 vjet.

Si u trajtuan në atë burg, çfarë kushtesh kishte?

Aty në atë burg të gjithë të dënuarit pa përjashtim ishin të detyruar të punonin nga 8 orë në ditë dhe për ata që punonin ushqimi nuk ishte i keq, kishte 600 gr. buk në ditë dhe gjella nuk ishte e keqe. Ndërsa pë rata që s’donin të punonin, ushqimi ishte më i dobët. Po kështu kishte dhe dënime disiplinore me izolim në biruca që quheshin “Bela Kuce”, për të gjitha ata që kundërshtonin rregulloren e policinë.

Sa u mbajtën aty dhe ku ju dërguan më pas?

Aty na kanë mbajtur deri aty nga muaji qershor i vitit 1950. Por fillimisht aty në Nish nga muaji prill erdhi oficeri I UDB-së Zhivko Çarkiç dhe na ka marrë në pyetje përsëri të gjithve një për një. Më shumë ai u morr me Ndue Pjetër Gjomarkajn që e kishim kryetar grupi dhe atë e ka shtërngu më shumë duke e pyet për vrasjen e Bardhok Bibës, por Nduja ka rezistu dhe nuk ka pranu asgjë. Pas Ndues, kanë marrë në pyetje Mark Jak Bajraktarin i cili u ka thënë: “Bardhok Biba ka qenë i dënuar me vdekje nga organizata jonë dhe më vjen keq, që nuk kam pas mundësi me e vra me dorën time, pasi ai ka qenë këlysh i Stalinit dhe jo shqiptar”.

Pas asaj përgjigjie që i dha Marku, çfarë ndodhi?

Pas asaj përgjigjie që i dha Mark Jak Bajraktari, majori Çarkiç nuk e vazhdoi më procesin e pyetjeve ndaj grupit tonë të shqiptarëve dhe e mbylli fare atë. Kjo gjë bëri që pak ditë më vonë, aty nga muaji qershor, në kampin e Nishit ku ishim ne erdhi majori i UDB-së, Çedo Mihjoviç dhe thirri Ndue Pjetër Gjonmarkun, Ndue Bajraktarin, mua (Ndue Mëlyshin), Mark Dodë Lleshjan, Marka Jak Bajraktarin dhe Pjetër Kol Preçin.

Çfarë ju tha majori i UDB-së?

Ai pasi na thirri në zyrë, na tha se gjatë asaj periudhe që ne ndodheshin në Jugosllavi nëpër kampe dhe burgje, kishim kaluar vështirësi, pasi sipas tij, gjëndja në Jugosllavi ishte ende e turbullt, por ne nuk duhet të mërziteshim shumë, pasi kryesorja ishte fakti që ishim gjallë, sepse jo në pak raste na ishte rrezikur jeta. Pas kësaj hyrje që bëri, ai kaloi në temë duke na thënë se aim personalisht kishte ndërhyrë për çështjen tonë dhe biseduar me Ministrinë e Brendëshme, që të na lironte nga burgu, me kusht që ne të formonim gjashtë grupe të vogla me nga tre persona dhe të hynim me msione sekrete në Shqipëri./Memorie.al

Lajmet me interesante

Lajmet e fundit

ARKIVA E LAJMEVE

Kliko këtu për të parë arkivën e lajmeve