DHIMBJA E PARËNjë akrobat i trapezit (siç dihet ky art zhvillohet lart, në kubetë e teatrove të mëdhenj të varietesë dhe është nga më të vështirët që ushtrojnë njerëzit) – në fillim vetëm për të arritur përsosmërinë e pastaj nga një zakon që i ishte bërë tiranik kishte vendosur që sa kohë do të punonte aty, të qëndronte ditë e natë mbi trapez. Për të plotësuar gjithë kërkesat e tij të vogla, merreshin disa shërbëtorë, që punonin me radhë atje poshtë, që të ngrinin e të zbrisnin ato për të cilat ai kishte nevojë atje lart me anë enësh të ndërtuara enkas. Mënyra e jetesës së tij nuk u sillte shqetësime të veçanta atyre që punonin atje rrotull; vetëm gjatë ekzekutimit të numrave të tjerë të programit, i mërziste pak që ai qëndronte atje – kjo nuk mund të fshihej dhe megjithëse në ato çaste ai rrinte palëvizur, herë pas here shikime të ndryshme të publikut drejtoheshin drejt tij. Po drejtori ia falte atë gjë pasi ishte artist i jashtëzakonshëm, i pazëvendësueshëm. Nga ana tjetër, e kishin parasysh se ai nuk jetonte në atë mënyrë për ndonjë trill, por që vetëm ashtu ushtrohej vazhdimisht që ta ruante përherë të përsosur artin e tij.
Nga ana tjetër, jeta atje lart ishte e shëndetshme dhe kur vinte stina e bukur, hapeshin dritaret anësore dhe në atë mjedis në gjysmëerrësirë, bashkë me ajrin e freskët, futej edhe drita ngadhënjyese e diellit. Ishte vërtetë bukur. Natyrisht marrëdhëniet e tij me njerëzit ishin tepër të kufizuara dhe vetëm herë pas here ndonjë akrobat tjetër ngjitej me litar deri tek ai; atëherë uleshin të dy në trapez duke u mbështetur majtas e djathtas në litarët mbajtës dhe bisedonin; ose mbi pullaz ngjitej ndonjë murator për të ndrequr diçka dhe përmes’ dritares së hapur shkërnbente me akrobatin nja dy fjalë; ose ndonjë zjarrfikës vinte për të kontrolluar ndriçimin e llozhës dhe i lëshonte ndonjë fjali plot mirësjellje, po që nuk merrej vesh mirë. Zakonisht rreth tij mbretëronte heshtja; vetëm në të rrallë ndodhte që pasditeve kur salla ishte e zbrazur, një nëpunës rastësisht ngrinte sytë lartë kah kubeja që humbte në lartësi dhe akrobati që s’e dinte se po e vështronin, dëshmonte mjeshtërinë e tij, ose bënte pushim.
Dhe kështu ai do të kishte jetuar i patrazuar sikur mos të ishin udhëtimet nga një qytet në tjetrin, të cilat s’i pëlqente fare. Është e vërtetë se sipërmarrësi interesohej që akrobati mos të pësonte zgjatje të kota, të cilat ia shtonin vuajtjet; për t’u transmetuar nga një vend në një vend tjetër të qytetit përdoreshin automobila garash, me të cilat personeli i cirkut përshkonte rrugët e heshtura të qytetit me shpejtësi të madhe natën ose në orët e para të mëngjesit, po megjithatë ajo zhvillohej shumë ngadalë për merakun që kishte ai; në tren i rezervonin një vagon të plotë; aty ai e kalonte tërë kohën lart, në rrjetën e caktuar për valixhet që ishte një farë përshtatjeje e keqe për mënyrën e tij të jetesës; në teatrin ku shkonin, para. të gjithave ishte rregulluar trapezi i tij; ishin marrë masa që të hapeshin të gjitha dyert e dritaret e sallës, të zbrazeshin korridoret… për sipërmarrësin ishte çasti më i bukur i jetës kur akrobati vendoste këmbën në shkallën prej litari dhe, sa çel e mbyll sytë, ishte prapë i varur në trapezin e tij. Megjithëse shumë nga këto udhëtime i kishin dalë mirë sipërmarrësit, çdo lëvizje e re ishte e mundimshme për të se, lëri të tjerat, po me siguri dobësonin nervat e akrobatit.
Një herë qëlluan prapë së bashku në udhëtim; akrobati i shtrirë në rrjetën e caktuar për valixhet; sipërmarrësi lexonte një libër i mbështetur në cepin pranë dritares, përballë tij; atë kohë akrobati nisi të flasë me zë të ulët; sipërmarrësi mbajti vesh. Duke kafshuar buzët, akrobati i tha se për ushtrimet e tij tani e tutje i duheshin dy trapeza njëri përballë tjetrit. Sipërmarrësi pranoi menjëherë. Mirëpo akrobati si për të dëshmuar se si pranimi, si refuzimi nuk kishin asnjë rëndësi për të, vijoi të thotë se për asgjë arsye tani e tutje nuk do zhvillonte ushtrimet e tij në një trapez. Vetëm nga mendimi që kjo gjë mund të ndodhte, ai nisi të dridhej. Sipërmarrësi pranoi, përsëriti miratimin e tij pa ia hequr sytë dhe tha se dy trapezë ishin më mirë se një dhe kjo gjë do të shërbente dhe shfaqja do të bëhej më e larmishme. Por akrobati papritmas ia plasi të qarit. I trembur thellësisht, sipërmarrësi brofi në këmbë, pyeti ç’kishte ngjarë dhe pa pritur përgjigjen, hipi mbi ndenjësen dhe nisi ta përkëdhelë atë të shkretin, duke afruar fytyrën e tij tek e vetja dhe kështu u lag edhe ai nga lotët e akrobatit. Vetëm pas shumë pyetjesh dhe fjalësh të mira, ky, duke qarë me dënesë, tha: “Si mund të jetoj me një… hekur në mes të duarve!” Tani sipërmarrësi e pat me të lehtë ta ngushëllonte; i dha fjalën se në stacionin më të afërt do të telegrafonte në vendin ku do të jepeshin shfaqjet e ardhshme që të merrnin masa për trapezin e dytë; qortoi veten që e kishte lënë akrobatin për aq kohë në një trapez të vetëm, e falënderoi dhe e lavdëroi me afsh që ia kishte vënë në dukje gabimin. Kështu, pak nga pak, mundi ta qetësoj akrobatin dhe u kthye në cepin e tij. Po tani ai vete nuk ishte më rregull; i shqetësuar hulumtonte akrobatin sipër librit që mbante ndër duar. Nëse këto mendime nxorën kokë dhe po e mundonin, a thua do të zhdukeshin më pas një herë e përgjithmonë? A nuk duhej dyshuar se ato do të shtoheshin? Mos e minonin ata qënien e tij? Sipërmarrësi pa se po flinte i qetë, pasi kishte qarë; atëherë vuri re se mbi ballin e lëmuar e fëminor të akrobatit, nisën të formohen rrudhat e para.
—
NË GALERI
Nëse një kalorëse e brishtë me kraharor të dobët, është e detyruar nga një drejtor me kamzhik që të vijë rrotull pa ndërprerje, rreth pistës, mbi një kalë që tundet para një publiku të panginjur, duke puthur njerëzit nga larg, duke tundur vithet dhe nëse kjo shfaqje e shoqëruar nga duartrokitje që herë shuhen e herë shtohen e ngjajnë si çekanë avulli, do të vijonte nën gjëmimin e pandërprerë të orkestrës e të ventilatorëve, në një të ardhme të përhime të horizontit të pafund: mbase një djalosh nga galeria do t’i zbriste vrulltazi shkallët, duke mos përfillur urdhërat, do të kërcente në pistë, do të thërriste: “Ndal” në mes të fanfarave të orkestrës e gjithnjë në lartësi të situatës.
Po pasi kjo nuk ndodh, nga perdet që shërbëtorët hijerëndë i hapin përpara, kalon një zonjë e bukur bardhë e trëndafil; dhe drejtori, duke i kërkuar sytë, i del para si një qen, e ngre me kujdes përmbi kalin pullali, si të ishte mbesa e dashur që po nis një udhëtim të rrezikshëm, ai nuk vendos të japë shenjën e nisjes, më në fund me një përpjekje tund kamzhikun dhe fillon të vrapojë pranë kalit, me gojë të hapur; ndjek me përqëndrim të madh kërcimet e kalorëses, nuk bindet për aftësinë e saj, përpiqet ta porosisë me pasthirrma në anglisht, u tërheq vërejtjen shërbëtorëve që mbajnë rrathët, që të tregohen shumë të kujdesshëm, i thotë orkestrës të heshtë, duke hapur duart para kërcimit të madh të vdekjes; më në fund e heq vogëlushen nga kali i ngazëllyer, e puth në faqe, dhe nuk i mjafton asnjë nderim i publikut, kurse ajo duke u mbështetur tek ai në majë të gishtave, mes një brerore pluhuri, me krahët e hapura e kokën e anuar, dëshiron ta ndajë lumturinë e saj me tërë njerëzit në cirk; kështu ndodh dhe djaloshi në galeri, mbështet fytyrën te parmaku dhe, në ritmet e marshit final, kridhet në një ëndërr të keqe e pa e ditur psenë.
—
RRËMUJË E PËRDITSHME
Kjo është ngjarje e përditshme dhe përfundimi i saj është rrëmuja e përditshme. A-ja duhet të kryejë një punë të rëndësishme me B-në, që banon në H. Niset për bisedimin e parë në H, për të përshkruar rrugën i duhen dhjetë minuta, po aq për t’u kthyer dhe në shtëpi mburret për këtë shpejtësi të jashtëzakonshme. Të nesërmen kthehet në H. për t’i dhënë fund punës. Duke e marrë me mend se kjo gjë do t’i hajë disa orë, A-ja niset në mëngjes pa zbardhur. Por pavarësisht se rrethanat, të paktën sipas tij, janë të njëjta me ato të një dite më parë, kësaj here për të mbërritur në H, i duhen dhjetë orë. Pasi mbërrin në darkë, i lodhur e i këputur, merr vesh se B-ja ishte mërzitur duke e pritur dhe ishte nisur para një gjysmë ore për në fshatin e A-së, madje duhet të ishin takuar rrugës. E këshillojnë të presë, po A-në e ha meraku për punën e tij, niset për rrugë dhe rend për në shtëpi.
Kësaj here, pa e vënë re, e përshkon largësinë sa hap e mbyll sytë. Në shtëpi merr vesh se B-ja kishte mbërritur në mëngjes menjëherë pas nisjes së A-së; madje i thonë se ai u kishte thënë se te pragu i shtëpisë e ishte takuar A-në, i kishte kujtuar çështjen e asaj pune, po A-ja nuk i kishte dhënë përgjigje, duke i thënë se nuk kishte kohë për të humbur dhe ishte nisur me të katra.
B-ja megjithë sjelljen e pa shpjegueshme të A-së, kishte ndenjur për ta pritur. I thonë se ai shumë herë kishte pyetur a ishte kthyer A-ja dhe se ndodhej atje lart, në dhomën e A-së.
A-ja i gëzuar se tani mund të flasë me B-në e t’i thotë gjithçka, ngjit me vrap shkallët. Pa mbërritur mirë, i pengohet këmba, pëson një këputje mishi dhe gati i bie të fikët nga dhimbja; nuk mund as të thërrasë, po vetëm bërbëlit në errësirë dhe ndjen se B-ja (nuk e merr vesh se larg apo afër) – zbret shkallët me tërbim e potere të madhe dhe zhduket një herë e mirë.
—
HALLI I KRYEFAMILJARIT
Disa thonë se fjala “Odradek”, rrjedh nga sllavishtja dhe mbi këtë bazë duan të shpjegojnë formimin e saj. Disa të tjerë janë të mendimit se rrjedh nga gjermanishtja, megjithëse pranojnë ndikimin sllav. Pasiguria e dy interpretimeve me të drejtë të bën të mendosh se asnjeri s’ka të drejtë dhe nuk të jep mundësinë të gjesh kuptimin e fjalës.
Kuptohet se askush nuk do të merrej me gjurmime të tilla, sikur të mos ekzistonte me të vërtetë një qenie e cila quhet Odradek. Ai paraqitet si një rrokel peri i sheshtë, në trajtë ylli dhe ngjan sikur përreth ka pe; po mund të jetë fjala për copa penjsh të ndryshëm nga cilësia e ngjyra, të rrëgjuar, të vjetër, të nyjëzuar dhe të bërë lëmsh. Megjithatë nuk është fjala për një rrokel të thjeshtë; nga mesi i yllit del një strumbull i vogël i prirur dhe mbi këtë strumbull rri një i dytë kënddrejtë. Falë këtij elementi të fundit dhe të një pike të yllit, e tëra mund të qëndrojë drejtë si mbi këmbë.
Të shkon mendja të besosh se një herë e një kohë ajo e tëra ka qenë një formë racionale që tani është thyer. Po kjo gjë nuk duhet të jetë e mundur, nuk ka shenja dhe nuk duken shtojca apo thyerje që të vërtetojnë hipotezën; e tëra duket si pa kuptim, po në llojin e vet duket e plotë. Më shumë është e pamundur të thuash, sepse Odradeku është jashtëzakonisht i lëvizshëm dhe s’ka burrë ta kapë.
Sipas rastit, ai mund të qëndrojë në papafingo, në shkallë, në rrugina, në paradhomë. Nganjëherë zhduket për muaj të tërë, mbase ka shkuar në shtëpi të tjera; po në mënyrë të pashmangshme kthen te ne. Shpesh kur shfaqet në derë dhe kur e shohim atje poshtë, mbështetur te parmaku, të vjen t’i flasësh. Dihet se nuk i bëjnë pyetje të vështira dhe për shkak të vogëlsisë së tij e trajtojnë si fëmijë. “Si quhesh?” e pyesin, “Odrodek” përgjigjet. “Ku banon?”. “S’kam banesë të caktuar”, thotë duke qeshur; po është si një e qeshur e bërë pa mushkëri, ose si fëshfërima e gjetheve të thata. Me kaq, të shumtën e rasteve, biseda merr fund. Jo gjithnjë njeriu mund të marrë një përgjigje: shpesh Odradeku hesht si druri nga i cili duket se është i përbërë.
Më kot pyes veten si do t’i shkojë filli atij. A mund të vdesë?
Gjithçka që vdes, ka patur një qëllim, një veprimtari që e ka dërrmuar, po nuk është si rasti i Odradekut. Apo mos vallë ai një ditë do të rrotullohet nëpër shkallë para këmbëve të fëmijëve të mi dhe të fëmijëve të fëmijëve të mi, duke tërhequr zharg një copë peri? Shihet se ai nuk i bën kujt dëm: mirëpo, ke parë ti, më shqetëson mendimi se ai do të jetojë edhe pas meje.
—
NOKTURN
Isha zhytur brenda natës. Ashtu siç përkulet nganjëherë koka për të menduar, ashtu isha zhytur brenda natës. Përreth flinin njerëzit. Ishte një komedi e vogël, një mashtrim i patëkeq se ata po flinin në shtëpitë e tyre, në shtretërit e fortë, nën pullazet e fortë, të shtrirë apo tulatur mbi shtrojet e tyre, përmbi çarçafët e nën mbulesa! Në të vërtetë ata janë mbledhur si dikur në shkretëtirë, një fushëtirë e rrahur nga era; janë një numër i pakufizuar njerëzish, një ushtri e tërë, një popull nën qiellin e ftohtë, përmbi tokën e ftohtë, njerëz të cilët ishin plandosur mbi krah, me fytyrën mbi tokë e merrnin frymë qetësisht… Kurse ti rri e përgjon, ti je përgjues, ti shquan njeriun që ndodhej më pranë nga drita e pishtarit të hedhur në këmbët e tua… Përse përgjon ti? Duhet përgjuar, thonë! Po, dikush duhet të rrijë zgjuar!
—
URA
Isha i ngrirë dhe i ftohtë, qëndroja mbi një humnerë.
Këndej kisha majat e këmbëve, andej kisha ngulur duart dhe mbahesha me ngulm te deltina e thërrmueshme. Nga një anë dhe nga tjetra rrihnin palat e xhaketës. Në fund oshëtinte përroi i cemtë i mbushur me trofta. Në ato lartësi të thikta nuk hipte asnjë turist, ura ende nuk ishte regjistruar në hartat gjeografike. Kështu unë qëndroja dhe prisja. Duhej të prisja. Një urë pasi ndërtohet, nuk mund të mos jetë më urë derisa të rrëzohet.
Një herë në mbrëmje, – ishte mbrëmja e parë? E njëjta?
Nuk e di, – mendimet ishin pështjelluar dhe më sillnin rrotull. Në mbrëmje, ishte verë, përroi oshëtinte i errët dhe unë dëgjova një hap njeriu. Hajt shpejt! Shtrihu urë, rri në pozicion tra pa parmak, mbaje atë që të është besuar. Niveloje hapin e tij të pasigurtë, por po u lëkund, shfaqe veten dhe, ashtu si një hyjni mali, flake për tokë.
Ai erdhi, më rrahu me majthin e hekurt të shkopit, me të ngriti anët e xhaketës dhe m’i rregulloi në trup. E futi majën në flokët e mi për një kohë të gjatë, me sa duket, duke vështruar përreth me ankth. Po pastaj – në ëndërr po e ndiqja nëpër male e lugina – m’u hodh në mes të trupit me këmbët e bashkuara. U drodh a nga dhimbja shqyese, pa menduar gjë tjetër. Kush ishte? Një fëmijë? Një ëndërr? Një kusar? Një njeri që donte të vriste veten? Një tundues? Një shkatërrimtar? U ktheva ta shikoj.
Mirëpo a kthehet një urë? Ende s’isha rrotulluar mirë dhe ndjeva se po rrëzohesha e vrarë dhe e shqyer nga gurët e mprehtë, të cilët gjithmonë më kishin vështruar qetësisht nga fundi i ujit të vrullshëm.
—
HIQ DORË
Ishte mëngjes herët, rrugët qenë të pastruara e të zbrazura.
Po shkoja te stacioni. Kur krahasova orën time me një orë të madhe, vura re se ishte më vonë se sa kujtoja: duhej të nxitoja! I trembur nga ai zbulim, harrova rrugën, ngaqë nuk e njihja mirë atë qytet. Për fat, aty pranë vura re një polic; iu afrova me vrap dhe duke m’u marrë fryma e pyeta çfarë rruge të ndiqja. Ai më pyeti buzagaz:
– Nga unë kërkon të mësosh rrugën që duhet të ndjekësh?
– Po, iu përgjigja, derisa nuk mund ta gjej vetë.
– Atëherë hiq dorë! Hiq dorë! – tha ai dhe më ktheu shpinën, siç bën një njeri i cili do të qeshë pa e parë askush.
—
NJË VËLLAVRASËS
Është vërtetuar se vrasja u krye në këtë mënyrë:
Shmari, vrasësi, nga ora nëntë e mbrëmjes, në dritë të hënës, u struk në cepin ku Veze, viktima, do të kthente nga rruga ku e kishte zyrën, për në rrugën ku banonte.
Ajri i ftohtë i natës, të bënte të dridhej, kurse Shmari kishte veshur një petk të lehtë blu; xhaketën e kishte të zbërthyer. Nuk kishte të ftohtë, edhe pse nuk rrinte një çast pa lëvizur. Shtrëngonte në dorë armën vdekjeprurëse, një diçka në mes të bajonetës dhe thikës së gjellëtores. E pa thikën në dritë: tehu lëshoi vezullime, po jo të mjaftueshme për Shmarin. E përplasi kundër rrasave të kalldrëmit e ato lëshuan xixa; u duk sikur u pendua dhe për ta ndrequr dëmin, e kaloi si të ishte hark violine në shollën e një këpuce: i ngritur në një këmbë, i përkulur përpara, mbante vesh fëshfërimën e thikës te sholla dhe s’ia hiqte sytë rrugës fatale.
Përse pronari Pallas, që po e vinte re këtë skenë nga dritarja e afërt e katit të dytë, nuk bëri asgjë? Shiko, si është puna e natyrës njerëzore! Me jakën e ngritur, me rrobën e dhomës të mbështjellë rreth trupit të bëshëm, ai vështronte në rrugë dhe tundte kokën.
Pesë shtëpi më tej, nga ana e kundërt, zonja Veze me gëzofin prej dhelpre sipër këmishës së natës, shikonte jashtë duke pritur burrin, i cili atë natë po vonohej jashtëzakonisht.
Së fundi bie zilja në zyrën e Vezes, një tingëllim e fortë për një zile; tingulli hapet nëpër qytet, mbërrin në qiell dhe Vezja, punonjësi i ndërgjegjshëm i natës, del dhe kalon në rrugë, ende i padukshëm, i njoftuar nga zilja; dhe menjëherë kalldrëmi numëron hapat e tij të qetë.
Pallasi përkulet edhe më shumë: s’do të humbasë asgjë.
Pasi u qetësua nga tingëllimi i ziles, zonja Veze mbyll dritaren dhe qelqet tingëllijnë lehtazi. Shmari përgjunjet: fytyra është e vetmja pjesë e zbuluar atë grimëherë dhe ai mbështet fytyrën e duart te gurët: aty gjithçka është akull, kurse Shmari përvëlon.
Vezeja qëndron pikërisht në pikën e takimit të të dy rrugëve, duke u mbështetur te shkopi në krye të rrugës ku do të ecë. Një trill: e josh qielli i natës, bluja e thellë, ari. Paditur gjë e mban shikimin drejt qiellit, paditur përkëdhel flokët, pasi ka hequr kapelen: atje lart s’ka ndonjë shenjë që paralajmëron të ardhmen e menjëhershme: çdo send ruan palëvizshmërinë e vet të papërshkrueshme dhe absurde. Është më se e drejtë që Vezeja të ecë përpara, po përfundon te thika e Shmarit.
“Veze – thërret Shmari duke u ngritur në majë të gishtave, me krahun e ngritur, me thikën të ulur në kënd të ngushtë. – Veze, Xhulia po të pret kot!” E godet në qafë në të majtë e në të djathtë, pastaj thellë në bark. Zhurmë siç nxjerrin urithët kur i vrasin.
“E pat dhe kjo punë!” thërret Shmari dhe e hedh thikën, send i kotë, zhavorr i përgjakur, atje drejt shtëpisë përballë. “Gëzim i vrasësit! Një ndjesi lehtësie, lartësimi kur rrjedh gjaku i tjetërkujt! Veze, o hije plakë e natës, o mik, shok pijetoreje, ti po derdh gjakun tënd të fundit në terrin e një rruge. Përse nuk je një veshkë plot me gjak që unë të ulesha sipër teje dhe të shfryja? Nuk mund të kryhet çdo gjë, jo të gjitha lulet bëjnë fruta, këtu kanë mbetur tepricat tuaja. Çfarë vlere ka pyetja e heshtur që ti më drejton?”
Pallasi që e ka kapërdirë tërë këtë helm, duket në kapakët e derës së tij, që papritmas hapen me forcë. “Shmar, Shmar, unë pashë gjithçka, asgjë nuk më ka shpëtuar”. Pall- asi dhe Shmari shohin njëri-tjetrin. Pallasi duket i kënaqur. Shmari është si në gjemba.
Zonja Veze me një tufë njerëzish përreth, vrapon me fytyrën e plakur nga tmerri. I hapet gëzofi, hidhet mbi Vezen, me trupin e mbështjellë nga një këmishë nate; i përket atij gëzofi që si bari i një varri mbyllet sipër çiftit, i përket turmës.
Shmari duke kapërdirë pjesën e fundit të neverisë, rras gojën në supin e një polici, i cili e merr me vete me hap të lehtë.
—
MESAZHI PERANDORAK
Thonë se perandori të ka dërguar ty, vetëm ty o vartës qyqar, o hije kalimtare para diellit perandorak atje në largësitë më të skajshme, pikërisht ty perandori, që nga shtrati i vdekjes, të ka dërguar një mesazh. Ai përgjunji lajmëtarin ndanë shtratit dhe ia pëshpëriti mesazhin në vesh: aq për zemër e kishte përmbajtjen, sa kërkoi që lajmëtari t’ia përsëriste edhe një herë. Me një lëvizje të kokës pohoi saktësinë e fjalëve. Dhe para syve të atyre që merrnin pjesë në vdekjen e tij – të gjithë muret pengues ishin rrëzuar, në shkallët e gjëra rrinë të ulur aty përreth të mëdhenjtë e perandorisë – pra në sy të të gjithëve, e nisi lajmëtarin.
Lajmëtari u nis menjëherë: ai ishte burrë u fuqishëm e i palodhshëm. Duke lëvizur herë një krah e herë tjetrin, hap rrugën përmes turmës, kur ndesh rezistencë, bën me shenjë kraharorin ku është shenja e diellit: e kështu ec me lehtësi si askush tjetër. Po turma është e pafund, banesat e saj nuk numërohen dot. Si do të fluturonte sikur ta kishte rrugën e lirë! Ti do të dëgjoje jehonën e mrekullueshme të grushteve të tij te dera jote. Kurse ai është mundim i kotë: ai prapë vijon të përpiqet përmes dhomave të pallatit të brendshëm, nga të cilat kurrë s’ka për të dalë. Dhe sikur t’ia dilte kësaj, prapë s’do të thoshte asgjë: do t’i duhej të përshkonte oborret; e pas oborreve rrethin e dytë të pallateve; prapë shkallë e oborre, prapë një pallat e kështu me radhë për mijëra vjet. Sikur të mundte që të paktën një herë të dilte jashtë derës së fundit – po kjo kurrë s’ka për të ngjarë – ja para tij do të ishte qyteti perandorak, qendra e botës ku janë grumbulluar male me mbeturinat e saj. Askush nuk mundet të bëjë përpara aty, as kur ka mesazhin e një të vdekuri. Kurse ti rri ulur para dritares dhe, kur bie mbrëmja, e ëndërron atë.
—
PARA LIGJIT
Para Ligjit është një derëtar. Atij i drejtohet një fshatar, i cili do të hyjë te Ligji. Po derëtari i thotë se tani për tani nuk mund ta lerë të hyjë. Njeriu mendohet, pastaj e pyet nëse mund të hyjë më vonë. “Ndoshta, i përgjigjet derëtari, po jo tani”. Derëtari tërhiqet anash; me që dera e Ligjit është përherë e hapur; njeriu përulet për të parë brenda. Roja e vë re dhe qesh:
“Nëse të tërheq kaq shumë – thotë – përpiqu të hysh, megjithëse është e ndaluar. Po hap sytë: unë jam i fortë. Dhe jam derëtari i fundit. Çdo sallë ka derëtarin e vet, njeri më i fuqishëm se tjetri. As unë nuk i bëj ballë të tretit”. Fshatari nuk e priste këtë lloj vështirësie. Ligji duhet të jetë i lirë që të hyjë brenda cilido, në çdo rast, mendon, po duke e parë mirë derëtarin veshur me gëzof, me hundën e madhe me majë, mjekrën e gjatë, të zezë prej tartari, bindet se është më mirë të presë derisa të marrë lejen për të hyrë. Rojtari i jep një stol dhe i thotë të ulet aty pranë derës. Ai ulet aty për ditë e për vite. Bën shumë përçapje që të pranohet brenda, e lodh derëtarin me lutjet e tij. Roja nganjëherë i bën pyetje, e pyet për fshatin e tij dhe për shumë gjëra të tjera, po janë pyetje pa rëndësi, ashtu siç i bëjnë zotërinjtë; në fund i thotë se ende nuk mund ta lejojë që të hyjë. Njeriu, i cili ishte gatitur për atë rrugë duke marrë plot gjëra me vete, bën përpjekje që ta thyejë rojtarin, duke i dhënë gjithçka, pa pyetur a janë gjëra me vlerë, apo jo. Tjetri nuk zmbraps asnjë dhuratë, por thotë: “Po pranoj vetëm që ti të më thuash se, ke lënë pa provuar ndonjë mënyrë”. Për vite e vite njeriu nuk resht duke e vështruar derëtarin. Harron të tjerët dhe i duket se i pari është pengesa e vetme për të hyrë te Ligji. Vitet e para mallkon me zë të lartë, pa marrë parasysh asgjë, fatin e tij të keq, pastaj kur plaket, flet me vete. Bëhet si fëmijë dhe pasi gjatë shumë viteve ka vrojtuar derëtarin dhe ia njeh edhe pleshtat e gëzofit, u lutet pleshtave që ta bindin rojtarin. Më në fund, shikimi i dobësohet dhe ai nuk e di më a mungon drita, apo e gënjejnë sytë. Megjithatë në errësirë e dallon shkëlqimin që shpërthen nga Porta e Ligjit. Nuk i ka mbetur shumë kohë për të jetuar. Para vdekjes të gjitha ngjarjet e kohëve të fundit, të mbledhura në kokën e tij, shndërrohen në një pyetje, të cilën ende nuk ia ka drejtuar rojtarit. I bën një shenjë burrit, pasi nuk mund ta drejtojë me trupin e ngrirë. Derëtari duhet të përkulet, se tani kanë shumë ndryshim trupi, në dëm të fshatarit. “Çfarë kërkon të dish më? e pyet rojtari. Je i pangopur”, “Nëse të gjithë synojnë Ligjin, thotë njeriu – si është puna që gjatë tërë këtyre viteve, askush përveç meje, nuk ka kërkuar të hyjë brenda”. Rojtari e sheh se burri është nga fundi i jetës dhe që ai ta kuptojë, i ulurin në veshin, tashmë të mbyllur. “Këtu nuk mund të hynte askush, se kjo derë ishte caktuar për ty. Tani po largohem dhe po e mbyll”.
Komentet